Sesamum

HET XXII. CAPITEL.

Van Sesamum.

Ghedaente.

Sesamum heeft eenen Venckelachtighen steel oft halm, hoogh, dicker ende menighvuldigher dan dien van den Hirs. Het is een vruchtbaer ende veel saedts [851] krijghende ghewas: welck saedt olieachtigh is ende vet, in huyskens oft laeykens besloten, wit van verwe, als Plinius daer van schrijft. Theophrastus seydt, Een gheslacht van Sesamum is wit, ende hanght aen een met sijn enckele oft slechte wortel. Het Sesamum, als het noch groen is, en wordt van gheenerhande dier ghegheten oft geknauwt, om dat het soo bitter ende swaer oft onbehaeghlijck van smaeck is: maer ghedrooght zijnde, wordt sijn struycke aenghenaemer; ende sijn vrucht oft saedt wordt soet ende behaeghelijck, ende bequaem om by de spijse te doen.

Plaetse.

Het wast in Egypten ende oock in Indien. Wt Indien, seydt Plinius, komt de Sesama: ende daer maeckense Olie uyt.

Het wast meest ende liefst op verrotte aerde, sulcks als in Campania putre solum ghenoemt wierdt: nochtans komt het alsoo wel voort, ende wordt alsoo goedt, als het in vetten sandachtigen gront, oft in langh vergaderde ende van mest ende andere overvloedigheden gehoopte aerde gesaeyt wordt. Het wast oock in Cilicien ende Surien: maer het is de aerde seer moeyelijck, ende het maecktse seer magher.

Tijdt

Sesamum is een Somer-gewas, sulcks als zijn alle de gene die voor den opstant van de Seven Sterren oft Vergilie, dat is in ’t beginsel van de Lente, gesaeyt worden, seydt Plinius. Columella schrijft nochtans, dat sy omtrent half October ghesaeyt moet zijn: dan hy voeght daer noch by, dat hy selve in Cilicien ende Surien ghesien heeft datmen dit saedt in de Braeckmaendt ende Hoymaendt saeyde, ende in den Herfst, als ’t heel rijp was, wegh nam ende vergaderde. Palladius seydt, Nu wordt de Sesama in September gesaeyt op rotte aerde, oft vette savelachtighe oft sandige gronden, oft in aerde die by een gheraept is. Plinius schrijft, dat Sesama veertigh dagen nae datse ghebloeyt heeft rijp wordt; maer nochtans datter bijster groot onderschil is ende veranderinghe nae de aerde ende nae de locht. Dit saedt kan langh bewaert worden, om dat het vet is.

Naemen.

Dit ghewas is in ’t Griecksch Sesamon oft Sisamon geheeten, in ’t Latijn oock Sesamum ende Sisamum, oft somtijdts Sesama: in de Apoteken van dese Duytsche landen is het onbekent; daerom heeft het hier oock gheenen eyghen naem.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Saedt van Sesama (seydt Galenus De aliment.facult.) is vet; ende daerom wegh gheleydt zijnde, wordt bijster haest olieachtigh: ende om dieswille oock alle de gene die dat eten worden daer mede haest vervult: het keert oft worpt de mage om ende wordt traegelijck verdouwt, ende gheeft den lijfve een vet voedtsel. Hier uyt blijckt dan, dat het de deelen van de maghe (soo als de woorden van den selven Galenus luyden) gheen sterckte oft kracht en kan gheven, gelijck oock geen andere vette dingen en konnen doen. Het is dick van sap; daerom en gaet het niet haestelijck door de darmen oft gantsche ingewant. Deshalven wordt dat selden iae nimmermeer alleen gegeten, maer men maeckter met Honigh koeckskens af, diemen Sesamidas noemt. ‘Twordt oock op ’t broodt ghestroyt: ende is warm van aerd; waerom dat oock dorst verweckt.

Dan den selven Galenus in de boecken De facult. Simpl. seydt daer aldus van: Sesamum en heeft niet luttel lijmachtigheydt ende vettigheydt in hem: waerom dat oock de sweetgaten stopt ende sachtmaeckende is, ende matelijcken warm. De selve kracht heeft oock de Olie die daer af ghemaeckt wordt; ende insghelijcks oock ’t water daer het cruydt in ghesoden heeft.

Sesamum is een quade spijse voor de maghe, als Dioscorides betuyght: het maeckt eenen stercken adem, soo wanneer het in ’t knauwen tusschen de tanden blijft stekende: het verdrijft de dicke geswillen oft grovigheydt van de zenuwen, daer op geleydt zijnde: ’t selve geneest de quetsuren oft blutsinghen van de ooren, alle verhittingen, verbrandtheden, smerten der leden, ende de beten van de slangen, in sonderheydt van die ghehorende slange diemen Cerastes noemt. Met Olie van Roosen gemenght, versoet den hooftsweer die uyt groote hitte gekomen is. Al ’t voorseyde doet het cruydt selve oft de bladers in Wijn ghesoden. Maer in sonderheydt is het goedt tegen de verhittinghen ende pijne der ooghen.

Van Sesamum wordt Olie ghemaeckt, seydt Plinius, de welcke van die van Egypten ghebruyckt wordt, om de ghebreken der ooren te ghenesen.

BIIVOEGHSEL.

In Spaegnien is dit saedt Alegria oft Iorglilin gheheeten: het wordt daer veel ghebruyckt; maer veel meer in Sicilien, daer het Girgilena, Giurgiulena oft Gurgulena heet, ende op broodt ghestroyt wordt, ende met Honigh in gemaeckt wordt van hunne soetwerckers die sy Capaitari noemen. De Koeckskens Sesamides heeten Capaita in Sicilien, hoe wel die oock van andere dinghen met Honigh ghemaeckt worden, ende niet alleen van dese saden van Sesamum. Men menght dit saedt veel met Nardus saedt oft Melanthium in de voorseyde landen, om by ’t broodt te doen: maer het is in Afrijcken ende Turckijen noch veel ghebruyckelijcker dan in Kerstendom. In Italien is het oock bekent met den naem Sesamo, Sosimano, Ingiolina, Iugiolina; in Vranckrijck oock Iujokne. Het gaet met dit cruydt nochtans ghelijck met andere seer ghebruyckelijcke cruyden die uyt vremde landen komen, te weten, dat sijn gantsch wesen noch niet ten vollen beschreven is: want de koop-lieden en letten op de ghedaente der cruyden niet, ende de gheleerde soecken eer de onbekende cruyden te beschrijven: (hier om komt het dat de Rhabarber, Caneel, Peper, Cardamomum, iae selfs het Rijs, het Bresilie houdt ende meer andere seer ghemeyne dinghen niet ten vollen beschreven en zijn) Dan Prosper Alpinus beschrijft dat aldus: Sempsem oft Sempsen, alsoo in Egypte ghenoemt, heeft eenen rechten steel anderhalven voet hoogh, met veele dicht by een staende bladeren gheschicktelijck bewassen: dese bladeren zijn die van Nascaye ghelijck: de bloemen zijn kleyn, wit: daer van komen kleyne hauwen, langhs henen in vier voren ghedeylt, inhoudende geel saedt, als Lijn-saedt, soet van smaeck: daer de Egyptenaers oock een olie Sitis (oft Zeit) ghenoemt uyt perssen, die by de spijse veel ghedaen wordt, ende meer gheacht is dan de olie van Olijfven. Dese olie wordt in Turckijen van de slaven ghemaeckt, schrijft Bellonius, ende dat in den winter-tijdt, met seer grooten arbeydt, aldus: Het Sesaem-saedt wordt vierentwintigh uren in sout water gheweyckt, ende daer nae op eenen vloer oft wijde plaets met houte hamers gestooten op een groven dicken doeck, tot dat de schorsse afgaet: dan wordt het wederom in sout water gheweyckt, ende de schorssen die daer op drijven, worden wegh gheworpen. Als het aldus ghesuyvert is, dan wordt het in den oven ghedrooght, ende daer nae in den molen ghebroken. De olie die daer dan uyt traent oft sweet (want daer is veel vuylnis by) wordt als Mostaerdt met langhsaem vier ghesoden ende van haer vuyligheden heel ghesuyvert.

In de Apoteken is een saedt dat Sesamum heet, ende is misschien ’t selve dat by de ouders dien naem voerde. Welck gesaeyt zijnde te Padoa, seydt Lobel, langhe ronde hauwkens voortbroght, [852] met kribbekens onderscheyden, vol van geel langhworpigh saedt. Den steel is twee voeten hoogh oft hoogher, ende dick. De bladers zijn die van den Amandel-boom oft Basilicom ghelijck. Wat verwe dat de bloemen hadden, is my onbekent. Camerarius heeft de rechte schilderije daer van ghegheven, soo Rauwolfius die heeft doen maecken. Het heet in Surien Sem Sem oft Sensera, by de gheleerde Sesamum officinarum.

Sesamum is wel soo vruchtbaer als Panick-koren oft Hirs. Den regen is dat quaet als ’t eerst gesaeyt is: ’t welck bijnae geen andere cruyden en ghebeurt: daerom moet het in ’t heete van den Somer met droogh weder ghesaeyt worden.

Het Sesamum Valerij Cordi & Tragi is dat cruydt dat wy in ’t naevolghende Capitel Cameline noemen.

Wildt Sesam-cruydt is den Ricinus oft Wonderboom: dan dien naem Sesamum silvestre oft Sesamon agrion wordt het Sesamoïdes oock medeghedeylt.

Sesamoïdes is den naem der cruyden die de ghedaente van Sesamum eenighsins hebben: sulcks moghen oock Sesamacea heeten, ghelijck als zijn die soorten van Erwten ende Vitsen, die vierkante ghelijfvighe hauwen hebben: ende oock die soorte van Wederick uyt Virginia, die wy onder de gheslachten van Lysimachia ghestelt hebben; de welcke aengaende haer hauwen, ende dicht by een staende bladeren de schilderije van Sesamum seer wel ghelijckt: daerom magh sy ten minsten Sesamoïdes van Virginien heeten. Dan de andere soorten van Sesamoïdes zijn van Dodoneus in ’t elfste Boeck in ’t langh beschreven, nae de Nies-wortel, daer sy by hooren.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Averroës seydt, dat Sesam-cruydt warm is in den eersten graed, ende vocht in den tweeden.

De olie uyt dit Sesam-saedt geperst en wordt nimmermeer stijf ende is de lichtste van alle Olien; nochtans in Wijn oft Ghebranden Wijn ghedaen, gaetse te gronde. Sy wordt in Turckijen soo veel ghebruyckt als de Note-olie in Vranckrijck: want sy is soet van smaeck ende niet dier: doch dierer dan de Olie van Olijfven; ghemerckt datse oock meer gheacht wordt dan die.

In Egypten, seydt Proper Alpinus, worden de bladeren, het saedt ende de Olie van Sesamum gheacht van eenerleyen aerd te wesen; te weten matelijcken warm, ende vocht tot in den tweeden graed, als Averroës daer bijnae oock van seydt, ontdoende ende morwmaeckende van krachten.

Dese bladeren (oft het gantsche cruydt) gesoden zijnde, worden op de zeere ooghen gheleydt.

Dit selve cruydt wordt oock ghebruyckt tegen het pleuris oft ontstekinghe der sijden, longhersucht, hoest, ende ’t swaer ademscheppen.

De selve versachten oock alle harde versteende gheswillen. Ende de vrouwen sitten in een afsiedtsel gemaeckt van dese bladeren, met het saedt, met wat Honigh daer by, om de gheswillen aen de moeder ende schamelijcke leden te vermorwen.

‘Tselve afsiedtsel van dese bladeren ghebruycken sy teghen de ghebreken des huyts, als teghen de semelachtighe vuyligheydt des hoofts; ende oock tegen de blauwigheydt des aensichts, ende de swartigheydt der kaken, van gheronnen bloedt ghekomen, warm daer op ghestooft zijnde.

Wt dit cruydt ende ’t saet in water gesoden met wat Honigh maecken sy een plaester oft pappe teghen de harde gheswillen ende verdorrede zenuwen; ende oock teghen de verbrandtheydt; ende om de heete gheswillen te doen vergaen, oft tot etter te brenghen.

Het selve afsiedsel in clisterien ghedaen, gheneest de colijcke oft krimpinghe ende pijne des buycks: ende dient om den buyck te versachten.

De vrouwen spuyten dat selve afsiedtsel van onder in, om haer maendtstonden te verwecken: ende het is haer een sekere baet, soo wanneer die suyveringhe door dick bloedt ende verstoppinghe der aderen belet is gheweest.

Het saedt self wordt by alle Agyptenaers nae de oude wijse met de spijse ghebesight: het voedt nochtans weynigh, maer gheeft vet ende dick voedtsel,; soo dat de vrouwen van Egypten daer wonderlijcken vet ende poeselachtigh van worden. Om ’t welck te weghen te brenghen, soo berooven sy dit saedt van sijn schellen.

De olie van dit saedt veel gebruyckt, maeckt de menschen noch vetter dan de ghepelde saden; ende boven alle het grondt-sop van die olie, die sy Thaine (Tien in ’t Arabisch, als ofmen Drab oft Slijck seyde) noemen; want desen drab oft droessem met de olie selfs pleghen de vrouwen in de badtstoven te drincken, om vet te worden.

Van dese olie vier oncen seffens op elcke reyse, ettelijcke daghen achter den anderen ghedroncken, nemen alle het ieucksel des huyts wegh.

Sy ghebruycken de selve olie oock teghen de swaerigheydt des adems, teghen ’t pleuris, wanneer de krancke niet met allen lossen en konnen door spouwen: ende teghen de longhersucht, ghelijck van de bladeren oock gheseydt is: oock om den maendtvloedt der vrouwen te vervoorderen: teghen groote smerten in de maghe, darmen ende moeder, van buyten ghestreken, inghesteken, oft inghenomen.

De selve Egyptenaers gebruycken dese Olie noch tot veele andere dinghen: naementlijck teghen de puysten aen de huyt, alle verharde quade ruydigheydt, oft rouwigheydt ende leelijckheydt, die van swaer melancholijck bloedt veroorsaeckt is, ’t zy ghegeten, ’t zy anders binnen den lijfve ghebesight, oft van buyten opghestreken.

Voor de wratten aen ’t lijf, waer die zijn, wrijft oft salft dese Olie daer over: ende sy sullen vergaen.

HET XXII. KAPITTEL.

Van Sesamum. (Sesamum indicum)

Gedaante.

Sesamum heeft een venkelachtige steel of halm die hoger, dikker en menigvuldiger is dan die van hirs. Het is een vruchtbaar en veel zaad [851] krijgend gewas, welk zaad olieachtig is en vet en in huisjes of laatjes besloten en wit van kleur, als Plinius er van schrijft. Theophrastus zegt; ‘Een geslacht van Sesamum is wit en hangt aaneen met zijn enkele of rechte wortel’. Het Sesamum, als het noch groen is, wordt van geen dier gegeten of gekauwd omdat het zo bitter en zwaar of onbehaaglijk van smaak is, maar als het gedroogd is wordt zijn struik aangenamer en zijn vrucht of zaad wordt zoet en behaaglijk en geschikt om bij de spijs te doen.

Plaats.

Het groeit in Egypte en ook in India. Uit India, zegt Plinius, komt de Sesam en daar maken ze olie uit.

Het groeit meest en liefst op verrotte aarde zulks als in Campania putre solum genoemd werd, nochtans komt het alzo goed voort en wordt alzo goed als het in vette zandachtige grond of in lang verzamelde en van mest en andere overvloedigheden opgehoopte aarde gezaaid wordt. Het groeit ook in Cilicië en Syrië, maar het is voor de aarde zeer moeilijk en het maakt die zeer mager.

Tijd

Sesamum is een zomergewas zulks als zijn al diegene die voor het opstaan van de zeven sterren of Vergilie, dat is in het begin van de lente, gezaaid worden, zegt Plinius. Columella schrijft nochtans dat ze omtrent half oktober gezaaid moet zijn, dan hij voegt er noch bij dat hij zelf in Cilicië en Syrië gezien heeft dat men dit zaad in juni en juli zaaide en in de herfst als het heel rijp was weg nam en verzamelde. Palladius zegt; ‘Nu wordt de Sesam in september gezaaid op rotte aarde of vette zavelachtige of zandige gronden of in aarde die bijeengeraapt is’. Plinius schrijft dat Sesam veertig dagen nadat ze gebloeid heeft rijp wordt, maar nochtans dat er bijster groot verschil is en verandering naar de aarde en naar de lucht. Dit zaad kan lang bewaard worden omdat het vet is.

Namen.

Dit gewas is in het Grieks Sesamon of Sisamon genoemd, in het Latijn ook Sesamum en Sisamum of soms Sesama, in de apotheken van deze Duitse landen is het onbekend en daarom heeft het hier ook geen eigen naam.

Aard, kracht en werking.

Zaad van Sesama (zegt Galenus ‘De aliment.facult.) is vet en daarom als het weg gelegd wordt wordt het bijster gauw olieachtig en daarom ook al diegene die dat eten worden daarmee gauw vervuld, het keert of werpt de maag om en wordt traag verduwd en geeft het lijf een vet voedsel’. Hieruit blijkt dan dat het de delen van de maag (zoals de woorden van dezelfde Galenus luiden) geen sterkte of kracht kan geven net zoals ook andere vette dingen niet kunnen doen. Het is dik van sap en daarom gaat het niet gauw door de darmen of ganse ingewand. Daarom wordt dat zelden, ja nimmermeer alleen gegeten, maar men maakt er met honig koekjes van die men Sesamidas noemt. Het wordt ook op het brood gestrooid en is warm van aard waarom dat ook dorst verwekt.

Dan dezelfde Galenus in de boeken ‘De facult. Simpl.’ zegt er aldus van: ‘Sesamum heeft niet weinig lijmigheid en vetheid in zich waarom dat ook de zweetgaten stopt en zacht makend is en matig warm. Dezelfde kracht heeft ook de olie die er van gemaakt wordt en insgelijks ook het water daar het kruid in gekookt is’.

Sesamum is een kwade spijs voor de maag, zoals Dioscorides betuigt, het maakt een sterke adem wanneer het in het kauwen tussen de tanden blijft steken, het verdrijft de dikke gezwellen of grofheid van de zenuwen als het daarop gelegd wordt en hetzelfde geneest de kwetsingen of blutsingen van de oren, alle verhitting, verbranding, smarten van de leden en de beten van de slangen en vooral van die gehorende slang die men Cerastes noemt. Met olie van rozen gemengd verzoet het de hoofdpijn die uit grote hitte gekomen is. Al het voor vermelde doet het kruid zelf of de bladeren in wijn gekookt. Maar vooral is het goed tegen de verhitting en pijn van de ogen.

Van Sesamum wordt olie gemaakt, zegt Plinius, die van die van Egypte gebruikt wordt om de gebreken van de oren te genezen.

BIJVOEGING.

In Spanje is dit zaad alegria of jorglilin genoemd en wordt er veel gebruikt, maar veel meer in Sicilië daar het girgilena, giurgiulena of gurgulena heet en op het brood gestrooid wordt en met honig ingemaakt wordt van hun zoetwerkers die ze capaitari noemen. De koekjes Sesamides heten capaita in Sicilië, hoewel die ook van andere dingen met honig gemaakt worden en niet alleen van deze zaden van Sesamum. Men mengt dit zaad veel met Nardus zaad of Melanthium in de voor vermelde landen om bij het brood te doen, maar het is in Afrika en Turkije noch veel gebruikelijker dan in Christenrijk. In Italië is het ook bekend met de naam sesamo, sosimano, ingiolina, jugiolina en in Frankrijk ook jujokne. Het gaat met dit kruid nochtans gelijk met andere zeer gebruikelijke kruiden die uit vreemde landen komen, te weten dat zijn gans wezen noch niet te volle beschreven is, want de kooplieden letten niet op de gedaante van de kruiden en de geleerde zoeken eerder de onbekende kruiden te beschrijven. (hierom komt het dat rabarber, kaneel, peper, Cardamomum, ja zelfs het rijst, het Braziliëhout en meer andere zeer algemene dingen niet te volle beschreven zijn) Dan Prosper Alpinus beschrijft dat aldus: ‘Sempsem of Sempsen, alzo in Egypte genoemd, heeft een rechte steel van vijf en veertig cm hoog met vele dicht bijeen staande bladeren regelmatig begroeid en deze bladeren zijn die van nachtschade gelijk, de bloemen zijn klein en wit en daarvan komen kleine hauwen die in de lengte in vier voren gedeeld zijn en bevatten geel zaad als lijnzaad dat zoet van smaak is daar de Egyptenaren ook een olie sitis (of zeit) genoemd uit persen die bij de spijs veel gedaan wordt en meer geacht is dan de olie van olijven’. Deze olie wordt in Turkije van de slaven gemaakt, schrijft Bellonius, en dat in de wintertijd met zeer grote arbeid aldus: ‘Het sesamzaad wordt vierentwintig uren in zout water geweekt en daarna op een vloer of wijde plaats met houten hamers gestoten op een grove dikke doek totdat de schors er afgaat en dan wordt het wederom in zout water geweekt en de schorsen die er opdrijven worden weg geworpen. Als het aldus gezuiverd is dan wordt het in de oven gedroogd en daarna in de molen gebroken. De olie die er dan uit traant of zweet (want er is veel vuilnis bij) wordt als mosterd met langzaam vuur gekookt en van haar vuiligheden heel gezuiverd’.

In de apotheken is een zaad dat Sesamum heet en is misschien hetzelfde dat bij de ouders die naam voerde. Wat gezaaid is te Padua, zegt Lobel, en lange ronde hauwtjes voortbracht, [852] met kerven onderscheiden en vol van geel langwerpig zaad. De steel is zestig cm hoog of hoger en dik. De bladeren zijn die van de amandelboom of Basilicum gelijk. Welke kleur dat de bloemen hebben is me onbekend. Camerarius heeft de echte schilderij ervan gegeven zo Rauwolfius die heeft laten maken. Het heet in Syrië sem sem of sensera en bij de geleerde Sesamum officinarum.

Sesamum is wel zo vruchtbaar als panikkoren of hirs. De regen is dat kwaad als het net gezaaid is wat bijna niet bij andere kruiden gebeurt en daarom moet het in het hitte van de zomer met droog weer gezaaid worden.

Het Sesamum Valerij Cordi & Tragi is dat kruid dat we in het volgende kapittel cameline noemen.

Wild sesamkruid is de Ricinus of wonderboom, dan die naam Sesamum silvestre of Sesamon agrion wordt het Sesamoïdes ook meegedeeld.

Sesamoïdes is de naam van de kruiden die enigszins de gedaante van Sesamum hebben en zulks mogen ook Sesamacea heten zoals die soorten van erwten en vitzen zijn die vierkantige stevige hauwen hebben en ook die soort van wederik uit Virginia die we onder de geslachten van Lysimachia gesteld hebben die aangaande haar hauwen en dicht bijeen staande bladeren zeer goed op de schilderij van Sesamum lijkt en daarom mag ze tenminste Sesamoïdes van Virginia heten. Dan de andere soorten van Sesamoïdes zijn van Dodonaeus in het elfde boek in het lang beschreven, na de nieswortel daar ze bij horen.

Aard, kracht en werking.

Averroë zegt dat sesamkruid warm is in de eerste graad en vochtig in de tweede.

De olie uit dit sesamzaad geperst wordt nimmermeer stijf en is de lichtste van alle oliën, nochtans in wijn of gebrande wijn gedaan gaat ze te gronde. Ze wordt in Turkije zoveel gebruikt als de notenolie in Frankrijk, want ze is zoet van smaak en niet duur, doch duurder dan de olie van olijven, gemerkt dat ze ook meer geacht wordt dan die.

In Egypte, zegt Proper Alpinus, worden de bladeren, het zaad en de olie van Sesamum geacht van een aard te wezen, te weten matig warm en vochtig tot in de tweede graad, als Averroë daar bijna ook van zegt, op te lossen en murw makende van krachten.

Deze bladeren (of het ganse kruid) gekookt worden op de zere ogen gelegd.

Dit kruid wordt ook gebruikt tegen pleuris of ontsteking van de zijden, longzucht, hoest en het zwaar ademscheppen.

Die verzachten ook alle harde versteende gezwellen. En de vrouwen zitten in een afkooksel gemaakt van deze bladeren met het zaad en wat honig er bij om de gezwellen aan de baarmoeder en schaamdelen te vermurwen.

Hetzelfde afkooksel van deze bladeren gebruiken ze tegen de gebreken van de huid als tegen de zemelachtige vuilheid van het hoofd en ook tegen de blauwheid van het aanzicht en de zwartheid van de kaken die van gestold bloed gekomen zijn, warm er op gestoofd.

Uit dit kruid en het zaad in water gekookt met wat honig maken ze een pleister of pap tegen de harde gezwellen en verdorde zenuwen en ook tegen de verbranding en om de hete gezwellen te laten vergaan of tot etter te brengen.

Hetzelfde afkooksel in klysma’s gedaan geneest de koliek of krimping en pijn van de buik en dient om de buik te verzachten.

De vrouwen spuiten dat afkooksel van onder in om hun maandstonden te verwekken en het is voor hun een zekere baat wanneer die zuivering door dik bloed en verstopping van de aderen belet is geweest.

Het zaad zelf wordt bij alle Egyptenaren naar de oude wijze met de spijs gebruikt, het voedt nochtans weinig, maar geeft vet en dik voedsel zodat de vrouwen van Egypte er wonderlijk vet en poezelachtig van worden. Om dat teweeg te brengen zo beroven ze dit zaad van zijn schillen.

De olie van dit zaad veel gebruikt maakt de mensen noch vetter dan de gepelde zaden en boven alles het grondsap van die olie die ze thaine (tien in het Arabisch als of men drab of slijk zei) noemen want deze drab of droesem met de olie zelf plegen de vrouwen in de badstoven te drinken om vet te worden.

Van deze olie vier ons tegelijk in elke keer en ettelijke dagen achter elkaar gedronken nemen alle jeuk van de huid weg.

Ze gebruiken die olie ook tegen de zwaarheid van de adem en tegen zijdepijn wanneer de zieke helemaal niets lossen kunnen door spouwen: en tegen de longzucht net zoals van de bladeren ook gezegd is en ook om de maandvloed van de vrouwen te bevorderen, tegen grote smarten in de maag, darmen en baarmoeder, van buiten gestreken, ingestoken of ingenomen.

Die Egyptenaren gebruiken deze olie noch tot vele andere dingen, namelijk tegen de puisten aan de huid, alle verharde kwade ruigheid of ruwheid en lelijkheid die van zwaar melancholisch bloed veroorzaakt is, hetzij gegeten, hetzij anders binnen het lijf gebruikt of van buiten opgestreken.

Voor de wratten aan het lijf, waar die zijn, wrijf of zalf deze olie erover en ze zullen vergaan.