Cannabis

HET XXVI. CAPITEL.

Van Kennep oft Kemp.

Ghedaente.

Kemp heeft ronde, recht op wassende, hole steelen vijf oft ses voeten hooghe, met veele sijdtacken seer weeldighlijck bewassen; te weten, als dat van selfs in het wildt groeyt: dan in de velden ghesaeyt ende gheoeffent zijnde, en heeft het gheene oft heel luttel tacken: de bladeren zijn hardt, rouw, swart groen, swaer van reuck alsmense tusschen de handen wrijft, vergadert van ses oft meer bijsondere by een gheschickte bladeren: elck een bladt van de welcke smal is, langhworpigh, spits, ende rondomme ghekerft ghelijck een saghe. Aen de tsoppekens ende sijden van den steel ende van sijn tackskens wassen ronde huyskens, daer rondachtigh saedt in besloten leydt, hardachtigh, met wit mergh vervult. De wortelen hebben veele faselinghen.

Veranderinghe.

Van dit gheslacht van Kemp isser een soorte die geen vruchten voort en brenght, dan alleen kleyne witte oft gras-verwighe druyfs-ghewijs aen een hangende bloemkens, die nergens toe nut en zijn, ende met den windt wegh stuyven ende verdwijnen: een soorte is vruchtbaer, ende brenght saedt voort: wiens bloeme nochtans niet ghesien en wordt.

Daer is oock noch een Wilde soorte van Kemp by Dioscorides vermaent: dan die is een soorte van Wilde Maluwe oft Witten Huenst: van de welcke wy onder de Moescruyden by de geslachten van Maluwe handelen sullen.

Plaetse.

Kemp, als Columella schrijft, wast geern op vette wel gemeste vochtige ende met water besproeyde aerde, oft in neer, effen waterachtigh landt, dat seer diep geploegt is. In ’t begrijp van eenen voet in ’t vierkant pleeghmen gemeynlijck ses greynen van dit Kempsaedt te saeyen.

Tijdt.

Als den Arcturus opstaet, dat is omtrent ’t laetste van Sporckelle, oft vijf daghen voor Meert, saeytmen het Kemp; dan nochtans men sal dat noch wel wat laeter in ’t iaer moghen saeyen, selfs tot voor by half Meert toe, als het reghenachtigh weder is. Voorts soo is het te weten, dat hier in Nederduytschlandt den Arcturus (daer Columella af vermaent) niet voor den negentiende oft twintighsten Meert op en staet: ende dat meer is, het Kemp wordt hier in Meert ende April ghesaeyt, selden soo vroegh als Columella schrijft, die in warmer landen woonachtigh was.

Naem.

In Brabandt heet dit ghewas Kemp; in Hooghduytschlandt Zamer Hanff, dat is Tam Kemp, tot onderschil van het Wildt: in Italien Canape; in Spaegnien Canamo; in Vranckrijck Chanure; den Grieckschen naem is Kannabis ende Asterion, ende oock Schoenostrophon; den Latijnschen naem is oock Cannabis, die in de Apoteken ghebruyckt wordt.

De een soorte het Onvruchtbaer Kemp oft Kemp sonder saedt; die ander Vruchtbaer Kemp oft Kemp met saedt; in ’t Latijn Cannabis sterilis, ende Cannabis secunda.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Kemp-saedt is moeyelijck om verteeren: is de mage ende ’t hooft teghen; ende doet in ’t lichaem quaede vochtigheden groeyen, als Galenus van de Krachten der Voedselen sprekende betuygt; nochtans zijnder sommighe die dat selve saedt roosten, ende met het bancket pleghen te eten. Dit bancket (van hem Tragema in ’t Griecks geheeten) is ’t ghene dat men in ’t laetste van de maeltijden eet om vroligheydtts te verwecken, ende smaeck in den dranck te doen krijgen. Het verwarmt seer veel: daerom een weynighsken te veel daer van genoten, klimt nae ’t hooft, ende seyndt veele heete ende specerijachtighe dompen ende wasdommen nae bovenwaerts; ende pleeght soo dickwijls eenige pijne, draeyinghe ende swaerigheydt in ’t hooft te verwecken. [857]

Het selve saedt van Kemp verdrijft ende iaegt al de winden uyt den lijfve; ende is soo verdroogende van aerd, dat van ’t selve wat veelachtigh ingenomen, het mannelijck saedt vermindert, iae bijnae heel wegh neemt ende verdroogt, als den selven Galenus (De medic. facult.) betuyght.

De landt-lieden van gantsch Nederlandt gheven het mergh van ghestooten Kemp-saedt, dat met eenigh nat vermengt ende uytghedouwt is, de geelsuchtighe menschen te drincken in ’t beginsel van de sieckte; ende dat selve dickwijls niet sonder groote baete, te weten als die quale alleenlijck uyt verstoppinghe ende sonder kortse komt: want het opent den doorganck van de Galle, ende vervoordert de verdeylinghe der selver, die het gantsche lichaem door gheschiedt.

Matthiolus seydt, dat de Hinnen, die veel Kempsaedt eten, meer eyeren legghen sullen.

Sap uyt het versch ende noch groen cruydt van Kemp gestooten, verdrijft de pijne ende weedom in d’ooren, seydt Dioscorides, daer in ghedruypt; te weten als de selve uyt verstoppinghe hunnen oorspronck hebben, soo my dunckt, voeght Galenus daer noch by.

BIIVOEGHSEL.

De twee soorten van Tammen Kemp zijn hedens-daeghs met den naem van Kemp- Manneken ende Kemp Wijfken bekent. Het Manneken is het Vruchtbaer, dat asch-verwigh saedt voort-brenght, vol soet mergh; maer is stercker, rouwer, boomachtiger, ende dienende om touwen ende stroppen oft koorden te maecken. Het Wijfken oft Onvruchtbaer Kemp is sachter van steele, teerer van schorsse, ende bequaemer om spinnen ende weven; waer af den schijn van de bloeme ende saedt vergaet in een mosachtighe ende poederachtighe stoffe, ghelijck de Varen, als eensdeels voorseydt is.

Dese twee blijven altijdt soo, al komen sy beyde van eenerhande saedt voort. ‘Tsaedt van het Manneken is rijp in het eynde van de Oogstmaendt ende in de Herfstmaendt. ‘Twijfken is bequaem om ghepluckt te worden in de Hoeymaendt. Hoe d’aerde vetter is, hoe de schorsse dicker sal zijn.

Voorts soo wordt het Kennep van sommighe Pentadactylon, Heptaphyllon ende Heptadactylon gheheeten op ’t Griecks, om dat de bladeren veeltijdts vijf, maer meestendeel seven by een staen.

Dan aengaende den naem Wildt Kennep, sommighe noemen Cannabis silvestris, in ’t Griecks Cannabis agria, dat ghewas het welck andere Sigmaerts-cruydt noemen: sommighe gheven de Boomachtighe oft Eesterachtighe Alcea den naem van Cannabis silvestris Dioscoridis, mits datse wat ghelijckenisse met het Kennep schijnt te hebben. Bastaert Kennep, in ’t Latijn Cannabis spuria, is het Boelkens cruydt, dat oock Cannabina oft Eupatorium Cannabinum ghenoemt wordt, oft oock Cannabina aquatica, iae by sommighe Cannabis erratica oft paludosa.

Noch van de krachten van Kemp.

Men houdt het saedt van Kemp voor warm ende droogh tot in den derden graed. Dit saedt is seer nut tot veele dinghen. Want de Olie die daer uyt gheperst wordt, dient grootelijcks om te ghenesen allerhande harde gheswillen: voorts dientse om in de lampen te branden.

Melck oft pappe daer Kemp-saedt in gheweyckt heeft, oft het sop daer het in ghesoden is, stelpt de langhwierighe sinckinghen, ende bedwinght die haest over-komende pijnen oft winden des buycks, ende vloedinge der vochtigheden. Oock beweget tot slaepen; nochtans te veel gebruyckt, maeckt het te seer swaere slaep.

‘Tselve saedt ghestooten ende op het hooft oft aen het hol van de voeten gheleyt, is goedt teghen de geelsucht, als eensdeels voorseyt is, ende om de dompen van onderen uyt te haelen ende af te keeren. ‘Tselve ghestooten saedt met witten wijn ghedroncken, gheneest de verstoptheydt van de lever.

Dit saedt voedet seer de hoenders ende duyven; maer in den winter legghen die dan beter, mits datse naemaels onvruchtbaer worden, ende van vet seer overladen zijn. Het is de kleyne vogelkens oock een goede spijse, maer brenght soo veel voedsels by, dat het de selve doodet, oft de lustigheydt ende macht van singen beneemt, ghelijck de Distel Vincken ende Kneuters. Sommighe vrouwen gheven het water, daer Kemp-saedt in ghesoden is, de ionghe kinderen in, teghen de vallende sieckte: andere ghebruycken dat saedt om het melck in de vrouwen borsten te drooghen; maer dat selve doet haer meer schade dan nuttigheydt aen het hooft, ende in het gantsche lichaem. Andere maecken eenen dranck van Kemp-cruydt ende Kemp-saedt teghen de pest, water sucht ende geelsucht. Melck oft het sap van dit saedt ghedroncken, gheneest het pleuris.

Het Kemp-saedt met Melck ghedroncken, doet den dorst vergaen: ’t selve in Melck gheweyckt, doet dat scheyden.

‘Tsap van de bladers van Kemp doodet al ’t ghewormte dat in het lichaem groeyt, ende in de rotte oft bedorven wonden komt, door de vuyle verduftheydt ende quaede ende bijnae vergiftighe eyghentheydt die in de bladeren is. Het poeder van de selve bladers gheneest het roodtmelizoen.

‘Tselve sap oft water, daer de groene bladeren van Kemp in ghesoden zijn, seer stijf uytghedouwt ende gegoten op een plaetse daer veele wormen zijn, doet die terstont uyt der aerden cruypen: langhs het huys ghesprinckelt oft ghegoten, brenght de Vloyen om.

‘Tselve water doodet de wormen van de ionghe kinderen, iae oock van de Peerden: het stopt de Koeyen den buyck, als sy den loop hebben.

Het ghedistilleert water van Kemp-saedt ende van Kemp-bladeren gheneest alle sweeringhen ende gheswillen aen ’t hooft, ende oock het flercijn, van buyten opgheleyt.

Eenen tack van Kemp in de bedsteden gheleyt, verdrijft de Weegluysen ende Vloyen.

Men brandt de steelen van Groot Kemp (dat Manneken oft Vruchtbaer Kemp heet) ende men maeckt van de kolen somtijdts Buspoeder: andere branden de wortels van de selve, ende gebruycken de aschen daer toe.

Het is onnoodigh te verhaelen de bereydinghe van Kemp, om daer touwen oft Kaneses oft ander grof ende fijn doeck van te maecken. Dan alleen staet ons te vermaenen, dat het water, daer Kemp in gheweyckt oft gerot is gheweest, soo quade ende vergiftighe kracht krijght ende behoudt, dat de ghene die daer van drincken, bijnae met gheen hulp te ghenesen zijn, maer ghemeynlijck daer van moeten sterven, als Lobel in ’t langh betoont.

Het Kemp-saedt dickwijls gegheten, is soo schadelijck als ’t Coriander saedt: iae maeckt sommighe menschen krancksinnigh ende dul: selfs de ghene die op de tacken van Kemp ligghen, worden daer van als droncken: ende ghevoelen een suyselinghe in ’t hooft.

De wortel van Kemp, in water ghesoden, helpt ende gheneest de gekrompen zenuwen ende leden; ende is goedt op het flercijn geleyt.

HET XXVI. KAPITTEL.

Van hennep of kemp. (Cannabis sativa)

Gedaante.

Hennep heeft ronde, rechtop groeiende, holle stelen van honderd vijftig of honderd tachtig cm hoog die met vele zijtakken zeer weelderig begroeid zijn, te weten als dat vanzelf in het wild groeit, dan in de velden gezaaid en geteeld heeft het geen of heel weinig takken, de bladeren zijn hard, ruw, zwartgroen en zwaar van reuk als men ze tussen de handen wrijft en verzameld van zes of meer aparte bijeen geschikte bladeren en elk blad er van is smal, langwerpig, spits en rondom gekerfd als een zaag. Aan de topjes en zijden van de steel en van zijn takjes groeien ronde huisjes daar rondachtig zaad in besloten ligt dat hardachtig en met wit merg vervuld is. De wortels hebben vele vezels.

(tweehuizig)

Verandering.

Van dit geslacht van hennep is er een soort die geen vruchten voortbrengt, dan alleen kleine witte of graskleurige druifvormige aaneenhangende bloempjes die nergens nuttig toe zijn en met de wind weg stuiven en verdwijnen, een soort is vruchtbaar en brengt zaad voort wiens bloem nochtans niet gezien wordt.

Daar is ook noch een wilde soort van hennep bij Dioscorides vermaand, dan dat is een soort van wilde maluwe of witte heemst waarvan we onder de moeskruiden bij de geslachten van maluwe handelen zullen.

Plaats.

Hennep, als Columella schrijft, groeit graag op vette goed gemeste vochtige en met water besproeide aarde of in lage, effen waterachtig land dat zeer diep geploegd is. In de omvang van dertig cm in het vierkant plag men gewoonlijk zes korrels van dit hennepzaad te zaaien.

Tijd.

Als Arcturus opstaat, dat is omtrent het eind van februari of vijf dagen voor maart, zaait men de hennep, dan nochtans zal men dat noch wel wat later in het jaar mogen zaaien en zelfs tot voorbij half maart toe als het regenachtig weer is. Voorts zo is het te weten dat hier in Nederduitsland Arcturus (daar Columella van vermaant) niet voor de negentiende of twintigste maart opstaat en dat meer is, hennep wordt hier in maart en april gezaaid en zelden zo vroeg als Columella schrijft die in warmere landen woonachtig was.

Naam.

In Brabant heet dit gewas kemp, in Hoogduitsland Zamer Hanff, dat is tam kemp, tot verschil van het wild, in Italië canape, in Spanje canamo, in Frankrijk chanure, de Griekse naam is Kannabis en Asterion en ook Schoenostrophon, de Latijnse naam is ook Cannabis die in de apotheken gebruikt wordt.

(tweehuizig) De ene soort het onvruchtbaar hennep o of hennep zonder zaad en de andere vruchtbare hennep of hennep met zaad, in het Latijn Cannabis sterilis en Cannabis secunda.

Aard, kracht en werking.

Hennepzaad is moeilijk om te verteren en is de maag en het hoofd tegen en laat in het lichaam kwade vochtigheden groeien, als Galenus van de krachten van het voedsel spreekt betuigt, nochtans zijn er sommige die dat zaad roosteren en met het banket plegen te eten. Dit banket (van hem Tragema in het Grieks genoemd) is hetgeen dat men op het eind van de maaltijden eet om vrolijkheid te verwekken en smaak in de drank te laten komen. Het verwarmt zeer veel en daarom als er wat van genoten wordt klimt het naar het hoofd en zendt vele hete en specerijachtige dampen en waasdom naar boven en plag zo dikwijls enige pijn, draaiing en zwaarheid in het hoofd te verwekken. [857]

Het zaad van hennep verdrijft en jaagt alle winden uit het lijf en is zo verdrogend van aard dat als er van wat veel ingenomen wordt het mannelijk zaad vermindert, ja bijna heel weg neemt en verdroogt, als dezelfde Galenus (De medic. facult.) betuigt.

De landlieden van gans Nederland geven het merg van gestoten hennepzaad dat met enig nat vermengd en uitgeduwd is de geelzuchtige mensen te drinken in het begin van de ziekte en dat dikwijls niet zonder grote baat, te weten als die kwaal alleen uit verstopping en zonder koorts komt, want het opent de doorgang van de gal en bevordert de verdeling er van die het ganse lichaam door gebeurt.

Matthiolus zegt dat de kippen die veel hennepzaad eten meer eieren leggen zullen.

Sap uit het vers en noch groen kruid van hennep gestoten verdrijft de pijn en weedom in de oren, zegt Dioscorides, daarin gedrupt, te weten als die uit verstopping hun oorsprong hebben, zo ik denk, voegt Galenus daar noch bij.

BIJVOEGING.

De twee soorten van tamme hennep zijn tegenwoordig met de naam van hennep mannetje en hennep wijfje bekend. Het mannetje is vruchtbaar dat askleurig zaad voortbrengt vol zoet merg, maar is sterker, ruwer, boomachtiger en dient om touwen en stroppen of koorden te maken. Het wijfje of onvruchtbaar hennep is zachter van steel, teerder van schors en beter om te spinnen en weven waarvan de schijn van de bloem en zaad in een mosachtige en poederachtige stof vergaat als varen, zoals eensdeels gezegd is.

Deze twee blijven altijd zo al komen ze beide van hetzelfde zaad voort. Het zaad van het mannetje is rijp op het eind van augustus en in de herfstmaand. Het wijfje is geschikt om geplukt te worden in juli. Hoe de aarde vetter is, hoe de schors dikker zal zijn.

Voorts zo wordt hennep van sommige Pentadactylon, Heptaphyllon en Heptadactylon genoemd op het Grieks omdat de bladeren vaak vijf, maar meestal zeven bijeen staan.

Dan aangaande de naam wild hennep, sommige noemen Cannabis silvestris in het Grieks Cannabis agria dat gewas waarmee andere Sigmaartskruid noemen, sommige geven de boomachtige of heesterachtige Alcea de naam van Cannabis silvestris Dioscoridis omdat ze wat gelijkenis met hennep schijnt te hebben. Bastaart hennep, in het Latijn Cannabis spuria, is het leverkruid dat ook Cannabina of Eupatorium Cannabinum genoemd wordt of ook Cannabina aquatica, ja bij sommige Cannabis erratica of paludosa.

Noch van de krachten van hennep.

Men houdt het zaad van hennep voor warm en droog tot in de derde graad. Dit zaad is zeer nuttig tot vele dingen. Want de olie die daaruit geperst wordt dient zeer goed om allerhande harde gezwellen te genezen en voorts dient het om in de lampen te branden.

Melk of pap daar hennepzaad in geweekt heeft of het sap daar het in gekookt is stelpt de langdurige zinkingen en bedwingt die gauw overkomende pijnen of winden van de buik en vloeien van de vochtigheden. Ook beweegt het tot slapen, nochtans te veel gebruikt maakt het te zeer zware slaap.

Hetzelfde zaad gestoten en op het hoofd of aan het hol van de voeten gelegd is goed tegen de geelzucht, als eensdeels gezegd is, en om de dampen van onderen uit te halen en af te keren. Hetzelfde gestoten zaad met witte wijn gedronken geneest de verstopping van de lever.

Dit zaad voedt de hoenders en duiven zeer, maar in den winter leggen die dan beter omdat ze later onvruchtbaar worden en van vet zeer overladen zijn. Het is de kleine vogeltjes ook een goede spijs, maar brengt zoveel voedsel bij dat het die doodt of de lustigheid en macht van zingen beneemt, zoals distelvinken en kneuters. Sommige vrouwen geven het water daar hennepzaad in gekookt is de jonge kinderen in tegen de vallende ziekte en andere gebruiken dat zaad om de melk in de vrouwenborsten te verdrogen, maar dat doet hen meer schade dan nuttigheid aan het hoofd en in het ganse lichaam. Andere maken een drank van hennepkruid en hennepzaad tegen de pest, waterzucht en geelzucht. Melk of het sap van dit zaad gedronken geneest zijdepijn.

Het hennepzaad met melk gedronken laat de dorst vergaan en dat in melk geweekt laat dat scheiden.

Het sap van de bladeren van hennep doodt alle wormen dat in het lichaam groeit en in de rotte of bedorven wonden komt door de vuile dufheid en kwade en bijna vergiftige eigenschap die in de bladeren is. Het poeder van die bladeren geneest de rode loop.

Hetzelfde sap of water daar de groene bladeren van hennep in gekookt zijn en zeer stijf uitgeduwd en gegoten op een plaats daar vele wormen zijn laat die terstond uit de aarde kruipen, langs het huis gesprenkeld of gegoten brengt de vlooien om.

Hetzelfde water doodt de wormen van de jonge kinderen, ja ook van de paarden, het stopt de koeien de buik als ze de loop hebben.

Het gedistilleerd water van hennepzaad en van hennepbladeren geneest alle zweren en gezwellen aan het hoofd en ook jicht, van buiten opgelegd.

Een tak van hennep in de bedsteden gelegd verdrijft de hennep en vlooien.

Men brandt de stelen van groot hennep (dat mannetje of vruchtbaar hennep heet) en men maakt van de kolen soms buspoeder, andere branden de wortels ervan en gebruiken de as daartoe.

Het is onnodig de bereiding van kemp te verhalen om er touwen of kaneses of ander grof en fijn doek van te maken. Dan alleen staat ons te vermanen dat het water daar hennep in geweekt of gerot is geweest zo kwaad en vergiftige kracht krijgt en behoudt dat diegene die er van drinken bijna met geen hulp te genezen zijn, maar gewoonlijk ervan moeten sterven, als Lobel in het lang betoont.

Het hennepzaad dikwijls gegeten is zo schadelijk als het korianderzaad, ja maakt sommige mensen krankzinnig en dol, zelfs diegene die op de takken van hennep liggen worden daarvan als dronken en voelen een suizen in het hoofd.

De wortel van hennep in water gekookt helpt en geneest de gekrompen zenuwen en leden en is goed op jicht gelegd.