Cassia

HET XXX. CAPITEL.

Van Cassie.

Gheslacht.

Al is ’t saecke dat de Cassie gheen heester, maer eenen boom is, nochtans, om dat sy hauwen voortbrenght, hebben wy de selve hier willen beschrijven, op dat de boomen ende heesteren, die hauwen draghen, by malkanderen ghestelt souden worden.

Ghedaente.

Den boom, daer de Cassie aen wast, is eenen seer groote ende hoogen boom als den Okernoten-boom; ende sijn bladeren zijn de Okernoten bladeren niet seer onghelijck, te weten groot, langh, ende uytghespreydt, van veele bladeren aen een ribbe teghen malkanderen over wassende vergaert: maer een ieghelijck van de selve bijsondere bladeren is langher ende smaller. Het hout selve is vast, hardt, ende dicht in een ghesloten, swart van verwe als het Pock-hout: maer van buyten met een geele oft bleecke schorsse bedeckt. De vruchten zijn lange, swarte, ronde, harde ende houtachtige hauwen, die dickwijls twee voeten langh zijn, ende omtrent eenen duym oft vingher dick: de welcke van binnen in veele kamerkens oft dweerse houtachtighe vellekens verdeylt ende afghescheyden zijn, daer in plat bruynachtigh saedt leydt, ende overvloedigh swart sacht soetachtigh vleesch, dat de bloeme ende mergh van de Cassie gheheeten wordt, ende uyt sijn laeykens oft huyskens genomen ende vergadert zijnde in de Apoteken seer ghebruyckelijck is.

Plaetse.

In Egypten wast dese Cassie seer veel: dan men houdt de ghene die van Alexandrien oft van Alkayro komt voor de beste.

Naem.

Desen boom is de ouders onbekent gheweest, oft immers soo luttel gheacht, dat sy hun nimmermeer in den sin ghekomen en is om daer van te vermaenen. De Arabers, soo het schijnt, hebben hem eerst in weerden beghost te houden, naedemael dat sy de nuttigheydt, die in het mergh van dese hauwen is, ghewaer gheworden zijn; ende daernae is hy de Griecksche Meesters, die onlanghs geschreven hebben, in kennisse ende achtinghe ghekomen, als Actuarius, ende andere die in sijne tijden gheschreven hebben: de welcke desen boom Casia melaena in ’t Griecks, dat is in ’t Latijn Casia nigra, noemen. De vrucht van de Swarte Casia, seydt den selven Actuarius in sijn 5.boeck, is pijpachtigh, ende langh, binnen met swarte dicke oft ghestolde vochtigheydt vervult: de welcke met veele dunne houtachtighe vellekens onderscheyden ende afgheschut is.

De Apotekers noemen desen boom oft de langhe hauwen van den selven hedensdaeghs Casia fistula ende Cassia: ende daer nae heeten sy hier te lande oock by den (1234) ghemeynen man Cassie; met welcken naem sy het mergh selve uyt de hauwen ghenomen zijnde, pleghen te verstaen,

Dan aengaende den naem Casia fistula, die men in de Apoteken dit ghewas oft sijn hauwen pleeght te gheven, soo is ’t te weten, dat de Casia fistula oft Casia syrinx van de oude schrijvers, anders niet en beteeckent dan die welrieckende langhe, ende ronde in een ghekrolde pijpachtighe schorsse, die men nu ter tijdt Caneel, inde Apoteken Canella noemt; ende de welcke hedensdaeghs voor het oprecht Cinamomum der ouders ghebruyckt wordt; ende seer veel van onse teghenwoordighe Cassie verschilt.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dat binnenste swart mergh van de Cassie wordt in de Apoteken meest iae alleenlijck ghebruyckt van alle de deelen van desen boom; ende is vocht heel hoogh in den eersten graed, maer wat meer dan middelmatighlijck warm.

Dit binnenste mergh van de Cassie heeft een versachtende ende den buyck los ende weeck maeckende kracht; ende iaeght af de overvloedigheyt van de spijse eerst, ende daer nae de onsuyvere vochtigheden, die aldernaest by de eerste aderen van de darmen ende van het ingewant vergadert ligghen: ende dat selve doet sy sonder eenighe beroeringhe des buycks ende moeyelijckheyt; nochtans soo en is sy de maghe niet seer aenghenaem, ende doet de selve haest walghen. Daerom voegen sommige daer wat Aloë oft poeder van Hiera picra oft Bitter heylighe by, te weten eer daer Honigh by ghedaen is: want dan maeckt sy den buyck veel eer ende meer weeck, ende en valt de mage soo schadelijck niet.

Andere voeghen by dese Cassie wat Rhabarbers; ende dan dient sy om de geele galachtighe onsuyverheden uyt te drijven; ende wordt een sonderlijck dingh voor de kortsighe menschen, te weten meest voor de ghene die de derdedaeghsche kortsen hebben.

Men magh ende pleeght noch meer andere dinghen by dese Cassie te vermenghen, ende dat nae den eysch van de krancke ende des kranckheyts.

Cassie is oock seer goedt voor de lendenen ende nieren, in sonderheydt als daer iet by vermenght wordt dat de pisse lost oft verweckt, doch dat niet al te sterck en zy; daerom als sy met water, daer Calissiehout oft Peterselie wortelen oft Ciceren oft al tsamen in ghesoden zijn, inghenomen wordt, dan versoet sy alle smerten van de lendenen, opent de doorganghen; ende is seer bequaem om het graveel ende den ghebroken steen ghemackelijcker te doen rijsen ende voortkomen..

Dit mergh van de Cassie, als Mesue betuyght, is een soo licht, sacht, lieflijck ende onschadelijck dingh om in te nemen; dat het soo wel de weecke onstercke menschen, ende de kinders, ende swanghere, ende van kinde verloste vrouwen, als de mans ende stercke menschen sonder eenighe sorghe oft achterdencken binnen den lijfve ghegeven magh worden.

Van buyten op de leden gheleydt, neemt sy alle ruydigheden, krauwagien ende schorftheden van de huyt wegh: ende op de gheswillen ende sweeringhen gheleydt, maeckt die rijp ende morw, ende helpt veel tot de vervoorderinghe van het etter ende het uytbreken van de selve.

BIIVOEGHSEL.

De Cassie is een soorte van Caroben oft Sint Jans-broodt: wat in dien men de breede saden, die in de dweersche velachtighe grubbekens van de Cassie pijpen ligghen, nae dat sy in koudt water gheweyckt hebben, saeyt, men sal daer van sien komen een ghewas, van ghedaente ende groeyen de Caroben ghelijckende, seydt Lobel. Dan selden sal hier te lande meer dan een iaer langh konnen in ’t leven blijven. Sy heeft in meest alle de taelen van Europa de naem Cassie oft Cassia; in ’t Spaensch ende Italiaensch Cassia fistola, Cassia solutina; in ’t Fransch Casse laxative; in ’t Latijn Cassia Aegyptica sive purgans, Cassia solutiva oft Cassia cathartica, ende Siliqua lignea; in ’t Fransch Casse, oft La Casse; maer sy en is de Cassia lignea niet; want dat is ’t ghene dat de ouders Cassia fistula oft Cassia syrinx noemden daer Dodoneus oock van vermaent; noch sy en is de Cassia Virgilii aut Poëtica niet; want dat is een soorte van Lavender oft Spick: sy en is de Cassilaga oock niet; want dat is het Bilsen-cruydt: maer sy is de ghene die Lobel Siliqua, aut Cassia purgatrix Arabum, Carobiis similis noemt, ende seydt dat de bloemen geel zijn, die van de Kleyne Gouwe ghelijck, welrieckende ende veel, van ses oft seven bladerkens sterres-gewijs ghemaeckt, sulcks alsser het hedensdaeghs uyt America oock ghebroght worden. Want in West-Indien ende in de eylanden van de Indische Zee wast desen boom met sulcken menighte datter veele bosschen mede vervult zijn; de welcke met haer harde hauwen sulcken gheluyt maecken alsse van den windt teghen malkanderen ghedreven worden, datmen dat seer verre in de Zee hooren magh. Christophorus a Costa schrijft, dat de Cassie oock soo wel in Oost als in West-Indien wast: dan de ghene die uyt Oost-Indien komt, wordt voor de beste ghehouden; in sonderheyt de ghene die wat meer Noortwaerts wast. Het is eenen boom soo groot als den Amandel-boom, met bladers als den Perseleer, somtijdts smaller, in sonderheyt die op drooghe plaetsen wast: de bloemen zijn geel oft geelachtigh, niet onlieflijck van reuck: daer nae volghen hauwen, die eerst schoon groen zijn, maer rijp zijnde haest swart worden. De beste wast in Camabaya ende daer omtrent. Haer naemen zijn Hasanguia, Bavasanga, Bahoo, Rava, Gramala ende Condaca, te weten in ’t Indiaensch, maer in ’t Arabisch Gazatsalus, in ’t Persiaensch ende Turcks Hiarxamber, in ’t Egyptisch oock Chaiarxambar. Prosper Alpinus tuyght oock, datse met recht Egyptische hauwe soude moghen heeten, midts datse in Egyptenlandt, in sonderheyt by Alkayro, veel wast; nochtans houden de Egyptenaers self de hunne voor min krachtigh dan de ghene die in het landt van de Swarte Mooren wast. Immers in Egypten worden de struycken wel soo groot als die van onse Oker-noten-boomen, ende de bladeren zijn oock dierghelijck, seydt Bellonius, die oock meynt dat de ouders daer niet af vermaent en hebben, ten waer dat het dien boom is die Theophrastus omtrent Memphis schrijft te wassen, soo dick wordende, dat dry menschen sijne struyck niet omvatten en konnen. Den selven Prosper Alpinus schrijft oock, dat desen boom van struyck, tacken ende bladeren den Noten-boom aldaer naest by komt: dan nae ’t ghevoelen van Clusius, soude men de bladeren daer van wat beter met den Esschen-bladeren verghelijcken: want al is ’t dat elck bladt, bijsonderlijck afghetrocken zijnde, de Perse-bladeren wat ghelijckt, nochtans soo wassender altijdt veel aen een ribbe, twee teghen een over, soo dat het voorste oft uyterste bladt alleen staet; daerom doet Lobel beter, diese met de bladeren van de Caroben verghelijckt. Selfs Alpinus bekent, dat desen boom meer bladeren heeft dan den Noten-boom, van de wiecken oft sijd-steelen hanghende, soo dat elck wiecke tien bladeren heeft, te weten vijf aen elcke sijde: elck bladt is tweemael soo langh als een Note-bladt, ende in ’t uyterste spits, somtijdts oock stekende. De struyckschors is plat, sacht asgrauw, sulcks als die van de Noten-boom. De bloemen zijn goudtgeel als Filieren, maer veel grooter ende meer by een, als de bloemen van Anagryris aende sijd-steelen hanghende: want alle de wiecken zijn met dese bijnae ontallijcke bloemen soo seer gheladen, dat sy neerwaerts afhanghen: ende die bloemen riecken wel, in sonderheydt als de Sonne opstaet. Daerom plegen de Egyptenaers in de boomgaerden, daer de Cassie groeyt, des morghens vroegh te gaen wandelen, midts dat sy soo lieffelijcken reuck van haer spreyden: want sy riecken des ‘smorghens alderbest, ende aldersoetste. Elcke bloeme heeft in haer midden veele hayrkens, seer dun, de Roose-bloemen daer in ghelijckende: welcke hayrkens allenghskens grooter wordende ten laetsten in dicke pijpkens veranderen als riethalmen: iae de grootste worden als een groot Riet, bijnae dry voeten langh. Dese boom bloeyt van de Braeckmaendt af de heele Hoymaendt door, somtijdts oock wel tot in September, in sonderheydt te Damiaten. Maer de pijpen oft hauwen blijven het heele iaer door aen de boomen: dan sy worden van de Egyptenaers alleenlijck in de Braeckmaendt ghepluckt ende vergadert; wanneer veele van dese pijpen noch kleyn zijnde, binnen de bloemen schuylen, groen van verwe, ende de hauwen van de Turcksche Boonkens wat ghelijcken: dan allenghskens alsse grooter worden, soo verandert die groente in swartigheydt. Die van Damiaten hebben een dicker schel, ende binnen in weynigher mergh oft vleesch: die van Kayro ende Alexandrien hebben meer mergh ende dunner schellen. Dese zijn tweederley; sommighe roodtachtigh, Abes ghenoemt; sommighe swart. Dan de swarte achten sy meest: maer voor alle verkiesen sy de ghene die in het landt van de Pretcian oft Swarte Moorenlandt groeyen, ende Cassia Abyssina heeten. Hoe versch dat dese hauwen zijn, men vindter altijdt eenighe ledigheydt oft ijdelheydt in: ende daerom gheven sy gheluyt alsmense schudt: ’t welck seer verre ghehoort wordt. Jae de Egyptenaers houden die Cassie pijpen voor onnut, die niet en klincken: want sy houden voor seker, datse bedorven zijn door de vochtigheydt die daer in is. Men vergadertse oock niet voor datse rijp ende swart zijn: selfs de kooplieden koopense in de huysen daerse somtijdts veertigh iaeren langh gheleghen hebben, tuyght den selven Prosper Alpinus; te weten in de schuren die tot dien eynde ghemaeckt worden: daerse versch ghepluckt zijnde, uyt de locht bewaert worden: want anders, alsser de minste locht by komt, nae datse ghepluckt zijn, dan bederven sy.

Dusdanighe Cassie plagh in Italien met menighte uyt Egyptenlandt gebroght te worden. Dan hedensdaeghs komt de Cassie veeltijdts uyt West-Indien, uyt het eylandt van San Domingo, ende van daer omtrent: hoe wel dat die uyt Oost-Indien komt voor de beste ghehouden wordt, als gheseydt is. Dan de ghene die uyt ’t voorseyde eylandt van San Domingo komt, heeft dat goedts, ende is hier in te prijsen, datse versch is, ende somtijdts in twee maenden nae datse van den boom ghetrocken is, in Spaegnien ghebroght wordt; ende dan is sy goedt van smaeck, ghewichtigh, ende vol mergh. Dan soo versch zijnde, ende soo haest in de locht ghebroght, ende wordtse van de Egyptenaers niet ghebruyckt, noch ghepresen, als hier onder blijcken sal. (1235)

Noch van de krachten.

Voor allen is de Cassie, te weten die uyt haer pijpen ghetrocken is (sulcks als in de Apoteken Cassia fistula extracta heet) seer goedt ghebruyckt de ghene die heete kortsen, pleuris oft ontstekinghe der sijden, geele verwe oft eenighe verhittinghe in de lever hebben, sonderlinghe met verkoelende wateren, drancken oft cruyden vermenght.

Dan de beste Cassie is de ghene die niet al te dick en is, maer een dunne schorsse heeft, blinckende, swart ende roodtachtigh van verwe, ende oock wel vol ende swaer, soo datmen het saedt, dat daer in schuylt, niet en hoort loteren alsmen de pijpen schudt. Hoe verscher sy is, hoe beter sy is: want men maghse niet langher dan twee iaeren goet houden: ende ’t mergh, dat uyt de pijpen ghetrocken is, beghint den tweeden dagh te bederven: daerom is het niet goedt datmen ’t selve op voorraet uyttreckt oft vergadert.

Sy is de lendenen ende nieren seer goedt: ende belet dat sy gheen ghebreck en krijghen; dan de ghene die eenigh zeeren in de nieren, blase oft inghewant hebben, oft winden in den buyck, en is sy soo goet niet, ten zy met wat Caneel oft iet anders vermenght. Twee loot, dat is een once swaer, van dese Cassie-fistel inghenomen met Roose-Water, maeckt den buyck sachtelijck weeck; reynight het bloedt; beneemt den dorst; suyvert de maghe, ende drijft de verbrande galachtighe vochtigheden uyt den lijfve, ende oock de quade vuyle slijmerigheden; in sonderheyt de taeye slijmerige fluymen die omtrent ende binnen de darmen vergadert ligghen. Maer niet langher dan een ure datmense ingenomen heeft, moetmen daer een sopken met broodt oft iet anders nae eten; anders en werckt sy niet.

Dan om den buyck wat gheweldighlijcker te beroeren oft weeck te maecken, doen sommighe het poeder van de binnenste vellekens oft dweersche harde afschudtselen van de Cassie by het voorseyde uytghetrocken mergh; ende dan werckt het veel beter ende krachtiger. Andere doen daer Ysop oft Thijm by. Met Wey inghenomen werckt sy alderlichtelijckste. Als het inghewant al te droogh is, doender sommighe wat olie van soete Amandelen by: is het te vocht, soo doen sy daer wat Rhabarber oft Myrobalanen by.

Sy is goedt voor ’t ghesweer in der keelen, ende voor de kichende borst: ende alsmen met Cassie gorgelt, soo versoet sy de pijne van de swillinghe in de keele, ende doet de sweeringhen ende apostumatien van de selve sincken oft rijp worden, ende uytbreken.

Cassie op de leden gheleydt, daer ’t flercijn in is, versoet de pijne, als Avicenna schrijft; ende sommighe achten de selve veel, om alle de smerten, die met Pocken oft Leemten komen, te versoeten.

In Egypten pleeghmen de versche groene pijpkens oft hauwkens van dit ghewas, eerst in water ghesoden zijnde in Suycker te bewaeren oft confijten, ende van daer in verscheyden landen te versenden. Dan sy achten die van Cayro oft Alexandrien voor beter dan die van Damiaten, midts datse meer vleesch oft mergh in hebben, ende dunner van schors zijn. De swarte achten sy oock beter dan de rosse oft roodtachtighe. De ghene diemen goedt bewaeren wil, die moetmen uyt de locht houden: daerom komt het by, datse hier te lande veeltijdts suer ghevonden worden, midts datse te haest in de locht ghebroght zijn gheweest, doenmense eerst pluckten. Ende om dieswille moetmen verkiesen de ghene die soet van smaeck zijn, versch, ende gheensins suer, strangh, oft wranghe; hoe wel dat de gene, die bequaemelijck in de schuren ghedrooght zijn, wel viertigh iaeren langh goet blijven, als de locht haer niet beschadighen en kan. Want de Egyptenaers en ghebruycken dese hauwen nimmermeer heel versch zijnde, maer alleenlijck naer de vierde maendt, segghende dat de ghene die iongher zijn, onnut ende niet vry van schadelijckheyt worden bevonden. Sy ghebruycken dit mergh oock als wy, in brocken oft boli te eten, oft met eenigh nat te drincken ghegheven. Ende dit mergh houden sy voor middelmatigh oft ghetempert, soo veel als de hitte belanght, ende vocht boven den tweeden graed; voort bequaem om de galle ende slijmerigheyt uyt de maegh ende darm-aderen te halen, ende het verhit bloet te matigen ende suyveren. Te Alkayro wordt die van Prete-Janslandt ghebroght is meest gheacht teghen de sieckten van herte ende swarte galle komende, ende in sonderheyt teghen de ghebreken van de borst, die van sinckinghen der scherper vochtigheden ghekomen zijn: daer sy wonderlijcken behulpigh in is.

Dit binnenste mergh, met Suycker Candij oft Suethout oft ’t sap daer van vermenght, wordt voor een wonder ende verholen bate ghehouden teghen de ghebreken van de nieren ende blase; midts dat het de uytnemende hitte der nieren matight, ende vaeght de vochtigheden af, ende drijftse uyt door de pis: daerom die dit veel ghebruycken, verhoeden hun selven voor steen oft graveel. De selve pulpa, oft Cassie-vleesch gebruycken de Egyptenaers teghen den ouden hoest, enghborstigheydt, ende dierghelijcke ghebreken, met Agaricus gemenght, in sonderheyt teghen de pijnen ende smerten der leden, van hitte komende, in sonderheyt teghen de voetgicht, ende legghense op de lidtmaten die wee doen plaesters-ghewijs. Teghen allerley heete gheswillen ghebruycken sy de selve oock. De heele hauwen van Cassie, noch groen zijnde ende kleyn, eerst in water ghesoden, als Turcksche Boonkens, ende daer nae in de schaduwe ghedrooght zijnde, maecken sy in oft confijten met Suycker oft Honigh, ende bewarense tot ghebruyck der kinderen ende der vrouwen; dan ten hooghsten gheven sy daer van vier oncen tseffens in, te weten de vrouwen: want de kinderen en gheven sijer maer een once. De selve ghebruycken sy oock teghen alle de ander voorseyde ghebreken. Als iemandt met de squinancie oft ’t gheswil in de keel ghequelt is, dan sal hy groote bate vinden in de Cassie van Egypten, die met water van Weghbre (in sonderheyt van de smalle soorte die wy Hondtsribbe noemen) uytghetrocken is. Aldus wordt de Cassie in Egyptenlandt ghebruyckt: dan waer toe sy in Indien noch meer ghebruyckt wordt, sullen wy hier nae uyt Nicolaus Monardes verhaelen, als wy van de Indische Droghen handelen.

HET XXX. KAPITTEL.

Van Cassie. (Cassia fistula)

Geslacht.

Al is het zo dat Cassie geen heester, maar een boom is, nochtans omdat ze hauwen voortbrengt hebben we die hier willen beschrijven zodat de bomen en heesters die hauwen dragen bij elkaar gesteld zouden worden.

Gedaante.

De boom daar Cassia aan groeit is een zeer grote en hoge boom als walnotenboom en zijn bladeren lijken veel op walnotenbladeren, te weten groot, lang en uitgespreid en van vele bladeren die aan een rib tegenover elkaar groeien verzameld, maar elke van de aparte bladeren is langer en smaller. Het hout zelf is vast, hard en dicht ineen gesloten en zwart van kleur als het pokhout, maar van buiten met een gele of bleke schors bedekt. De vruchten zijn lange, zwarte, ronde, harde en houtachtige hauwen die dikwijls zestig cm lang zijn en omtrent een duim of vinger dik die van binnen in vele kamertjes of dwarse houtachtige velletjes verdeeld en afgescheiden zijn en daarin ligt plat bruinachtig zaad en overvloedig zwart zacht zoetachtig vlees dat de bloem en merg van cassie genoemd wordt en uit zijn laatjes of huisjes genomen en verzameld in de apotheken zeer gebruikelijk is.

Plaats.

In Egypte groeit deze cassie zeer veel, dan men houdt diegene die van Alexandrië of van Alkayro komt voor de beste.

Naam.

Deze boom is de ouders onbekend geweest of immers zo weinig geacht dat bij hen nimmermeer in de zin gekomen is om er van te vermanen. De Arabieren, zo het schijnt, hebben hem eerst in waarden beginnen te houden nadat ze de nuttigheid die in het merg van deze hauwen is gewaar geworden zijn en daarna is het bij de Griekse meesters die onlangs geschreven hebben in kennis en achting gekomen, zoals Actuarius en andere die in zijn tijden geschreven hebben, die deze boom Casia melaena in het Grieks, dat is in het Latijn Casia nigra, noemen. De vrucht van de zwarte Casia, zegt dezelfde Actuarius in zijn 5^de boek, is pijpachtig en lang, binnen met zwarte dikke of gestolde vochtigheid vervult die met vele dunne houtachtige velletjes onderscheiden en afgeschut is.

De apothekers noemen deze boom of de lange hauwen er van tegenwoordig Casia fistula en Cassia en daarnaar noemen ze hier te lande ook bij de (1234) gewone man cassie met welke naam ze het merg dat uit de hauwen genomen is plegen te verstaan.

Dan aangaande de naam Casia fistula die men in de apotheken dit gewas of zijn hauwen plag te geven is het te weten dat de Casia fistula of Casia syrinx van de oude schrijvers niets anders betekent dan die welriekende lange en ronde ineen gekrulde pijpachtige schors die men tegenwoordig kaneel en in de apotheken canella noemt en die tegenwoordig voor het echt Cinamomum van de ouders gebruikt wordt en zeer veel van onze tegenwoordige Cassia verschilt.

Aard, kracht en werking.

Dat binnenste zwarte merg van Cassia wordt in de apotheken meest, ja alleen gebruikt van alle delen van deze boom en is vochtig heel hoog in de eerste graad, maar wat meer dan middelmatig warm.

Dit binnenste merg van Cassia heeft een verzachtende en de buik los en week makende kracht en jaagt de overvloedigheid van de spijs eerst af en daarna de onzuivere vochtigheden die het dichtst bij de eerste aderen van de darmen en van het ingewand verzameld liggen en dat doet ze zonder enige beroering van de buik en moeilijkheid, nochtans is ze de maag niet zeer aangenaam en laat die gauw walgen. Daarom voegen sommige er wat Aloë of poeder van Hiera picra of bitter heilig bij, te weten eer er honig bij gedaan is want dan maakt ze de buik veel eerder en meer week en valt de maag niet zo schadelijk.

Andere voegen bij deze Cassia wat rabarber en dan dient ze om de gele galachtige onzuiverheden uit te drijven en wordt een bijzonder ding voor de koortsige mensen, te weten meest voor diegene die de derdedaagse malariakoortsen hebben.

Men mag en plag noch meer andere dingen bij deze Cassia te vermengen en dat naar de eis van de zieke en de ziekte.

Cassia is ook zeer goed voor de lendenen en nieren en vooral als er iets bij vermengd wordt dat de plas lost of verwekt, doch dat niet al te sterk is en daarom als ze met water daar zoethout of peterselie wortels of cicers of alle tezamen in gekookt zijn ingenomen wordt dan verzoet ze alle smarten van de lenden, opent de doorgangen en is zeer geschikt om het niergruis en de gebroken steen gemakkelijker te laten rijzen en voortkomen..

Dit merg van Cassia, als Mesue betuigt, is een zo licht, zacht, lieflijk en onschadelijk ding om in te nemen dat het zowel voor de weke zwakke mensen en kinderen en zwangere en van kind verloste vrouwen als mannen en sterke mensen zonder enige zorg of achterdocht binnen het lijf gegeven mag worden.

Van buiten op de leden gelegd neemt ze alle ruigheden, jeuk en schurft van de huid weg en op de gezwellen en zweren gelegd maakt het die rijp en murw en helpt veel tot de bevordering van het etter en het uitbreken er van.

BIJVOEGING.

Cassia is een soort van Caroben of Sint Jansbrood (Ceratonia siliqua) wat indien men de brede zaden die in de dwarse velachtige groeven van de Cassia pijpen liggen nadat ze in koud water geweekt hebben zaait dan zal men er een gewas van zien komen dat van gedaante en groei op de Caroben lijkt, zegt Lobel. Dan zelden zal ze hier te lande meer dan een jaar lang in het leven kunnen blijven. Ze heeft in meest alle talen van Europa de naam cassie of Cassia, in het Spaans en Italiaans Cassia fistola, Cassia solutina, in het Frans casse laxative, in het Latijn Cassia Aegyptica sive purgans, Cassia solutiva of Cassia cathartica en Siliqua lignea, in het Frans casse of la casse, maar ze is niet de Cassia lignea, want dat is hetgeen dat de ouders Cassia fistula of Cassia syrinx noemden daar Dodonaeus ook van vermaant en ook is het de Cassia Virgilii aut Poëtica niet, want dat is een soort van lavendel of spijk en is ook Cassilaga niet, want dat is het bilzekruid, maar ze is diegene die Lobel Siliqua, aut Cassia purgatrix Arabum, Carobiis similis noemt en zegt dat de bloemen geel zijn en die van de speenkruid gelijk, welriekend en veel en van zes of zeven bladertjes stervormig gemaakt zulks als er tegenwoordig uit Amerika ook gebracht worden. Want in West-Indië en in de eilanden van de Indische Zee groeit deze boom met zo’n menigte dat er vele bossen mee vervuld zijn die met hun harde hauwen zo’n geluid maken als ze van de wind tegen elkaar gedreven worden dat men dat zeer ver in de zee horen mag. Christophorus a Costa schrijft dat Cassia ook zowel in Oost als in West-Indië groeit, dan diegene die uit Oost-Indië komt wordt voor de beste gehouden en vooral diegene die wat meer Noordelijk groeit. Het is een boom zo groot als een amandelboom met bladeren als perzik, soms smaller en vooral die op droge plaatsen groeit, de bloemen zijn geel of geelachtig en niet onlieflijk van reuk en daarna volgen hauwen die eerst mooi groen zijn maar als ze rijp worden gauw zwart worden. De beste groeit in Cambodja en daar omtrent. Haar namen zijn hasanguia, bavasanga, bahoo, rava, gramala en condaca, te weten in het Indiaans, maar in het Arabisch gazatsalus, in het Perzisch en Turks hiarxamber, in het Egyptisch ook chaiarxambar. Prosper Alpinus getuigt ook dat ze met recht Egyptische hauw zou mogen heten omdat ze in Egypte en vooral bij Alkayro veel groeit, nochtans houden de Egyptenaars zelf de hunne voor minder krachtig dan diegene die in het land van de zwarte Moren groeit. Immers in Egypte worden de stammen wel zo groot als die van onze walnotenbomen en de bladeren zijn ook diergelijk, zegt Bellonius, die ook meent dat de ouders er niets van vermaand hebben, tenzij dat het die boom is waarvan Theophrastus zegt dat die omtrent Memphis groeit en zo dik wordt dat drie mensen zijn stam niet omvatten kunnen. Dezelfde Prosper Alpinus schrijft ook dat deze boom van stam, takken en bladeren het dichtst bij de walnotenboom komt, dan naar de mening van Clusius zou men de bladeren daarvan wat beter met de esbladeren vergelijken, want al is het dat elk blad dat er apart afgetrokken wordt wat op perzikbladeren lijken, nochtans groeien er altijd veel aan een rib en twee tegenover elkaar zodat het voorste of uiterste blad alleen staat en daarom doet Lobel beter die het met de bladeren van de Caroben vergelijkt. Zelfs Alpinus bekent dat deze boom meer bladeren heeft dan de walnotenboom die van de wieken of zijstelen hangen zodat elke wiek tien bladeren heeft, te weten vijf aan elke zijde en elk blad is tweemaal zo lang als een walnotenblad en op het eind spits en soms steekt het ook. De stamschors is plat, zacht en asgrauw zulks als die van de walnotenboom. De bloemen zijn goudgeel als violieren, maar veel groter en meer bijeen zoals de bloemen van Anagyris aan de zijstelen hangen want alle wieken zijn met zo zeer deze bijna ontelbare bloemen geladen dat ze neerwaarts afhangen en die bloemen ruiken goed en vooral als de zon opstaat. Daarom plegen de Egyptenaars in de boomgaarden daar Cassia groeit ‘s morgens vroeg te gaan wandelen omdat ze zo’n lieflijke reuk van zich spreiden, want ze ruiken ‘s morgens allerbeste en allerzoetste. Elke bloem heeft in haar midden vele haartjes die zeer dun zijn en op rozenbloemen daarin lijken welke haartjes geleidelijk aan groter worden en ten slotte in dikke pijpjes veranderen als riethalmen, ja de grootste worden als een groot riet en bijna negentig cm lang. Deze boom bloeit van juni af de hele juli door en soms ook wel tot in september en vooral te Damiaten. Maar de pijpen of hauwen blijven het hele jaar door aan de bomen, dan ze worden van de Egyptenaars alleen in juni geplukt en verzameld wanneer vele van deze pijpen noch klein zijn en binnen de bloemen schuilen, groen van kleur en lijken wat op de hauwen van de Turkse boontjes, dan geleidelijk aan als ze groter worden dan verandert die groenheid in zwartigheid.

Die van Damiaten hebben een dikkere schil en binnenin minder merg of vlees, die van Cairo en Alexandrië hebben meer merg en dunner schillen. Deze zijn tweevormig, sommige roodachtig en abes genoemd en sommige zwart. Dan de zwarte achten ze meest, maar voor alles verkiezen ze diegene die in het land van Pretcian of zwarte Morenland groeien en Cassia Abyssina noemen. Hoe vers dat deze hauwen zijn, men vindt er altijd enige leegheid of ruimte in en daarom geven ze geluid als men ze schudt wat zeer ver gehoord wordt. Ja de Egyptenaars houden die Cassia pijpen voor onnut die niet klinken, want ze houden voor zeker dat ze bedorven zijn door de vochtigheid die erin is. Men verzamelt ze ook niet voordat ze rijp en zwart zijn en zelfs de kooplieden kopen ze in de huizen daar ze soms veertig jaar lang gelegen hebben, betuigt dezelfde Prosper Alpinus, te weten in de schuren die tot dat doel gemaakt worden waar ze vers geplukt uit de lucht bewaard worden want anders als er de minste lucht bij komt nadat ze geplukt zijn dan bederven ze.

Dusdanige Cassia plag in Italië met menigte uit Egypte gebracht te worden. Dan tegenwoordig komt Cassia (Senna vorm) vaak uit West-Indië uit het eiland van San Domingo en van daar omtrent, hoewel dat die uit Oost-Indië komt voor de beste gehouden wordt, als gezegd is. Dan diegene die uit het voor vermelde eiland van San Domingo komt heeft dat goede en is hierin te prijzen dat ze vers is en soms in twee maanden nadat ze van de boom getrokken is in Spanje gebracht wordt en dan is ze goed van smaak, zwaar en vol merg. Dan zo vers en zo gauw in de lucht gebracht wordt ze van de Egyptenaars niet gebruikt, noch geprezen zoals hieronder blijken zal. (1235)

Noch van de krachten.

Voor alles is Cassia, te weten die uit haar pijpen getrokken is (zulks als in de apotheken Cassia fistula extracta heet) zeer goed gebruikt diegene die hete koortsen, pleuris of ontsteking van de zijden, gele kleur of enige verhitting in de lever hebben en vooral met verkoelende wateren, dranken of kruiden vermengt.

Dan de beste Cassia is diegene die niet al te dik is, maar een dunne schors heeft, blinkt, zwart en roodachtig van kleur en ook wel vol en zwaar zodat men het zaad dat er in schuilt niet hoort rammelen als men de pijpen schudt. Hoe verser ze is, hoe beter ze is, want men mag ze niet langer dan twee jaar goed houden en het merg dat uit de pijpen getrokken is begint de tweede dag te bederven en daarom is het niet goed dat men het op voorraad legt of verzameld.

Ze is de lendenen en nieren zeer goed en belet dat ze geen gebrek krijgen, dan diegene die enig zeren in de nieren, blaas of ingewand hebben of winden in de buik is ze niet zo goed, tenzij met wat kaneel of iets anders vermengt.

Twee lood, dat is een ons zwaar, van deze Cassia fistel ingenomen met rozenwater maakt de buik zacht week, reinigt het bloed, beneemt de dorst, zuivert de maag en drijft de verbrande galachtige vochtigheden uit het lijf en ook de kwade vuile slijmerigheden en vooral de taaie slijmerige fluimen die omtrent en binnen de darmen verzameld liggen. Maar niet langer dan een uur nadat men ze ingenomen heeft moet men er een sapje met brood of iet anders na eten, anders werkt ze niet.

Dan om de buik wat sterker te beroeren of week te maken doen sommige het poeder van de binnenste velletjes of dwarse harde afscheidingen van Cassia bij het voor vermelde uitgetrokken merg en dan werkt het veel beter en krachtiger. Andere doen er hysop of tijm bij. Met wei ingenomen werkt ze allerlichtste. Als het ingewand al te droog is doen sommige er wat olie van zoete amandelen bij en is het te vochtig doen ze er wat rabarber of Myrobalanen bij.

Ze is goed voor de zweer in de kelen en voor de kuchende borst en als men met Cassia gorgelt verzoet ze de pijn van de zwelling in de keel en laat de zweer en blaren er van zinken of rijp worden en uitbreken.

Cassia op de leden gelegd daar jicht in is verzoet de pijn, als Avicenna schrijft, en sommige achten die veel om alle smarten die met pokken of leemten komen te verzoeten.

In Egypte plag men de verse groene pijpjes of hauwtjes van dit gewas dat eerst in water gekookt is in suiker te bewaren of konfijten en vandaar in verschillende landen te verzenden. Dan ze achten die van Cairo of Alexandrie voor beter dan die van Damiaten omdat ze meer vlees of merg hebben en dunner van schors zijn. De zwarte achten ze ook beter dan de rosse of roodachtige. Diegene die men goed bewaren wil moet men uit de lucht houden en daardoor komt het dat ze hier te lande vaak zuur gevonden worden omdat ze te gauw in de lucht gebracht zijn geweest toen men ze net plukten. En daarom moet men diegene kiezen die zoet van smaak zijn, vers en geenszins zuur, sterk of wrang, hoewel dat diegene die goed in de schuren gedroogd zijn wel veertig jaar lang goed blijven als de lucht haar niet beschadigen kan. Want de Egyptenaars gebruiken deze hauwen nimmermeer heel vers, maar alleen na de vierde maand en zeggen dat diegene die jonger zijn onnut en niet vrij van schadelijkheid worden bevonden. Ze gebruiken dit merg ook als wij en eten het in brokken of boli of geven het met enig nat te drinken geven. En dit merg houden ze voor middelmatig of getemperd voor zoveel als de hitte aangaat en vochtig boven de tweede graad en verder geschikt om de gal en slijmerigheid uit de maag en darmaderen te halen en het verhit bloed te matigen en zuiveren. Te Alkayro wordt die van Prete-Jansland gebracht en is meest geacht tegen de ziekten die van hart en zwarte gal komen en vooral tegen de gebreken van de borst die van zinkingen van scherpe vochtigheden gekomen zijn daar ze wonderlijk behulpzaam in is.

Dit binnenste merg met suikerkandij of zoethout of het sap er van vermengt wordt voor een wonder en verholen baat gehouden tegen de gebreken van de nieren en blaas omdat het de uitnemende hitte van de nieren matigt en de vochtigheden af veegt en drijft ze uit door de plas en daarom die dit veel gebruiken verhoeden zichzelf voor steen of niergruis. Dezelfde pulpa of Cassia vlees gebruiken de Egyptenaars tegen de oude hoest, benauwdheid en diergelijke gebreken, met Agaricus gemengd en vooral tegen de pijnen en smarten van de leden die van hitte komen en vooral tegen de voetjicht en leggen ze pleistervormig op de ledematen die pijn doen. Tegen allerlei hete gezwellen gebruiken ze die ook. De hele hauwen van Cassia die noch groen zijn en klein en eerst in water gekookt als Turkse boontjes en daarna in de schaduw gedroogd maken ze in of konfijten ze met suiker of honig en bewaren ze tot gebruik van de kinderen en vrouwen, dan geven ze daarvan ten hoogste vier ons tegelijk in, te weten de vrouwen, want de kinderen geven ze er maar een ons. Die gebruiken ze ook tegen alle andere voor vermelde gebreken. Als iemand met de keelblaren of zwellen in de keel gekweld is dan zal hij grote bate vinden in de Cassia van Egypte die met water van weegbree (en vooral van de smalle soort die we hondsrib noemen) uitgetrokken is. Aldus wordt de Cassia in Egypte gebruikt, dan waartoe ze in Indien noch meer gebruikt wordt zullen we hierna uit Nicolaus Monardes verhalen als we van de Indische drogen handelen.