Corylus

HET XXIV. CAPITEL.

Van Haselnoten.

Gheslachten.

De Haselaeren en zijn maer eenerhande: maer de vruchten oft Haselnoten zijn tweederley, sommighe roodt, sommighe wit, nae de verscheydentheydt der plaetsen daer sy groeyen.

Gedaente.

De Haselaeren en worden geen groote boomen; maer wassen ghelijck groote heesteren, ende als hagen; van de welcken sommighe dun zijn, maer de meeste dick, ende veel meer dan eens mans lengde hoogh worden, ende veele sijd-tacken uytworpen, sonder eenighe knoopen oft leden, hard, taey ende buyghsaem. De schorsse is dun. De bladeren zijn breedt, grooter ende meer gherimpelt dan de Elsen-bladeren, rondom de kanten ghelijck een saghe met kleyne schaerdekens ghekerft, groen van verwe, maer aen de averrechte sijde wat bleecker oft witter groen. In stede van bloemen hanghen daer lange dunne in een gedrongen Cattekens aen de steelkens, boven den oorsprongh van de bladeren: ende die veranderen in de vruchten, oft Noten: de welcke veel kleyner zijn dan de Okernoten, ende dry oft vier by een voortkomen, in knorselachtighe velachtighe van buyten groenachtighe oft grasverwighe schaelen oft snoesteren hanghende, maer niet heel daer in besloten: want die snoesteren zijn voor open, ende in haer uyterste eyndekens met veele snippelingen gesneden, bijnae ghelijck de knopkens van de Roosen. Daer nae sietmen de schellen [1280] oft houtachtighe schelpen van de Noten, die gladt zijn ende effen, ende de keerne oft keeste inhouden; de welcke rondt, vol ende vast van vleesch is, wit van verwe, niet onlieflijck van smaeck, met een teer dun velleken oft vliesken ghelijck anderen keernen bekleedt. De wortel is dick, vast ende sterck, diep sinckende, haer selven verre ende wijt langhs ende onder d’aerde verbreydende.

Veranderinghe. De keernen van de Haselnoten zijn van binnen ghemeynlijck met een wit velleken bedeckt, te weten als sy in ’t wildt groeyen: dan als sy in de hoven ende boomgaerden onderhouden ende gheoeffent worden, dan zijn die vellekens roodtachtigh, ende de keernen soeter ende beter van smaeck.

Plaetse.

De Haselaren wassen gemeynlijck van selfs in de bosschen, in vochtige donckere lommerachtige plaetsen. Dan men plantse oock wel in de hoven ende boomgaerden, als voorseydt is.

Tijdt.

De Cattekens oft bloemen van den Haselaer spruyten seer vroegh uyt, selfs langh eer dat den Winter voor by is: in Meert oft April openen sy haer, ende rijsen af: ende korts daer nae komen de bladeren voort. De Noten worden rijp in Oogstmaendt.

Naem.

Dit boomachtigh ghewas wordt gheheeten in ’t Griecksch Carya Pontice, dat is Nux Pontica; maer in ’t Latijn meest Corylus; in ’t Nederduytsch Haselaer; in ’t Hooghduytsch Haselstrauch.

De vruchten oft Noten selve worden ghenoemt in ’t Griecks Caryon Ponticon ende Leptocaryon, dat is op ’t Latijn Nux Pontica, Tenuis Nux, Parva Nux: sy heeten oock Nux Praenestina, Nux Heracleotica, ende ghemeynlijck Nux Avellana: met welcken naem sy in de Apoteken bekent zijn: hier te lande noemtmense Haselnoten; in Hooghduytschlandt Haselnusz; in Vranckrijck Noisettes ende Noiselles; in Italien Noccinolo, Avellano, Nocelle; in Spaegnien Avellanas; in Beemerlandt Lyskowy Wezech.

Van dese Noten de ghene wiens keerne in een roodt schelleken oft vliesken ghewonden zijn, worden voor Tamme Haselnoten, in ’t Latijn Avellanae sativae oft Avellanae urbaenae, ende voor de oprechte Nuces Ponticae, ghehouden, ende in ’t Nederduytsch Roode Haselnoten gheheeten, in ’t Hooghduytsch Rhornusz ende Rothnusz.

De andere Noten, die een wit oft bleeck vliesken om haer keerne hebben, worden voor Wilde Haselnoten ghehouden.

Aerd, Kracht ende Werckinge.

De Haselnoten versch ghepluckt, ende noch niet droogh gheworden, hebben eenighe overighe oft onnoodighe vochtigheydt in haer; door de welcke sy winden ende opblasinghen in de lijve maecken. De selve Haselnoten zijn oock seer quaedt om te verteeren, soo wel versch als droogh: want sy zijn eerdachtigh ende koudt van stoffe, ende wat vast ende ghelijfvigh van vleesch: daerom gaen sy soo seer langhsaem ende traeghelijck nae beneden: daer-en-boven zijn sy de maghe oock seer moeyelijck; want sy die swaer vallen ende verladen.

De Roode oft Tamme Haselnoten zijn soeter van smaeck dan de bleecke oft witte, diemen Wilde Haselnoten noemt.

Wt de Haselnoten wordt oock een melckachtigh sap getrocken, ghelijckmen uyt de Amandelen pleegh te doen: welck sap seer tsamentreckende is, ende den buyck sterckelijcken stopt ende hardt maeckt: daerom sal dat seer bequaemelijck moghen ghegheven worden de ghene die met het roodtmelizoen oft eenighen anderen vloet oft buyckloop ghequelt zijn.

Het bloeysel van den Haselaer, dat is de langhe Cattekens, die haer voor bloemen strecken, is oock koudt ende droogh van nature, ende insghelijcks oock tsamentreckende; ende kan den buyck hardt maecken ende alle vloeden stoppen.

BIIVOEGHSEL.

De Haselaeren, soo geheeten als Hagelaeren, om datse haeghs-ghewijs groeyen, ghelijck sommighe meynen, zijn tweederley, als gheseydt is, Tam ende Wildt. Dan de Tamme zijn wederom tweederley, te weten met langhworpighe vruchten, ende met ronder ende korter vruchten; die wederom sommighe roodt, sommighe wit zijn. Lobel noemtse Corylus sylvestris ende Corylus silvestris persimilis Alno. Sy moeten ghesnoeyt worden, ende in een vochte aerde staen: anders en draghen sy niet. De langhe worden traeghelijcker rijp dan de ronde. Hier te lande wassense wel, dan worden oock wel uyt verre landen ghebroght. Sulcks zijn de Drijf-noten, soo gheheeten, om datse drijven al zijnse goedt; daer de hierlandtsche Sinck-noten ghenoemt worden, om datse in ’t water gheworpen te gronde gaen, ten zy datse bedorven ende ghegaetet zijn. Men acht veel de Kellersche ende Keulsche Haselnoten, die roodtachtigh zijn: ende de Lyonsche Haselnoten, die grooter zijn dan d’andere. In Italien heetense Pontiche Noccinuole, Nocelle, Avellane, Noci barbata, om datse ghebaerdt schijnen te wesen; hoe wel datter een soorte is die gheen baerdekens en heeft, soo datmen de Note bijnae bloot siet ligghen: sy heetense oock Nocchie oft Antriti, soomen te Napels spreeckt. De Fransoysen noemen dese Noten Avelines, Couldres ende Noix de Couldrier. Dan aengaende de vrucht van den Haselaer : den seer gheleerden Peeter de Hondt, ende over ettelijck iaeren voor hem den achtbaeren Peeter sKint, hebben my vermaent, dat alle de ghene die van de bloem van den Haselaers gheschreven hebben, daer in ghemist hebben: het welck nochtans te verwonderen is, ghemerckt dat het een soo ghemeyne ende hier te lande soo ghesochte vrucht is. Dan het schijnt dat meest alle menschen soo seer op de van verre komende dinghen ende vremdigheden letten, dat sy op het ghene dat hun naeste is gheen acht en slaen. Want dat Cattekens oft haryigh ruygh hoofdeken, dat somtijdts langhworpigh is, somtijdts inghedouwt, somtijdts rondt, en is de bloem van den Haselaer niet: maer dat is maer een lauter hayrigh ende onnut aenwas: want men siet dat alle dese Cattekens meest heel vroegh afvallen, eer dat de bladeren voortkomen: ende daer na en sietmen self gheen lickteeckenen van haer meer; soo verre is ’t daer van, dat daer eenighe scheyselen van bloemen af souden komen: al is ’t dat Dodoneus ende alle andere Cruydt-beschrijvers ghemeynt hebben dat dese Cattekens in Haselnoten veranderden: daermen nochtans merckelijck siet datter veel meer Noten op dese boomen groeyen, dan men daer van dese Cattekens oyt aen ghesien heeft. Dan de rechte bloem van den Hasel-boom spruyt uyt het stumpste top van de botselen der bladeren, ende is vergadert van veele hayrs-ghewijse draeykens, tsamen ghehoopt, soo kleyn ende dicht by een staende, datmen daer heel nauw op letten moet, alsmen die kennen oft onderscheyden wil: ende die zijn eerst blijpeersch roodtachtigh van verwe, daer nae donckerer peersch, de vinghers ende het papier oock roodt oft peersch verwende, alsmense aenraeckt, oft het papier daer mede strijckt. Dese bloemkens sietmen ghemeynlijck in ’t midden van den winter, ten zy dat de vorst heel strengh is, te weten in ’t beghinsel van Januarius oft Sprockelle, somtijdts wat laeter, wanneermen de voorseyde hayrighe Cattekens daer oock pleegh aen te sien: de welcke somtijdts voorkomen aen dien kant daer gheen bloemen en zijn, somtijdts oock uyt den selven oorsprongh der bloemen midtsgaders de bottekens te voorschijn komen; seer selden tusschen twee bottekens

Turcksche Haselnoten oft Haselnoten van Constantinopelen, van Clusius Avellana pumila Byzantina gheheeten, wassen in Turckijen: ende de schalen oft kelcke, daer sy in groeyen, zijn hardt, dick ende knorselachtigh, somtijdts een alleen, somtijdts veel te gader, op een dun steelken staende, aen haer uyterste ghesnippelt,, onderwaerts oock veel aenhanghselen hebbende: van buyten zijnse met harde ruyghe wolle bedeckt, van binnen effen, inhoudende een vrucht als de ghemeyne Wilde Haselnote, oft wat korter: de welcke in d’aerde ghesteken wat langhworpigher bladeren voortbrenght dan de ghemeyne, doch wel soo ruygh ende gherimpelt als die: ende somtijdts ses voeten hooghe tacken krijght, daer dese heester in Turckijen nauws twee voeten hoogh wordt. Den struyck selve is met veel witter ende rouwer oft oneffener schorssen ghedeckt: maer sommighe van die Cattekens, voor den Winter afghetrocken, zijn stijf ende vast in een ghedronghen: somtijdts zijn sy veel langher. Alsmense saeyt, soo moetmense eerst uyt de schelle nemen: anders en sullen sy hier te lande niet wassen.

Indiaensche Haselnoten zijn elders beschreven.

Noch van de krachten.

De Haselnoten zijn middelmatighlijck in hitte ende koude ghestelt, als sy versch zijn: maer oudt zijnde zijn sy warm ende droogh in ’t laetste van den eersten graed. Sy zijn vaster ende ghelijfvigher dan de Okernoten, ende niet soo olieachtigh, maer wat meer nae de koude treckende; sy en doen niet braecken als die: ende al zijnse traegher om verdouwen, nochtans zijn sy de lever nut; ende ’t voedtsel dat sy by brenghen, is beter dan dat van de Okernoten, ende meerder; doch minder dan dat van de Amandelen komt, ende dat van de Pistacien niet seer onghelijck. Immers sy maecken de ghesonden menschen seer haest vet, te weten de versche meer dan de drooghe: maer de beste zijn de ghene die een dunne breucksaeme van buyten roodtachtighe schelle, ende insghelijcks een roodtachtigh velleken om de keerne hebben: de langhworpigh zijn meest beter ende soeter van smaeck dan de ronde. Andere kiesen de grootte, die verre uyt haer schaelen steken, ende bijnae bloot zijn. De hierlandtsche moeten ongheghaetet zijn, ende in ’t water gheworpen te gronde gaen; maer sommighe uytlandtsche drijven daer op, als gheseydt is: ende zijn nochtans soo smaeckelijck als de hierlandtsche. Dan de Haselnoten moeten alle in de Winter van de ionghe stercke werckende lieden gheten worden; anders van andere menschen gheten, drijven te seer in de maghe op andere spijse; maecken pijn in ’t hooft, alsmender veel eet: schaden de keele, maecken heesch, verkorten den adem, doen veel galle groeyen; maer de roode onrijp zijnde ghegeten veroorsaecken het roodtmelizoen. [1281] Nochtans het melck oft sap uyt dese drooghe Haselnoten ghetrocken stopt niet alleen den buyck ende geneest het roodtmelizoen ende alle andere vloeden: maer het selve is oock goedt de graveelachtighe menschen, ende die met snijdinghe der pisse ghequelt zijn: ende al schaden sy de keele, te veel ghegeten; nochtans de selve met Meede ghedroncken ghenesen den ouden hoest; ende de selve ghestooten, ende kleyne Rosijnen daer onder ghemenght, zijn goedt gheten van de ghene die een quade longher hebben.

Haselnoten ghebraden, ende met wat Peper inghenomen, maecken de catarrhen ende slijmerigheden van den hoofde op de borst sinckende rijp.

De ghene die langhen tijdt Haselnoten in ’t beghinsel van hun maeltijdt eten, sullen van ’t graveel ghenesen worden, daer toe dient oock asschen van ghebrande Haselnote schellen met eenigen dranck inghenomen.

Ende dese schelpen tot asschens ghebrandt, met olie ghemenght (segghen sommighe) doen de grauwe ooghen van de kinderen swart worden. De selve schelpen niet ghebrandt, maer anders kleyn ghestooten, ende met Cardobenedictus water ghedroncken, ghenesen het pleuris oft pijne ende ontstekinghe van de sijden, die eerst aenghekomen is: ende doen sterckelijck sweeten. Een half loot van dien met rooden wranghen Wijn inghenomen, stopt den buyckloop ende den witten vloedt van de vrouwen. ‘Tbinnenste ros velleken, dat aen de schelpe kleeft, is daer teghen ongelijck beter.

De selve schelle oft de heele Haselnoten ghebrandt, ende die asschen met Beeren-smout vermenght, ghenesen de quade schorftheydt des hoofdts, ende het uytvallen des hayrs, daer op ghestreken.

De snoesterkens oft buytenste knorselachtighe schalen van de Haselnoten zijn oock goedt voor de quade gheswollen keele, gelijck die van Okernoten ghebruyckt.

Olie van Haselnoten beneemt de pijne der leden, daer aen ghestreken.

Den Haselaer selve, soo wel als de vrucht, heeft kracht teghen ’t fenijn; want is ’t datmen eenen tros van Haselnoten erghens in een huys hanght, daer en sal gheenen Scorpioen oft andere fenijnighe beest in komen maer sal daer van vlieden. Selfs de landtlieden segghen, dat de Slanghen, Akedissen ende alle andere quade giftighe dieren terstondt sterven, van datse met een stocksken oft roeyken van desen Haselaer ghesneden ghesmeten zijn. Men seydt oock, dat de keerne van dese Haselnoten met Vijghen, Ruyte ende Amandelen gheten, ’t vergift ende de beten van de Slanghen ende Scorpioenen gheneest, ende oock de peste wederstaet.

Men plagh hier voortijdts te segghen, datter veele houwelijcken ghemaeckt sullen worden in ’t iaer dat den Haselaer wel geraeckt is.

De taeye niet haest breucksaeme rijsen van dit gheboomte en worden niet veel gebruyckt: dan de dunne schavelinghen van Hasel-boom hout, te Roomen Tacchie ghenoemt, in verschen dicken oft donckeren most gheworpen, maecken hem klaer ende suyver in den tijdt van dagh ende nacht.

HET XXIV. KAPITTEL.

Van hazelnoten. (Corylus avellana)

Geslachten.

De hazelaars zijn maar een soort, maar de vruchten of hazelnoten zijn tweevormig, sommige rood en sommige wit naar de verscheidenheid van de plaatsen daar ze groeien.

Gedaante.

De hazelaars worden geen grote bomen maar groeien als grote heesters en als hagen waarvan sommige dun zijn, maar de meeste dik en veel meer dan een mannen lengte hoog worden en vele zijtakken uitwerpen zonder enige knopen of leden die hard, taai en buigbaar zijn. De schors is dun. De bladeren zijn breed, groter en meer gerimpeld dan de elzenbladeren en rondom de kanten als een zaag met kleine schaarden gekerfd, groen van kleur maar aan de onderkant wat bleker of witter groen. In plaats van bloemen hangen er lange dunne ineen gedrongen katjes aan de steeltjes boven de oorsprong van de bladeren en die veranderen in de vruchten of noten die veel kleiner zijn dan de walnoten en met drie of vier bijeen voortkomen en in korrelachtige velachtige en van buiten groenachtige of graskleurige schalen of schillen hangen, maar niet heel daarin besloten zijn want die schillen zijn voor open en op hun uiterste eindjes met vele snippers gesneden bijna gelijk de knopjes van de rozen. Daarna ziet men de schillen [1280] of houtachtige schelpen van de noten die glad zijn en effen en de kern of keest inhouden die rond, vol en vast van vlees is en wit van kleur, niet onlieflijk van smaak en met een teer dun velletje of vliesje zoals anderen kernen bekleedt. De wortel is dik, vast en sterk en zinkt diep, die zichzelf ver en wijdt langs en onder de aarde verbreidt.

Verandering. De kernen van de hazelnoten zijn van binnen gewoonlijk met een wit velletje bedekt, te weten als ze in het wild groeien, dan als ze in de hoven en boomgaarden onderhouden en geteeld worden zijn die velletjes roodachtig en de kernen zoeter en beter van smaak.

Plaats.

De hazelaars groeien gewoonlijk vanzelf in de bossen, in vochtige donkere lommerachtige plaatsen. Dan men plant ze ook wel in de hoven en boomgaarden, als gezegd is.

Tijd.

De katjes of bloemen van de hazelaar spruiten zeer vroeg uit, zelfs lang eer dat de winter voorbij is en in maart of april openen ze zich en vallen af en kort daarna komen de bladeren voort. De noten worden rijp in augustus.

Naam.

Dit boomachtig gewas wordt in het Grieks Carya Pontice genoemd, dat is Nux Pontica, maar in het Latijn meest Corylus, in het Nederduits haselaer en in het Hoogduits Haselstrauch.

De vruchten of noten zelf worden in het Grieks Caryon Ponticon en Leptocaryon en dat is in het Latijn Nux Pontica, Tenuis Nux en Parva Nux genoemd, ze heten ook Nux Praenestina, Nux Heracleotica en gewoonlijk Nux Avellana met welke naam ze in de apotheken bekend zijn, hier te lande noemt men ze haselnoten, in Hoogduitsland Haselnusz, in Frankrijk noisettes en noiselles, in Italië noccinolo, avellano, nocelle, in Spanje avellanas en in Bohemen lyskowy wezech.

Van deze noten worden diegene wiens kern in een rode schil of vliesje gewonden zijn voor tamme hazelnoten gehouden, in het Latijn Avellanae sativae of Avellanae urbaenae en voor de echte Nuces Ponticae en in het Nederduits rode hazelnoten genoemd, in het Hoogduits Rhornusz en Rothnusz.

De andere noten die een witte of bleek vliesje om hun kern hebben worden voor wilde hazelnoten gehouden.

Aard, kracht en werking.

De hazelnoten vers geplukt en noch niet droog geworden hebben enige overige of onnodige vochtigheid in zich waardoor ze winden en opblazingen in het lijf maken. Die hazelnoten zijn ook zeer kwaad om te verteren en zowel vers als droog want ze zijn aardachtig en koud van stof en wat vast en stevig van vlees en daarom gaan ze zo zeer langzaam en traag naar beneden en daarboven zijn ze voor de maag ook zeer moeilijk omdat ze die zwaar vallen en verladen.

De rode of tamme hazelnoten zijn zoeter van smaak dan de bleke of witte die men wilde hazelnoten noemt.

Uit de hazelnoten wordt ook een melkachtig sap getrokken net zoals men uit de amandels plag te doen welk sap zeer tezamen trekkend is en de buik sterk stopt en hard maakt en daarom zal dat zeer geschikt gegeven mogen worden aan diegene die met de rode loop of enige andere vloed of buikloop gekweld zijn.

Het bloeisel van de hazelaar wat de lange katjes zijn die haar voor bloemen strekken is ook koud en droog van nature en insgelijks ook tezamen trekkend en kan de buik hard maken en alle vloeden stoppen.

BIJVOEGING.

De haselaeren zijn zo genoemd als hagelaeren omdat ze haagvormig groeien, zoals sommige menen, ze zijn tweevormig als gezegd is, tam en wild. Dan de tamme zijn wederom tweevormig, te weten met langwerpige vruchten en met rondere en kortere vruchten waarvan wederom sommige rood en sommige wit zijn. (Corylus avellana en filbert.) Lobel noemt ze Corylus sylvestris en Corylus silvestris persimilis Alno. Ze moeten gesnoeid worden en in een vochtige aarde staan anders dragen ze niet. De lange worden trager rijp dan de ronde. Hier te lande groeien ze wel, dan worden ook wel uit verre landen gebracht. Zulks zijn de drijfnoten en die zijn zo genoemd omdat ze drijven al zijn ze goed daar de inlandse zinknoten genoemd worden omdat als ze in water geworpen worden gaan ze te gronde tenzij dat ze bedorven en met gaten zijn. Men acht de Kellerse en Keulse hazelnoten veel die roodachtig zijn en de Lyonse hazelnoten die groter zijn dan de andere. (Corylus maxima) In Italië heten ze pontiche noccinuole, nocelle, avellane, noci barbata omdat ze gebaard schijnt te wezen, hoewel dat er een soort is die geen baardjes heeft zodat men de noot bijna bloot ziet liggen ze noemen ze ook nocchie of antriti, zo men te Napels spreekt. De Fransen noemen deze noten avelines, couldres en noix de couldrier. Dan aangaande de vrucht van de hazelaar, de zeer geleerde Peeter de Hondt en ettelijke jaren voor hem de achtbare Peeter sKint hebben me vermaand dat al diegene die van de bloemen van de hazelaars geschreven hebben daarin gemist hebben wat nochtans te verwonderen is gemerkt dat het een zo’n gewone en hier te lande zo gezochte vrucht is. Dan het schijnt dat meest alle mensen zo zeer op de van ver komende dingen en vreemdheden letten dat ze op hetgeen dat het dichtste bij hun is geen acht slaan. Want dat katje of harig ruig hoofdje dat soms langwerpig is en soms ingeduwd, soms rond is niet de bloem van de hazelaar, maar dat is maar een louter harig en onnutte aanwas want men ziet dat al deze katjes meest heel vroeg afvallen eer dat de bladeren voortkomen en daarna ziet men zelf geen liktekenen van haar meer, zo ver is het daarvan dat er enige scheden van bloemen van zouden komen, al is het dat Dodonaeus en alle andere kruidbeschrijvers gemeend hebben dat deze katjes in hazelnoten veranderden daar men nochtans opmerkelijk ziet dat er veel meer noten op deze bomen groeien dan men er ooit van deze katjes aan gezien heeft. Dan de echte bloem van de hazelboom spruit uit het stompste top van de knoppen der bladeren en is verzameld van vele haarvormige draadjes die tezamen gehoopt zijn en zo klein en staan zo dicht bijeen dat men er heel nauw op letten moet als men die kennen of onderscheiden wil en die zijn eerst blij paars roodachtig van kleur en daarna donkerder paars die de vingers en het papier ook rood of paars verven als men ze aanraakt of het papier daarmee bestrijkt. Deze bloempjes ziet men gewoonlijk in het midden van de winter, tenzij dat de vorst heel streng is, te weten in het begin van januari of februari en soms wat later wanneer men de voor vermelde harige katjes er ook aan plag te zien die soms aan die kant voorkomen daar geen bloemen zijn en soms ook uit dezelfde oorsprong van de bloemen met de knopjes tevoorschijn komen en zeer zelden tussen twee knopjes

(Corylus colurna) Turkse hazelnoten of hazelnoten van Constantinopel zijn van Clusius Avellana pumila Byzantina genoemd en groeien in Turkije en de schalen of kelk daar ze in groeien zijn hard, dik en korrelachtig die soms met een alleen en soms veel tezamen op een dun steeltje staan en aan hun uiterste gesnipperd zijn en van onder ook vele aanhangsels hebben, van buiten zijn ze met harde ruige wol bedekt en van binnen effen en bevatten een vrucht als de gewone wilde hazelnoot of wat korter en als die in de aarde gestoken wordt wat langwerpiger bladeren voortbrengt dan de gewone, doch wel zo ruig en gerimpeld als die en krijgt soms honderd tachtig cm grote takken daar deze heester in Turkije nauwelijks zestig cm hoog wordt. De stam zelf is met veel wittere en ruwere of meer oneffen schorsen bedekt, maar sommige van die katjes die voor de winter afgetrokken worden zijn stijf en vast ineen gedrongen en soms zijn ze veel langer. Als men ze zaait moet men ze eerst uit de schil nemen anders zullen ze hier te lande niet groeien.

Indiaanse hazelnoten zijn elders beschreven.

Noch van de krachten.

De hazelnoten zijn middelmatig in hitte en koude gesteld als ze vers zijn, maar oud zijn ze warm en droog in het laatste van de eerste graad. Ze zijn vaster en steviger dan de walnoten en niet zo olieachtig, maar trekken wat meer naar het koude, ze laten niet braken zoals die en al zijn ze trager om te verteren, nochtans zijn ze de lever nuttig en het voedsel dat ze bijbrengen is beter dan dat van de walnoten en meer, doch minder dan dat van de amandels komt en lijkt veel op dat van de pistache. Immers ze maken de gezonde mensen zeer gauw vet, te weten de verse meer dan de droge, maar de beste zijn diegene die een dunne breekbare en van buiten roodachtige schil en insgelijks een roodachtig velletje om de kern hebben, de langwerpige zijn meest beter en zoeter van smaak dan de ronde. Andere kiezen de grote die ver uit hun schalen steken en bijna bloot zijn. De inlandse moeten zonder gaten zijn en als ze in het water geworpen worden te gronde gaan, maar sommige buitenlandse drijven er op, als gezegd is, en zijn nochtans zo smakelijk als de inlandse. Dan de hazelnoten moeten alle in de winter van de jonge sterken werkende lieden gegeten worden, anders van andere mensen gegeten drijven te zeer in de maag op andere spijs en maken pijn in het hoofd als men er veel eet en schaden de keel, maken hees, verkorten de adem, laten veel gal groeien, maar de rode onrijp gegeten veroorzaken de rode loop. [1281] Nochtans het melk of sap uit deze droge hazelnoten getrokken stopt niet alleen de buik en geneest de rode loop en alle andere vloeden, maar dat is ook goed voor de niergruisachtige mensen en die met snijding van de plas gekweld zijn en al schaden ze de keel als ze te veel gegeten worden, nochtans die met mede gedronken genezen de oude hoest en die gestoten en er kleine rozijnen onder mengen zijn goed gegeten van diegene die een kwade long hebben.

Hazelnoten gebraden en met wat peper ingenomen maken de katarren en slijmerigheden rijp die van het hoofd op de borst zinken.

Diegene die lange tijd hazelnoten in het begin van hun maaltijd eten zullen van het niergruis genezen worden en daartoe dient ook as van gebrande hazelnootschillen met enige drank ingenomen.

En deze schelpen tot as gebrand en met olie gemengd (zeggen sommige) laten de grauwe ogen van de kinderen zwart worden. Die schelpen niet gebrand, maar anders klein gestoten en met Cardobenedictus water gedronken genezen pleuris of pijn en ontsteking van de zijden die net aangekomen is en laten sterk zweten. Een half lood van die met rode wrange wijn ingenomen stopt de buikloop en de witte vloed van de vrouwen. Het binnenste ros velletje dat aan de schelp kleeft is daartegen duidelijk beter.

Die schil of de hele hazelnoten gebrand en die as met berenvet vermengt genezen de kwade schurft van het hoofd en het uitvallen van het haar, daarop gestreken.

De omhulsel of buitenste korrelachtige schalen van de hazelnoten zijn ook goed voor de kwade gezwollen keel, net zoals die van walnoten gebruikt.

Olie van hazelnoten beneemt de pijn der leden, daaraan gestreken.

De hazelaar zelf, zowel als de vrucht, heeft kracht tegen het venijn want is het dat men een tros van hazelnoten ergens in een huis hangt daar zal geen schorpioen of ander venijnig beest inkomen, maar zal daarvan vlieden. Zelfs de landlieden zeggen dat de slangen, hagedissen en alle andere kwade giftige dieren terstond sterven als ze met een stokje of twijgje van deze hazelaar gesneden gesmeten zijn. Men zegt ook dat de kern van deze hazelnoten met vijgen, ruit en amandels gegeten het vergif en de beten van de slangen en schorpioenen geneest en ook de pest weerstaat.

Men plag hier vroeger te zeggen dat er vele huwelijken gemaakt zullen worden in het jaar dat de hazelaar goed vol is.

De taaie en niet gauw breekbare twijgen van dit geboomte worden niet veel gebruikt, dan de dunne afschaafsel van hazelboom hout dat te Rome tacchie genoemd wordt in verse dikke of donkere most geworpen maken die helder en zuiver in de tijd van dag en nacht.