Punica

HET III. CAPITEL.

Van Granaeten.

Gheslachten.

De Granaeten zijn tweederhande: Tam ende Wilt: de Tamme brenghen appelen voort, sommighe suer, sommighe soet, sommighe tusschen beyden oft suer-soet: de Wilde en krijghen gheen vruchten, maer anders niet dan bloemen.

Ghedaente.

1. De Granaet-boomen en zijn eygentlijck gheen boomen, maer leege ende neere heesters, ettelijcke teere dunne tackskens voortbrenghende, die met luttel ende kleyne stekelingen oft dorenkens beset zijn: daer aen wassen schoon groene kleyne smalle bladerkens de Myrtus-bladeren eenighsins gelijck, elck op een bijsonder root steelken staende. Langhs dese tackskens komen de bloemen voort, soo wel van buyten als in haer binnenste draeykens schoon purpur-roodt van verwe. Het knopken van dese bloeme is langhworpigh, voor breeder dan achter; ende doet sich selven in seven plaetsen oft scheuren wijt open, ghelijck oock de bloeme selfs van seven bladerkens gemaeckt is; ende desen knop is grooter dan de bloeme van Mans-oore: ende het onderste daer van wordt in de vrucht, dat is eenen grooten appel, verandert, diemen Granaet-appel noemt: ende het bovenste deel, dat kantigh oft ghetandt ende geschaerdt is, staet in ’t midden van den appel als een cieraet van den selven, midtsgaders de draeykens die in ’t midden van de bloeme stonden. Dese vrucht oft Appel is rondt, met een harde ende bijnae houtachtighe schorsse bedeckt; de welcke van buyten besmeurt, doncker peersch oft castanie-bruyn van verwe is, ende van binnen geel: ende daer onder schuylen veele langhworpighe besiekens schoon roodt van verwe, als sy rijp zijn, met seer veel saps vervult, ende elck een keerne oft saedt inhoudende, bijnae sulcks alsmen in de Wijnbesien siet. Dese vruchten worden somtijdts verscheyden van smaeck ghevonden: want sommighe besien hebben soet sap, sommighe suer, sommighe half suer half soet, oft van beydts; dat is wijnachtigh van smaeck.

2. De Wilde Granaeten hebben oock bladeren ende menighvuldighe tacken, gelijck de Tamme; ende brengen oock bloemen voort als de selve: maer die vergaen, sonder dat daer eenighe vruchten oft Appelen nae volghen. Elcke bloeme spruyt uyt een korte knoppe, ende is dobbel, oft van veele dicht by een staende bladerkens gemaeckt. Van dese bloemen zijnder verscheyden gheslachten, seydt Dioscorides, alleen in verwe van den anderen verschillende: want sommige zijn wit, sommighe ros, sommige roodt oft roosverwigh. Dan in de Apoteken van dese landen is het roode gheslacht wel meest bekent.

Plaetse.

Granaet-appelen wassen in heete ende Zuydtwaerts gheleghen landen, als in Italien, Maiorcken, Minorcken ende Spaegnien, sonderlinghe in het Rijck dat nae dese appelen den naem Granaden voert, soo men ghelooft; om dat sy aldaer met sulcken menigte ghevonden worden. Immers sy wassen in de voorseyde landen over al in ’t wildt sonder eenighe oeffeninge: dan alsse onderhouden ende geoeffent worden, dan aerden sy beter: want in de hoven, wijngaerden, waranden ende boomgaerden oft andere neerstighlijck ghebouwde plaetsen komen sy weeldigher ende schooner voort.

Naem.

Dit gewas heet in ’t Latijn Malus Punica; in ’t Griecksch, te weten omtrent Athenen Rhoa, oft, als die van Ionien seggen, Rhoea, ghelijck Galenus daer van schrijft; in onse tael Granaten oft Granaet-boomen, te weten de gemeyne soorte Tamme oft Vruchtbaere Granaten, ende de andere Wilde oft Onvruchtbaere Granaten.

De vrucht oft Appel van dit ghewas heet oock in ’t Griecksch Rhoa oft Rhoea; in ’t Latijn Malum Punicum; in de Apoteken Malum Granatum oft Pomum Granatum; hier te lande Granaet-appel; in Hooghduytschlandt Granat opffel; in Vranckrijck Pommes Granades; in Italien Malagrano ende Pomo Granato; in Spaegnien Granadas ende Romanas; in Enghelandt Pom granat; in Beemerlandt Granatowe.

De bloeme van de Vruchtbaere oft Tamme Granaeten wordt geheeten in ’t Griecksch Cytinos; in ’t Latijn oock Cytinus; hoe wel dat dien naem eyghentlijck de knoppe van de selve toekomt.

De bloeme van de Wilde oft Onvruchtbaere Granaeten heet in ’t Griecks Balaustion, in de Apoteken oock Balaustion.

De schorsse oft buytenste harde schelle van den Granaet-appel, die seer dickwijls ghebruyckt wordt, heet in ’t Griecksch Sidion; in ’t Latijn oock Sidium, maer meest Malicorium; in de Apoteken Cortex Granatorum.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De binnenste sappighe keernen van de Granaet-appelen zijn goedt om eten ende tamelijcken goedt van sap oft gijl, ende zijn de maghe aenghenaem: doch gheven luttel, seer dun oft oock gheen voedtsel. Dan alle de soorten van Granaet-appelen zijn verkoelende ende wat tsamentreckende; maer allegader niet aleven-eens: want de soete en verkoelen soo seer niet als de andere, noch en zijn oock soo tsamentreckende oft soo drooghmaeckende niet, maer vochtiger dan d’andere, ende bequaemer om het lichaem te voeden: dan sy maecken seer haest winden ende swillingen in den buyck; daerom en zijn sy soo nut niet om van de kortsighe menschen gebruyckt te worden als de andere.

De sure Granaet-appelen, ende sonderlinghen de ghene die eenige wrangigheydt in hebben, zijn merckelijck verkoelende, drooghmaeckende ende een weynighskens tsamentreckende van aerd. De vochtigheydt oft tsap van dese Granaet-appelen is de maghe seer bequaem: want sy sterckt de weecke mage, ende verkoelt de verhitte. Sy is goedt tegen alle flauwigheydt ende het bor, ende het overgeven van galachtige ende andere overvloedigheden; ende stopt het roodtmelizoen, is goedt om alle walginge te verdrijven, ende de braeckinghe op te doen houden.

Wt sap van dese sure Granaet-besien wordt eenen Syroop ghemaeckt, seer goedt teghen alle de voorseyde ghebreken, [1241] ende teghen de onredelijcke begheerten oft lusten van de swanghere vrouwen, ende oock van de ionghe maeghden, ten zy dat sy wat te koudt van maghe zijn.

De keernen oft saden selve van de Granaet-appelen, in sonderheydt van de suere, in de Sonne oft anders ghedrooght, zijn insghelijcks oock verkoelende ende tsamentreckende van krachten: daerom op de spijse ghestroyt, oft ghesoden, oft anders ghebruyckt, stoppen sy den loop des buycks, alle bloedtganghen ende bloedtspouwen, beletten het walghen, stelpen de braeckinghe, ende maecken de maghe sterck, die slap oft vochtigh is.

Al ’t selve vermoghen de bloemknoppen ende de bloemen van de Wilde Granaeten oock; de welcke van ghestaltenisse ende haer gantsch wesen ende oock van krachten de voorseyde keernen seer wel ghelijcken. Dan daer-en-boven soo zijn sy oock goedt om de loterende oft losse tanden vast te doen staen; ende ghenesen de wackheydt, vochtigheydt oft andere ghebreken van het tandtvleesch, alsmen den mondt spoelt ende het tandtvleesch wascht met ’t water daer sy in ghesoden zijn. De selve ghenesen oock ende heelen de ghescheurtheydt, ende drijven wederom te rugghe de sinckende oft uytvallende darmen, in een pappe oft plaester vermenght ende daer op gheleyt.

De buytenste harde schorsse oft schelle van de Granaet-appelen wordt seer veel gheacht ende seer dickwijls ghebruyckt in alle de voorseyde ghebreken, daer de knoppen, bloemen, besien ende keernen van dese Appelen nut ende bequaem toe zijn; selfs sy gaet haer van krachten verre te boven: want sy verkoelt, verdrooght, maeckt dick ende tsamen treckt sterkelijcker, verdrijft ende bedwinght de ontstekinghen, verhittinghen ende beghinnende sweeringhe van den mondt ende Amandelen, alsmen den mondt spoelt met het water daer sy inghesoden is: in ’t kort, sy is goedt teghen alle de ghebreken die verkoelinghe ende tsamentreckinghe behoeven.

Dioscorides schrijft oock datmen uyt de knoppen ende bloemen van de Wilde Granaeten een sap pleegh te douwen, ende te vergaderen, dat van aerd ende krachten den Hypocistis in alles ghelijckt.

BIIVOEGHSEL.

In dese landen en draghen de Granaet-boomen gheen vruchten, ende selden bloemen: hoe wel datse Petrus Hondius tot Utrecht (doch in houte backen gheset, ende des winters in huys bewaert zijnde) rijpe volkomen vruchten heeft sien draghen, doch niet grooter dan een kleyne vuyst: dan in heete landen aerden sy wel, in sonderheydt in Barbarijen: waer nae sy den naem Mala Punica voeren (oft nae de bruyne verwe der schorssen, sulcks als phoeniceus oft puniceus color pleegh te heeten.) Andere segghen dat sy Mala granata heeten; om dat sy soo veel greynen oft keernen in haer vruchten hebben: ende niet nae het Koninghrijck van Granaden: noch (segghen sy) dat Rijck en heet nae dese vrucht niet, al is ‘t dat het selve Rijck den Granaet-appel in sijn wapen voert: want dien naem Granata Hispania is eertijdts een groot deel van Spaegnien ghegheven gheweest, niet nae dese vrucht, maer om dat de Greyn-boomen oft Ilices, daer het Granum tinctorium van komt, aldaer met sulcken menighte groeyen, als uyt Plinius blijcken kan. Om de selve reden heet dese vrucht in Vranckrijck Migraine, als ofmen Millegraine, dat is Duysent greyn, seyde. In Languedock wassen sy veel in ’t wildt; ende hebben kleyne appelkens, seydt Lobel, seer bitter ende eerdachtigh. In Italien scheertmen de tacken ende bladeren, ende men maeckt daer verscheyden hof-wercken van. Men griffietse op hun selven, maer best op den Myrtus: want anders zijn de bladers wat swaer oft onlieflijck van reuck; andere intense op den Citroen-boom, Wilghe oft Moerbesie-boom, maer niet seer bequaemelijck; andere planten daer altijdt eenigen Myrtus oft Zee Aiuyn by. Luttel voedtsel is haer ghenoegh; dan sy verliesen hun bloemen ende vruchten seer haest; daerom pleeghmense by eenen muer te setten, ende de tacken te krommen, op datde vochtigheydt af druppe; andere doen eenen looden rinck oft een slanghen vel rondom den struyck, ende segghen dat de bloemen dan niet afvallen en sullen. Dan hoe datmen de Granaeten langh goedt bewaeren sal, ende meer andere dinghen desen boom belanghende, salmen in de boecken van de Landtbouwinghe vinden. De suer soete soorte is in Italien Melograni agro dolci gheheeten, oft Schiani, oft oock Vajani, oft Granati de meza sapor. Ende sulcke Granaeten zijn die men Wijnighe Granaten noemt; in ’t Latijn Granata vinosi saporis; in ’t Fransch Mezanes. Men seydt dat de sure in soete veranderen, alsmen om de wortel Verckens mest leght, oft menschen mest, oft oude stille pisse. De grootste zijn de gene die omtrent Salernen wassen; dan omtrent Roomen draghense wel soo veel vruchten.

Aengaende de Balaustia, die wy Wilde Granaet-bloemen moghen heeten, de beste komen uyt Barbarijen, seydt Lobel; nochtans in Italien prijstmen meest de ghene diese Balaasti Oyxitali heeten. Men vindter schoone in ’t Rijck van Napels, met verscheyden bloemen, te weten witte, goudtgeele, ende roosverwighe: dan soo langhe de bloemen dobbel zijn, sullen sy selden vruchten draghen; enckel gheworden, draghen sy. Dan de bloemen van de vruchtbaere Granaet-boomen heeten oock Ampullagium.

Noch van de krachten.

Om de smaeckelijckheydt worden de soeten Granaet-appelen meest ghesocht, die groot, rijp ende vol sap zijn, ende groot saedt hebben, ende licht om schellen zijn: ende zijn de borst nut, ende goedt teghen den hoest, ende verwecken den bijslapens lust in de oude koude menschen: dan men moet de saden uytspouwen, alsmen ’t sap uytghesoghen heeft. De sure beletten dat de quade waesdommen ten hoofdewaert niet en stijghen: ende sy hebben dat eyghens, dat sy de ghesonde den buyck hardt maecken, ende de krancke niet: dan de oude koude menschen en moghense niet eten. Maer alsmen de wijnachtighe eet, oft de sure met de soete tsamen ghemenght, dan sullen sy in de maghe geenen brandt oft winden maecken, als de soete; noch de tanden ende het tandtvleesch gheen letsel doen, als de suere; de welcke alleen ghegheten sterckelijck doen pissen, ende den bijslapens lust bedwinghen.

‘Tsap uyt de keernen, sonderlinghen uyt de suere, gheperst, met Honigh ghesoden, is seer goedt ghestreken op de sweeringhen van den mondt, van de manlijckheydt ende van ’t fondament: ’t selve is goedt op de voortsetende sweeringhen oft afgaen des vleeschs van de naghelen, op de herde gheswillen, ghebreken van de neusgaten, ende teghen de pijne der ooren: ende gheneest de wonden ende loopende zeeren van de voeten ende beenen. ‘Tselve sap gheneest de ghene die van den Zee Haes ghebeten zijn. Sommighe drincken vijf uren eer de kortse aenkomt twee oncen van dit sap, om de kortsen te doen achterblijven: andere drincken ’t selve in de meeste hitte van de kortsen, om den brandt te verkoelen.

Om alle de voorseyde ende andere nuttigheden wordt eenen Wijn van de wel gesuyverde Granaet-besien gheperst, ghesighet, ende in tonnen ghedaen: ende als hy wel ghesuyvert oft klaer is, dan doetmen daer wat Olie by, op dat hy niet en bederve.

Den heelen Granaet-appel wordt oock in een eerden wel ghestopten pot ghedaen, ende in den oven gedrooght, ende dan tot poeder ghebroght; van ’t welcke een halve kroone swaer met rooden Wijn inghegheven, het roodtmelizoen gheneest.

De schelle oft schorsse van de Granaet-appelen, oft den Wijn daer sy in ghesoden zijn, is sonderlingen goedt tegen de kortse; wederstaet alle verrottinghe ende vervuylinghe der magen ende darmen ende brenght de wormen om.

De ghedrooghde oft gebrande keernen met Honigh vermenght, zijn goedt ghestreken op de zeeren ende sweeringhen van den mondt, manlijcke ende andere schamelijcke leden. Een once van dit poeder, met een vierendeel loots fijn Wieroock ghemenght, alle daghe een half loot daer af ghenomen, stopt den witten vloet van de vrouwen.

De bloemen van de Tamme Granaet-boomen stelpen ’t bloeden van de versche wonden, stoppen alle bloedtganghen, roodtmelizoen ende vrouwelijcke vloeden, ghepoedert ende inghegheven, oft in rooden Wijn ghesoden ende ghedroncken, oft als sy sitten in ’t water daer die in ghesoden zijn, alleen, oft met de voorseyde schellen ende keernen. Dese bloemen met de schellen ende keernen al te gader ghedistilleert, oft tsamen ghestooten ende nuchteren inghenomen, zijn goedt teghen den ouden hoest. Men seydt oock, schrijft Dioscorides, dat de ghene die dry van de kleynste bloemen van de Tamme Granaeten inneemt, binnen een iaer daer nae gheen leepe ooghen hebben en sal.

De Wilde Granaet-bloemen zijn oock koudt ende droogh in den derden graed: ende de binnenste bladeren van de selve, met Suycker ghemenght, als een Conserve, stoppen den rooden ende witten vloet der vrouwen, te weten een half once seffens oft wat meer, met roden wranghen wijn, oft met sap van suere Granaet-appelen, oft met ghestaelt water inghenomen. Noch heeft de selve Conserve kracht teghen ’t roodtmelizoen, saedt-vloet, allerley buyckloop, ende onghesteltheydt van de lever ende milte. ‘Tpoeder van dese bloemen heelt alle oude wonden ende schaven, daer op ghestroyt: ende men seydt datmen ’t selve vry in stede van Bolus Armenia ghebruycken magh. Dese bloemen, ’t zy droogh ’t zy versch, zijn goedt teghen het opworpen van de maghe, teghen den waenstoelgangh oft tenasmos. Ende die niet slapen en konnen, sullen van dese bloemen drincken.

De Granaet-boom selve is in alle sijn deelen bequaem om het leer te bereyden, ghelijck den Rhus: ende daer van twijffelt Lobel dat hy den Grieckschen naem Rhoa soude moeten ghekreghen hebben. Desen boom verdrijft de slanghen door zijn schaeye; ende sijn tackskens verraeden de selve quade dieren, alsmen die by de koetsen, bedden oft slaepsteden hanght. De schorsse in Wijn ghesoden, gheneest de kackhielen. De wortel in water ghesoden ende ghedroncken, doodet oft iaeght af de breede wormen des buycks.

HET III. KAPITTEL.

Van granaatappels. (Punica granatum)

Geslachten.

De granaten zijn tweevormig, tam en wild, de tamme brengen appels voort waarvan sommige zuur, sommige zoet en sommige tussen beiden of zuurzoet, de wilde krijgen geen vruchten, maar niets anders dan bloemen.

Gedaante.

1. Granaatbomen zijn eigenlijk geen bomen, maar lage en kleine heesters die ettelijke tere dunne takjes voortbrengen die met weinig en kleine stekels of dorentjes bezet zijn en daaraan groeien mooie groene kleine smalle bladertjes die enigszins op Myrtusbladeren lijken en elk apart op rood steeltje staan. Langs deze takjes komen de bloemen voort die zowel van buiten als in hun binnenste draadjes mooi purperrood van kleur zijn. Het knopje van deze bloem is langwerpig en voor breder dan achter en doet zichzelf in zeven plaatsen of scheuren wijdt open net zoals ook de bloem zelf van zeven blaadjes gemaakt is en deze knop is groter dan de bloem van mansoor en het onderste er van wordt in de vrucht, dat is een grote appel, veranderd die men granaatappel noemt en het bovenste deel, dat kantig of getand en geschaard is, staat in het midden van de appel als een sieraad er van met de draadjes die in het midden van de bloem stonden. Deze vrucht of appel is rond en met een harde en bijna houtachtige schors bedekt die van buiten besmeurt donker paars of kastanjebruin van kleur is en van binnen geel en daaronder schuilen vele langwerpige besjes die mooi rood van kleur zijn en met zeer veel sap gevuld en elk bevat een kern of zaad bijna zulks als men in de wijnbessen ziet. Deze vruchten worden soms verschillend van smaak gevonden, want sommige bessen hebben zoet sap, sommige zuur, sommige half zuur en half zoet of van beide, dat is wijnachtig van smaak.

2. De wilde granaten hebben ook bladeren en menigvuldige takken als de tamme en brengen ook bloemen voort als die, maar die vergaan zonder dat er enige vruchten of appels na volgen. Elke bloem spruit uit een korte knop en is dubbel of van vele dicht bijeen staande bladertjes gemaakt. Van deze bloemen zijn er verschillende geslachten, zegt Dioscorides, die alleen in kleur van de elkaar verschillen want sommige zijn wit, sommige ros, sommige rood of rooskleurig. Dan in de apotheken van deze landen is het rode geslacht wel meest bekend.

Plaats.

Granaatappels groeien in hete en Zuidelijk gelegen landen zoals in Italië, Majorka, Minorka en Spanje en vooral in het rijk dat naar deze appels de naam Granada voert, zo men gelooft, omdat ze daar met zo’n menigte gevonden worden. Immers ze groeien in de voor vermelde landen overal in het wild zonder enige teelt, dan als ze onderhouden en geteeld worden dan aarden ze beter want in de hoven, wijngaarden, waranda’s en boomgaarden of andere vlijtig bebouwde plaatsen komen ze weliger en mooier voort.

Naam.

Dit gewas heet in het Latijn Malus Punica, in het Grieks, te weten omtrent Athene, Rhoa of, zoals die van Ionië zeggen, Rhoea zoals Galenus er van schrijft, in onze taal granaten of granaet-boomen, te weten de gewone soort tamme of vruchtbare granaten en de andere wilde of onvruchtbare granaten.

De vrucht of appel van dit gewas heet ook in het Grieks Rhoa of Rhoea, in het Latijn Malum Punicum, in de apotheken Malum Granatum of Pomum Granatum, hier te lande granaet-appel, in Hoogduitsland Granat opffel, in Frankrijk pommes granades, in Italië malagrano en pomo granato, in Spanje granadas en romanas, in Engeland pom granat en in Bohemen granatowe.

De bloem van de vruchtbare of tamme granaten wordt in het Grieks Cytinos genoemd en in het Latijn ook Cytinus, hoewel dat dien naam eigenlijk de knop er van toekomt.

De bloem van de wilde of onvruchtbare granaten heet in het Grieks Balaustion en in de apotheken ook Balaustion.

De schors of buitenste harde schil van de granaatappel die zeer dikwijls gebruikt wordt heet in het Grieks Sidion, in het Latijn ook Sidium, maar meest Malicorium en in de apotheken Cortex Granatorum.

Aard, kracht en werking.

De binnenste sappige kernen van de granaatappels zijn goed om te eten en tamelijk goed van sap of gijl en zijn de maag aangenaam, doch geven weinig en zeer dun of ook geen voedsel. Dan alle soorten van granaatappels zijn verkoelend en wat tezamen trekkend, maar allen niet even gelijk want de zoete verkoelen niet zo zeer als de andere, noch zijn ook niet zo tezamen trekkend of niet zo verdrogend, maar vochtiger dan de andere en beter om het lichaam te voeden, dan ze maken zeer gauw winden en zwellingen in de buik en daarom zijn ze niet zo nuttig om van de koortsige mensen gebruikt te worden als de andere.

De zure granaatappels en vooral diegene die enige wrangheid hebben zijn merkelijk verkoelend, droog makend en wat tezamen trekkend van aard. De vochtigheid of het sap van deze granaatappels is voor de maag zeer geschikt want ze versterkt de weke maag en verkoelt de verhitte. Ze is goed tegen alle flauwheid en cholera en het overgeven van galachtige en andere overvloedigheden en stopt de rode loop en is goed om alle walging te verdrijven en het braken op te laten houden.

Uit sap van deze zure granaatbessen wordt een siroop gemaakt dat zeer goed is tegen alle voor vermelde gebreken [1241] en tegen de onredelijke begeerten of lusten van de zwangere vrouwen en ook van de jonge maagden, tenzij dat ze wat te koud van maag zijn.

De kernen of zaden zelf van de granaatappels en vooral van de zure die in de zon of anders gedroogd zijn zijn insgelijks ook verkoelend en tezamen trekkend van krachten en daarom op de spijs gestrooid of gekookt of anders gebruikt stoppen ze de loop van de buik, alle bloedgangen en bloedspouwen, beletten het walgen, stelpen het braken en maken de maag sterk die slap of vochtig is.

Al hetzelfde kunnen de bloemknoppen en de bloemen van de wilde granaten ook die van vorm en hun gans wezen en ook van krachten zeer goed op de voor vermelde kernen lijken. Dan daarboven zijn ze ook goed om de loterende of losse tanden vast te laten staan en genezen de zwakheid, vochtigheid of andere gebreken van het tandvlees als men de mond spoelt en het tandvlees wast met het water daar ze in gekookt zijn. Die genezen ook en helen de breuken en drijven wederom de zinkende of uitvallende darmen terug, in een pap of pleister vermengt en daarop gelegd.

De buitenste harde schors of schil van de granaatappels wordt zeer veel geacht en zeer dikwijls gebruikt in alle voor vermelde gebreken daar de knoppen, bloemen, bessen en kernen van deze appels nuttig en goed toe zijn en zelfs gaan ze hun van krachten ver te boven, want ze verkoelt, verdroogt, maakt dik en trekt tezamen sterker en verdrijft en bedwingt de ontstekingen, verhitting en beginnende zweren van de mond en amandelen als men de mond spoelt met het water daar ze in gekookt is, in het kort, ze is goed tegen alle gebreken die verkoeling en tezamen trekking behoeven.

Dioscorides schrijft ook dat men uit de knoppen en bloemen van de wilde granaten een sap plag te duwen en te verzamelen dat van aard en krachten in alles op Hypocistis lijkt.

BIJVOEGING.

In deze landen dragen de granaatbomen geen vruchten en zelden bloemen hoewel dat Petrus Hondius ze in Utrecht (doch in houten bakken gezet en ‘s winters in huis bewaart) rijpe volkomen vruchten heeft zien dragen, doch niet groter dan een kleine vuist, dan in hete landen aarden ze goed en vooral in Barbarijen waarnaar ze de naam Mala Punica voeren (of naar de bruine kleur van de schorsen zulks als phoeniceus of puniceus color plag te heten) Andere zeggen dat ze Mala granata heten omdat ze zoveel korrels of kernen in hun vruchten hebben en niet naar het koninkrijk Granada, noch (zeggen ze) dat rijk heet niet naar deze vrucht al is het dat hetzelfde rijk de granaatappel in zijn wapen voert want die naam Granata Hispania is vroeger een groot deel van Spanje gegeven geweest en niet naar deze vrucht, maar omdat de greinbomen of Ilices daar het Granum tinctorium van komt daar met zo’n menigte groeien, als uit Plinius blijken kan. Om dezelfde reden heet deze vrucht in Frankrijk migraine als of men millegraine, dat is duizend grein, zei. In Languedock groeien ze veel in het wild en hebben kleine appeltjes, zegt Lobel, zeer bitter en aardachtig. In Italië scheert men de takken en bladeren en men maakt er verschillende hofwerken van. Men gent ze op zichzelf maar het beste op Myrtus want anders zijn de bladeren wat zwaar of onlieflijk van reuk, andere enten ze op de citroenboom, wilg of moerbeiboom, maar niet zeer goed, andere planten er altijd enige Myrtus of zeeui bij. Weinig voedsel is voor hun genoeg, dan ze verliezen zeer gauw hun bloemen en vruchten en daarom plag men ze bij een muur te zetten en de takken te krommen zodat de vochtigheid er af drupt, andere doen een loden ring of een slangenvel rondom de struik en zeggen dat de bloemen dan niet afvallen zullen. Dan hoe dat men de granaten lang goed bewaren zal en meer andere dingen die deze boom aangaan zal men in de boeken van de landbouw vinden. De zuurzoete soort heet in Italië melograni agro dolci of schiani of ook vajani of granati de meza sapor. En zulke granaten zijn het die men wijnachtige granaten noemt, in het Latijn Granata vinosi saporis en in het Frans mezanes. Men zegt dat de zure in zoete veranderen als men om de wortel varkensmest legt of mensenmest of oude stalplas. De grootste zijn diegene die omtrent Salerno groeien, dan omtrent Rome dragen ze wel zoveel vruchten.

Aangaande Balaustia die we wilde granaatbloemen mogen noemen komen de beste uit Barbarijen, zegt Lobel, nochtans in Italië prijst men meest diegene die ze balaasti oyxtatali noemen. Men vind er mooie in het rijk van Napels met verschillende bloemen, te weten witte, goudgele en roze kleurige, dan zolang de bloemen dubbel zijn zullen ze zelden vruchten dragen en als ze enkel worden dan dragen ze. Dan de bloemen van de vruchtbare granaatbomen heten ook Ampullagium.

Noch van de krachten.

Vanwege de smakelijkheid worden de zoete granaatappels meest gezocht die groot, rijp en vol sap zijn en groot zaad hebben en gemakkelijk om te schillen zijn en zijn voor de borst nuttig en goed tegen hoest en verwekken de bijslapen lust in de oude koude mensen, dan men moet de zaden uitspuwen als men het sap uitgezogen heeft. De zure beletten dat de kwade waasdom niet naar het hoofd stijgt en ze hebben dat eigens dat ze de gezonde de buik hard maken en de zieke niet, dan de oude koude mensen mogen ze niet eten. Maar als men de wijnachtige eet of de zure met zoet tezamen gemengd dan zullen ze in de maag geen brand of winden maken zoals de zoete, noch de tanden en het tandvlees geen letsel doen zoals de zure en als die alleen gegeten worden laten ze sterk plassen en bedwingen de bijslapen lust.

Het sap uit de kernen en vooral uit de zure geperst en met honig gekookt is zeer goed gestreken op de zweren van de mond, van de manlijkheid en van het fondament, hetzelfde is goed op de voortsetende zweren of afgaan van het vlees van de nagels, op de harde gezwellen, gebreken van de neusgaten en tegen de pijn van de oren en geneest de wonden en lopende zeren van de voeten en benen. Hetzelfde sap geneest diegene die van de zeehaas gebeten zijn. Sommige drinken vijf uren voor de koorts aankomt twee ons van dit sap om de koortsen te laten achterblijven en andere drinken het in de meeste hitte van de koortsen om de brand te verkoelen.

Om alle voor vermelde en andere nuttigheden wordt een wijn van de goed gezuiverde granaatbessen geperst, gezeefd en in tonnen gedaan en als het goed gezuiverd of helder is dan doet men er wat olie bij zodat het niet bederft.

De hele granaatappel wordt ook in een aarden goed gestopte pot gedaan en in de oven gedroogd en dan tot poeder gebracht waarvan een halve kroon zwaar met rode wijn ingegeven de rode loop geneest.

De schil of schors van de granaatappels of de wijn daar ze in gekookt zijn is bijzonder goed tegen de koorts, weerstaat alle verrotting en vervuiling van de maag en darmen en brengt de wormen om.

De gedroogde of gebrande kernen met honig vermengt zijn goed op de zeren en zweren van de mond, manlijke en andere schaamdelen gestreken. Een ons van dit poeder met een vierendeel lood fijne wierook gemengd en elke dag er een half lood van genomen stopt de witte vloed van de vrouwen.

De bloemen van de tamme granaatbomen stelpen het bloeden van de verse wonden, stoppen alle bloedgangen, rode loop en vrouwelijke vloeden, gepoederd en ingegeven of in rode wijn gekookt en gedronken of als ze in het water zitten daar die in gekookt zijn en alleen of met de voor vermelde schillen en kernen. Deze bloemen met de schillen en kernen alle tezamen gedistilleerd of tezamen gestoten en nuchter ingenomen zijn goed tegen de oude hoest. Men zegt ook, schrijft Dioscorides, dat diegene die drie van de kleinste bloemen van de tamme granaten inneemt binnen een jaar daarna geen tranende ogen hebben zal.

De wilde granaatbloemen zijn ook koud en droog in de derde graad en de binnenste bladeren van die met suiker gemengd zoals een konserf stoppen de rode en witte vloed van de vrouwen, te weten een half ons tegelijk of wat meer met rode wrange wijn of met sap van zure granaatappels of met gestaald water ingenomen. Noch heeft die konserf kracht tegen de rode loop, zaadvloed, allerlei buikloop en ongesteldheid van de lever en milt. Het poeder van deze bloemen heelt alle oude wonden en schaven, daarop gestrooid en men zegt dat men het vrij in plaats van Bolus Armenia gebruiken mag. Deze bloemen, hetzij droog, hetzij vers zijn goed tegen het opwerpen van de maag, tegen de waanstoelgang of tenasmos. En die niet slapen kunnen zullen van deze bloemen drinken.

De granaatboom zelf is in al zijn delen geschikt om het leer te bereiden net zoals Rhus en daarvan twijfelt Lobel dat het de Griekse naam Rhoa zou moeten gekregen hebben. Deze boom verdrijft de slangen door zijn schaduw en zijn takjes verraden die kwade dieren als men die bij de koetsen, bedden of slaapsteden hangt. De schors in wijn gekookt geneest de kakhielen. De wortel in water gekookt en gedronken doodt of jaagt de brede wormen van de buik af.