Cydonia

HET V. CAPITEL.

Van Queen.

Ghedaente.

De boomen, daer de Quee-appelen op wassen, en zijn niet seer groot, maer blijven meestendeel leegh ende neer, ende groeyen dickwijls als heesteren. Haeren struyck is bekleedt met een rouwachtighe schorsse; de welcke somtijdts ettelijcke schelferen van haer gheeft. Sy hebben veele tacken, die haer selven oock, als die van andere boomen, verre ende wijt verbreyden, ende ter sijden uytspreyden: ende daer aen wassen rondtachtighe bladeren, die op de opperste sijde groen zijn ende gladt, ende aen d’andere sijde wit ende sacht, anders van gedaente de bladeren van den ghemeynen Appelboom ghelijck. Het bloeysel is purpurachtigh, met wit vermenght: ende daer nae volghen de vruchten, de Ghemeyne Appelen van ghedaente heel ghelijck; behalven datse somtijdts met ettelijcke groeven, voren oft moten doorregen ende verheven zijn. Ende de selve vruchten verschillende van den anderen in grootte ende in gedaente oft maecksel: want sommighe zijn heel bal-rondt, gelijck eenen Appel, doch kleyner dan d’andere; sommige zijn langhworpigh, als een Peere, ende grooter: de sommighe zijn tusschen beyde van dese twee voorgaende soorten ghestelt, soo wel in grootte als in gedaente. Allegader zijn buyten met een dun ende fijn sacht wit wolleken ghelijck Catoen bekleedt: anders de schelle selve is goudtgeel van verwe. Van reuck zijn sy oock sterck, soo dat sy somtijdts het hooft eenighsins beswaeren. Den smaeck van allen is wrangh, ende ’t binnenste vleesch is geel: ende in ’t midden van dat vleesch liggen de saden, oft swarte keernen, in vellekens besloten, ghelijck de saden van de ghemeyne Appelen oft Peeren.

Plaetse.

Quee-appelen worden in de hoven ende ghebouwde landen gheset; somtijdts oock aen de tuynen oft haghen van de hoven ende wijngaerden: ende sy wassen geerne in platte vlacke ende tamelijck vochte plaetsen.

Tijdt.

De Quee-appelen oft Quee-peeren worden in den Herfst ende meest in October volkomen rijp.

Naem.

Desen boom wordt gheheeten hier te lande Quee-boom, Quee-appel-boom oft Quee-peer-boom; in ’t Latijn Malus Cotonea; in ’t Griecksch Melea Cydonia.

De vrucht heet Quee-appel, in ’t Hooghduytsch Quitten, Quittenopffel oft Kuttenopffels; in ’t Fransoys Pomme de coing; in ’t Italiaensche Mele cotogni; in ’t Spaensch Codoyons, Membrilhos ende Marmellos; in ’t Enghelsch Quince; in ’t Beemsch Kdaule; in ’t Latijn heetse Malum Cotoneum, Pomum Cydonium, ende dickwijls oock alleen Cydonium; met welcken naem sy in de Apoteken meest bekent is; in ’t Griecksch Melon Cydonion, oft, als sommige haer noemen, Chrysomelon, dat is Gulden appel, om dat de buytenste schorsse van dese Appelen goutgeel van verwe is.

De grootste van dese vruchten, die boven spitsch ende ghelijck Peeren gemaeckt zijn, worden van Galenus genoemt Struthia ende Struthiomela; hier te lande heetense Quee-peeren, dat is op ’t Latijnsch Cotonea Pyra. De kleynste, die heel ront zijn, worden eygentlijck Quee-appelen genoemt, als voorseydt is. Columella vermaent van drijderhande soorten van Queen oft Cydonia: [1246] de eerste noemt hy Struthia, de tweede Chrysomeliana, de derde Mustea; dan wat verschil dat tusschen elck een van de selve is, dat en seydt hy daer niet by. De Struthia worden van Galenus seer ghepresen: dan Dioscorides houdt de Kleyne voor beter.e figura, Limones prassiades, Limones poncies, Limones centies, Limones dulces, Limos agrias, Limones de Yulte, oft Limas de

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Quee-appelen zijn koudt ende droogh in den tweeden graed, ende oock sterckelijck tsamentreckende van naturen, in sonderheydt als sy rouw zijn: dan sy hebben daer beneffens noch eenighe overvloedige ende overtollige vochtigheydt; de welcke oorsaecke is dat sy niet seer langhe goedt oft onverrot en blijven: rouw en worden sy bijnae nergens in ghebruyckt; gesoden oft gebraden, zijn sy lieffelijcker ende veel bequamer om eten: ende dan verstercken sy de mage, doen het braecken ophouden: ende stelpen den loop des buycks, het roodtmelizoen, ende allerhande quaden vloedt: ende zijn seer goedt ghebruyckt de ghene die bloedt spouwen, oft oock bloedt braecken; insghelijcks oock de vrouwen die met eenen onmatighen maendtlijcken vloet gequelt zijn.

Eenen Quee-appel met Olie van Mastick tsamen ghesoden, ende daer nae gestooten, ende plaesters-ghewijs oft als een pappe van buyten op de stede van de mage gehouden oft ghebonden, is seer krachtigh om den hick te doen vergaen, ende het bor oft de braeckinghe ende het bloedigh overgheven te stelpen.

Het vleesch vande Queeappelen gestooten, oft gestampt, plagh hier voortijts met Honigh gesoden, ende uyt Spaegnien te Roomen veel ghebroght te worden: waer dat het oock langh bewaert moght worden; als Galenus betuyght, die dat soo bereydt zijnde Meloplacounta, oft Meloplacous seydt te heeten. Maer nu ter tijdt en ziedtmen dat niet met honigh alsmen in tijden van Galenus dede; maer men ziedt het met Suycker, ende men bereydt het in verscheyden wijsen: soo dat het aldus inghemaeckt zijnde, langh bewaert kan worden; iae veele iaren onbedorven blijft, ende wordt na den Spaenschen naem Marmelade, oft Quee-vleesch, oft oock Quee-cruydt geheeten: hoe wel dat den selven naem Marmelade oft Cotignac oock medeghedeylt wordt dat papachtigh doorschijnende Quee-vleesch; ’t welck anders niet en is dan het mergh van den Quee-appel, dat daer uyt gedouwt wordt nae dat hy ghesoden is geweest, met Suycker vermenght, ende een geley oft gestolt sop gelijckt: Men maeckt oock iet dierghelijcks uyt het sap van de rouwe oft onghesoden Quee-appelen ghedouwt; als zijn de Syroopen van Queen. Oft men confijt de gantsche Appelen in Suycker. Alle welcke dinghen seer langhe goedt gehouden ende van bederfenisse bewaert konnen worden. Ende alle dese dinghen zijn seer lieffelijck ende goedt van smaeck; ende de mage seer aengenaem, maeckende de selve sterck, ende de spijse daer in houdende tot dat sy verteert is: sy stoppen alle buyckloopen ende onmatighe vloeden, van waren dat het oock zy, soo wel van het bloedt, als van andere vochtigheden.

Men ziedt dese Quee-appelen oock in Olie: welcke Olie dan in ’t Griecksch Elaeon Melinon toeghenoemt wordt; die van ons ghebruyckt wordt, seydt Dioscorides, in al ’t ghene daer eenighe tsamentreckinghe in van noode is.

Het saedt van de Quee-appelen oft Quee-peeren in water geleydt, ende daer eenen tijdt in ghelaten, ende gheroert, gheeft een slijmerighe vette vochtigheydt van hem, in ’t Latijn Muccago oft Muccilago Cydoniorum genoemt; de welcke in den mondt gehouden, de rouwigheyt van de tonghe in de heete brandende kortsen seer haest ende lichtelijck doet vergaen. De selve slijmerigheydt wordt oock seer nuttelijck op alle verbrantheydt oft verschouwtheydt ghestreken: sy wordt oock bequaemelijck ghedaen by de clisterien, diemen teghen het roodtmelizoen ghebruyckt: want sy versoet alle de smerten van de darmen, ende bedwinght oft matight de scherpigheydt oft bijtachtigheydt van de heete ende seer ontstekende vochtigheden, die oorsaeck van de sieckte zijn.

BIIVOEGHSEL.

De Quee-boomen zijn in alle landen seer wel bekent: dan sy hebben den naem Cydonia nae een stadt in Candien. In Hooghduytschlandt heeten sy Quittenbaum, ende Kuttenbaum oft Kittenbaum; in ’t Enghelsch Quinte tree; in Vranckrijck Un Coignacier; in Italien Cotognoi oft Mela Cotogne, ende eenighe Struthie, andere Mele Cotogne Milviane o bastarde; sommige maecken daer dry soorten van; een Manneken, dat is Quee-appel-boom; een Wijfken, oft Quee-Peer-boom, ende een Wilde soorte; de welcke eenen seer goeden reuck in haer vrucht heeft, maer is seer hardt van vleesch: Het Manneken is oock dunner van struyck, van vrucht meer gherimpelt, beter rieckende, droogher, ende geeluwer van verwe. Men vermenighvuldight dese boomen seer wel van de overvloedighe tacken (die men anders af snoeyen ende weghworpen soude) al en hadden die gheen wortel met alleen, ende al waeren daer bloemen ende speenselen der vruchten aen, als Petrus Hondius met meer andere bemerckt hebben. Voorts soo zijn allerley Quee-boomen soo nut ende bequaem om andere boomen daer op te griffien, dat de ghene die daer op gheintet zijn, langher duren, ende lieffelijcker vruchten draghen, dan oft sy op boomen van hun eyghen gheslacht ghesteken waeren. De Queen, die op malkanderen gheintet zijn, sullen oock malscher vruchten draghen, diemen rouw soude moghen eten; daer de andere ghesoden oft ghestooft moeten zijn. Eenighe segghen dat de Queen seer groot worden alsmen daer een Raep-saedt in steeckt, midts dat gat wel toe stoppende. Dan de grootste en zijn de beste niet. Om de Quee-appelen langh goedt te bewaeren, salmen de hayrigheydt afwrijven, ende haer in Wijn oft in Honigh legghen, oft in Caf, in Gerste, in Saghemeel, oft in Vijghe-bladers; maer sy bederven alle andere vruchten daer sy by ligghen door haeren reuck, die eerst aenghenaem ende daer nae vuyl, iae mestachtigh is: daerom moeten sy op een plaetse alleen ende bijsonderlijck bewaert worden.

Wilden Quee-boom van Gesnerus, in ’t Hooghduytsch Wilde Kutten, in ’t Latijn Cydonago, Cotonaster, ende Diospyros ghenoemt, en is gheen soorte van onse ghemeyne Queen; maer heeft drooghe, rosse besien sonder sap, vier drijkantighe saden inhoudende, als Gesnerus seydt: dan de tacken (als Clusius schrijft) zijn taey, anderhalven voet hoogh, kael ende met een swarte schorsse bedeckt, eyndende in korte grijse bottekens, met vijf oft ses bladeren als die van den Appel-boom, boven groen, onder grijsachtigh, rondom wat gheschaerdt, bitterachtigh van smaeck: daer tusschen schuylt als een kroonken van kleyne peersachtighe vijfbladighe bloemkens, die onderwaerts ’t scheysel van kleyne vruchtkens vertoonen. Hy twijffelt oft het de Agriomeles Bellonij is, die kleyne peers-ghewijse appelkens draeght; sulcks als in Candien veel wast, ende Codomalo heet, oft oock wel in Vranckrijck by Fontaine belleau, ende oock in Savoyen, daer het Malancier heet; oft hy is oock de Omomelis van Atheneus vermaent.

De Amelancques oft Avelancques, anders Alysier gheheeten, worden voor een soorte van dese Codomala ghehouden; dan die zijn by de soorten van Vitis Idaea beschreven.

Queen van Bengala, in ’t Latijn Mala Bengalensia, is een Indisch ghewas.

Noch van de krachten.

In oude tijden waeren de vruchten van den Quee-boom seer ghebruyckelijck: selfs den wijsen Solon geboodt dat alle de ionghe dochters, eer sy met haere bruydegoms te bedde ginghen, van dese vruchten eten souden, om daer van eenen goeden adem te behouden. Immers de Quee-appelen gheten, maecken den mensche versch bloedt, verstercken ’t herte ende alle de leden: ende moghen soo wel van de krancke als van de ghesonde menschen gheten worden: dan alleen in de colijcke oft buyckpijn en hoortmense niet te eten, noch oock alsmen seer verstopt in den buyck is.

‘Tsap van de Quee-peeren oft Quee-appelen, midts datter ’t herte verquickt ende moet gheeft, is goedt de ghene die eenen korten adem hebben: het is nut voor de maghe; ende doet wel pissen.

Men maeckt in de Apoteken verscheyden dingen van dese vruchten, nut tot ’s menschen ghesondtheydt: als Oleum Cydoniorum, Miva Cydoniorum, ende meer andere. Men maeckt daer oock eenen Wijn van, Vinum Cydonite gheheeten, die goedt blijft, alsmen daer wat Honigh by giet; ende eenen Honigh van Queen, Cydonomeli gheheeten, by de soorten van Honigh beschreven, nut tot de voorseyde ende volghende ghebreken.

Van dese Queen wordt in Italien een Sause in de Apoteken ghemaeckt, die sy Mostarda noemen, ’t zy dat daer Mostaertsaedt by ghedaen wordt, ’t zy liever, om dat de Queen in Most gesoden pleghen te worden met Citroen-schellen ende Syroop, Suycker oft Honigh, ende veel Sout: die daer nae met Caneel ende Nagel-poeder bestroyt worden. Nu neemtmen rooden Wijn. Dan elcken Apoteker heeft bijnae een eyghen ende bijsondere wijse om desen Mostaert te bereyden. Die sy met menighte verkoopen om met vleesch oft alleen te eten.

De Queen worden van sommighe meer ghepresen om te stoppen als sy rouw zijn, dan als sy ghebraden oft ghesoden zijn: want ghesoden oft ghebraden zijnde hebben veel van haer wrangigheydt verloren, ende daerom en stoppen sy soo seer niet.

Ghelijck het Quee-cruydt voor den eten inghenomen den loop des buycks stelpen kan, soo sietmen oock dat ’t selve nae den eten ghenomen, den stoelgangh verweckt, ende sluyt den krop van de maghe vast toe, alsoo dat gheen dompen uyt de maghe en konnen opklimmen oft in ’t hooft komen; ende gheneest midts dien de pijne van den hoofde die van alsulcken dompen komt: ende daer door is ’t datmen seydt, dat dese appels ’t verstandt verscherpen; selfs, als Simeon Sethi betuyght, de bevruchte vrouwen, die dickwijls Quee-appelen met haer spijse ghesoden eten, sullen wijse ende seer verstandighe kinderen krijgen: dan als sy omtrent den tijdt van baeren komen, dan en moghen sy daer niet meer van eten.

‘Twater, daer de Quee-appelen in ghesoden zijn, is van gelijcken kracht, ende stelpt den buyckloop, allen bloedtgangh, ende den vloedt van de vrouwen, ghedroncken. ‘Tselve doet den eersdarm die uytghegaen is, ende de moeder die ghesoncken is, in haer oude [1247] stede wederkeeren, alsmense daer mede stooft. Dit water ’s avondts ghedroncken, maeckt etens lust, ende beneemt de dronckenschap.

Dan de middel om Quee-cruydt te maecken is menigherley, als in de Koock-boeken ende elders in ’t langh beschreven staet. Die van Lyons bereyden hun Quee-cruydt met een Scammonie, ende daerom maeckt het den buyck los.

De Quee-appelen zijn oock goedt geleydt op de sweerende borsten ende andere heete gheswillen.

Om een loot uyt de wonden te trecken, salmen een wiecke in de wonde steken van den Quee-appel, oft by ghebreke van dien, van Quee-cruydt, met olie van Eyers bestreken. Het is oock seker, dat eenen ghesoden oft ghebraden Quee-appel, op de wonden gheleydt, die met eenigh giftigh gheweer geslagen zijn, alle ’t quaedt daer uyt doet komen, ende de wonden daer nae ghemackelijck om genesen laet. Want Gijsbert Horst, van Amsterdam, wijlen Medicijn te Roomen, tuyght dat in eenen slagh, die van de Christenen teghen de Turcken in Grieckenlandt hadden, veele van de gene die met vergiftighe straelen, flitsen, oft ander fenijnigh gheweer ghequetst waeren, van stonden aen, oft immers seer haestelijck stierven, eer datmense wel verbinden moght: dan ten laetsten is daer een oudt Medicijn-meester in den Kersten legher gekomen: den welcken op die wonden anders niet en leyde dan gheknauwde Quee-appelen, met nuchteren speecksel vermenght: waer mede hy de selve ghenesen heeft, sonder daer iet meer by te doen.

In ’t kort, de Queen zijn in de Apoteken heel noodigh: want sonder die en soudemen de schadelijcke ende gheweldighe Droghen niet konnen bereyden, temmen oft bequaem maecken: ghemerckt dat de Nies-wortel, de Scammonia, oft Diagridium, de Coloquint, ende dierghelijcke dinghen nerghens mede beter bequaem oft ghebruyckbaer ghemaeckt en worden, dan met de Queen, oft haer sap.

De keernen van de Quee-appelen in water geweyckt, ende met dit water ghegorgelt, beneemt de sweeringhe in de keele; in den mondt ghehouden verslaet den dorst; ende heelt de ghewonde tonghe, ende verkoelt de hittighe maghe, ende belet het opworpen van de maghe ende de braeckinghe, ende verstercktse, ende vervoordert het verteeren.

Dat wolleken, dat men op de Quee-appelen vindt, vergadert, geneest den carbunckels ende pestighe klieren, in Wijn ghesoden ende daer op gheleydt, als Plinius te kennen gheeft.

‘Tbloeysel van de Quee-appels stelpt oock den loop des buycks, ’t bloedtspouwen ende den vloet der vrouwen: ’t selve wordt ghedrooght ende by alle stoppende dinghen ghedaen, sonderlinghen tot de heete gheswillen van de ooghen. De eerste spruyten van de Quee-boomen (als den seer gheleerden ende neerstighen Cruydt-beminner Petrus Hondius verklaert) eer de bladeren breedt worden, zijn seer goedt van smaeck, bijnae als ofmen het pit oft keern van den Perse steen at: welcken smaeck daer nae allenghskens vergaet, ende noch in de bladeren, noch in eenighe andere deelen van dit gheboomte meer te vinden en is.

Den reuck van den Quee-appel is goet tegen ’t fenijn ende ghift.

De wortelen om den hals gehanghen, genesen de krop-klieren.

Het hout van den Quee-boom wordt oock tot de voorseyde ende meer andere sieckten ghebruyckt, als blijcken kan uyt een gheheel boeck dat Cyriacus Lucius daer van gheschreven heeft.

HET V. KAPITTEL.

Van kwee. (Cydonia oblonga)

Gedaante.

De bomen daar de kweeappels op groeien zijn niet zeer groot, maar blijven meestal laag en klein en groeien dikwijls als heesters. Haar stam is bekleed met een rouwachtige schors die soms ettelijke schilfers van zich geeft. Ze hebben vele takken die zichzelf ook zoals die van andere bomen ver en wijdt verbreiden en terzijde uitspreiden en daaraan groeien rondachtige bladeren die op de opperste zijde groen zijn en glad en aan de andere zijde wit en zacht, anders lijken ze van gedaante op de bladeren van de gewone appelboom. De bloemen zijn purperachtig met wit vermengt en daarna volgen de vruchten die de gewone appels van gedaante heel gelijk zijn, behalve dat ze soms met ettelijke groeven, voren of moten doorregen en verheven zijn. En die vruchten verschillen van elkaar in grootte en in gedaante of vorm want sommige zijn heel balrond als een appel, doch kleiner dan de andere, sommige zijn langwerpig als een peer en groter, sommige zijn tussen beide van deze twee voorgaande soorten gesteld en zowel in grootte als in gedaante. Allen zijn buiten met een dun en fijn zacht wit wolletje als katoen bekleed, anders de schil zelf is goudgeel van kleur. Van reuk zijn ze ook sterk zodat ze soms het hoofd enigszins bezwaren. De smaak van allen is wrang en het binnenste vlees is geel en in het midden van dat vlees liggen de zaden of zwarte kernen in velletjes besloten zoals de zaden van de gewone appels of peren.

Plaats.

Kweeappels worden in de hoven en gebouwde landen gezet en soms ook aan de tuinen of hagen van de hoven en wijngaarden en ze groeien graag in platte vlakke en tamelijk vochtige plaatsen.

Tijd.

De kweeappels of kweeperen worden in de herfst en meest in oktober volkomen rijp.

Naam.

Deze boom wordt hier te lande quee-boom, quee-appel-boom of quee-peer-boom genoemd, in het Latijn Malus Cotonea, in het Grieks Melea Cydonia.

De vrucht heet kweeappel, in het Hoogduits Quitten, Quittenopffel of Kuttenopffels, in het Frans pomme de coing, in het Italiaans mele cotogni, in het Spaans codoyons, membrilhos en marmellos, in het Engels quince, in het Boheems kdaule, in het Latijn heet ze Malum Cotoneum, Pomum Cydonium en dikwijls ook alleen Cydonium met welke naam ze in de apotheken meest bekend is, in het Grieks Melon Cydonion of, als sommige haar noemen, Chrysomelon, dat is gouden appel, omdat de buitenste schors van deze appels goudgeel van kleur is.

De grootste van deze vruchten die boven spits en als peren gemaakt zijn worden van Galenus Struthia en Struthiomela genoemd en hier te lande heten ze kweeperen, dat is op het Latijns Cotonea Pyra. De kleinste die heel rond zijn worden eigenlijk kweeappels genoemd, als gezegd is. Columella vermaant van drie soorten van kwee of Cydonia en [1246] de eerste noemt hij Struthia, de tweede Chrysomeliana en de derde Mustea, dan welk verschil dat er tussen elk is dat zegt hij er niet bij. Struthia wordt van Galenus zeer geprezen, dan Dioscorides houdt de kleine voor beter.e figura, Limones prassiades, Limones poncies, Limones centies, Limones dulces, Limos agrias, Limones de Yulte, oft Limas de

Aard, kracht en werking.

De kweeappels zijn koud en droog in de tweede graad en ook sterk tezamen trekkend van naturen en vooral als ze rouw zijn, dan ze hebben daarnaast noch enige overvloedige en overtollige vochtigheid die oorzaak is dat ze niet zeer lang goed of onverrot blijven, rouw worden ze bijna nergens in gebruikt en gekookt of gebraden zijn ze lieflijker en veel beter om te eten en dan versterken ze de maag, laten het braken ophouden en stelpen de loop van de buik, rode loop en allerhande kwade vloed en zijn zeer goed gebruikt diegene die bloed spuwen of ook bloed braken en insgelijks ook de vrouwen die met een onmatige maandelijkse vloed gekweld zijn.

Een kweeappel met olie van mastiek tezamen gekookt en daarna gestoten en pleistervormig of als een pap van buiten op de plaats van de maag gehouden of gebonden is zeer krachtig om de hik te laten vergaan en cholera of braken en het bloedig overgeven te stelpen.

Het vlees van kweeappels gestoten of gestampt plag hier vroeger veel met honig gekookt en uit Spanje te Rome gebracht te worden waar het ook lang bewaard mag worden, als Galenus betuigt, die dat zo bereid zijnde Meloplacounta of Meloplacous noemt. Maar tegenwoordig kookt men dat niet met honig zoals men in tijden van Galenus deed, maar men kookt het met suiker en men bereidt het op verschillende manieren zodat het aldus ingemaakt lang bewaard kan worden, ja vele jaren onbedorven blijft en wordt naar de Spaanse naam marmelade of kweevlees of ook marmelade genoemd, hoewel dat die naam marmelade of cotignac ook meegedeeld wordt aan dat papachtig doorschijnend kweevlees wat niets anders is dan het merg van de kweeappel dat er uitgeduwd wordt nadat het gekookt is geweest en met suiker vermengt en op gelei of gestold sap lijkt. Men maakt ook iets diergelijks dat uit het sap van de ruwe of ongekookte kweeappels geduwd wordt zoals de siropen van kwee zijn. Of men konfijt de ganse appels in suiker. Al die dingen kunnen zeer lang goed gehouden en van bederf bewaart. En al deze dingen zijn zeer lieflijk en goed van smaak en de maag zeer aangenaam en maken die sterk en houden de spijs daarin totdat ze verteerd is en ze stoppen alle buiklopen en onmatige vloeden vanwaar dat het ook komt en zowel van het bloed als van andere vochtigheden.

Men kookt deze kweeappels ook in olie en die olie heet dan in het Grieks Elaeon Melinon die van ons gebruikt wordt, zegt Dioscorides, in al hetgeen daar enige tezamen trekking in nodig is.

Het zaad van kweeappels of kweeperen in water gelegd en daar een tijd in gelaten en geroerd geeft een slijmerige vette vochtigheid van zich dat in het Latijn Muccago of Muccilago Cydoniorum genoemd wordt en als dat in de mond gehouden wordt de ruwheid van de tong in de hete brandende koortsen zeer gauw en gemakkelijk laat vergaan. Die slijmerigheid wordt ook zeer nuttig op alle verbranding of verscheuring gestreken en het wordt ook goed gedaan bij de klysma’s die men tegen de rode loop gebruikt want ze verzoet alle smarten van de darmen en bedwingt of matigt de scherpte of bijten van de hete en zeer ontstoken vochtigheden die oorzaak van de ziekte zijn.

BIJVOEGING.

Kweebomen zijn in alle landen zeer goed bekend, dan ze hebben de naam Cydonia naar een stad in Kreta. In Hoogduitsland heten ze Quittenbaum en Kuttenbaum of Kittenbaum, in het Engels quinte tree, in Frankrijk un coignacier, in Italie cotognoi of mela cotogne en enige struthie en andere melo cotogne milviane o bastarde en sommige maken er drie soorten van, een mannetje, dat is kweeappelboom, een wijfje of kweepeerboom en een wilde soort die een zeer goede reuk in haar vrucht heeft, maar is zeer hard van vlees. Het mannetje is ook dunner van stam en van vrucht meer gerimpeld, ruikt beter, droger en geler van kleur. Men vermenigvuldigt deze bomen zeer goed van de overvloedige taken (die men anders afsnoeien en wegwerpen zou) en al hadden die helemaal geen wortels en al waren er bloemen en vruchtknoppen aan, zoals Petrus Hondius met meer andere gemerkt heeft. Voorts zo zijn allerlei kweebomen zo nuttig en geschikt om er andere bomen op te enten dat diegene die daarop geënt zijn langer goed blijven en lieflijkere vruchten dragen dan of ze op bomen van hun eigen geslacht gestoken waren. De kween die op elkaar geënt zijn zullen ook malser vruchten dragen die men rouw zou mogen eten daar de andere gekookt of gestoofd moeten worden. Enige zeggen dat kwee zeer groot worden als men er een raapzaad in steekt, mits dat gat goed toe te stoppen. Dan de grootste zijn de beste niet. Om de kweeappels lang goed te bewaren zal men de harigheid er afwrijven en ze in wijn of in honig leggen of in kaf, in gerst, in zaagsel of in vijgenbladeren, maar ze bederven alle andere vruchten daar ze bij liggen door hun reuk die eerst aangenaam is en daarna vuil, ja mestachtig is en daarom moeten ze op een plaats alleen en apart bewaard worden.

(Cotoneaster integerrimus) Wilde kweeboom van Gesnerus, in het Hoogduits Wilde Kutten, in het Latijn Cydonago, Cotonaster en Diospyros genoemd, is geen soort van onze gewone kwee, maar heeft droge, roze bessen zonder sap die vier driekantige zaden bevat, zoals Gesnerus zegt, dan de takken (als Clusius schrijft) zijn taai en vijf en veertig cm hoog, kaal en met een zwarte schors bedekt en eindigen in korte grijze knopjes, met vijf of zes bladeren als die van de appelboom die boven groen en onder grijsachtig zijn en rondom wat geschaard, bitterachtig van smaak en daartussen schuilt als een kroontje van kleine paarsachtige vijfbladige bloempjes die beneden de schede van kleine vruchtjes vertonen. Hij twijfelt of het de Agriomeles Bellonij is die kleine peervormige appeltjes draagt zulks als in Kreta veel groeit en codomalo heet of ook wel in Frankrijk bij Fontaine belleau en ook in Savoye daar het malancier heet of het is ook de Omomelis die van Athenaeus vermaand is.

De amelancques of avelancques die anders alysier heten worden voor een soort van deze codomala gehouden, dan die zijn bij de soorten van Vitis Idaea beschreven.

(Aegle) Kwee van Bengalen, in het Latijn Mala Bengalensia, is een Indisch gewas.

Noch van de krachten.

In oude tijden waren de vruchten van kweeboom zeer gebruikelijk en zelfs de wijze Solon gebood dat alle jonge dochters eer ze met hun bruidegoms te bed gingen van deze vruchten eten zouden om daarvan een goede adem te behouden. Immers de kweeappels gegeten maken bij de mens vers bloed, versterken het hart en alle leden en mogen zo wel van de zieke als van de gezonde mensen gegeten worden, dan alleen in de koliek of buikpijn hoort men ze niet te eten, noch ook als men zeer verstopt in de buik is.

Het sap van kweeperen of kweeappels, omdat ze het hart verkwikt en moed geeft, is goed diegene die een korte adem hebben en is nuttig voor de maag en laat goed plassen.

Men maakt in de apotheken verschillende dingen van deze vruchten die nuttig zijn voor de mensen hun gezondheid als Oleum Cydoniorum, Miva Cydoniorum en meer anderen. Men maakt er ook een wijn van die Vinum Cydonite heet en die goed blijft als men er wat honig bij giet en een honig van kwee dat Cydonomeli heet die bij de soorten van honig beschreven wordt en nuttig is in de voor vermelde en volgende gebreken.

Van deze kwee wordt in Italie een saus in de apotheken gemaakt die ze mostarda noemen, hetzij dat er mosterdzaad bijgedaan wordt, hetzij liever omdat de kwee in most gekookt plag te worden en met citroenschellen en siroop, suiker of honig en veel zout die daarna met kaneel en nagelpoeder bestrooid worden. Nu neemt men rode wijn. Dan elke apotheker heeft bijna een eigen en aparte wijze om deze mosterd te bereiden. Die ze met menigte verkopen om met vlees of alleen te eten.

De kwee wordt van sommige meer geprezen om te stoppen als ze rouw zijn dan als ze gebraden of gekookt zijn want gekookt of gebraden hebben ze veel van hun wrangheid verloren en daarom stoppen ze niet zo zeer.

Net zoals het marmelade voor het eten ingenomen de loop van de buik stelpen kan zo ziet men ook dat hetzelfde na het eten genomen de stoelgang verwekt en de krop van de maag vast toe sluit zodat geen dampen uit de maag kunnen opklimmen of in het hoofd komen en geneest daardoor de pijn van het hoofd die van zulke dampen komt en daardoor is het dat men zegt dat deze appels het verstand verscherpen en zelfs, zoals Simeon Sethi betuigt, de bevruchte vrouwen die dikwijls kweeappels met hun spijs gekookt eten zullen wijze en zeer verstandige kinderen krijgen, dan als ze omtrent de tijd van baren komen dan mogen ze er niet meer van eten.

Het water daar kweeappels in gekookt zijn is van dezelfde kracht en stelpt de buikloop, alle bloedgang en de vloed van de vrouwen, gedronken. Hetzelfde laat de aarsdarm die uitgegaan is en de baarmoeder die gezonken is in hun oude [1247] plaats weerkeren als men ze daarmee stooft. Dit water ’s avonds gedronken maakt eetlust en beneemt de dronkenschap.

Dan het middel om marmelade te maken is menigvuldig zoals in de kookboeken en elders in het lang beschreven staat. Die van Lyon bereiden hun marmelade met een Scammonia en daarom maakt het de buik los.

De kweeappels zijn ook goed op de zwerende borsten en andere hete gezwellen gelegd.

Om een lood uit de wonden te trekken zal men een doek in de wond steken van kweeappel of bij gebreke van die van marmelade en met olie van eieren bestrijken. Het is ook zeker dat een gekookte of gebraden kweeappel die op de wonden gelegd wordt die met enig vergiftig geweer geslagen zijn al kwaad daaruit laat komen en de wonden daarna gemakkelijk om te genezen laat. Want Gijsbert Horst van Amsterdam, wijlen dokter te Rome, betuigt dat in een slag die de Christenen tegen de Turken in Griekenland hadden vele van diegene die met vergiftige stralen, flitsen of ander venijnig geweer gekwetst waren van stonden af aan of immers zeer gauw stierven voordat men ze goed verbinden kon, dan tenslotte is er een oude dokter in het Christelijke leger gekomen die op die wonden niets anders legde dan gekauwde kweeappels dat met nuchter speeksel vermengd was waarmee hij die genezen heeft zonder er iets meer bij te doen.

In het kort, kwee is in de apotheken heel nodig want zonder die zou men de schadelijke en geweldige drogen niet kunnen bereiden, temmen of geschikt maken, gemerkt dat nieswortel, Scammonia of Diagridium, kolokwint en diergelijke dingen nergens beter mee geschikt of bruikbaar gemaakt worden dan met kwee of haar sap.

De kernen van kweeappels in water geweekt en met dit water gegorgeld beneemt de zweren in de keel en in de mond gehouden verslaat het de dorst en heelt de gewonde tong en verkoelt de hete maag en belet het opwerpen van de maag en het braken en versterkt die en bevordert het verteren.

Dat wolletje dat men op de kweeappels vindt en verzameld geneest de karbonkels en pestachtige klieren, in wijn gekookt en daarop gelegd, als Plinius te kennen geeft.

De bloemen van kweeappels stelpt ook de loop van de buik, het bloedspouwen en de vloed van de vrouwen, hetzelfde wordt gedroogd en bij alle stoppende dingen gedaan en vooral tot de hete gezwellen van de ogen. De eerste spruiten van kweebomen (zoals de zeer geleerde en vlijtige kruidbeminnaar Petrus Hondius verklaart) eer de bladeren breed worden zijn zeer goed van smaak, bijna alsof men de pit of kern van perziksteen at, welke smaak daarna geleidelijk aan vergaat en noch in de bladeren, noch in enige andere delen van dit geboomte meer te vinden is.

De reuk van kweeappel is goed tegen het venijn en gif.

De wortels om de hals gehangen genezen de kropklieren.

Het hout van kweeboom wordt ook tot de voor vermelde en meer andere ziekten gebruikt zoals blijken kan uit een geheel boek dat Cyriacus Lucius er van geschreven heeft.