Nigella

HET VIII. CAPITEL.

Van Nardus-saedt oft Nigelle.

Gheslachten.

Melanthium oft Nardus-saedt is drijderley: het Tam, het Wildt, ende het ghene dat Nardus-saedt van Damasck gheheeten wordt.

Ghedaente.

1. Ghemeyn oft Tam Nardus-saedt wast recht op als een kleyn heesterken, doch met dunne teere cruydachtighe steelkens, omtrent een spanne hoogh, die in ettelijcke sijd-tackskens verspreyt ende ghedeylt worden. De bladeren zijn in kleyne dunne smalle langhworpighe deelkens gesneden, de voorbeschreven Coriander-bladeren by-nae ghelijck. Op ’t sop van de steelkens komen witte bloemkens voort, veele draeykens in ’t midden hebbende: daer nae volghen vierkantighe hoofdekens, in ’t midden met doorloopende vellekens oft lieskens afgescheyden, met sommighe kleyne horenkens nae bovenwaerts uytstekende verciert; waer in besloten is welrieckende kantigh saedt, scherp ende heetachtigh van smaeck; van verwe swart, somtijdts oock wel geelachtigh, van ghesteltenisse ende stoffe olieachtigh ende vet.

2. Wildt Nardus-saedt brenght voort eenen gevoorden oft ghestreepten steel, ende heeft witter, teerer ende kleyner ghesneden bladeren dan het Tam, die van de Dille ghelijck. De bloemkens zijn als die van de voorgaende, maer nochtans somtijts fraeyer dan die, ende licht-blauw van verwe. Dan sy en laeten gheen hoofdekens nae haer, maer sommighe horenkens by een ghevoeght zijnde, ghemeynlijck vijf in ’t ghetal, die van de Akeleye eenighsins ghelijck: waer in swart saedt besloten leydt, met seer luttel reucks begaeft.

3. Het derde gheslacht van Nardus-saedt, dat van Damasch sijnen toenaem heeft, wast seer weeldighlijck met veele steelkens ende sijd-tackskens, die veel langher zijn dan die van de voorgaende soorten. Sijn bladeren zijn oock heel dun ende kleyn ghesneden. De bloemkens zijn schoon om sien, blauwverwigh, van vijf bladerkens ghemaeckt, staende op vijf uytstekende, oock menighvuldigh ghesneden knopkens. Het saedt-hoofdeken is als dat van het Tam Nardus-saedt; ende het saedt is van ghedaente ende verwe dat swart Nardus-saedt ghelijck; dan het en heeft gheenen reuck.

Plaetse.

1. Ghemeyn Nardus-saedt wordt in de velden, bouwlanden ende hoven ghesaeyt.

2.2. De Wilde soorten van Nardus-saedt worden in veele verscheyden landen tusschen het koren ende ander ghesaey van selfs voorkomende ghevonden.

Tijdt.

De gheslachten van Nigelle oft Melanthium brengen haer saedt eerst tot volkomen rijpheyt in de Hoymaendt ende Oogstmaendt; dan de bloemen verthoonen haer veel vroegher.

Naem.

1. Het eerste gheslacht van dese cruyden wordt van de Nederlanders Nardus-saedt gheheeten, [488] ende tot onderscheyt van sijn andere wilde mede-soorten Ghemeyn oft Tam Nardus-saedt: in Hooghduytschlandt heet het Swartz Kummich; in Vranckrijck Nielle; in Italien Nigalla; in Spaeghnien Axenuz ende Alipiuri; in Bohemen Szernykmijn; in ’t Griecks noemtmen ’t Melanthion; in ’t Latijn oock Melanthium; in de Apoteken Nigella; ende by sommighe Gith, by andere Salusandria; ende met oneyghene oft bastaert naemen Papaver nigrum; ende in ’t Griecks Mecon agrios. Wy hebben ’t in onse tael den toenaem van Tam Nardus-saedt, ende Tamme Nigelle, in ’t Latijn Melanthium sativum ghegeven, om dat het ghesaeyt wordt, ende alleen goet is om ghebruyckt te wesen.

2. De tweede soorte, als oock de derde, is een bastaert-soorte van Melanthium, ende is alleen nae de ghelijckenisse, die sy met het Tam Nardus-saedt heeft, Wildt Nardus-saedt gheheeten, in Latijn Melanthium silvestre: de Hooghduytschen noemen dat Sant Catharinen blumen, op ’t Latijnsch Divae Catharinae flos. Sommighe zijn van ghevoelen, dat dit voor het Cuminum silvestre alterum, dat is die soorte van Wilden Comijn, te houden is, met wiens beschrijvinghe wy voren verhaelt hebben de Ridders-sporen ghenoeghsaem over een te komen. Ende voorwaer dit ghewas magh oock met eenighe reden voor een soorte van Wilden Comijn ghehouden worden; dan de korte beschrijvinghe die de ouders van veel cruyden naeghelaten hebben is dickwijls oorsaecke, datmen daer van niet vastelijck versekeren oft verklaeren en magh.

3. De derde is oock een bastaert oft immers Wilde soorte van Melanthium, ende is van sommighe Nardus-saedt van Damasch gheheeten; in ’t Latijn Melanthium Damascenum ende Nigella Damascena. Sy en heeft gheene ghelijckenisse met het Isopyron, die immers merckelijck zy, al is ’t saecke dat Matthiolus in het Capitel van Isopyron de afbeeldinghe van dit cruydt, doch met eenige kleyne veranderinghe, voor het Isopyron ons voorghestelt heeft; ende dat alleen sonder eenighe voordere beschrijvinge met woorden daer af te gheven: ’t welck hy dickwijls pleegh te doen in meer andere cruyden, die hy ons alleen heeft ghethoont ende in schilderije ghewesen, ende niet claerlijck beschreven, als hem toestont te doen.

Aerd.

Het saedt van het oprecht Melanthium oft Tam Nardus-saedt, ’t welck alleen ghebruyckt wordt; want men houdt de andere bastaert-soorten voor onnut ende onbequaem, is warm ende droogh in den derden graed; ende bovendien dun van deelen, oft fijn van stof.

Kracht ende Werckinghe.

Nardus-saedt gheroost, oft alleen op ’t vier ghedrooght ende warm ghemaeckt, ende in een doecksken ghewonden ende geknoopt, ende soo voor den neuse ghehouden, ende dickwijls gheroken, drooght de herssenen, ende verteert alle vochtighe sinckinghen die van den hoofde pleghen nederwaerts te daelen: in der selver voeghen ghebruyckt, is het oock seer goet om den reuck te verquicken, ende de ghene die door verkoutheyt oft langhdurighe verstoptheyt niet en konden riecken, seer scherp-rieckende te maecken, ende de neusgaten te ontsluyten.

Nardus-saedt inghenomen, verdrijft ende ontdoet alle windachtigheden, ende maeckt dun alle taeye ende rauwe vochtigheydt.

‘Tselve ettelijcke daghen achter een ghedroncken, verweckt de pisse, ende doet de maendtstonden voortkomen: met wijn te drincken ghegheven, gheneest de ghene die engh van borste zijn, ende hunnen aedem niet wel verhaelen en konnen.

Nardus-saedt is oock goet om de sproeten, placken, smetten ende melaetsheyt, ende alle oude koude gheswillen ende herdigheden te ghenesen, mete dick daer op gheleydt zijnde.

Op het voorhooft gheleydt oft ghebonden, versoet den hooft-sweer.

Saedt van Nigelle gestooten, ende met olie van blauwe Lisch-bloemen vermenght, ende dickwijls in de neusgaten ghesteken, gheneest de eerst beghinnende schellen oft belemmeringhen ende duysternisse der ooghen, die door eenighe sinckinghen veroorsaeckt zijn.

‘Tselve met edick ende met harst van Pijn-boom ghesoden, gheneest allerhanden tandt-sweer, in den mondt ghehouden.

Het is oock goet om de weeren, eelten, exter-ooghen ende diergelijcke uytwassen te genesen, alsmen, nae datmen die eerst met een vliemken wat los ghemaeckt heeft ende de huyt rondom wat op ghelicht, dit voorschreven saedt, met oude oft stelle pisse vermenght, daer op doet.

Om met korte woorden veel te begrijpen, seydt Galenus, in alle ghebreken, in de welcke eenighe verdeylinge, dun-maeckinghe, snijdinghe, afvaeginghe, verdrooginghe, oft verwarminghe van noode is, daer is Nardus-saedt oft Melanthium een sonderlinge ende by nae onvolprijselijcke baete.

‘Tselve saedt de swaerte van een vierendeel loots met water vermenght zijnde te drincken ghegheven, gheneest de beten van de Phalangia ende fenijnige Spinne-koppen, ende dierghelijcke onghedierten.

Het drijft de ronde wormen uyt den lijfve, niet alleen van binnen inghegeven, maer oock met water vermenght zijnde op den Navel ghehouden oft ghestreken.

Met den roock van dit saedt, op ’t vier gheleyt ende verbrandt zijnde, kanmen de slanghen verdrijven.

Olie van Nardus-saedt. Men slaet oft krijght uyt dit Nardus-saedt door stijve druckinghe oft pressinghe een olie, de welcke van de ongheleerde Apotekers voor de olie van Spick oft Nardus, Oleum Nardinum gheheeten, ghebruyckt wordt, doch met een groote ende onlijdelijcke dwalinghe.

Verkiesinghe.

Om alle de voorseyde krachten van dit cruydt te versoeten, moetmen de eerste soorte alleen verkiesen, dat is het Tam Nardus-saedt: want de andere twee soorten zijn voor onnut, wildt, oft immers onbequaem tot de voorseyde dinghen te achten.

Hindernisse.

Sommighe, als Dioscorides betuyght, schrijven, dat Nardus-saedt met menighte ghedroncken den mensche tot der doodt brenght.

BIIVOEGHSEL.

De Nigelle oft Nardus-saedt wordt in veele landen seer gheacht, om haer saedt dat in veel ghebreken nut is, ende om de olie die daer uyt ghedouwt wordt. Van dese heeft Clusius ettelijcke soorten aengheteeckent; ende oock Lobel: die van de Tamme Nigella twee soorten maeckt, ende de tweede Geele Nigelle noemt om dat het saedt geel van verwe is, ende niet swart als dat [489] van de eerste ende beste soorte. Dit cruydt, seydt den selven Lobel, groeyt veel meer in de hoven van Enghelandt ende Duytschlandt dan van Italien, daer ’t ghene dat den besten reuck heeft, Roomsche Nigelle ghenoemt wordt, hoe wel dat het binnen Roomen, oft daer omtrent, selfs in de hoven luttel groeyt. Dan waer het zy, ’t moet ghesaeyt worden in vette ende wel gheoeffende aerde.

Ander gheslachten van Nardus-saedt uyt Clusius.

1. Welrieckende Nardus-saedt met dobbele bloemen van Clusius in ’t Latijn Melanthium odorum pleno flore gheheeten, oft alleen Melanthium odoratum, verschilt luttel, aengaende de steelkens ende bladeren, van de Tamme Nigelle met welrieckende saedt, ende uyt den witten groenachtighe bloemen; dan alleen daer in, dat het bloemen heeft, ghemaeckt ende vergadert van neghen oft thien bladerkens, op den anderen met dry rijen oft laghen gheschict ende ghevoeght; uyt ’t midden van de welcke oock draeykens spruyten als in d’ ander, ende een vijfhoeckigh oft seshoeckigh hoofdeken, boven aen verdeylt in vijf oft ses kromme horenkens, die binnen in met vellekens oft vlieskens afgheschut zijn, vervult met rondt welrieckende swart saedt, als dat van de ghemeyne soorte.

2. Nardus-saedt van Damasck met dobbele bloemen, in ’t Latijn Melanthium Damascenum pleno flore, heeft menighvuldighe steelkens, ende seer dun ghesneden bladeren; dan de bloemen zijn grooter dan die van de voorbeschreven Dobbel soorte, ghemaeckt van veel ghesnippelde ende schoon blauwe bladerkens, die op den anderen met vier oft meer rijen gheschicktelijck ghevoeght ligghen, seer lustigh om sien, ende van schickinghe ende verwe de gheblauwde lobben oft kraghen van onse tijden eenighsins naekomende. De bloemen en hebben oock gheenen reuck, als die van het enckel Nardus-saedt van Damasck, ende hebben in ’t midden meer ende langher uytstekende draeyen: de selve bloemen zijn in de ronde bewassen ende by nae onderhouden, van veel dunne menighvuldighe bladeren, de selve veel bevalligheyts ende lieffelijckheyts ghevende; daer nae volgen, ende besetten ’t midden van de bloeme, veel hoeckighe ghehorende saedt-huyskens, swart gherimpelt saedt inhoudende; ’t welck geenen reuck en heeft, als dat van de Tamme soorten. Beyde dese soorten bloeyen in Braeckmaendt ende Hoymaendt: het saedt is in de Oogstmaendt rijp.

3. Nardus-saedt van Candien, van Clusius beschreven, ende Melanthium simplici flore Creticum gheheeten, is hem van Candiotsch saedt voortghekomen; ende heeft sijn eerste bladeren die van de ghemeyne Ridders-sporen niet qualijck ghelijckende, doch smaller: daer nae krijght het een kort steelken, korts nae dat het uyt de wortel spruyt in meer tackskens verdeylt, die rond ende dun zijn, twee oft meer voeten hoogh, seer broos ende onsterck, ende haer selven naeuws overeynd houdende: daer aen wassen luttel bladeren, in weynigh snippelinghen verdeylt: daer nae worden die tackskens wederom in ander kleyner steelkens ghescheyden, elck een eenighe bloeme draghende, meestendeel van vijf bladerkens ghemaeckt, in ’t beghinsel uyt den groenen witachtigh, als die van Ghemeyn Nardus-saedt, daer nae bleeck-rood, ten laetsen wat blauwachtigh wordende, hoe wel dat de spitsen voor aen altijdt groen blijven: uyt ’t midden van de bloeme spruyt een saedt-hooft, in vijf, ses oft seven horenkens enyndende, rondom bewassen met groene draeykens, die blauwe nopkens draghen: voorts onder aen die draeykens, op de bladeren selve van dese bloemen ligghen andere acht in tweeen ghekloven bladerkens, ghelijckelick van den anderen verscheyden, onder aen blauw, voorts met twee dweersche bruyne oft grauwe aderkens doorreghen; ’t ghene dat tusschen de aderen midden is, is uyt den groenen geelachtigh. De wortel is oock geelachtigh, als die van de andere soorten van Nardus-saedt; ende vergaet alle iaer.

Dierghelijck ghewas (soo niet ’t selfde) heeft Clusius in de koren-velden ghevonden nae dat ’t koren afghemaeyt was heel Hongarijen, Oostenrijck ende Hooghduytschlandt door, selfs oock in Nederlandt.

De Nigelle wast oock in Egypten seer veel, schrijft Prosper Alpinus, met seer groote ende veelbladighe oft dobbele bloemen: dan sulcks is misschien de soorte die Nardus-saedt van Damas heet.

Spaensche Nigelle, in ’t Latijn Melanthium Baeticum, wast veel by Sicilien, ende brenght uyt een dunne spitse wortel eenen rechten steel voort, in meer wiecken verdeylt, bewassen met seer smalle bladeren: de bloemen zijn blauw, wat nae den violet-verwighen treckende: van saedt-bol ende saedt is sy als d’ander.

Pseudo-Melanthium, anders Melanthium ex Tritico gheheeten, is van ons onder de bloemen beschreven in het Capitel van Koren-Roosen oft Nigel-bloemen.

Daer zijn oock sommighe Vremde Kriecken over Zee, oft Halicacabus, die andere voor een soorte van Melanthium houden.

Geel Nardus-saedt met dobbel bloemen is van Lobel oock vermaent, ende is de eerste van Clusius beschreven; in ’t Latijn Nigella citrina vulgo vocata, flore albo multiplica; om dat de bloemen wit zijn, ende het saedt geel.

Tweede Wilde Nigelle wast in Normandie, hebbende huyskens met scherpe horenkens rondom achter over ghebuyght, ghelijck die van de Akeleyen; ende is het Wildt Nardus-saedt van Dodoneus, oft dierghelijck.

Naem.

Lobel noemt het Tam Nardus-saedt in ’t Latijn Melanthium sive Nigella Romana odora; in ’t Hooghduytsch Schwartz Coriander, Schwartz Kumich, ende Schwartz Kimmel; in ’t Italiaensch Niella; in ’t Spaensch Neguilla; in ’t Latijn by sommighe Nigella domestica; ende het Wildt gheslacht Nigella silvestris; het ander Nigella Damascena; de Tamme soorte van dit cruydt met geel saedt, Geele Nigelle; in ’t Latijn Nigella citrina; de andere ende beste soorte Swarte Nigelle, ende oock Gheblauwde Lobben; oft Blauw Ionckfrauwen. In Egypten heet dit cruydt Suneg; in ’t oude Fransch Ncelle oft Git.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dit saedt ghestooten, ende in een doecksken ghebonden, ende dickwijls gheroken, gheneest den snof, ende ’t sincken van de catarrhen uyt den hoofde.

‘Tselve saedt gedroncken met wijn, doet de voesters veel melcks krijghen, suyvert de borst ende de longeren, ende verdrijft den weedom des buycks.

Dan men moet wel gade slaen, dat dit saedt niet te versch oft noch groen zy alsmen ’t ghebruyckt, ende datmen dat niet te dickwijls oft te veel en besighe: want het soude het inghewandt lastigh worden; iae doodelijck, als wy boven vermaent hebben.

Men vindt het oock seer krachtigh voor de ghene die van binnen ghequetst zijn, ’t zy door overrecken, vallen ende overladen, ’t zy anders; alsmen daer van een lepelken vol met wijn oft anders inneemt.

Dese olie met de persse uytghedouwt is swart, maer klaer van verwe, van de welcke een weynigh inghenomen, verdrijft de gheswillen ende hardigheden van de milte; insghelijcks oock van buyten daer mede ghestreken: ende sy wordt veel ghebruyckt van de vrouwen die in aerbeydt gaen, om lichtelijcker te baren.

De Egyptenaers ghebruycken het saedt van de Nigelle veel, om de wormen van de kinders te dooden, ende de selve saeden, ghestooten zijnde, legghen sy op de huyt, om de sproeten, vlecken ende andere ghebreken wegh te nemen, ende af te vaghen. De vrouwen legghen dat saedt op ’t vier, ende ontfanghen dien roock van onder op, als haer maendtstonden te langh achter blijven.

De Geele Nigelle, die uyt Syrien ende andere plaetsen van Oosten ghebroght wordt, is in groot ghebruyck by de Turcken, Griecken ende Italiaenen, in sonderheydt by de Siciliaenen: de welcke sy oock by het broodt, ’t zy heel, ’t zy ghestooten zijnde, om dat smaeckelijker ende krachtigher te maecken: dan om op ’t broodt te stroyen, sullen sy het swart saedt meestendeel ghebruycken, ende veel liever dan het geel.

HET VIII. KAPITTEL.

Van nardus zaad of Nigella. (Nigella sativa, Nigella arvensis, Nigella damascena)

Geslachten.

Melanthium of narduszaad is drievormig, het tam, het wild en hetgeen dat narduszaad van Damascus genoemd wordt.

Gedaante.

1. Gewoon of tam narduszaad groeit rechtop als een klein heestertje doch met dunne tere kruidachtige steeltjes omtrent zeventien cm hoog die in ettelijke zijtakjes verspreid en gedeeld worden. De bladeren zijn in kleine dunne smalle langwerpige deeltjes gesneden de vrijwel gelijk zijn met de voorbeschreven korianderbladeren. Op de top van de steeltjes komen witte bloempjes voort die vele draadjes in het midden hebben en daarna volgen vierkantige hoofdjes die in het midden met doorlopende velletjes of vliesjes afgescheiden zijn en met sommige kleine horentjes die naar boven uitsteken versierd waarin welriekend kantig zaad besloten is dat scherp en heetachtig van smaak is en van kleur zwart, soms ook wel geelachtig en van gesteldheid en stof olieachtig en vet.

2. Wild narduszaad brengt een gevoorde of gestreepte steel voort en heeft witter, teerder en kleiner gesneden bladeren dan het tam en die van de dille gelijk. De bloempjes zijn als die van de voorgaande, maar nochtans soms fraaier dan die en lichtblauw van kleur. Dan ze laten geen hoofdjes na, maar sommige horentjes die bijeen gevoegd zijn en gewoonlijk vijf in het getal die van de akelei enigszins gelijk waarin zwart zaad besloten ligt dat met zeer weinig reuk begaafd is.

3. Het derde geslacht van narduszaad dat van Damascus zijn toenaam heeft groeit zeer welig met vele steeltjes en zijtakjes die veel langer zijn dan die van de voorgaande soorten. Zijn bladeren zijn ook heel dun en klein gesneden. De bloempjes zijn mooi om te zien en blauw gekleurd en van vijf bladertjes gemaakt die op vijf uitstekende en ook menigvuldig gesneden knopjes staan. Het zaadhoofdje is als dat van het tam narduszaad en het zaad is van gedaante en kleur dat zwart narduszaad gelijk, dan het heeft geen reuk.

Plaats.

1. Gewoon narduszaad wordt in de velden, bouwlanden en hoven gezaaid.

2.2. De wilde soorten van narduszaad worden in vele verschillende landen tussen het koren en ander zaad waar het vanzelf voorkomt gevonden.

Tijd.

De geslachten van Nigella of Melanthium brengen hun zaad eerst tot volkomen rijpheid in de juli en augustus, dan de bloemen vertonen zich veel vroeger.

Naam.

1. Het eerste geslacht van deze kruiden wordt van de Nederlanders narduszaad genoemd [488] en tot onderscheidt van zijn andere wilde medesoorten gewone of tam narduszaad, in Hoogduitsland heet het Swartz Kummich, in Frankrijk nielle, in Italië nigalla, in Spanje axenuz en alipiuri, in Bohemen szernykmijn, in het Grieks noemt men het Melanthion en in het Latijn ook Melanthium, in de apotheken Nigella en bij sommige Gith, bij andere Salusandria en met oneigen of bastaard namen Papaver nigrum en in het Grieks Mecon agrios. Wij hebben het in onze taal de toenaam van tam narduszaad en tamme nigelle, in het Latijn Melanthium sativum gegeven omdat het gezaaid wordt en alleen goed is om gebruikt te wezen.

2. De tweede soort als ook de derde is een bastaardsoort van Melanthium en is alleen naar de gelijkenis die ze met het tam narduszaad heeft wild narduszaad genoemd, in Latijn Melanthium silvestre, de Hoogduitsers noemen dat Sant Catharinen blumen en op het Latijn Divae Catharinae flos. Sommige zijn van mening dat dit voor het Cuminum silvestre alterum, dat is die soort van wilde komijn te houden is met wiens beschrijving we voren verhaald hebben dat die met de riddersporen voldoende overeenkomt. En voorwaar dit gewas mag ook met enige reden voor een soort van wilde komijn gehouden worden, dan de korte beschrijving die de ouders van veel kruiden nagelaten hebben is dikwijls oorzaak dat men dat niet vast verzekeren of verklaren mag.

3. De derde is ook een bastaard of immers wilde soort van Melanthium en is van sommige narduszaad van Damascus genoemd, in het Latijn Melanthium Damascenum en Nigella Damascena. Ze heeft geen gelijkenis met het Isopyron die immers opmerkelijk is al is het zaak dat Matthiolus in het kapittel van Isopyron de afbeelding van dit kruid, doch met enige kleine verandering, ons voor het Isopyron voorgesteld heeft en dat alleen zonder enige verdere beschrijving met woorden er van te geven wat hij dikwijls plag te doen in meer andere kruiden die hij ons alleen heeft aangetoond en in schilderij gewezen en niet duidelijk zoals hem toestond te doen.

Aard.

Het zaad van het echt Melanthium of tam narduszaad wordt alleen gebruikt want men houdt de andere bastaardsoorten voor onnut en ongeschikt en dat is warm en droog in de derde graad en bovendien dun van delen of fijn van stof.

Kracht en werking.

Narduszaad geroosterd of alleen op het vuur gedroogd en warm gemaakt en in een doekje gewonden en geknoopt en zo voor de neus gehouden en dikwijls geroken verdroogt de hersens en verteert alle vochtige zinkingen die van het hoofd plegen nederwaarts te dalen en op dezelfde manier gebruikt is het ook zeer goed om de reuk te verkwikken en diegene die door verkoudheid of langdurige verstopping niet kunnen ruiken en zeer scherp ruikend maken en de neusgaten ontsluiten.

Narduszaad ingenomen verdrijft en ontdoet alle winderigheden en maakt alle taaie en rauwe vochtigheid dun.

Hetzelfde ettelijke dagen achter elkaar gedronken verwekt de plas en laat de maandstonden voortkomen en met wijn te drinken gegeven geneest diegene die eng van borst zijn en hun adem niet goed ophalen kunnen.

Narduszaad is ook goed om de sproeten, plekken, smetten en melaatsheid en alle oude koude gezwellen en hardigheden te genezen als het met azijn daarop gelegd wordt.

Op het voorhoofd gelegd of gebonden verzoet de hoofdpijn.

Zaad van Nigella gestoten en met olie van blauwe lisbloemen vermengt en dikwijls in de neusgaten gestoken geneest de net beginnende schellen of belemmeringen en duisternis van de ogen die door enige zinkingen veroorzaakt zijn.

Hetzelfde met azijn en met hars van pijnboom gekookt geneest allerhande tandpijn, in de mond gehouden.

Het is ook goed om de knobbels, eelt, eksterogen en diergelijke uitwassen te genezen nadat men die eerst met een vlijm wat los gemaakt heeft en de huid rondom wat opgelicht dit voorschreven zaad met oude of stalpis vermengt daarop doet.

Om met korte woorden veel te omvatten, zegt Galenus, in alle gebreken waarin enige verdeling, dun making, snijding, afvagen, verdrogen of verwarming nodig is daar is narduszaad of Melanthium een bijzondere en bijna onvolprezen baat.

Hetzelfde zaad de zwaarte van een vierendeel lood met water vermengt te drinken gegeven geneest de beten van de Phalangia en venijnige spinnen en diergelijke ongedierte.

Het drijft de ronde wormen uit het lijf en niet alleen van binnen ingegeven, maar ook met water vermengt op de navel gehouden of gestreken.

Met de rook van dit zaad op het vuur gelegd en verbrandt kan men de slangen verdrijven.

Olie van narduszaad. Men slaat of krijgt uit dit narduszaad door stijf drukken of persen een olie die van de ongeleerde apothekers voor de olie van spijk of nardus Oleum Nardinum genoemd en gebruikt wordt, doch met een grote en onlijdelijke dwaling.

Verkiezing.

Om alle de voor vermelde krachten van dit kruid te verzoeten moet men de eerste soort alleen verkiezen, dat is het tam narduszaad, want de andere twee soorten zijn voor onnut, wild of immers ongeschikt tot de voor vermelde dingen te achten.

Hindernis.

Sommige, als Dioscorides betuigt, schrijven dat narduszaad met menigte gedronken de mens tot de dood brengt.

BIJVOEGING.

Nigella of narduszaad wordt in vele landen zeer geacht om haar zaad dat in veel gebreken nuttig is en om de olie die daaruit geduwd wordt. Van deze heeft Clusius ettelijke soorten aangetekend en ook Lobel die van de tamme Nigella twee soorten maakt en de tweede gele Nigella noemt omdat het zaad geel van kleur is en niet zwart als dat [489] van de eerste en beste soort. Dit kruid, zegt dezelfde Lobel, groeit veel meer in de hoven van Engeland en Duitsland dan van Italië daar hetgeen dat de beste reuk heeft Roomse nigelle genoemd wordt hoewel dat het binnen Rome of daar omtrent en zelfs in de hoven weinig groeit. Dan waar het is het moet gezaaid worden in vette en goed bewerkte aarde.

Andere geslachten van narduszaad uit Clusius.

1. Welriekend narduszaad met dubbele bloemen is van Clusius in het Latijn Melanthium odorum pleno flore genoemd of alleen Melanthium odoratum en verschilt weinig aangaande de steeltjes en bladeren van de tamme Nigella met welriekend zaad en uit het witte groenachtige bloemen, dan alleen daarin dat het bloemen heeft die gemaakt en verzameld zijn van negen of tien blaadjes die op elkaar met drie rijen of lagen geschikt en gevoegd zijn en uit het midden er van ook draadjes spruiten als in de andere en een vijfhoekig of zeshoekig hoofdje hebben die bovenaan verdeeld is in vijf of zes kromme horentjes die binnenin met velletjes of vliesjes afgescheiden zijn en gevuld met rond welriekend zwart zaad als dat van de gewone soort.

2. Narduszaad van Damascus met dubbele bloemen, in het Latijn Melanthium Damascenum pleno flore, heeft menigvuldige steeltjes en zeer dun gesneden bladeren, dan de bloemen zijn groter dan die van de voorbeschrevene dubbele soort en van veel gesnipperde en mooie blauwe blaadjes gemaakt die op elkaar met vier of meer rijen regelmatig gevoegd liggen en zeer lustig om te zien en van schikking en kleur de geblauwde lobben of kragen van onze tijden enigszins benaderen. De bloemen hebben ook geen reuk als die van het enkele narduszaad van Damascus en hebben in het midden meer en langer uitstekende draden en die bloemen zijn in de rondte begroeid en bijna onderhouden van veel dunne menigvuldige bladeren die het veel bevalligheid en lieflijkheid geven en daarna volgen en bezetten het midden van de bloem veel hoekige gehorende zaadhuisjes die zwart gerimpeld zaad bevatten wat geen reuk heeft als dat van de tamme soorten. Beide soorten bloeien in juni en juli en het zaad is in augustus rijp..

(Nigella sativa) 3. Narduszaad van Kreta is van Clusius beschreven en Melanthium simplici flore Creticum genoemd en is hem van Kretisch zaad voortgekomen en heeft zijn eerste bladeren die niet slecht op die van de gewone riddersporen lijken, doch smaller en daarna krijgt het een kort steeltje en kort nadat het uit de wortel spruit wordt het in meer takjes verdeeld die rond en dun zijn en zestig cm of meer hoog en zeer broos en zwak en zichzelf nauwelijks overeind houden en daaraan groeien weinig die in weinig snippels verdeeld worden en daarna worden die takjes wederom in andere kleinere steeltjes gescheiden die elk een enkele bloem dragen die meestal van vijf bladertjes gemaakt zijn en in het begin uit het groene witachtig zijn als die van gewoon narduszaad en daarna bleekrood en tenslotte wat blauwachtig, hoewel dat de spitsen vooraan altijd groen blijven en uit het midden van de bloem spruit een zaadhoofd dat in vijf, zes of zeven horentjes eindigt en rondom begroeid met groene draadjes die blauwe nopjes dragen en voorts onderaan die draadjes op de bladeren zelf van deze bloemen liggen andere acht in tweeen gekloven bladertjes die gelijk van de andere onderscheiden en onderaan blauw zijn en voorts met twee dwarse bruine of grauwe adertjes doorregen en hetgeen dat tussen de aderen in het midden is is uit het groene geelachtig. De wortel is ook geelachtig als die van de andere soorten van narduszaad en vergaat elk jaar.

Diergelijk gewas (zo niet hetzelfde) heeft Clusius in de korenvelden gevonden nadat het koren afgemaaid was heel Hongarije, Oostenrijk en Hoogduitsland door en zelfs ook in Nederland.

Nigella groeit ook in Egypte zeer veel, schrijft Prosper Alpinus, met zeer grote en veelbladige of dubbele bloemen, dan zulks is misschien de soort die narduszaad van Damascus heet.

(Nigella hispanica) Spaanse Nigella, in het Latijn Melanthium Baeticum, groeit veel bij Sicilië en brengt uit een dunne spitse wortel een rechte steel voort die in meer bladeren verdeeld is en begroeid met zeer smalle bladeren, de bloemen zijn blauw en trekken wat naar het violetkleurige, van zaadbol en zaad is ze als de andere.

Pseudo-Melanthium, anders Melanthium ex Tritico genoemd is van ons onder de bloemen beschreven in het kapittel van korenrozen of nigelbloemen.

Daar zijn ook sommige vreemde krieken over zee of Halicacabus die andere voor een soort van Melanthium houden.

Geel narduszaad met dubbele bloemen is van Lobel ook vermaand en is de eerste die van Clusius beschreven is, in het Latijn Nigella citrina vulgo vocata, flore albo multiplica, omdat de bloemen wit zijn en het zaad geel.

Tweede wilde nigelle groeit in Normandië en heeft huisjes met scherpe horentjes die rondom achterover gebogen zijn als die van de akeleien en is het wilde narduszaad van Dodonaeus of diergelijk.

Naam.

Lobel noemt het tam narduszaad in het Latijn Melanthium sive Nigella Romana odora, in het Hoogduits Schwartz Coriander, Schwartz Kumich en Schwartz Kimmel, in het Italiaans niella, in het Spaans neguilla, in het Latijn bij sommige Nigella domestica en het wilde geslacht Nigella silvestris, het andere Nigella Damascena, de tamme soort van dit kruid met geel zaad gele nigelle, in het Latijn Nigella citrina en de andere en beste soort zwarte nigelle en ook gheblauwde lobben of blauw jonckfrauwen. In Egypte heet dit kruid suneg, in het oude Frans ncelle of git.

Aard, kracht en werking.

Dit zaad gestoten en in een doekje gebonden en dikwijls geroken geneest de snuf en het zinken van de katarren uit het hoofd.

Hetzelfde zaad gedronken met wijn laat de voedsters veel melk krijgen en zuivert de borst en longen en verdrijft de weedom van de buik.

Dan men moet er wel op letten dat dit zaad niet te vers of noch groen is als men het gebruikt en dat men dat niet te dikwijls of teveel gebruikt want het zou het ingewand lastig worden, ja dodelijk als we boven vermaand hebben.

Men vindt het ook zeer krachtig voor diegene die van binnen gekwetst zijn, hetzij door verrekken, vallen en overladen, hetzij anders als men daarvan een lepeltje vol met wijn of anders inneemt.

Deze olie met de pers uitgeduwd is zwart, maar helder van kleur waarvan wat ingenomen de gezwellen en hardigheden van de milt verdrijft en insgelijks ook van buiten daarmee gestreken en wordt veel gebruikt van de vrouwen die in arbeid gaan om gemakkelijker te baren.

De Egyptenaren gebruiken het zaad van de Nigella veel om de wormen van de kinderen te doden en dezelfde zaden die gestoten zijn leggen ze op de huid om de sproeten, vlekken en andere gebreken weg te nemen en af te vegen. De vrouwen leggen dat zaad op het vuur en ontvangen die rook van onder op als hun maandstonden te lang achter blijven.

De gele Nigella die uit Syrië en andere plaatsen van het Oosten gebracht wordt is in groot gebruik bij de Turken, Grieken en Italianen en vooral bij de Sicilianen die het ook bij het brood, hetzij heel, hetzij gestoten, om dat smakelijker en krachtiger te maken, dan om op het brood te strooien zullen ze het zwarte zaad meestal gebruiken en veel liever dan het geel.