Larix

HET XVIII. CAPITEL.

Van Lorcken-boom.

Ghedaente.

Den Lorcken-boom wordt oock groot ende hoogh, ende breydt hem redelijcken wijt uyt met verscheyden tacken, die taey zijn ende in veele andere kleyner sijd-tackskens verdeylt worden, die hun oock seer wel laten buyghen. Den middelstruyck wast recht overeynd; ende is onderwaerts, te weten eer dat de tacken daer beghinnen uyt te spruyten, met een dicke rouwe schorsse bedeckt, in verscheyden scheuren ghekloven, ende van selfs open splijtende: ende als die ghesneden wordt, dan vindtmen dat sy van binnen roodtachtigh is: voorts is den selven struyck tot de tsop toe met een gladde effene schorsse bekleedt, van buyten wat witachtigh van verwe. De bladeren wassen omtrent de tackskens ende teere scheutkens, ende staen veel by een, uyt een knobbelken spruytende, dicht ende vast aen een houdende, korter, dunner ende oock sachter dan de Pijn-bladeren, gheensins scherp oft stekende van voren, maer bot oft plomp. De bloemkens, oft, om beter te seggen, het scheysel ende de beginselen van de vruchten, bortelen oft botten uyt de teerste tackskens; ende zijn rondt, ten laetsten schoon purpur roodt van verwe. De vruchten zijn kleyne Notkens bijkants soo groot als de Cypres Notkens, nochtans langher, van veele bladerachtighe schubbekens oft schelferinghskens tsamen ghehoopt; tusschen de welcke kleyne keernkens schuylen, met een dun velleken oft vliesken, als de wiecken oft vloghelen van een Bie oft Wespe, bedeckt. Het hout van desen boom is roodtachtigh van verwe; in sonderheyt omtrent het hert oft ‘t binnenste; ende is bijster hardt ende tot veel langhdurende wercken seer nut ende bequaem. Dan aengaende dat sommighe versekeren, dat dit Lorcken-hout soo hardt is als steen, alsoo dat het vier daer niet meer aen ghedoen en kan dan aen eenen steen (ghelijck Vitruvius schrijft van een Sterckte oft Toren van Lorcken-hout gemaeckt in Vranckrijck; den welcken van Julius Cesar bestormt zijnde door geen middelen in brandt ghesteken en konde worden) dat en is niet heel waerachtigh; want alsmen dat in ovens steeckt ende ontsteeckt, soo brandt het wel, in sonderheyt by ander hout ghedaen: selfs men maeckt daer kolen van, die seer nut ende bequaem zijn voor de smeden, als Matthiolus daer van schrijft.

Wt desen Lorcken-boom vloeyt oock een vettigheyt oft weecken Herst, die morw ende vochtigh, witachtigh ende onklaer is, den Honigh van Athenen oft den Spaenschen Honigh in ’t aensien ende ghestaltenisse ghelijck: den welcken daer nochtans niet van selfs uyt en vloeyt, maer uyt den struyck van desen boom traent, nae dat die met een dick ijser oft boor tot den herte toe ghegaetet oft doorboort is. [1358]

Galenus seydt dat desen Herst, om soo te seggen, tweederhande van gheslachten is (te weten lib.4.de Medic, secund.genera.) Den eersten is als Termentijn: den anderen is scherper van smaeck, ende heeter van aerdt dan den Termentijn, insghelijcks oock vochtigher, swaerder oft stercker van reuck: maer dese tweede soorte en schijnt gheen Lorcken-Herst, maer eer den Traen van den Witte Denne-boom gheweest te zijn: den welcken Galenus, om dat hy den Lorcken-Herst van wesen ende ghestaltenisse bijnae gelijckt, voor eenen oprechten Lorcken-herst aensien magh hebben.

Aen desen Lorcken-boom, te weten aen sijnen struyck, wast een soorte van Swammen oft Campernoelien, niet sulcks als aen andere boomen ghevonden pleeght te worden, maer heel wit ende voos, ende van de andere seer veel verschillende; in ’t Latijn Fungus Latignus, ende eygentlijck Agaricus ghenoemt: den welcken in veele sieckten ghebruyckelijck is. Dan dien is van ons by de soorten van de Campernoelien in een bijsonder Capitel breeder beschreven.

Plaetse.

De Lorcken-boomen en wassen niet in Macedonien oft in eenighe andere landen van Griecken, maer meest op de Alpes-berghen van Italien, niet verre van Trenten; ende by de rivieren Padus ghenoemt oft Po, ende by het Meer van Garda, Benacus ghenoemt; ende op andere gheberghten soo wel in Lombardijen als elders. Sy worden oock in Merghenlandt ghevonden, te weten op de gheberghten. Fuchsius seydt datmense in Slesien oock vindt. Andere schrijven dat sijse in de grensen van Polen hebben sien groeyen.

Tijdt.

Onder alle de boomen diemen Coniferae arbores noemt, dat is de ghene die harde schelferachtighe Notkens voortbrenghen, verliest desen Lorcken-boom alleen des winters sijn bladeren; ende krijghter nieuwe in ’t beghinsel van de Lente, de welcke uyt de selve knobbelen oft weeren, daer de eerste uytgevallen oft geresen zijn, spruyten. De vruchten oft Notkens moeten ghepluckt ende vergadert worden in den Herfst, wat voor den Winter, als de bladeren beghinnen te rijsen: want indien men langher vertoeft, soo sullen de schubbekens oft schelferkens open gaen, ende het saedt sal daer uyt vallen. Den Herst wordt in de Somersche maenden vergadert.

Naemen.

Hier te lande heet desen boom Lorcken-boom, in Hooghduytschlandt Lerchenbaum; in ’t Italiaensch ende Spaensch Larice; alles nae den Latijnschen ende Grieckschen naem Larix. In ’t Fransoys heet hy Melese.

Den vochten Herst van desen boom is van Galenus oock Larix geheeten als den heelen boom; in ’t Latijn Resina Larigna oft Resina Lariecea; in ’t Italiaensch Larga; in de Apoteken Terebinthina, dat is Terbentijn oft Termentijn; ende wordt voor oprechten Termenthijn verkocht ende in veele dinghen gebruyckt. Maer dit en hoeft niemandt vremdt te duncken: want Galenus schrijft dat selfs in sijnen tijdt de drogisten in stede van den oprechten Termentijn den Lorcken-Herst pleghen te verkoopen. Ende dit magh oock sonder eenighe dwalinghe oft hindernisse gheschieden, ghemerckt dat Galenus selve op eener plaetsen den Terebintijn voor den Lorcken-Herst, ende op een ander plaetse den Lorcken-Herst in stede van den Terebentijn toelaet te ghebruycken, te weten in het boeck de Medic.secund.genera.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Den Herst van de Lorcken-boomen, diemen nu Termentijn noemt, ende daer voor ghebruyckt, is den vochtighsten van alle de soorten van Herst, ende is met eenen oock vry van alle scherpigheyt oft bijtachtigheydt, ende is dies aengaende den oprechten Termenthijn ghelijck: om dieswille wordt hy seer nuttelijck vermenght by alle plaesteren ende salven die de versche wonden ende oock de oude zeeren suyveren, heelen ende volkomentlijck ghenesen: ende dit door sijn vochtigheydt. Want als Galenus schrijft, alle de soorten van Herst konnen de wonden ende zeeren, als de droogende dinghen pleghen, toe placken ende heelen, ende dat alleen door haer voornoemde vochtigheyt ende klevende taeyigheyt die daer by ghevoeght is: ende om dat sy gheene merckelijcke oft krachtige scherpigheyt in haer en hebben, daerom en verargeren oft en schaden sy de zeeren niet. Om dese oorsaecke hebben sommighe met recht ende reden by dusdanige heelende ende suyverende salven oft plaesteren van Terebentijn oft oock den Lorcken-Herst ghevoeght. Dit zijn de woorden van Galenus.

In ‘t kort gheseydt, den Lorcken-Herst, oft onsen ghemeynen Termentijn, vermagh al ’t ghene dat den oprechten Termentijn kan wercken: want hy is dien van krachten seer ghelijck, als Galenus selve oock betuyght.

Dan het Lorcken-hout is oock seer nut om daer iet van te maecken dat in noot is om haest door het vier beschadight te worden: want dat is soo hardt ende van sulcken aerdt, dat het vier ’t selve niet haest verwinnen sal; ten zy datmen dat in ovens met ander hout verbrandt: ende soo worden daer oock Kolen van ghemaeckt, als gheseydt is, die van de Iisersmeden ende andere dierghelijcke wercklieden, die by sterck vier wercken, seer veel gheacht ende ghepresen worden.

BIIVOEGHSEL.

In tijden van Dioscorides en was desen boom in Grieckenlandt niet bekent, om dat hy meest in koude landen wast, als Lobel met veele redenen betoont: selfs Plinius en schijnt den tegenwoordighen Larix oock niet ghekent te hebben: want al ’t ghene dat hy van den Larix schrijft, heeft hy uyt Theophrastus overgheset, meynende dat de Peuce oft Pijn-boom van Theophrastus de oprechte Larix was, als Dodoneus vooren gheseydt heeft, ende als Clusius oock klaerlijck bewijst. Maer in dese tijden ende in kouder landen is desen Lorcken-boom ghenoegh bekent ende gheacht om sijn drijderley uytworpselen, te weten den Agaricus, ende de Manna, ende die Laricis resina, dat is den vochten Herst oft Lorckentraen, die nu ter tijdt hier te lande Terebentijn heet, ende van de Venetiaenen Lagrimo ghenoemt wordt, ende onrechtelijck voor Terebinthina in de Noordsche landen ende over ’t gheberghte ghesonden wordt, soo Lobel schrijft: ghelijck Dodoneus oock voren betoont, dat sommighe Apotekers den vochten Herst van den Witten Denne-boom Terbinthina Veneta, doch t’onrecht, noemen. Dan den Agaricus, die elders beschreven is, groeyt aen de struycken van dese boomen, die van ouderdom rotten, ende uytgeten zijn, als henlieder aposteunie oft voosen aenwas zijnde; dan de Lorcken-Manna sal elders beschreven worden. Voorts soo is desen Lorcken-boom niet alleenlijck by Trenten, maer oock op andere Duytsche Alpesberghen veel te vinden; ende heeft sijn bladers veel by een quispels-ghewijs oft bijnae pinceels-ghewijs ghevoeght, een groot deel van den kouden winter overkomende, selfs als de berghen vol sneeuw liggen: maer ten laetsen verliest hy sijn loof, ende krijghter nieuwe teghen ’t aenkomen van ’t Vooriaer: ende is daer Lorckenbaum ghenoemt: [1359] in Spaegnien Allerz; al is ’t dat hem Clusius aldaer niet ghesien en heeft; in Vranckrijck Melze ende Meleze, iae oock Melizier oft Merizier; in Enghelandt Larche tree; in ’t Hungersch Votos fenyo kibol terebinthina lezon. De bloemen zijn goet van reuck: de teerste tackskens zijn oock niet onlieflijck van reuck, seer buyghsaem ende taey, als Wilge rijsen oft Wijmen. Onder aen den Lorcken-boomen wast een swamachtigh vlies, oft breedt vel, als ’t leer daermen de handtschoenen oft wanten van maeckt, wel anderhalve voet langh, in ’t Latijn Laricis pannum, oft Pannum in Larice nasceus geheeten.

Veranderinghe. Sommige cruydt-beminners hebben tweederley gheslachten van de Lorcken-boom aenmerckt, in grootte alleenlijck verschillende. Het eerste is sulcks als Dodoneus hier beschrijft; het ander blijft kleyner, ende heeft veel dunner ende teerer bladeren.

Noch van de krachten.

Den Lorcken-boom is van kracht ende aerdt in sijn bladeren, vruchten, schorssen ende keernen den Pijn-boom ende Denne-boom schier ghelijck, in alles nochtans niet soo krachtigh oft sterck van wercke. Want den Herst, diemen hier te lande voor Termentijn verkoopt, is oock warm als andere Hersten, maer niet soo droogh, doch wel soo seer suyvermaeckende oft afvaghende, ende daerom suyvert hy de borst, ende treckt daer alle verrotte vochtigheden uyt, met Honigh ghemenght ende gheleckt; ende opent, verweckt, heelt, treckt nae hem, ende suyvert oock de nieren ende blase, doet pissen, ende iaeght den steen ende ’t graveel af, ’t zy alleen twee oft dry draghme tseffens, ’t zy met een once min oft meer Cassie inghenomen. Een once tseffens ghenomen, maeckt den buyck heel weeck. Men prijst hem oock seer teghen de heupgicht ende allerley flercijn. Ende teghen den saedtvloedt en is sijns ghelijcke niet, alsmen hem alleen inneemt, oft met wat Emmers, Koraels ende wat Canfers.

Den besten is die wit ende klaer is als een glas; ende die is dan goet genut van de gene die koude hoesten hebben, ende die uytteren oft uytdrooghen. Maer den Terebentijn, diemen nutten sal oft innemen, moet tevoren wel ghewasschen worden met koelende wateren, als Wechbreewater, ende inghenomen worden met Honigh ende Suycker, oft met een doyer van een Ey. Eenighe ghebruycken desen Terebentijn van buyten, sonder daer iet anders by te doen, om de schorftheyt van de menschen ende beesten te ghenesen: ende by alle salven diemen maeckt om het lijf te verwarmen maghmen Terebentijn doen; met Honigh vermenght ende op de quade swarte bleynen gheleydt, beneemt de smerte daer van.

Dan den selven Terebentijn met eenen doyer van een Ey ghemenght, in de loopende oft etterende gaten ende wonden ghedaen, suyvert die ende gheneest die.

Terebentijn op gloeyende kolen gheleydt, ende den roock daer af van onder opwaerts ontfanghen by den eersdarm, beneemt de waenstoelgangh, oft de pijne alsmen begheert te stoel te gaen, ende daer toe niet ghedoenen kan: welck ghebreck Tenasmos op ’t Griecks gheheeten wordt.

Desen roock is oock goedt de vrouwen die haer moeder voor uytgaet; ende is goedt van boven, gheroken oft langhs den neuse ontfanghen als de moeder opstijght.

Olie van desen Herst oft Termentijn ghedistilleert, oock Oleum Terebinthinae gheheeten, is tot verscheyden dinghen nut; maer meest om de wonden te heelen, ende alle weedom der zenuwen te versachten, ende het flercijn ende gicht van alle leden ende lidtmaten.

De swammen oft vliesen, die onder de Lorcken-boomen wassen, worden ghebruyckt om de versche ende vleeschwonden toe te heelen, ende ’t bloet te stelpen; ende om de smerten oft weedom der zenuwen van koude komende te versoeten.

Lorcken-boom hout dient in Oostenrijck om daer Wijngaert-staken van te maecken; de welcke seer langh onverrot blijven; sy maecken daer oock goten van, meer dan vijftigh voeten langh, om het reghenwater van de daken te leyden ende te vergaderen: de welcke seer langh de hitte der Sonnen wederstaen, ende door de vochtigheyt niet en verrotten; ende daerom met gheen Peck oft Teer oft ander vet ghesmeert oft bewaert en hoeven te worden. Andere bestrijckense met Aluyn-water, ende segghen datse dan bijnae nimmermeer verbrandt en sullen worden.

HET XVIII. KAPITTEL.

Van lorkenboom. (Larix decidua)

Gedaante.

De lorkenboom wordt ook groot en hoog en breidt zich redelijk wijdt uit met verschillende takken die taai zijn en in vele andere kleinere zijtakjes verdeeld worden die zich ook zeer goed laten buigen. De middelstam groeit recht overeind en is van onderen, te weten eer dat de takken beginnen uit te spruiten, met een dikke ruwe schors bedekt die in verschillende scheuren gekloven is en vanzelf open splijt en als die gesneden wordt dan vindt men dat ze van binnen roodachtig is en voorts is die stam tot de top toe met een gladde effen schors bekleed die van buiten wat witachtig van kleur is. De bladeren groeien omtrent de takjes en tere scheutjes en staan veel bijeen die uit een knobbeltje spruiten en dicht en vast aaneen houden, korter, dunner en ook zachter dan de pijnbladeren die geenszins scherp of stekend van voren zijn, maar bot of plomp. De bloempjes of om beter te zeggen de schede en beginsels van vruchten knoppen of spruiten uit de teerste takjes en zijn rond en ten slotte mooi purperrood van kleur. De vruchten zijn kleine nootjes en bijna zo groot als de cipresnootjes, nochtans langer en van vele bladachtige schubjes of schilfertjes tezamen gehoopt waartussen kleine kerntjes schuilen die met een dun velletje of vliesje zoals de wieken of vleugels van een bij of wesp bedekt zijn. Het hout van deze boom is roodachtig van kleur en vooral omtrent het hart of het binnenste en is bijster hard en zeer nuttig en tot veel langdurende werken geschikt. Dan aangaande dat sommige verzekeren dat dit lorkenhout zo hard is als steen zodat het vuur er niet meer aan doen kan dan aan een steen (zoals Vitruvius schrijft van een sterkte of toren van lorkenhout gemaakt in Frankrijk die van Julius Caesar bestormd werd en door geen middelen in brand gestoken kon worden) dat is niet geheel waar want als men dat in ovens steekt en ontsteekt dan brandt het goed en vooral bij ander hout gedaan en zelfs maakt men er kolen van die zeer nuttig en geschikt zijn voor de smeden, als Matthiolus daarvan schrijft.

Uit deze lorkenboom vloeit ook een vettigheid of weke hars die murw en vochtig, witachtig en niet helder is en op de honig van Athene of Spaanse honig in het aanzien en vorm lijkt die er nochtans niet vanzelf uitvloeit, maar uit de stam van deze boom traant nadat er met een dik ijzer of boor tot het hart toe een gat in gemaakt of doorboort is. [1358]

Galenus zegt dat deze hars om zo te zeggen tweevormig van geslachten is (te weten lib.4.de Medic, secund.genera.) De eerste is als terpentijn en de andere is scherper van smaak en heter van aard dan terpentijn en insgelijks ook vochtiger, zwaarder of sterker van reuk, maar deze tweede soort schijnt geen lorkenhars maar eerder de traan van de witte dennenboom geweest te zijn die Galenus omdat hij bijna op lorkenhars van wezen en vorm lijkt voor een echte lorkenhars aanzien mag hebben.

Aan deze lorkenboom, te weten aan zijn stam, groeit een soort van zwam of kampernoelie en niet zo een zoals aan andere bomen gevonden plag te worden, maar heel wit en voos die zeer veel van de andere verschilt en in het Latijn Fungus Latignus en eigenlijk Agaricus genoemd wordt die in vele ziekten gebruikt wordt. Dan die is van ons bij de soorten van de kampernoelies in een apart kapittel uitvoeriger beschreven.

Plaats.

Lorkenbomen groeien niet in Macedonië of in enige andere landen van Griekenland, maar meest op de Alpen van Italië, niet ver van Trente en bij de rivieren die Padus of Po genoemd wordt en bij het meer van Garda dat Benacus genoemd wordt en op andere bergen zowel in Lombardije als elders. Ze worden ook in Mergenland gevonden, te weten op de bergen. Fuchsius zegt dat men ze in Silezië ook vindt. Andere schrijven dat ze die in de grenzen van Polen hebben zien groeien.

Tijd.

Onder alle bomen die men Coniferae arbores noemt, dat zijn diegene die harde schilferachtige nootjes voortbrengen verliest deze lorkenboom alleen ‘s winters zijn bladeren en krijgt er nieuwe in het begin van de lente die uit dezelfde knobbels of knoesten daar de eerste uitgevallen of gerezen zijn spruiten. De vruchten of nootjes moeten geplukt en verzameld worden in de herfst wat voor de winter als de bladeren beginnen te vallen want indien men langer wacht zullen de schubjes of schilfertjes open gaan en het zaad zal er uit vallen. De hars wordt in de zomerse maanden verzameld.

Namen.

Hier te lande heet deze boom lorcken-boom, in Hoogduitsland Lerchenbaum, in het Italiaans en Spaans larice en dat alles naar de Latijnse en Griekse naam Larix. In het Fransoys heet het melese.

De vochtige hars van deze boom is van Galenus ook Larix genoemd zoals de hele boom, in het Latijn Resina Larigna of Resina Lariecea, in het Italiaans larga en in de apotheken Terebinthina, dat is terbentijn of termentijn en wordt voor echte terpentijn verkocht en in vele dingen gebruikt. Maar dit hoeft niemand vreemd te lijken want Galenus schrijft dat zelfs in zijn tijd de drogisten in plaats van de echte terpentijn de lorkenhars plegen te verkopen. En dit mag ook zonder enige dwaling of hindernis gebeuren, gemerkt dat Galenus zelf op een plaats de terpentijn voor de lorkenhars en op een andere plaats de lorkenhars in plaats van terpentijn toelaat te gebruiken, te weten in het boek de Medic.secund.genera.

Aard, kracht en werking.

De hars van de lorkenbomen die men nu terpentijn noemt en daarvoor gebruikt wordt is de vochtigste van alle soorten van hars en is meteen ook vrij van alle scherpte of bijten en is wat dat aangaat de echte terpentijn gelijk en daarom wordt het zeer nuttig vermengd bij alle pleisters en zalven die de verse wonden en ook de oude zeren zuiveren, helen en volkomen genezen en dit door zijn vochtigheid. Want als Galenus schrijft dat alle soorten van hars de wonden en zeren zoals de drogende dingen doen kunnen toe plakken en helen en dat alleen door hun voornoemde vochtigheid en klevende taaiheid die daarbij gevoegd is en omdat ze geen merkelijke of krachtige scherpte in zich hebben daarom verergeren of schaden ze de zeren niet. Om deze oorzaak hebben sommige met recht en reden bij dusdanige helende en zuiverende zalven of pleisters van terpentijn of ook de lorkenhars gevoegd. Dit zijn de woorden van Galenus.

In het kort gezegd, de lorkenhars of onze gewone terpentijn kan hetzelfde dat de echte terpentijn kan bewerken want het is die van krachten zeer gelijk, zoals Galenus zelf ook betuigt.

Dan het lorkenhout is ook zeer nuttig om er iets van te maken dat in nood is om gauw door het vuur beschadigd te worden want dat is zo hard en van zo’n aard dat het vuur het niet gauw overwinnen zal, tenzij dat men dat in ovens met ander hout verbrandt en zo worden er ook kolen van gemaakt, als gezegd is, die van de ijzersmeden en andere diergelijke werklieden die bij sterk vuur werken zeer veel geacht en geprezen worden.

BIJVOEGING.

In tijden van Dioscorides was deze boom in Griekenland niet bekend omdat het meestal in koude landen groeit, zoals Lobel met vele redenen betoont en zelfs Plinius schijnt de tegenwoordige Larix ook niet gekend te hebben want alles dat hij van de Larix schrijft heeft hij uit Theophrastus overgezet en meende dat de Peuce of pijnboom van Theophrastus de echte Larix was, zoals Dodonaeus tevoren gezegd heeft en zoals Clusius ook duidelijk bewijst. Maar in deze tijden en in koudere landen is deze lorkenboom genoeg bekend en geacht om zijn drievormige uitwerpingen, te weten de Agaricus en de manna en die Laricis resina, dat is de vochtige hars of lorkentraan die tegenwoordig hier te lande terpentijn heet en van die van Venetië lagrimo genoemd wordt en onterecht voor Terebinthina in de Noordelijke landen en over de bergen gezonden wordt zo Lobel schrijft en zoals Dodonaeus ook tevoren betoont dat sommige apothekers de vochtige hars van de witte dennenboom Terbinthina Veneta, doch te onrecht, noemen. Dan de Agaricus die elders beschreven is groeit aan de stammen van deze bomen die van ouderdom rotten en uitgegeten zijn dat voor hen een blaar of voze aanwas is, dan het lorkenmanna zal elders beschreven worden. Voorts zo is deze lorkenboom niet alleen bij Trente, maar ook veel op andere Duitse Alpen te vinden en heeft zijn bladeren veel kwispelvormig of bijna penseelvormig bijeen gevoegd die een groot deel van de koude winter doorkomen en zelfs als de bergen vol sneeuw liggen, maar tenslotte verliest het zijn loof en krijg nieuwe tegen het aankomen van het voorjaar en is daar Lorckenbaum genoemd, [1359] in Spanje allerz al is het dat Clusius hem daar niet gezien heeft, in Frankrijk melze en meleze, ja ook melizier of merizier, in Engeland larche tree, in het Hongaars votos fenyo kibol terebinthina lezon. De bloemen zijn goed van reuk en de teerste takjes zijn ook niet onlieflijk van reuk en zeer buigzaam en taai zoals wilgentwijgen of wijmen. Onderaan de lorkenbomen groeit een zwamachtig vlies of breed vel zoals het leer daar men de handschoenen of wanten van maakt en wel vijf en veertig cm lang, in het Latijn Laricis pannum of Pannum in Larice nasceus genoemd.

Verandering. Sommige kruidbeminnaars hebben twee geslachten van lorkenboom aangemerkt die alleen in grootte verschillen. Het eerste is zulks als Dodonaeus hier beschrijft en het ander blijft kleiner en heeft veel dunner en teerder bladeren.

Noch van de krachten.

De lorkenboom is van kracht en aard in zijn bladeren, vruchten, schorsen en kernen de pijnboom en dennenboom vrijwel gelijk, in alles nochtans niet zo krachtig of sterk van werk. Want de hars die men hier te lande voor terpentijn verkoopt is ook warm zoals andere harsen, maar niet zo droog, doch wel zo zeer zuiver makend of afvegend en daarom zuivert het de borst en trekt er alle verrotte vochtigheden uit, met honig gemengd en gelikt en opent, verwekt, heelt, trekt naar zich en zuivert ook de nieren en blaas, laat plassen en jaagt de steen en niergruis af, hetzij alleen twee of drie drachme tegelijk, hetzij met een ons minder of meer Cassia ingenomen. Een ons tegelijk genomen maakt de buik heel week. Men prijst het ook zeer tegen de heupjicht en allerlei jicht. En tegen de zaadvloed is er zijn gelijke niet als men het alleen inneemt of met wat emmer, koraal en wat kamfer.

De beste is die wit en helder is als glas en die is dan goed genuttigd van diegene die koude hoest hebben en die uitteren of uitdrogen. Maar de terpentijn die men nuttigen zal of innemen moet tevoren goed gewassen worden met verkoelende wateren zoals weegbreewater en ingenomen worden met honig en suiker of met een dooier van een ei. Enige gebruiken deze terpentijn van buiten zonder er iets anders bij te doen om de schurft van mensen en beesten te genezen en bij alle zalven die men maakt om het lijf te verwarmen mag men terpentijn doen en met honig vermengt en op de kwade zwarte blaren gelegd beneemt het de smart ervan.

Dan dezelfde terpentijn met een dooier van een ei gemengd en in de lopende of etterende gaten en wonden gedaan zuivert en geneest die.

Terpentijn op gloeiende kolen gelegd en de rook daarvan van onder opwaarts ontvangen bij de aarsdarm beneemt de waanstoelgang of de pijn als men begeert te stoel te gaan en daartoe niet komen kan welk gebrek Tenasmos in het Grieks genoemd wordt.

Deze rook is ook goed voor de vrouwen die hun baarmoeder vooruitgaat en is goed van boven geroken of langs de neus ontvangen als de baarmoeder opstijgt.

Olie van deze hars of terpentijn gedistilleerd dat ook Oleum Terebinthinae heet is tot verschillende dingen nuttig, maar meest om de wonden te helen en alle weedom van de zenuwen te verzachten en jicht of jicht van alle leden en ledematen.

De zwammen of vliezen die onder de lorkenbomen groeien worden gebruikt om de verse vleeswonden toe te helen en het bloed te stelpen en om de smarten of weedom van de zenuwen die van koude komen te verzoeten.

Lorkenboomhout dient in Oostenrijk om er wijngaardstaken van te maken die zeer lang onverrot blijven en ze maken er ook goten van die meer dan vijftien meter lang zijn om het regenwater van de daken te leiden en te verzamelen die zeer lang de hitte van de zon weerstaan en door de vochtigheid niet verrotten en daarom niet met pek of teer of ander vet gesmeerd of bewaard hoeven te worden. Andere bestrijken ze met aluinwater en zeggen dat ze dan bijna nimmermeer verbrand zullen worden.