Polygonatum

HET XXI. CAPITEL.

Van Salomons seghel.

Gheslachten.

Polygonaton oft Salomons seghel is tweederhande: ’t eene met breede bladeren, ’t welck ghemeyn is, ende over al ghenoegh bekent; ’t ander met smalle bladeren. Maer behalven dese zijnder noch meer andere vremde mede-soorten van dit selve cruydt ghevonden ende van den hoogh-gheleerden wijt-vermaerden Carolus Clusius beschreven: van de welcke eene noch breeder bladeren heeft dan de Ghemeyne; ende een ander veele verscheyden tacken heeft, anders dan de andere soorten die ghemeynlijck maer eenen steel en hebben, sonder eenighe sijd-tacken.

Ghedaente.

1. Het eerste ende ghemeynste gheslacht van Polygonaton brenght voort eenen dunnen gladden steel, omtrent anderhalven voet langh, in gheen sijd-steelen oft tacken verspreydt, maer enckel ende slecht, nu hier ende daer met breede langhworpighe bladeren verciert, die van de Laurier-bladeren genoeghsaem ghelijck, nochtans kaeler ende gheladder ende teerer dan die, ende oock wat breeder, ende gheribt, met strepen oft aderen doorreghen. De bloemen zijn langhworpigh, van binnen hol, wit van verwe, veel meerder in ’t ghetal dan de bladeren: want uyt den oorsprongh oft schoot van elck bladt hanghen twee oft dry bloemen uyt. De vruchten oft bezien zijn rond, soo groot als een Erwt oft Ochrum, swartachtigh van verwe: dan eer sy rijp zijn, heel groen. De wortel is langhworpigh, wit, in veele lits-gewijse kniekens oft knoopkens verdeylt, soo dick als eenen vingher, gheensins recht nederwaerts in der aerden sinckende, maer dweers ende slim voortkruypende langhs den risch van der aerden.

A. Dese soorte wordt somtijdts met heel welrieckende bloemen ghevonden; anders de voorgaende in alles van ghedaente ghelijckende.

B. Een mede-soorte van desen Ghemeynen Breebladighen Salomons seghel is van Clusius Polygonaton latifolium gheheeten gheweest. Dese heeft seer groote bladeren, iae tweemael grooter dan die van den Ghemeynen Salomons seghel, ende seer nae komende by de grootte van de bladeren van de Witte Nies-wortel: anders de gedaente van den steel, bloemen ende bezien is die van den Ghemeynen Grooten Salomons seghel ghenoeghsaem ghelijck.

C. De andere mede-soorte van Salomons-seghel, van den selven Clusius Polygonaton ramosum, dat is Salomons seghel met sijd-steelen oft tacken ghenoemt, heeft eenen steel omtrent den voet hoogh, oft hooger, niet recht ende slecht oft eenigh, als in de voorgaende soorten, maer in verscheyden steelkens oft sijd-tackskens verdeylt; om de welcke nu hier een nu daer een bladt pleegh te wassen, de bladeren van den gemeynen Salomons segel genoeghsaem ghelijckende, doch een weynighsken sachter, onder wat grijsachtigh; ende oock de steelen soo dicht besettende, dat sy die bijnae soo als de bladeren van Deurwas schijnen [559] te omringhelen oft te omvatten; ende zijn van smaeck eerst soet, daer nae tot zeeveren verweckende, ende wat scherp: aen den oorsprongh oft aenhechtinge van de bladeren nae beneden-waerts spruyten kleyne dunne langhworpighe kromachtighe steelkens; op elck een van de welcke een kleyn bloemken neder-waerts afhanght, de Mey-bloemkens van ghedaente wat gelijck, maer wijder open-gaende, oft gapende, in ses omgebooghde ende omgheslagen kanten ghedeylt, binnen in met kleyne swarte stickelkens geteeckent oft geplackt, van reuck de bloemen van de Haghe-doorenen seer nae by ghelijckende. De vruchten oft de besien zijn drijkantigh ende eerstelijck groen van verwe; daer nae, als sy rijp worden, zijn sy rood, ende langhworpigh van maecksel, ende kleyne Cornoellien ghelijckende: in de welcke veele witachtige korenkens saedt gehoopt ligghen. De wortel is die van die van de andere soorten van Salomons seghel seer verschillende: want sy en is niet dick, noch oock niet soo wit, maer kleyn ende knoopachtigh, oft in verscheyden knobbelen uyt-puylende, met veele dicke veselinghen begaeft.

2. Het Ander oft Tweede gheslacht van Polygonaton staet op met eenen rechten steel, dien van den Ghemeynen Salomons seghel niet onghelijck; maer uyt elcken schoot, lit, oft oorsprongh komen voort niet een enckel bladt alleen, als in de groote soorte, maer vier oft vijf langhworpighe bladeren, van vooren spits oft scherp afgaende, veel smaller dan die van den Ghemeynen Salomons seghel, glat ende in aderen oft ribben ghedeylt, rondom den steel schier sterres-gewijs wassende. De bloemen zijn uyt den groenen witachtigh van verwe: de vruchten oft bezien zijn rood, de wortel is oock wit, gheknoopt, oft knobbelachtigh, krom ende slim, met veele dunne afhanghende hayrs-ghewijse veselinghen besett.

Plaetse.

1. De Eerste soorte oft den Gemeynen Salomons segel wast in de bosschen, op schaduwachtighe oft donckere plaetsen, ende neffens de kanten van de velden ende gebouwde landen, niet alleen in de berghachtige gewesten, maer oock in platte landouwen. A. In de dellingen oft afgaende leeghten van de Duynen in Hollandt aen den Zee-kant ghelegen, wast die soorte met seer welrieckende bloemen; sulcks als Carolus Clusius oock in sommige gewesten van Oostenrijck ende in de omliggende landen gevonden heeft. B. De soorte met allerbreedste bladeren is van Clusius in Oostenrijck in schaduwachtighe donckere ghewesten ghevonden gheweest. C. De andere mede-soorte met verscheyden tacken wordt in Slesien veel gevonden; ende wast gheerne in donckere oft schaduwachtighe plaetsen.

2. De Tweede soorte van Gemeynen Salomons segel met smalle bladeren wast op hooge plaetsen, ende aen de gheberghten, in donckere ende schaduwachtighe ghewesten, als in Behemerlandt, ende in de dichte bosschen van Moravien, oft Mehrherrenlandt.

Tijdt.

De gheslachten van Salomons segel bloeyen meest alle in den Mey ende in de Braeckmaendt: dan de vruchten oft bezien moghen in de Oogstmaendt gepluckt ende vergadert worden.

Naem.

De Griecken noemen dese cruyden Polygonaton; de Latijnen insghelijcks oock Polygonatum; de Apotekers Sigillum Solomonis, dat is in onse tael Salomons seghel; de Hooghduytschen Weiszwurtz; de Fransoysen Seau de Salomon; de Italiaenen van het landtschap Toscane oft omtrent Florencen noemense Frasinella ende Fraxinella, andere Geniculata oft Genicholla.

Secacul van de Arabers. Joannes Manardis is van gevoelen, dat het Secacul van de Arabische meesters anders niet en is dan desen Salomons seghel, wiens gheslachten wy nu beschrijven: dan hy en schijnt de waerheydt daer in niet recht getreft oft gevonden te hebben: want Secacul is een nieuw ghewas ende van de Arabers eerst gevonden oft beschreven: ende Serapio, wanneer hy dat beschrijft, en noemt geenen Grieckschen oft eenighen anderen schrijver, met wiens ghetuyghenisse hy sijn woorden bevestigen moght; daer hy nochtans pleegh by meest alle ’t gene dat hy voortbrenght ende verhaelt, de ghetuyghenisse van eenighen ouden schrijver te voeghen. [560]

1. Aengaende de Eerste ende ghemeynste soorte van dese cruyden, die magh in onse taele seer wel Ghemeynen Salomons seghel oft eygentlijck Polygonatum heeten: ende soude Salomons seghel met breede bladeren ghenoemt moghen wesen, en hadder gheen andere soorte met noch breeder bladeren van Clusius ghevonden ende ghetoont gheweest. A. De soorte van Ghemeynen Salomons seghel die in Hollandt wast, maghmen Welrieckende Salomons seghel noemen.

B. De vremde soorte van Clusius beschreven, magh nae de gedaente van haer bladeren Polygonatum latifolium ghenoemt worden, dat is Salomons seghel met breede bladeren.

C. De andere vremde soorte met verscheyden tacken is van Clusius Polygonatum ramosum oft Salomons seghel met verscheyden tacken ghenoemt. Dese soorte schijnt van Matthiolus voor Laurus Alexandrina oft Tonghen-bladt uyt-gedruckt gheweest te zijn: ’t welck in dien soo is (als sommighe uyt sijn schrijven ende uyt de schilderije begrijpen souden kunnen) dan blijckt het merckelijcken ghenoegh, dat hy seer verre van de waerheydt verdoolt ende bedroghen is gheweest, ghelijck wy hier naemaels breeder bethoonen sullen in het vijfde capitel van ons 26.boeck.

2. De tweede ghemeyne soorte van Polygonatum maghmen in onse taele Salomons seghel met smalle bladeren noemen; in ’t Latijn Polygonatum angustifolium.

Aerd.

De wortelen van Salomons seghel (te weten van de Ghemeyne) hebben een ghemenghelde kracht ende eyghentschap in haer, als Galenus betuyght: want sy hebben te samen een weynighsken scherpigheydts ende een weynighsken t’samen-treckinghes, ende bovendien een moeyelijcke iae walgelijcke bitterheydt, die met woorden niet wel uyt-ghedruckt oft te kennen ghegheven en kan wesen; daerom en worden sy oock niet veel gebesight.

Kracht ende Werckinghe.

Dioscorides schrijft, dat de wortelen van Salomons seghel ghestooten, ende op de wonden gheleydt, de selve ghenesen ende heelen.

De selve wortel verdrijft allerleye smetten, sproeten, ende alle blaeuwe placken van blutsinghen, ’t zy gestooten oft ghesmeten, ’t zy ghevallen, van het aensicht ende van alle andere leden des lichaems.

Matthiolus schrijft, datmen uyt de wortelen van Salomons seghel een water trecken kan, ’t welck seer veel gebruyckt wordt van de Italiaenschen vrouwen, om het aensicht daer mede reyn ende gaef oft glat te maken; ende is een van de beste blanketsels.

BIIVOEGHSEL.

Den Salomons segel is een seer wel bekent gewas in dese landen, ende oock in andere: dan hier voortijdts en zijn daer maer twee soorten af bekent gheweest, te weten de Groote ende de Kleyne soorte, dat is Breedt Salomons segel ende Smal Salomons seghel. Maer den hoogh-gheleerden Clusius heeft daer noch ettelijcke soorten toe ghevonden, die eensdeels van Dodoneus vermaent zijn, eensdeels van ons uyt den selven Clusius beschreven sullen worden.

Voort soo is dit ghewas in Italien meestendeel Ginochietto oft Ginochiello geheeten, van andere Frassinella; want ’t gene dat wy Fraxinella noemen, heeten sy Frassinello: andere Italiaenen noemen dat Sigillo de Santa Maria, dat is Onser vrouwen-seghel; ende die noemen het Tonghen-bladt eygentlijck Sigillo de Salomone. Nochtans is het Sigillum Beatae Mariae anders niet dan de Wilde Bryonie. De Fransoysen noemen dit cruydt oock Geniculiere ende Signet de Salomon; de Enghelsche White Roote, oft Coly stala, oft Wijte wurt.

Salomons seghel moet gheplant zijn op drooghen grondt. De wortel is seer knoopachtigh, sterck van reuck, als sommighe segghen, alle iaer eenen nieuwen knoop toe krijghende, met veele faselinghen bewassen, wit, klaer ghelijck marber, van smaeck eerst soetachtigh, daer nae wat bitter oft treckende. De bladeren zijn niet seer lieffelijcke van smaeck, oft (als andere segghen) de Que-appelen van smaeck ende reuck wat ghelijckende: de bloemen zijn wit groen, de bezien als die van Veyl, Wilde Asperges, oft oock als Craeke-besien.

Veranderinghe van Salomons seghel met breede bladeren uyt Clusius.

1. Behalven de soorten van Dodoneus uyt Clusius beschreven, isser noch een ander soorte van dit ghewas, de ghemeyne groote soorte bijnae ghelijck van ghedaente; dan sy wordt eens soo hoogh: de bladeren zijn grooter: ende sy heeft veel meer bloemen, grooter bezien, dicker steelen, ende grooter wortelen.

2. Een ander, doch eensdeels van Dodoneus vermaent, heeft vaste ghestreepte steelen, bijnae overeynd-staende: de bladeren zijn als die van de ghemeyne groote soorte, dicker by een om den steel wassende, oock kleyner dan die, stijver, onlieffelijck van smaeck: uyt elcken schoot van de steelen komen twee oft dry bloemen, meest elck op haer eyghen kort steelken staende, grooter dan de bloemen van de Ghemeyne soorte, anders die van ghedaente ende verwe ghelijck: maer sy hebben eenen goeden reuck, als de Doorne-bloemkens; daer die van de ghemeyne soorte gheenen reuck met allen en hebben. De bezien zijn eerst groen, daer nae swartachtigh, ende inhouden saedt dat hardt is, bijnae als been. De wortel is langh ende dweers wassende, gheknoopt, eerst wit, daer nae geel wordende, somtijdts peersachtigh.

3. Een ander oft derde soorte heeft wat langher ende krommer steel dan de voorgaende, doch somtijdts grooter: de bladeren tweemael soo groot als de voorgaende, die van Wit Nies-cruydt somtijdts van grootte ghelijck, hard, ghezenuwet, sacht oft ghelat, bleecker groen, ende onder niet grijsachtigh. De bloemen zijn sonder reuck, als in de gemeyne. Dese is oock van Dodoneus vermaent.

5. De vierde soorte is de ghetackte soorte van Dodoneus uyt Clusius beschreven.

Caspar Bauhinus vermaent van een Polygonatum latifolium minus, flore maiore; ’t welck breede bladeren heeft, maer kleyner dan d’andere, ende de bloeme grooter dan de ghene die groote bladeren hebben.

Veranderinghe van Salomons seghel met smalle bladeren, behalven de eerste soorte van Smal Salomons seghel, die van ander Kleyn Salomons seghel gheheeten is, wiens bladeren (als Dodoneus die oock beschreven heeft) rondom de steelen wassen, bijnae als de bladeren van Mee: isser noch een ander soorte, te weten de seste soorte van Salomons seghel van Clusius beschreven; de welcke eenen steel heeft anderhalven voet hoogh, kantigh, in veele dunne sijd-steelen verdeylt, die ghelijckelijck, in elck hoecksken een, teghen den anderen over uyt-spruyten, vier oft vijf, nae dat den steele veele hoecken heeft: daer aen wassen langhe smalle bladeren, twee, dry oft vier ghelijckelijck om de steelkens ghevoeght: daer tusschen wassen de bloemen, als die van de andere smalle soorte, maer wat kleyner, van kleyne steelkens afhanghende: daer nae volght een ronde vrucht, rood, vol merch, ettelijcke beenachtighe harde saden inhoudende. De wortel is als die van de gemeyne, wit geknoopt, met witte veselingen besett.

Den naem Polygonaton wordt het Verckens-gras oock medeghedeylt, ende een soorte van Wilde Christus-ooghen, ende de Corline, ende meer andere, die alle met haer eyghen naemen beter bekent zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Nae de meyninghe van sommighe is Salomons seghel warm ende droogh van naturen, afvaghende ende wat t’samen-treckende. De wortel daer van wordt alleen ghebruyckt van buyten: op wonden ende placken, als voorseydt is, maer van binnen ‘slichaems en is dit cruydt noch de wortel daer van niet gebruyckelijck, als Galenus schrijft: nochtans ghebruyckense sommighe nu ter tijdt oock wel van binnen. [561]

Twaelf oft derthien oft wat meer bezien oft saden van dit gewas suyveren het lichaem van onder ende boven.

De groene bladeren van dit cruydt, in wijn ghesoden, oft het poeder van de drooghe, de swaerte van een vierendeel loots inghenomen, suyvert de slijmerachtighe vochtigheydt des lichaems, ende alle taeye fluymen.

De selve groene bladeren gheknaeuwt, oft alleen in den mondt ghehouden, trecken van den hoofde alle slijmerigheydt; ende doen seer niesen.

“Tghedistilleert water van dese wortelen ghedroncken iaghtet het bloedt uyt den lijve dat erghens gheronnen ende bedorven is, ende doet den steen rijsen, ende de pisse ghemackelijk voortkomen, ende oock de maendt-stonden: ende gheneest de inwendighe zeeren des lichaems.

Sommighe pleghen dese wortelen met suycker te confijten ende in te maken: ende soo ghebruyckt zijn sy seer goedt om den witten vloedt van de vrouwen op te doen houden. Andere leggense tot den selven eynde in honigh te bewaeren.

HET XXI. KAPITTEL.

Van Salomonszegel. (Polygonatum multiflorum, Polygonatum odoratum, Polygonatum latifolium, Polygonatum verticillatum)

Geslachten.

Polygonatum of Salomonszegel is tweevormig, het ene met brede bladeren wat algemeen is en overal genoeg bekend en het andere met smalle bladeren. Maar behalve deze zijn er noch meer andere vreemde medesoorten van dit kruid gevonden en van de hooggeleerde wijdvermaarde Carolus Clusius beschreven waarvan een noch bredere bladeren heeft dan de gewone en een andere vele verschillende takken heeft, anders dan de andere soorten die gewoonlijk maar een steel hebben zonder enige zijtakken.

Gedaante.

1. Het eerste en gewoonste geslacht van Polygonatum brengt een dunne gladden steel voort, omtrent vijf en veertig cm lang die niet in zijstelen of takken verspreid is, maar enkel en recht en nu hier en daar met brede langwerpige bladeren versiert die voldoende op die van de laurierbladeren lijken, nochtans kaler en gladder en teerder dan die en ook wat breder en geribd en met strepen of aderen doorregen. De bloemen zijn langwerpig en van binnen hol, wit van kleur en veel meer in het getal dan de bladeren want uit de oorsprong of schoot van elk blad hangen twee of drie bloemen uit. De vruchten of bessen zijn rond en zo groot als een erwt of Ochrum, zwartachtig van kleur, dan eer ze rijp zijn heel groen. De wortel is langwerpig en wit in vele lidvormige knieën of knopen verdeeld en zo dik als een vinger die geenszins recht nederwaarts in de aarde zinken, maar dwars en krom voortkruipen langs de ris van de aarde.

A. Deze soort wordt soms met heel welriekende bloemen gevonden die anders de voorgaande in alles van gedaante gelijkt.

B. Een medesoort van deze gewone breedbladige Salomonszegel is van Clusius Polygonaton latifolium genoemd geweest. Deze heeft zeer grote bladeren, ja tweemaal groter dan die van de gewone Salomonszegel en komt zeer dicht bij de grootte van de bladeren van de witte nieswortel en anders is de gedaante van de steel, bloemen en bessen die van de gewone grote Salomonszegel voldoende gelijk.

C. De andere medesoort van Salomonszegel is van dezelfde Clusius Polygonaton ramosum, dat is Salomonszegel met zijstelen of takken genoemd, heeft een steel omtrent dertig cm hoog of hoger die niet recht en slecht of enig is als in de voorgaande soorten, maar in verschillende steeltjes of zijtakjes verdeeld is waarom nu hier een en nu daar een blad plag te groeien die voldoende op de bladeren van de gewone Salomonszegel lijken, doch wat zachter en onder wat grijsachtig en ook de stelen zo dicht bezetten dat ze die bijna zoals de bladeren van deurwas schijnen [559] te omringen of te omvatten en zijn van smaak eerst zoet en daarna verwekken ze tot kwijlen en zijn wat scherp, aan de oorsprong of aanhechting van de bladeren naar benedenwaarts spruiten kleine dunne langwerpige kromachtige steeltjes waarop elk een klein bloempje nederwaarts afhangt die van gedaante wat op de meibloempjes lijken, maar wijder opengaan of gapen en in zes omgebogen en omgeslagen kanten gedeeld zijn en binnenin met kleine zwarte spikkeltjes getekend of geplekt en van reuk op veel de bloemen van de meidoorn lijken. De vruchten of de bessen zijn driekantig en eerst groen van kleur en daarna als ze rijp worden zijn ze rood en langwerpig van maaksel en lijken op kleine kornoeljes waarin vele witachtige korreltjes zaad gehoopt liggen. De wortel verschilt zeer veel van de andere soorten van Salomonszegel want ze is niet dik, noch ook niet zo wit, maar klein en knoopachtig of puilt in verschillende knobbels uit en met vele dikke vezels begaafd.

2. Het andere of tweede geslacht van Polygonatum staat op met een rechte steel die van de gewone Salomonszegel vrij gelijk, maar uit elke schoot, lid of oorsprong komen niet enkel bladeren alleen voort zoals in de grote soort, maar vier of vijf langwerpige bladeren die van voren spits of scherp afgaan en veel smaller zijn dan die van de gewone Salomonszegel, glad en in aderen of ribben gedeeld die rondom de steel vrijwel stervormig groeien. De bloemen zijn uit het groene witachtig van kleur en de vruchten of bessen zijn rood, de wortel is ook wit, geknoopt of knobbelachtig en krom en slim, met vele dunne afhangende haarvormige vezels bezet.

Plaats.

1. De eerste soort of de gewone Salomonszegel groeit in de bossen op schaduwachtige of donkere plaatsen en naast de kanten van de velden en gebouwde landen en niet alleen in de bergachtige gewesten, maar ook in platte landstreken. A. In de dalen of afgaande laagtes van de duinen in Holland aan de zeekant gelegen groeit die soort met zeer welriekende bloemen zulks als Carolus Clusius ook in sommige gewesten van Oostenrijk en in de omliggende landen gevonden heeft. B. De soort met allerbreedste bladeren is van Clusius in Oostenrijk in schaduwachtige donkere gewesten gevonden geweest. C. De andere medesoort met verschillende takken wordt in Silezië veel gevonden en groeit graag in donkere of schaduwachtige plaatsen.

2. De tweede soort van gewone Salomonszegel met smalle bladeren groeit op hoge plaatsen en aan de bergen in donkere en schaduwachtige gewesten als in Bohemen en in de dichte bossen van Moravië of Mehrherrenland.

Tijd.

De geslachten van Salomonszegel bloeien meest alle in mei en in juni, dan de vruchten of bessen mogen in augustus geplukt en verzameld worden.

Naam.

De Grieken noemen deze kruiden Polygonaton, de Latijnen insgelijks ook Polygonatum, de apothekers Sigillum Solomonis, dat is in onze taal Salomons seghel, de Hoogduitsers Weiszwurtz, de Fransen seau de Salomon, de Italianen van het landschap Toscane of omtrent Florence noemen het frasinella en fraxinella, andere geniculata of genicholla.

Secacul van de Arabieren. Joannes Manardis is van mening dat het Secacul van de Arabische meesters niets anders is dan deze Salomonszegel wiens geslachten we nu beschrijven, dan hij schijnt de waarheid daarin niet echt getroffen of gevonden te hebben, want Secacul is een nieuw gewas en van de Arabieren eerst gevonden of beschreven en Serapio wanneer hij dat beschrijft noemt geen Griekse of enige andere schrijver met wiens getuigenis hij zijn woorden bevestigen kan daar hij nochtans bij meest alle hetgeen dat hij plag voort te brengen en verhalen de getuigenis van enige oude schrijver voegt. [560]

1. Aangaande de eerste en algemeenste soort van deze kruiden die mag in onze taal zeer goed gewone Salomonszegel of eigelijk Polygonatum noemen en zou Salomonszegel met brede bladeren genoemd mogen wezen was er is geen andere soort met noch bredere bladeren van Clusius gevonden en getoond geweest. A. De soort van gewone Salomonszegel die in Holland groeit mag men welriekende Salomonszegel noemen.

B. De vreemde soort van Clusius beschreven mag naar de gedaante van haar bladeren Polygonatum latifolium genoemd worden, dat is Salomonszegel met brede bladeren.

C. De andere vreemde soort met verschillende takken is van Clusius Polygonatum ramosum of Salomonszegel met verschillende takken genoemd. Deze soort schijnt van Matthiolus voor Laurus Alexandrina of tongenblad uitgedrukt geweest te zijn (Ruscus) en als dat zo is (als sommige uit zijn schrijven en uit de schilderij begrijpen zouden kunnen) dan blijkt het merkelijk genoeg dat hij zeer ver van de waarheid verdoold en bedrogen is geweest zoals we hier later uitvoeriger aantonen zullen in het vijfde kapittel van ons 26^ste boek.

2. De tweede gewone soort van Polygonatum mag men in onze taal Salomonszegel met smalle bladeren noemen, in het Latijn Polygonatum angustifolium.

Aard.

De wortels van Salomonszegel (te weten van de gewone) hebben een gemengde kracht en eigenschap in zich als Galenus betuigt, want ze hebben tezamen wat scherpte en wat tezamen trekking en bovendien een moeilijke ja walgelijke bitterheid die met woorden niet goed uitgedrukt of te kennen gegeven kan wezen en daarom worden ze ook niet veel gebruikt.

Kracht en werking.

Dioscorides schrijft dat de wortels van Salomonszegel gestoten en op de wonden gelegd die genezen en helen.

Die wortel verdrijft allerlei smetten, sproeten en alle blauwe plekken van blutsingen, hetzij gestoten of gesmeten, hetzij gevallen van het aanzicht en van alle andere leden van het lichaam.

Matthiolus schrijft dat men uit de wortels van Salomonszegel een water trekken kan wat zeer veel gebruikt wordt van de Italiaanse vrouwen om het aanzicht daarmee rein en gaaf of glad te maken en is een van de beste blanketsels.

BIJVOEGING.

Salomonszegel is een zeer goed bekend gewas in deze landen en ook in andere, dan hier vroeger zijn er maar twee soorten van bekend geweest, te weten de grote en de kleine soort, dat is breed Salomonszegel en smal Salomonszegel. Maar de hooggeleerde Clusius heeft er noch ettelijke soorten bij gevonden die eensdeels van Dodonaeus vermaand zijn en eensdeels van ons uit dezelfde Clusius beschreven zullen worden.

Voort zo is dit gewas in Italië meestal ginochietto of ginochiello genoemd en van andere frassinella want hetgeen dat wij Fraxinella noemen noemen zij frassinello, andere Italianen noemen dat sigillo de Santa Maria, dat is Onze vrouwenzegel en die noemen het tongenblad eigenlijk sigillo de Salomone. Nochtans is het Sigillum Beatae Mariae niets anders dan de wilde Bryonia. De Fransen noemen dit kruid ook geniculiere en signet de Salomon, de Engelse white roote of coly stala of wijte wurt.

Salomonszegel moet geplant zijn op droge grond. De wortel is zeer knoopachtig en sterk van reuk zoals sommige zeggen die er elk jaar een nieuwe knoop bij krijgt en met vele vezels begroeid, wit en helder als marmer en van smaak eerst zoetachtig en daarna wat bitter of trekkend. De bladeren zijn niet zeer lieflijk van smaak of (als andere zeggen) de kweeappels van smaak en reuk wat gelijk, de bloemen zijn wit groen, de bessen als die van klimop, wilde asperges of ook als krakebessen.

Verandering van Salomonszegel met brede bladeren uit Clusius.

1. Behalve de soorten van Dodonaeus uit Clusius beschreven is er noch een andere soort van dit gewas dat de gewone grote soort bijna gelijk is van gedaante, dan ze wordt eens zo hoog, de bladeren zijn groter en ze heeft veel meer bloemen, grotere bessen, dikkere stelen en grotere wortels.

2. Een andere, doch eensdeels van Dodonaeus vermaant, heeft vaste gestreepte stelen die bijna overeind staan, de bladeren zijn als die van de gewone grote soort die dikker bijeen om de steel groeien en ook kleiner dan die, stijver en onlieflijk van smaak waaruit elke schoot van de stelen twee of drie bloemen komen die meest elk op haar eigen kort steeltje staan en groter zijn dan de bloemen van de gewone soort, anders die van gedaante en kleur gelijk, maar ze hebben een goede reuk als de meidoornbloempjes daar die van de gewone soort helemaal geen reuk heeft. De bessen zijn eerst groen en daarna zwartachtig en inhouden zaad dat hard is, bijna als been. De wortel groeit lang en dwars, geknoopt en is eerst wit en wordt daarna geel en soms paarsachtig.

3. Een andere of derde soort heeft wat langere en krommere steel dan de voorgaande, doch soms groter en de bladeren tweemaal zo groot als de voorgaande en die van wit nieskruid soms van grootte gelijk, hard, met zenuwen en zacht of glad, bleker groen en onder niet grijsachtig. De bloemen zijn zonder reuk als in de gewone. Deze is ook van Dodonaeus vermaand.

5. De vierde soort is de getakte soort van Dodonaeus uit Clusius beschreven.

Caspar Bauhinus vermaant van een Polygonatum latifolium minus, flore majore wat brede bladeren heeft, maar kleiner dan de andere en de bloem groter dan diegene die grote bladeren hebben.

Verandering van Salomonszegel met smalle bladeren, behalve de eerste soort van smal Salomonszegel die van ander klein Salomonszegel genoemd is wiens bladeren (als Dodonaeus die ook beschreven heeft) rondom de stelen groeien en bijna als de bladeren van meekrap is er noch een andere soort, te weten de zesde soort van Salomonszegel van Clusius beschreven die een steel heeft van vijf en veertig cm hoog, kantig en in vele dunne zijstelen verdeelt die gelijk, in elk hoekje een, tegenover elkaar uitspruiten, vier of vijf nadat de steel vele hoeken heeft en daaraan groeien lange smalle bladeren die met twee, drie of vier gelijk om de steeltjes gevoegd zijn en daartussen groeien de bloemen als die van de andere smalle soort, maar wat kleiner en hangen van kleine steeltjes af en daarna volgt een ronde vrucht, rood vol merg die ettelijke beenachtige harde zaden bevat. De wortel is als die van de gewone, wit en geknoopt en met witte vezels bezet.

De naam Polygonaton wordt het varkensgras ook medegedeeld en een soort van wilde Christusogen en de Corline en meer andere die alle met hun eigen namen beter bekend zijn.

Aard, kracht en werking.

Naar de mening van sommige is Salomonszegel warm en droog van naturen, afvegend en wat tezamen trekkend. De wortel er van wordt alleen gebruikt en van buiten op wonden en plekken als gezegd is, maar van binnen het lichaam is dit kruid noch de wortel er van niet gebruikelijk, als Galenus schrijft, nochtans gebruiken sommige het tegenwoordig ook wel van binnen. [561]

Twaalf of dertien of wat meer bessen of zaden van dit gewas zuiveren het lichaam van onder en boven.

De groene bladeren van dit kruid in wijn gekookt of het poeder van de droge de zwaarte van een vierendeel lood ingenomen zuivert de slijmachtige vochtigheid van het lichaam en alle taaie fluimen.

Die groene bladeren gekauwd of alleen in de mond gehouden trekken van het hoofd alle slijmerigheid en laten zeer niezen.

Het gedistilleerd water van deze wortels gedronken jaagt het bloed uit het lijf dat ergens gestold en bedorven is en laat de steen rijzen en de plas gemakkelijk voortkomen en ook de maandstonden en geneest de inwendige zeren van het lichaam.

Sommige plegen deze wortels met suiker te konfijten en in te maken en zo gebruikt zijn ze zeer goed om de witte vloed van de vrouwen op te laten houden. Andere leggen ze tot hetzelfde doel in honing te bewaren.