Berberis

HET X. CAPITEL.

Van Sauseboom oft Berberis.

Ghedaente.

Sauseboom is een tamelijcken groote ende hooghe heester, tien oft twaelf voeten, oft oock wel meer hoogh wassende, ende veele harde houte tacken oft rijsen oprechtende, die met witachtighe seer scherpe stekende dorenen beset, ende met een dunne effene gladde schorsse bedeckt zijn: dan het hout selve is geel van verwe. Daer aen wassen kleyne langhworpighe witgroene teere bladerkens, die rondom ghekerft ende wat rouwachtigh zijn, ende suerachtigh van smaeck. De bloemen zijn kleyn, geel; ende wassen veel te gader aen langhachtighe steelkens oft draeykens tusschen de bladeren voortkomende; ende daer nae komen langhe, smalle, ronde beziekens voort, van smaeck oock suerachtigh, roodt van verwe, als sy rijp zijn, ende swart als sy dor zijn, inhebbende een hardt kleyn greynken oft steenken, dat het saedt is. De wortel is hardt, langh, in veele tacken verdeylt, van binnen oock geel, maer hoogher ende schooner gheverwt dan het hout van de tacken oft struycken.

Plaetse.

Dit ghewas wordt in verscheyden landen ghevonden op ongebouwde ende verlaeten, doch niet heel dorre, maer wat vochtachtighe plaetsen; ende oock wel in de bosschen, oft aen de kanten van de selve, ende somtijdts by sommighe haghen ende afschutselen van de velden: ende van daer wordt het in de hoven van sommighe liefhebbers ghebroght; ende men maeckt daer somtijdts haghen van.

Tijdt.

Sauseboom krijght nieuwe bladeren in April, ghelijck andere boomen: ende op den selven tijdt spruyten uyt de oude struycken nieuwe bottekens, die langhworpigh zijn, sacht, de Ghemeyne Asperges niet qualijck ghelijckende; die bequaem zijn om te eten, ende niet haest houtigh oft hardt en worden. Hy bloeyt in Mey; maer in de Herfstmaendt worden de besiekens rijp.

Naem.

In Brabandt wordt dit gewas Sauseboom oft oock Suerboom gheheeten; in Hooghduytschlandt Paisselbeer, Saurich, Erbsell ende Versich; in Vranckrijck Espine vinette; in Italien Crespino; in Spaegnien Espino de marvelas; in Enghelandt Haudthorntre ende May; in Beemerlandt Drack ende Dristall. In ’t Latijn maghmen ’t Spina acida, oft nae den Grieckschen Oxyacantha noemen, oft, soomen in de Apoteken seydt, Berberis; oft, als andere segghen, Crespinus, oft oock alsmen in Vranckrijck nae den ghemeynen Franschen naem seydt Spinivineta. Galenus noemt het in ’t Griecks Oxyacantha, te weten in ’t boeck De facult.simpl.medic. ende seydt, dat het van den Oxyacanthos seer veel verschilt: ’t welck noch merckelijcker blijckt in’t boeck De facult.aliment.want daer rekent hy de ionge spruytkens van de Oxyacantha onder de eetbaere dinghen, ’t welck van de spruytkens van den Oxyacanthus oft Haghedoren niet waerachtigh en is, maer wel van die van den Sauseboom, als wy voorseydt hebben.

Dioscorides en vermaent van desen Sauseboom nerghens niet; want het ghewas, dat hy Oxyacantha noemt, is anders niet dan den Oxyacanthus van Galenus, dat is den Haghedoren, als wy in ’t naevolghende Capitel breeder sullen verklaeren.

Avicenna schijn ‘t soo wel den Sauseboom, als den Haghedoren, met den naem Amyberberis begrepen te hebben: want hy seydt daer aldus van, Een soorte van Amyberberis is rondt ende roodt, die in ’t veldt wast; ende een ander soorte swart, langhworpigh, zandtachtigh, in ‘t Latijn arenosum; dan daer voor moet acetosum, dat is suer, ghestelt worden. Met welcke woorden hy hun beyder vruchten uytghedruckt ende te kennen ghegheven heeft: want de ronde ende roode vrucht is die van den Ghemeynen Doren oft Haghedoren: ende de swarte ende langhworpighe is die van onse tegenwoordighen Sauseboom; de welcke, als voorseydt is, swart is als hy droogh ende dor gheworden is. [1175]

Ende van desen naem Amyberberis schijnt de ghemeynen naem Berberis, met welcken den Sauseboom in de Apoteken bekent is, verdraeyt oft ghemaeckt te wesen.

Aerd.

De bladeren ende vruchten van Sauseboom zijn koudt ende droogh van naturen tot in den tweeden graed, ende wat subtijl van substantien, dat is dun van deelen ende fijn van stoffe, ende doorsnijdende van krachten, als Galenus oock versekert.

Kracht ende Werckinghe.

De groene bladeren van Sauseboom dienen om daer Sausen af te maecken tot de spijse, ghelijck het Surckel; ende de sause, die daer van ghemaeckt wordt, oft het water daer sy in ghesoden zijn, is verkoelende, ende maeckt appetijt oft lust om eten: ende is daerom oock seer goedt de ghene die verhit ende met eenighe heete oft brandende kortsen ghequelt zijn: ende verkoelt oft matight den brandt des bloedts, ende de al te groote hitte van de lever.

De besiekens oft vruchten van Sauseboom zijn oock verkoelende, ende nut tot al ’t ghene daermen de bladeren teghen ghebruyckt; ende sy stoppen den loop des buycks, ende ’t roodtmelizoen, ende stelpen allen onmatigen vloet, ende allen onnatuerlijcken bloedtgangh soo wel van de vrouwen als van de mans.

De ionge uytspruytselen van dit gewas mogen oock seer nuttelijck ghegeten worden min noch meer dan de Asperges: maer sy hebben andere krachten dan de oprechte oft ghemeyne Asperges: want sy zijn oock verkoelende, ende de andere deelen van dit ghewas ghelijckende.

BIIVOEGHSEL.

In Brabandt ende Hooghduytschlandt is den Sausseboom seer ghemeyn: ende oock in Turckijen, daer hy hedensdaeghs Amirbaris heet: in Italien heet hy Crespino, ende daer nae in ’t Latijn Crispinus oft Crespinus, maer meest Berbero, op ’t Latijnsch Berberus; andere heeten hem Spina Sancta, Piryacantha, Pyrina, Spina acuta, Oaxalis arborea, Spina acetosa, ende Spina appendix Plinij (welcken laetsten naem beter over een komt met onse ghemeyne Haghedoren;) in ’t Nederduytsch Sauceboom, Boom-Surckel, Versilts, ende somtijdts Erbsich, nae den Hooghduytschen Erbsel; Espine aigrette in ’t Fransoys, ende somtijdts Du Berberis; in ’t Honghersch Irom barbara, ende Fay foska, dat is Barbarischen Wijn, ende Boom-Surckel. De uyterste schorsse is aschgrauw, ende daer onder schuylt een dunne geele schorsse, die in de Apoteken Bugia ghenoemt wordt. Het saedt is van grootte ende ghedaente een Rogghe Koren ghelijck: dickwijls heeft elcke besie twee saden, met een eyghen velleken tsamen ghewonden.

Veranderinghe.In dit ghewas is eenighe veranderinghe, dat de bloemen op sommighe plaetsen heel wel riecken, ende elders al te swaer en bijnae onlieflijck van reuck zijn. Clusius heeft daer een soorte van ghevonden; wiens besien gheenen steenen in en hadden; ende daerom bequaemer zijn om te confijten dan de ander: dese noemt hy Berberis asporos in ’t Latijn. Petrus Hondius heefter een soorte van; wiens vrucht bijnae soet is, ende niet sarp oft seer suer als die van de ghemeyne; oock soo is die vrucht wat korter, kleyner, harder, ende meer inghedouwt, ende oock wat donckerer roodt.

Bergh Sauseboom, in ’t Latijn Berberis alpina aut montana, in Candien Loutzia ende daer nae Lycium Creticum gheheeten, en is het oprecht Lycium der ouders niet; maer is een heester, seven oft acht voeten hoogh, heel met doornen beset, altijdt dry by een. De bladeren zijn kleyn, rondom wat gheschaerdt, anders de Bucksboom-bladers wat ghelijck. De bloemen zijn veel in ’t ghetal, geel, kleyner dan die van den Paliurus: de vruchten zijn langachtigh, als die van Berberis, swart suersoet, een saedt oft twee inhoudende. De schors van ’t hout en is niet effen oft gladt, als die van Berberis, maer rouw, ende bleeck van verwe. ‘Thout self is geel: ende de wortel verwt schoon geel.

Noch van de krachten.

Het sap van dit gantsche ghewas is tot veele dinghen nut: in sonderheydt ’t ghene dat uyt de vruchten ghedouwt is; ’t welck ghedroncken zijnde, de oude vloeden van de moeder stelpt; dan andere segghen, dat het op den buyck van de vrouwen gestreken, de doode vrucht uyt den lijfve drijft. Maer het is best om den dorst te verslaen; ende de maghe kracht ende lust om eten te gheven, ende oock om het hert te verquicken, de lever te verstercken, de hitte binnen ’s lichaems te verslaen, alleen oft met ander spijse inghenomen: oock benemet alle hittighe sweeringhen, van buyten aen ’t lijf ghestreken. Het gheneest oock alle kranckheden die van groote loopinghe des bloedts gekomen zijn. Dit sap magh een heel iaer goedt ghehouden worden sonder te bederven.

De besien van Sauseboom, oft de bladeren in water ghesoden, ende dan uytghedruckt, ende hier af des morghens ghenomen, is sonderlinghen goedt teghen den hooftsweer.

‘Tsap alleen met suycker gesoden oft bereydt als Queevleesch, is seer lieflijck om eten, ende bequaem om alle vloeden te stoppen, ende alle catarrhen oft sinckinghen op te doen houden, ghenomen eermen te bedde gaet: maer boven allen, om den dorst te verslaen, ende den brandt van de tonghe ende mondt te verkoelen.

Den Syroop van dese vruchten wordt ghemaeckt van het sap alleen: oft alsse met water ghesoden ende doorghedaen, ende met suycker soet ghemaeckt worden: ende die Syroop is in Turckijen seer ghebruyckelijck, ende is krachtigher om de hitte van de lever te verkoelen, ende de kortsen te ghenesen; de braeckinghe te beletten, de vrouwelijcke vloeden ende roodtmelizoen te stoppen; de wormen te dooden; ende het bloedtspouwen te stelpen. Teghen dese ghebreken maecktmen in Italien eenen Wijn van de besien, van dit ghewas, aldaer Vino di berbero gheheeten, die veel suerer, sarper oft amperer is dan den Granaet wijn; ende daerom veel nutter in heete ende pestighe sieckten, in sonderheydt met Julep van Violieren vermenght zijnde; ende belet de quade waesdommen ende besmettelijcke dompen van de heete sieckten het herte te bevanghen oft nae de herssenen te stijgen; te samen belet hy oock de verhittinghe van de lever.

Maer de ghene, die kort op de borst oft koudt van mage zijn, ende moghen desen Wijn soo vrijelijck niet ghebruycken: maer wel den Syroop, daer veel Suyckers by is, oft die met andere warme dinghen ghetemt is.

De selve besien oft haer sap op den buyck gestreken, doen sweeten; maer doen de maendtstonden ophouden, waer toe den Wijn van de selve oock goedt is ghedroncken. Dese besien met Nachtschade op de lever van buyten gheleydt, verkoelen seer.

Water, daer dese vruchten in ghesoden zijn, maeckt de loterende tanden vast, alsmen den mondt daer mede spoelt; ’t selve maeckt het tandtvleesch oock vast, ende doet de ontstekinghe ende verhittinge van de keele vergaen, ende van den huygh: ende belet alle sinckinghen die op de selve van den hoofde dalen moghen in gorghellinghe ghebruyckt.

‘Tselve sap oft water heelt de versche wonden, ende verdrooght de oude zeeren. Het doet de Peerlen, die daer eenen tijdt langh in gheweyckt zijn, morw ende sacht worden; als andere van het Limoensap oock versekeren.

‘Tselve sap met Rose-water vermenght, doet de traenen oft vloeden van de ooghen vergaen, een drupken oft twee in de kanten van de ooghen ghedruypt.

Een poeder ghemaeckt van dese vrucht, ende op een wonde geleydt, daer eenen pijl oft schicht in gheschoten is, treckt dien pijl uyt sonder sweeren; ende desghelijcks eenen dooren oft eenen naghel, oft glas, als dese vrucht ghestooten oft ghescherft daer op gheleydt wordt.

De binnenste geele schorsse van Sauseboomhout wordt van de schilders oock ghebruyckt: ende ghepoedert zijnde gheneest de sproeten, puysten, placken ende andere ghebreken van de huyt, met Weeghbree water, ende met niet al te stercken Azijn gemenght.

Den wijtvermaerden Clusius heeft ons gheleert, dat den witten oft onstercken wijn, daer de middelschorsse van den Sausseboom (te weten de ghene diemen vindt tusschen de uyterste schorsse ende tusschen de ander die naest het ’t hout is) in eenen lijnen doecksken gewonden zijnde, dry uren langh in gheweyckt is, te drincken ghegeven, den buyck weeck maeckt, ende den selven wonderbaerlijcken wel purgeert ende suyver maeckt.

De wortel van Sauseboom is oock wat amperachtigh van smaeck, ende wordt daerom ghelooft de bladeren ende vruchten van dit ghewas in krachten ghelijck te wesen. Dan sy wordt op verscheyden plaetsen in Looghe gheweyckt, om daer mede het hayr geel te maecken, alsmen het hooft daer dickwijls mede wascht.

De wortel van Bergh-Sauseboom van Candien is bequaem om daer schoon geel mede te verwen.

HET X. KAPITTEL.

Van sausenboom of Berberis. (Berberis vulgaris)

Gedaante.

Sausenboom is een tamelijke grote en hoge heester die drie meter of drie meter zestig hoog wordt of ook wel meer hoog en vele harde houtige takken of twijgen opricht die met witachtige en zeer scherp stekende dorens bezet en met een dunne effen en gladde schors bedekt zijn, dan het hout zelf is geel van kleur. Daaraan groeien kleine langwerpige witgroene tere bladertjes die rondom gekerfd en wat ruwachtig zijn en zuurachtig van smaak. De bloemen zijn klein, geel en groeien veel tezamen aan langachtige steeltjes of draadjes die tussen de bladeren voortkomen en daarna komen lange, smalle, ronde besjes voort die van smaak ook zuurachtig en rood van kleur zijn als ze rijp zijn en zwart als ze dor zijn en bevatten een hard klein korreltje of steentje dat het zaad is. De wortel is hard, lang en in vele takken verdeeld die van binnen ook geel, maar dieper en mooier kleurt dan het hout van de takken of struiken.

Plaats.

Dit gewas wordt in verschillende landen gevonden op ongebouwde en verlaten, doch niet heel dorre, maar wat vochtachtige plaatsen en ook wel in de bossen of aan de kanten er van en soms bij sommige hagen en afscheidingen van de velden en vandaar wordt het in de hoven van sommige liefhebbers gebracht en men maakt er soms hagen van.

Tijd.

Sausenboom krijgt nieuwe bladeren in april net zoals andere bomen en op die tijd spruiten uit de oude struiken nieuwe knoppen die langwerpig zijn en zacht en veel op gewone asperges lijken die geschikt zijn om te eten en niet gauw houtig of hard worden. Het bloeit in mei, maar in de herfstmaand worden de besjes rijp.

Naam.

In Brabant wordt dit gewas sauseboom of ook suerboom genoemd, in Hoogduitsland Paisselbeer, Saurich, Erbsell en Versich, in Frankrijk sspine vinette, in Italië crespino,in Spanje epino de marvelas,in Engeland hudthorntre en my, in Bohemen drack en dristall. In het Latijn mag men het Spina acida of naar de Griekse Oxyacantha noemen of, zo men in de apotheken zegt, Berberis of, als andere zeggen, Crespinus of ook zoals men in Frankrijk naar de gewone Franse naam zegt Spinivineta. Galenus noemt het in het Grieks Oxyacantha, te weten in het boek De facult.simpl.medic. en zegt dat het van de Oxyacanthos zeer veel verschilt wat noch opmerkelijker blijkt in het boek De facult.aliment. want daar rekent hij de jonge spruitjes van de Oxyacantha onder de eetbare dingen wat van de spruitjes van de Oxyacanthus of meidoorn niet waar is, maar wel van die van de sausenboom, zoals we gezegd hebben.

Dioscorides vermaant van deze sausenboom nergens want het gewas dat hij Oxyacantha noemt is niets anders dan de Oxyacanthus van Galenus en dat is de meidoorn zoals we in het volgende kapittel uitvoeriger zullen verklaren.

Avicenna schijn zowel de sausenboom als de meidoorn met de naam Amyberberis begrepen te hebben want hij zegt er aldus van; ‘Een soort van Amyberberis is rond en rood die in het veld groeit en een ander soort die zwart, langwerpig, zandachtig is en in het Latijn arenosum, dan daarvoor moet acetosum, dat is zuur, gesteld worden’. Met welke woorden hij beide vruchten uitgedrukt en te kennen gegeven heeft, want de ronde en rode vrucht is die van de gewone doren of meidoorn en de zwarte en langwerpige is die van onze tegenwoordige sausenboom die, als gezegd is, zwart is als hij droog en dor geworden is. [1175]

En van deze naam Amyberberis schijnt de gewone naam Berberis waarmee de sausenboom in de apotheken bekend is verdraait of gemaakt te wezen.

Aard.

De bladeren en vruchten van sausenboom zijn koud en droog van nature tot in de tweede graad en wat subtiel van substantie, dat is dun van delen en fijn van stof en doorsnijdend van krachten, als Galenus ook verzekert.

Kracht en werking.

De groene bladeren van sausenboom dienen om er sausen van te maken voor de spijs net zoals zuring en de saus die daarvan gemaakt wordt of het water daar ze in gekookt zijn is verkoelend en maakt appetijt of lust om te eten en is daarom ook zeer goed voor diegene die verhit en met enige hete of brandende koortsen gekweld zijn en verkoelt of matigt de brand van het bloed en de al te grote hitte van de lever.

De besjes of vruchten van sausenboom zijn ook verkoelend en nuttig tot al hetgeen daar men de bladeren tegen gebruikt en ze stoppen de loop van de buik en de rode loop en stelpen alle onmatige vloed en alle onnatuurlijke bloedgang en zowel van de vrouwen als van de mannen.

De jonge uitspruiten van dit gewas mogen ook zeer nuttig gegeten worden en min of meer als asperges, maar ze hebben andere krachten dan de echte of gewone asperges, want ze zijn ook verkoelend en lijken op de andere delen van dit gewas.

BIJVOEGING.

In Brabant en Hoogduitsland is de sausenboom zeer algemeen en ook in Turkije daar het tegenwoordig Amirbaris heet, in Italië heet het crespino en daarnaar in het Latijn Crispinus of Crespinus, maar meest Berbero en in het Latijn Berberus, andere noemen hem Spina Sancta, Piryacantha, Pyrina, Spina acuta, Oaxalis arborea, Spina acetosa en Spina appendix Plinij (welke laatste naam beter overeen komt met onze gewone meidoorn) in het Nederduits sauceboom, boom-surckel, versilts en soms erbsich naar de Hoogduitse naam Erbsel, espine aigrette in het Frans en soms du berberis, in het Hongaars irom barbara en fay foska, dat is Barbaarse wijn en boomzuring. De uiterste schors is asgrauw en daaronder schuilt een dunne gele schors die in de apotheken Bugia genoemd wordt. Het zaad is van grootte en gedaante een roggekoren gelijk en dikwijls heeft elke bes twee zaden met een eigen velletje tezamen gewonden.

Verandering. In dit gewas is enige verandering dat de bloemen op sommige plaatsen heel goed ruiken en elders al te zwaar en bijna onlieflijk van reuk zijn. Clusius heeft er een soort van gevonden wiens bessen geen stenen hadden en daarom beter zijn om te konfijten dan de ander en deze noemt hij Berberis asporos in het Latijn. Petrus Hondius heeft er een soort van wiens vrucht bijna zoet is en niet scherp of zeer zuur zoals die van de gewone en ook is die vrucht wat korter, kleiner, harder en meer ingeduwd en ook wat donkerder rood.

(Berberis cretica) Berg sausenboom, in het Latijn Berberis alpina aut montana, in Kreta loutzia en daarnaar Lycium Creticum genoemd is niet het echte Lycium van de ouders, maar is een heester van twee meter tien of twee meter veertig hoog en geheel met doornen bezet, altijd drie bijeen. De bladeren zijn klein en rondom wat geschaard, anders de buksboombladeren wat gelijk. De bloemen zijn veel in het getal, geel en kleiner dan die van Paliurus, de vruchten zijn langachtig als die van Berberis, zwart en zuurzoet die een of twee zaden bevatten. De schors van het hout is niet effen of glad zoals die van Berberis, maar ruw en bleek van kleur. Het hout zelf is geel en de wortel kleurt mooi geel.

Noch van de krachten.

Het sap van dit ganse gewas is tot vele dingen nuttig en vooral hetgeen dat uit de vruchten geduwd is en als dat gedronken wordt stelpt het de oude vloeden van de baarmoeder, dan andere zeggen dat als het op de buik van de vrouwen gestreken wordt de dode vrucht uit het lijf drijft. Maar het is best om de dorst te verslaan en de maag kracht en lust om te eten te geven en ook om het hart te verkwikken, de lever te versterken, de hitte binnen hes lichaam te verslaan, alleen of met ander spijs ingenomen, ook beneemt het alle hete zweren, van buiten aan het lijf gestreken. Het geneest ook alle ziektes die van grote lopen van bloed gekomen zijn. Dit sap mag een heel jaar goed gehouden worden zonder te bederven.

De bessen van sausenboom of de bladeren in water gekookt en dan uitgedrukt en hiervan ‘s morgens genomen is bijzonder goed tegen hoofdpijn.

Het sap alleen met suiker gekookt of bereidt als kweevlees is zeer lieflijk om te eten en geschikt om alle vloeden te stoppen en alle katarren of zinkingen op te laten houden, genomen voor men te bed gaat, maar boven alles om de dorst te verslaan en de brand van de tong en mond te verkoelen.

De siroop van deze vruchten wordt gemaakt van het sap alleen of als ze met water gekookt en doorgezeefd en met suiker zoet gemaakt worden en die siroop is in Turkije zeer gebruikelijk en is krachtiger om de hitte van de lever te verkoelen en de koortsen te genezen, het braken te beletten, de vrouwelijke vloeden en rode loop te stoppen, de wormen te doden en het bloedspouwen te stelpen. Tegen deze gebreken maakt men in Italië een wijn van de bessen van dit gewas dat daar vino di berbero heet die veel zuurder, scherper of bitterder is dan de granaatwijn en daarom veel nuttiger in hete en pestachtige ziekten en vooral met julep van violieren vermengt en belet de kwade waasdom en besmettelijke dampen van de hete ziekten het hart te bevangen of naar de hersens te stijgen, tezamen belet het ook de verhitting van de lever.

Maar diegene die kort op de borst of koud van maag zijn mogen deze wijn niet zo vrij gebruiken, maar wel de siroop daar veel suiker bij is of die met andere warme dingen getemd is.

Die bessen of hun sap op de buik gestreken laten zweten, maar laten de maandstonden ophouden, waartoe de wijn van die ook goed is gedronken. Deze bessen met nachtschade van buiten op de lever gelegd verkoelen zeer.

Water daar deze vruchten in gekookt zijn maakt de losse tanden vast als men de mond daarmee spoelt en hetzelfde maakt het tandvlees ook vast en laat de ontsteking en verhitting van de keel vergaan en van de huig en belet alle zinkingen die er op van het hoofd dalen mogen, in gorgels gebruikt.

Hetzelfde sap of water heelt de verse wonden en verdroogt de oude zeren. Het laat de parels die er een tijd lang in geweekt zijn murw en zacht worden, zoals andere van het limoensap ook verzekeren.

Hetzelfde sap met rozenwater vermengt laat de tranen of vloed van de ogen vergaan, een drupje of twee in de kanten van de ogen gedrupt.

Een poeder gemaakt van deze vrucht en op een wond gelegd daar een pijl of schicht in geschoten is trekt die pijl eruit zonder zweren en insgelijks een doorn of een nagel of glas, als deze vrucht gestoten of gescherfd er op gelegd wordt.

De binnenste gele schors van sausenboomhout wordt van de schilders ook gebruikt en gepoederd geneest het de sproeten, puisten, plekken en andere gebreken van de huid, met weegbreewater en met niet al te sterke azijn gemengd.

De wijdvermaarde Clusius heeft ons geleerd dat de witte of zwakke wijn daar de middelschors van de sausenboom (te weten diegene die men vindt tussen de uiterste schors en tussen de ander die naast het hout is) in een linnen doekje gewonden en drie uren lang in geweekt is te drinken gegeven de buik week maakt en die wonderbaarlijk goed purgeert en zuiver maakt.

De wortel van sausenboom is ook wat bitterachtig van smaak en daarom wordt geloofd dat het de bladeren en vruchten van dit gewas in krachten gelijk is. Dan ze wordt op verschillende plaatsen in loog geweekt om daarmee het haar geel te maken als men het hoofd er dikwijls mee wast.

De wortel van berg sausenboom van Kreta is geschikt om er mooi geel mee te verven.