Arum

HET V. CAPITEL.

Van Arum oft Calfs-voet.

Gheslachten.

Al is ’t sake datter eyghentlijck maer een gheslacht van Calfs-voet oft Arum bekent is, nochtans vindtmen een ander cruydt in Egypten, dat den selven naem voert, om eenighe ghelijckenisse die het daer mede heeft: welcke beyde van ons in dit Capitel beschreven sullen worden.

Ghedaente.

1. Het cruydt Calfs-voet gheheeten, oft Arum, heeft ettelijcke groote, kaele, effene ende blinckende, breede, van vooren spitse bladeren, veel grooter dan de Veyl-bladeren, met sommighe swartachtighe stickelkens oft pleckskens bijnae bespraeydt: tusschen dese bladeren spruyt eenen steel omtrent een spanne hoogh, somtijdts met ettelijcke purpure oft blaeuwachtighe peerse stickelkens geteeckent, voortbrengende een langhworpigh omwindsel als een scheede, wijt open-staende, de oore van eenen Hase seer wel gelijckende van gedaente; uyt ’t midden van de welcke een langhachtigh doddeken voortkomt, een stamperken van eenen wijser bijnae gelijck, ende van buyten met een swartachtigh purpur oft blauwachtigh vel oft liese bedeckt: welcke liese metter tijdt gapende ende van een gaende oft splijtende [529] ende afvallende, verthoont sich een adere oft druyfachtigh ghewas, van veele schoone volsappighe bezien oft keernen ghemaeckt; de welcke eerst groen zijn, maer rijp wordende, schoon rood van verwe zijn: in dese bezien schuylt het saedt, ’t welck kleyn is ende hardachtigh, ghemeynlijck een alleen, oft oock wel twee by een. De wortel is knobbelachtigh, van grootte een van de grootste Olijven ghelijck, oft als een kleyn aiuynachtigh wortelken, van verwe wit, ghelijfvigh, niet sonder veselingen; met noch veel meer andere aenwassende kleyne bollekens sich selven voortssettende ende vermenighvuldighende.

2. Arum van Egypten wordt voor een mede-soorte van Kalfs-voet gehouden; hoe wel dat het nochtans van ons ghemeyn Kalfs-voet, ’t welck in Europa pleegh te groeyen, van ghedaente verscheyden is: want het heeft groote ende wijde bladeren, grooter dan die van de Nymphaea oft Plompen. De wortel is seer dick ende knobbelachtigh, nae benedenwaerts dicker ende breeder: de welcke oock goet om t’eten is. Men seydt dat dit ghewas geen bloeme noch oock gheen saedt voort en brenght, maer dat het sich selven vermeerdert ende verbreydt met sijn afsetsels, oft eyghentlijck met de veselinghen die het van sijne wortel ter sijden uyt seyndt ende verspreydt.

Plaetse.

1. Ghemeyn Kalfs-voet wast in de bosschen, omtrent de grachten ende wallen van de steden, onder de haghen, allesins in donckere ende schaduwachtighe plaetsen: dan op ettelijcke ghewesten wast dit cruydt groot ende tamelijcken hoogh: elders blijft het een heel kleyn ghewas.

2. Het ander Arum, als den naem uytwijst, wast in Egypten-landt; ende wordt oock wel in Afrijcken gevonden, ende in sommighe plaetsen van Portugael, omtrent de beken ende loopende wateren.

Tijdt.

1. De bladeren van den Hierlandtschen Kalfs-voet spruyten uyt der aerden terstont nae den uytganck van den winter; dan dat steelken oft stamperken komt uyt sijn scheede voort in de Braeckmaendt: alsdan verflenschen de bladeren; ende als die gantsch vergaen ende bedorven zijn, dan worden de druyven met het saedt rijp, te weten in de Hoymaendt ende Oogstmaendt.

2. De andere soorte en krijght gheen bloemen noch saedt.

Naem.

1. Dit ghewas wordt hier te lande Kalfs-voet ghenoemt, nae de ghelijckenisse die het daer mede heeft; in Hooghduytschlandt Pfaffenpint, ende Teutscher Ingwer; in Italien Gigaro; in Spaegnien Yaro; in Vranckrijck Pied de veaeu; in Enghelandt Cockowyynt: dan het is in ’t Griecks Aron gheheeten, in ’t Latijn Arum; in de Apoteken Iarus ende Barba Aron; by de andere Pes vituli; in Syrien Lupha; in het eylandt van Cypers Colacasia, ghelijckmen onder de valsche oft bastaerdt naemen vindt: alwaer dat oock Alismos ende Draconitia ghenoemt wordt. Voordts soo betuyght Plinius in het 16.capitel van sijn 24.boeck dat Aron met het Dracontion groote gelijckenisse heeft; sulcks dat sommige die twee voor eenerhande ghewas ghehouden hebben. Sommighe heeten ’t oock Serpentaria minor.

2. De andere vremde oft uytlandtsche soorte van Arum is van sommighe Arum Aegyptium ghenoemt; dat is Arum van Egypten: die van Castilien in Spaegnien noemense Manta de nuestra Senora: meest alle de Cruydt-beschrijvers siense voor de Colocasi aen: maer Dioscorides schrijft, dat Colocasia anders niet en is dan de wortel van de Egyptische Boone, oft Faba Aegyptia: de welcke nochtans gheen onvruchtbaer oft sadeloos cruydt en is, als dese soorte van Arum die wy hier beschrijven. Herodotus schrijft, dat de Colocasia een ronde wortel is; sonder daer meer bescheyts af te gheven.

Aerd.

1. Kalfs-voet is nae de verscheydentheydt van de landen daer het wast oock verscheyden van krachten: want ghelijck Galenus betuyght int boeck van de Krachten der voedselen, soo sietmen dat dit cruydt in sommighe landen scherper van smaeck voortkomt, soo dat het bijnae van aerd den Dracontium ghelijck schijnt te wesen: daer-en-teghen seydt hy, omtrent Cyrenen en is het gheensins specerijachtigh, oft scherp van smaeck; maer soo goedt ende bequaem om t’eten dat het aldaer voor nutter ghehouden wordt dan de Rapen selve. Ende sulcks is beter om in de spijse te ghebruycken dan ’t ghene dat scherp oft heet van smaeck is. Maer ’t ghene dat in Italien, Hooghduytschlandt, Vranckrijck, ende Nederduytschlandt groeyet, is scherper van smaeck, iae oock ’t ghene dat in Asien wast, soo den selven Galenus betuyght: ’t welck in de Medicijnen ende niet onder de spijse ghebruyckt wordt.

Voorts soo is den Kalfs-voet van eerdachtighe dicke stoffe ghemaeckt, doch heet van aerd, soo Galenus schrijft in het boeck van de Krachten der onghemengelde gheneesdinghen: daerom kan hy oock wel afvaeghen, nochtans niet heel soo sterckelijck, immers niet soo seer als den Dracontium. Soo datmen hem alleen rekenen sal onder de dinghen die in den eersten graed verwarmen ende verdrooghen.

2. De aerd van den Egyptischen Arum en is niet ten vollen bekent: dan alleen de wortel schijnt goedt om t’eten te wesen.

Kracht ende Werckinghe.

De wortelen van onse ghemeynen Kalfs-voet worden meer gheacht dan de bladeren oft de andere deelen van dit gewas: want als die in spijse ghebruyckt worden, zijn sy seer nut om de dickigheydt ende slijmerigheyt van de humeuren oft vochtigheden des lichaems matelijcken dun te maecken; in voegen dat sy daerom oock voor seer nut ghehouden worden om de slijmerigheyt van de borst gemackelijck door het spouwen oft hoesten te doen voortkomen: hoe wel dat het Dracontium tot den selven eynde voor veel nutter ende bequaemer ghehouden wordt.

Dioscorides schrijft, dat de selve wortel met Koeyen-mest vermenght ende op het flercijn oft op de voeten van de gichtige menschen gheleyt, teghen de voetgichte seer nut ende bequaem ghevonden wordt.

Den selven Dioscorides schrijft dat de bladeren van dit ghewas oock plegen bewaert te worden in sout, edick, oft droogh wegh gheleydt worden om daer nae in spijse ghebruyckt te worden; hy seyt oock, dat de selve droogh zijnde ghesoden worden, ende soo gheknouwt oft ghegeten.

Men eet dese wortel in water ghesoden zijnde: dan alsmen de selve siedt, moetmen het eerste water wegh gieten, ende daer nae de wortel in ander warm water worpen.

Verkiesinghe.

Soo wanneer iemandt de taeye ende dicke slijmerachtigheden oft vochtigheden, die in de borst oft in de longher vergadert zijn, door den hoest oft met het spouwen wil doen lossen oft ghemackelijck voortkomen, soo salmen het scherpste ende heetste Arum oft [530] Kalfs-voet verkiesen, ’t welck aldernaest by den aerd van de Speer-wortele schijnt te komen; sulcks als wy geseydt hebben hier te lande, ende oock in Italien ende elders te wassen, want de andere wortelen van dit ghewas die omtrent Cyrenen wassen, ende soet van smaeck zijn, worden wel heel bequaem ende nut ghehouden om onder de spijsen te ghebruycken; dan sy en hebben in de voorseyde ghebreken van de borst gheene oft immers heel kleyne kracht, als den selven Galenus betuyght.

Ander Eygentheyt van Kalfs-voet.

Men seyd dat de Beeren oft Wolven, nae dat sy (ghelijck haer ghewoonte is) veertigh daghen des winters in haer holen gheschuylt hebben sonder middeler tijdt iet te eten, soo wanneer sy daer uyt komen, voor ’t eerst het cruydt Kalfs-voet soecken, ende dat eten: want den windachtighen aerd van dit gewas maeckt haer de darmen wijdt, ende opentse weer, soo dat sy wederom bequaem worden om de spijse daer nae te ontfanghen ende te behouden. Want, soo Aristoteles, Aelianus, Plutarchus, Plinius ende meer andere oude schrijvers betuyghen, het langhdurigh vasten ende dervinghe van alle voedsel oft spijse, maeckt de darmen van de Wolven ende Beeren soo engh, dat die bijnae toe schijnen te willen wassen, ende aen een te heelen.

BIIVOEGHSEL.

Ghemeyn Kalfs-voet is tweederhande: een met harder bladeren, die al den Somer door groen blijft; ende een ander veel grooter, met eenen witachtighen steel, ende met ronder bladeren, die oock tot heel diep in den Winter groen blijft. De wortel daer van, seydt Lobel, is bijkants die van de Hermodactylus ghelijck, langhworpigher dan die van Satyrion Erythronion van Geneven. Sommighe gheven dat noch meer andere naemen, als Lobel, ende andere betuyghen: te weten Arons-baert, in ’t Italiaensch Aro, Giaro, Gigaro, Balaazon; in ’t Latijn Canis Priapus: van andere Pape-kullekens oft Papenteers; somtijdts Hasen-ooren, ende oock Mans kracht oft Mannekenskracht; in ’t Fransoys Pied de veau, ende Vit de Prebstre; somtijdts oock Barbaron.

Arum oft Kalfs-voet van Constantinopelen, seydt Clusius, heeft een knobbelachtighe wortel; ende daer uyt spruyten bladeren eerstelijck die van Arisarum met brede bladeren wat ghelijck, niet seer spits van voren, maer eer rond: de wortel is in ’t eerste die van den Arisarum met breede bladeren wat ghelijck; maer allenghskens wordt die grooter ende soo langh als eenen vingher, met veele oneffenen knobbelen, een duymbreedde dick, met veele aenwassende afsetsels beset; ende daer nae worden de bladeren veel grooter, die van Arum oft Kalfs-voet seer ghelijckende, oock blinckende aen beyde sijden: de bladeren die in de Lente oft somtijdts voor den winter uytspruyten, zijn somtijdts met kleyne swarte stickelkens gheteeckent, somtijdts niet. Die plante met ghespickelde bladeren heeft in stede van bloemen den middenpriem oft steele, uyt de scheede kijckende, peersch; de andere planten hebben eenen witten priem. Dit verschil is in dese wortel, hoe wel sy alle van eene wortel quamen ende afghebroken waren.

Groot Arum van Verone, van Lobel soo gheheeten, ende, als hy seydt, van sommighe Arisarum ghenoemt, is anders gheen gewas dan de Tweede Draeck-wortel oft Helicophyllum, dat is Ghekrolt bladt van Cordus; te weten de Tweede Speer-wortel, daer wy in ’t naevolghende Capitel af sullen spreken.

Breeder beschrijvinghe van Arum van Aegypten oft Colocasia van sommighe, uyt Clusius. Dit cruydt wast veel in Portugael, aen de kanten van de loopende wateren, aldaer uyt Afrijcken ghebroght, soomen seydt. Het en brenght nerghens gheen bloemen noch saedt voort, datmen weet: dan het krijght vier oft vijf ghelijfvighe dicke bladeren, de bladeren van Nymphaea oft Plompen wat ghelijck, aen de uyterste sijde met verscheyden uytstekende zenuen oft ribben doorreghen, grijsachtigh van verwe, de Klisse-bladeren oft Docke-bladeren van grootte dickwijls te boven gaende, vet, ende gladt, soo dat sy nimmermeer nat en konnen worden, al is ’t saecke datmense in ’t water douwt; elck een staet op een bijsonder, langh, dick ende vast steelken: de wortel is dick, groot, meestendeel dobbel, oft twee op een, ende de ghedaente van een flesken hebbende, ter sijden nieuwe afsetsels ende ionghe wortelkens uytgevende. De Portugisen noemden dat qualijck Inhame, de andere Spaegniaerts Alcolkaz; welcken naem van het woordt Colocasia bedorven is: de Castiliaenen noemen dat Manto de nuestra Senora: welcken naem de ghemeyne Docke-bladeren in hun landt oock ghegheven wordt. Clusius houdt dat ghewas voor de oprechte Colocasia van de ouders, al is ’t saecke dat het sommighe (als Dodoneus) voor Arum oft Kalfs-voet van Egypten houden: want men siet dat de Swarte Mooren, die in Spaegnien slaven zijn, dat selve cruydt seer soecken, om dat rauw ende ghesoden oft ghebraden te eten. Bellonius schrijft oock van de Colocasia, dat de velden van Egyptenlandt daer dickwijls mede versien zijn, ende dat sy qualijck van sommighe voor de Faba Aegyptica oft voor den Lotus ghehouden is; ende oock dat de Egyptenaers de selve meestendeel met hun vleesch ende ander spijse pleghen te ghebruycken; ende dat sy over al in dat landt te koope ghebroght wordt. Hy betuyght oock, dat sy gheen bloeme noch saedt en krijght, ende aen de beeckskens van Candien oock pleegh te groeyen. Sy noemense Colcas oft Coulcas; ende daer en is geen soo slechten boer in dat landt, die daer van gheen neemt oft in den huys en bewaert, om de selve te sieden ende te eten, ghelijck wy de Rapen pleghen: hoe wel sy soo aenghenaem niet en is van smaeck als de Rapen zijn. Veele andere gheleerde lieden bevestighen de meyninghe van Clusius, dat sy de oprechte Colocasia, ende gheen ander cruydt en is. Sy wordt aldus vermenighvuldight ende ghesaeyt: Men neemt de kleyne wortelkens die ter sijden aen de groote wortelen wassen, soo groot wesende als een Haselnote, oft Okernote, ende men windt die in wat slick, kley oft pot-aerde, ende men steecktse soo in de grachten oft loopende wateren, niet verre van de kanten; ende soo worden sy vermenighvuldight. Al is ’t saecke datmen in die landen Rapen ende Peren met menighte vinden kan, nochtans soo worden daer seer veel menschen met de selve wortel ghevoedt; hoe wel dat de wortel wat bitterachtigh van smaeck is, ende scherp, met eenighe slijmerigheydt, maer dit vergaet door het sieden oft braden, ende sy wordt heel soet van smaeck. Prosper Alpinus schrijft het selfde (als in ’t Bijvoeghsel van de Egyptische Boonen wederom verhaelt sal worden) ende noemtse oock Colocasia; segghende dat sy die wortel voor seer krachtigh houden om den lust ende macht om bijslapen wonderlijcken seer te vermeerderen.

Maer dese wortel en is niet doornigh oft stekeligh, als sommighe meynen, midts dat sy de woorden van Theophrastus qualijck verstaen. Dan de Boone van Egypten, nae de meyninghe van Bellonius, is anders niet dan onse ghemeyne Boone. Herodotus schrijft datter twee soorten van Boonen in Egyptenlandt waeren: de eene met de ronde wortel, Colocasia gheheeten: de andere brenght op sijn tsop wat voort de keernen der Olijven ghelijckende. Voorts om te toonen dat Colocasia een moes-cruydt was, dienen de dichten van Martialis: die seydt, Ghy sult u verwonderen, iae lachen als ghy dit Egyptisch moes-cruydt sult eten willen; te wijlen dat ghy in het eten de draeyen ende taye wolle met u handen sult moeten van een trecken. Soo dat het ghehouden wierdt voor eenen kost die draeyigh was, ende niet ghemackelijck om gheheten te worden. Dan oft ende hoe veel dit ghewas van de Colocasia van Dioscorides verschilt, blijckt uyt de naevolghende beschrijvinghe.

Colocasia van Dioscorides is van hem aldus beschreven: Colocasia heeft den steel anderhalven voet hoogh, eenen vingher dick. De bloeme is rosachtigh, tweemael soo breedt als die van den Heul; ende als de bloeme vergaet, soo draeght het blaeskens ghelijckende de raten van de wespen; in de welcke boven het decksel een bloeme uytpuylende ghelijck de bobbel van siedende water. Men noemt het Cibotium oft Cibotum, dat is te segghen kistken, om dat de Boone ghesaeyt wordt in vochte aerde besloten zijnde, ende alsoo in ’t water ghesoncken. De wortel is dicker dan een riet, daer mede dat vast blijft staen; de welcke rauw oft ghesoden geten wordt. Dan van de Egyptische Boone ende Colocasia heeft Dodoneus in ‘t 5. Capitel van sijn 17. Boeck breeder gheschreven.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Als sommighe segghen, soo verwarmt ende verdrooght dit cruydt Kalfs-voet in alle sijn deelen, bijnae tot in den vierden graed, ’t vaeght af, doorsnijdt, maeckt dun ende fijn, ende ontdoet, met eenighe verteerende, openende ende verweckende kracht daer by, de welcke seer blijckelijck is.

De wortel tot poeder ghebroght met Theriakel inghenomen, oft met andere dinghen, de swaerte van een draghme oft vierendeel loots, gheneest terstont alle hindernisse die van verghift ghekomen is.

‘Tselve doet het sap van de bladeren, alsmen daer af eenen lepel vol inneemt met wat azijns.

Een draghme swaer van dit poeder met twee draghmen suycker inghenomen, gheneest de enghborstigheyt, door dien dat sy de taeye slijmerigheyt doorsnijdt ende dun maeckt; doet veel spouwen, ende suyvert de borst ende de longeren, ende is seer nut teghen den hoest: oock soo suyvert sy de maghe, ende iaeght alle swaer melancolijk bloet daer uyt, ende alle fluymen.

Twee draghmen van dese ghepoederde wortel, oft van ’t saedt met twee roomerkens wijn te drincken ghegheven, verwecken de maendtstonden, suyveren de vrouwen die van kinde verlost zijn, ende iaeghen de naegheboorten uyt: ander ghebruycken ’t selve poeder teghen de ghescheurtheyt.

Dese wortel onder d’asschen ghebraden oft in water ghesoden, is goedt teghen den hoest met olie van Amandelen inghenomen. Het melck ghedroncken daer dese wortel in ghesoden is, gheneest den hoest oock. De selve ghesoden ende met Honigh vermenght, is een seer goede baete in alle vochte slijmerighe ghebreken van de borst.

De bladeren van dit ghewas, midtsgaders de wortelen, in wijn ende olie ghesoden, ende opgheleydt, ghenesen de spenen, ende doen den uytvallende aersdarm wederom in keeren.

De selve bladeren ghenesen de verbrandtheydt van de huyt.

Het saedt ghesoden, oft het sap van de vrucht van Kalfs-voet, met olie van Roosen ghemenght, gheneest de pijne der ooren.

“Tpoeder van de wortel in wonden ghestroyt, belett het voortwassen van het overvloedigh ende onnoodigh vleesch: ’t selve is goedt om de huyt van het aensicht schoon ende blinckende te maecken.

Gerza is een mengelinghe die de vrouwen van sommighe landen pleghen te bereyden van het sap van dese wortel in de sonne ghedrooght ende dick gheworden zijnde: de welcke sy voor een seer goet blancketsel ende cieraet van de huyt houden: want sy maeckt de huyt wit ende blinckende. [531]

“T ghedistilleert water van dit gantsche cruydt heeft alle de voorseyde krachten; ende ’t suyvert de vuyle zeeren, ende de sweeren oft polypus van den neuse; ende oock de ghescheurtheydt, alsmen dry oft vier draghmen t’seffens daer af inneemt.

Dit selve poeder van dese wortel over de spijse ghestroyt, maeckt dat de ghene die daer van proeven niet meer en konnen eten; ten zy dat sy den brandt, die daer van in den mondt ghekomen is, wederom benemen, midts dien spoelende met melck, oft midts allenghskens wat versche boter in te swilghen.

Andere bedrieghers snijden dese wortel in kleyne stuckskens, ende doense op het Endivie salaet; ende de ghene die daer van eten, staen met opghespaerde monden, sonder te konnen spreken oft meer eten; ende blijven soo langhen tijdt, ten zy datmen hun wat broodt in anderen edick nat ghemaeckt zijnde ingheeft: daerom soudese oock Speer-wortel moghen heeten.

De boone van de Colocasia, seydt Dioscorides, heeft een t’samentreckende kracht, ende is seer goet voor de maghe; ende is bequaem om het Roodmelisoen ende allerhande buyck-loop te stoppen, met boonemeel ghemenght, in stede van de Gerste-moes, oft naebier: sy wordt oock inghegheven met pappe. De schorssen ghesoden in Honigh-wijn, ende daer af dry kroesen ghedroncken, sullen nutter ende beter zijn tot de voorseyde ghebreken. Het groen dat in de middel van dien ghesien wordt, ende bitter van smaeck is, ghestooten, ende met olie van Roosen ghesoden, is seer goet teghen de pijne der ooren, daer in ghedruypt. Ghelijck de boone van Colocasia, seydt Galenus, onghelijck grooter is dan onse Boone, alsoo heeft die oock een vochtigher ende grover oft onreyner nature.

Plinius verhaelt dat de Egyptenaers verscheyden dinghen uyt de bloemen van Colocasia maeckten, midts datse soo groot zijn, datse lichtelijck gheboghen konnen worden, ende dienen om daer horens, flesschen, lepels, scheppers, ende oofvaten van de maecken, waer mede sy het water uyt den Nijl pleghen te haelen. Ende de selve strecken hun voor bekers, die sy daer nae wegh worpen, als haer maeltijdt ghedaen is. ‘Twelck andere van de bladeren verstaen.

HET V. KAPITTEL.

Van Arum of kalfsvoet. (Arum maculatum, Colocasia antiquorum)

Geslachten.

Al is het zaak dat er eigenlijk maar een geslacht van kalfsvoet of Arum bekend is, nochtans vindt men een ander kruid in Egypte dat dezelfde naam voert vanwege enige gelijkenis die het daarmee heeft welke beide van ons in dit kapittel beschreven zullen worden.

Gedaante.

1. Het kruid kalfsvoet genoemd of Arum heeft ettelijke grote, kale, effen en blinkende, brede en van voor spitse bladeren die veel groter zijn dan klimopbladeren en bijna met sommige zwartachtige spikkeltjes of plekjes besproeid, tussen deze bladeren spruit een steel omtrent van zeventien cm hoog die soms met ettelijke purperen of blauwachtige paarse spikkeltjes getekend is en een langwerpig omwindsel voortbrengt als een schede die wijdt openstaat en zeer goed van gedaante op de oren van een haas lijken en uit het midden er van komt een langachtig dodde voort die op een stampertje van een wijzer bijna lijkt en van buiten met een zwartachtig purper of blauwachtig vel of vlies bedekt is welk vlies mettertijd gaapt en vaneen gaat of splijt [529] en afvalt en dan vertoont zich een aar of druifachtig gewas dat van vele mooie volsappige bessen of kernen gemaakt is die eerst groen zijn maar als ze rijp worden mooi rood van kleur zijn en in deze bessen schuilt het zaad wat klein is en hardachtig en gewoonlijk een alleen of ook wel twee bijeen. De wortel is knobbelachtig en van grootte een van de grootste olijven gelijk of als een klein uiachtig worteltje en van kleur wit, stevig en niet zonder vezels en met noch veel meer andere aangroeiende kleine bolletjes waarmee het zichzelf voortzet en vermenigvuldigt.

2. Arum van Egypte wordt voor een medesoort van kalfsvoet gehouden, hoewel dat het nochtans van onze gewone kalfsvoet wat in Europa plag te groeien van gedaante verschilt want het heeft grote en wijde bladeren die groter zijn dan die van de Nymphaea of plompen. De wortel is zeer dik en knobbelachtig en naar beneden dikker en breder die ook goed om te eten is. Men zegt dat dit gewas geen bloemen en ook geen zaad voort brengt, maar dat het zichzelf vermeerdert en verbreidt met zijn bijbollen of eigenlijk met de vezels die het van zijn wortel terzijde uitzendt en verspreidt.

Plaats.

1. Gewone kalfsvoet groeit in de bossen omtrent de grachten en wallen van de steden, onder de hagen en alleszins in donkere en schaduwachtige plaatsen, dan op ettelijke gewesten groeit dit kruid groot en tamelijk hoog en elders blijft het een heel klein gewas.

2. Het andere Arum, als de naam uitwijst, groeit in Egypte en wordt ook wel in Afrika gevonden en in sommige plaatsen van Portugal omtrent de beken en lopende wateren.

Tijd.

1. De bladeren van de inlandse kalfsvoet spruiten uit de aarden terstond na de uitgang van de winter, dan dat steeltje of stampertje komt uit zijn schede in juni voort en dan verflensen de bladeren en als die gans vergaan en bedorven zijn dan worden de druiven met het zaad rijp, te weten in juli en augustus.

2. De andere soort krijgt geen bloemen noch zaad.

Naam.

1. Dit gewas wordt hier te lande kalfsvoet genoemd naar de gelijkenis die het daarmee heeft, in Hoogduitsland Pfaffenpint en Teutscher Ingwer, in Italië gigaro, in Spanje yaro, in Frankrijk pied de veaeu, in Engeland cockowyynt, dan het is in het Grieks Aron genoemd en in het Latijn Arum, in de apotheken Iarus en Barba Aron, bij de andere Pes vituli, in Syrie lupha, in het eiland Cyprus Colacasia net zoals men onder de valse of bastaardnamen vindt waar dat het ook Alismos en Draconitia genoemd wordt. Voorts zo betuigt Plinius in het 16^de kapittel van zijn 24^ste boek dat Aron met het Dracontion grote gelijkenis heeft zodat sommige die twee voor hetzelfde gewas gehouden hebben. Sommige noemen het ook Serpentaria minor.

2. De andere vreemde of buitenlandse soort van Arum is van sommige Arum Aegyptium genoemd, dat is Arum van Egypte, die van Castilië in Spanje noemen het manta de nuestra senora en meest alle kruidbeschrijvers zien het voor de Colocasi aan, maar Dioscorides schrijft dat Colocasia niets anders is dan de wortel van de Egyptische boon of Faba Aegyptia die nochtans geen onvruchtbaar of zaadloos kruid is als deze soort van Arum die we hier beschrijven. Herodotus schrijft dat de Colocasia een ronde wortel is zonder er meer bescheid van te geven.

Aard.

1. Kalfsvoet is naar de verscheidenheid van de landen daar het groeit ook verschillend van krachten want, zoals Galenus betuigt in het boek van de krachten van het voedsel, ziet men dat dit kruid in sommige landen scherper van smaak voortkomt zodat het bijna van aard Dracontium gelijk schijnt te wezen, daartegen zegt hij dat het omtrent Cyrene geenszins specerijachtig of scherp van smaak is, maar zo goed en geschikt om te eten dat het daarvoor nuttiger gehouden wordt dan de rapen zelf. En zulks is beter om in de spijs te gebruiken dan hetgeen dat scherp of heet van smaak is. Maar hetgeen dat in Italië, Hoogduitsland, Frankrijk en Nederduitsland groeit is scherper van smaak, ja ook hetgeen dat in Azië groeit, zo dezelfde Galenus betuigt, wat in de medicijnen en niet onder de spijzen gebruikt wordt.

Voorts zo is de kalfsvoet van aardachtige dikke stof gemaakt, doch heet van aard zo Galenus schrijft in het boek van de krachten van de ongemengde geneesdingen en daarom kan het ook wel afvegen, nochtans niet heel zo sterk, immers niet zo zeer als Dracontium. Zodat men het alleen rekenen zal onder de dingen die in de eerste graad verwarmen en verdrogen.

2. De aard van de Egyptische Arum is niet ten volle bekend, dan alleen de wortel schijnt goed om te eten te wezen.

Kracht en werking.

De wortels van onze gewone kalfsvoet worden meer geacht dan de bladeren of de andere delen van dit gewas want als die in spijs gebruikt worden zijn ze zeer nuttig om de dikheid en slijmerigheid van de humeuren of vochtigheden van het lichaam matig dun te maken op die manier dat ze daarom ook voor zeer nuttig gehouden worden om de slijmerigheid van de borst gemakkelijk door het spuwen of hoesten te laten voortkomen, hoewel dat het Dracontium tot hetzelfde doel voor veel nuttiger en beter gehouden wordt.

Dioscorides schrijft dat die wortel met koeienmest vermengt en op jicht of op de voeten van de jichtige mensen gelegd tegen de voetjicht zeer nuttig en geschikt gevonden wordt.

Dezelfde Dioscorides schrijft dat de bladeren van dit gewas ook bewaard plegen te worden in zout, azijn of droog weg gelegd worden om daarna in spijs gebruikt te worden en hij zegt ook dat als die droog zijn gekookt worden en zo gekauwd of gegeten worden.

Men eet deze wortel in water gekookt en als men die kookt moet men het eerste water weg gieten en daarna de wortel in ander warm water werpen.

Verkiezing.

Wanneer iemand de taaie en dikke slijmachtigheden of vochtigheden die in de borst of in de longen verzameld zijn door de hoest of met het spuwen wil laten lossen of gemakkelijk voortkomen dan zal men het scherpste en heetste Arum of [530] kalfsvoet verkiezen wat het allerdicht bij de aard van de speerwortel schijnt te komen, zulks als we gezegd hebben dat hier te lande en ook in Italië en elders groeit, want de andere wortels van dit gewas die omtrent Cyrene groeien en zoet van smaak zijn worden wel heel geschikt en nuttig gehouden om onder de spijzen te gebruiken, dan ze hebben in de voor vermelde gebreken van de borst geen of immers heel kleine kracht, zoals dezelfde Galenus betuigt.

Andere eigenschap van kalfsvoet.

Men zegt dat de beren of wolven nadat ze (zoals hun gewoonte is) veertig dagen ‘s winters in hun holen geschuild hebben zonder ondertussen iets te eten en wanneer ze daaruit komen voor het eerste het kruid kalfsvoet zoeken en dat eten want de winderige aard van dit gewas maakt bij hun de darmen wijdt en opent ze weer zodat ze wederom geschikt worden om de spijs daarna te ontvangen en te behouden. Want, zo Aristoteles, Aelianus, Plutarchus, Plinius en meer andere oude schrijvers betuigen, het langdurig vasten en derving van alle voedsel of spijs maakt de darmen van de wolven en beren zo eng dat die bijna dicht schijnen te willen groeien en aaneen te helen.

BIJVOEGING.

Gewone kalfsvoet is tweevormig, een met hardere bladeren die de hele zomer door groen blijft en een andere veel grotere met een witachtige steel en met rondere bladeren die ook tot heel diep in de winter groen blijft. De wortel daarvan, zegt Lobel, is vrijwel die van de Hermodactylus gelijk en langwerpiger dan die van Satyrion Erythronion van Geneve. Sommige geven dat noch meer andere namen zoals Lobel en andere betuigen, te weten Arons-baert, in het Italiaans Aro, giaro, gigaro, balaazon, in het Latijn Canis Priapus, van andere pape-kullekens of papenteers en soms hasen-ooren en ook mans kracht of mannekenskracht, in het Frans pied de veau, en vit de prebstre en soms ook barbaron.

Arum of kalfsvoet van Constantinopel, zegt Clusius, heeft een knobbelachtige wortel en daaruit spruiten bladeren die eerst wat lijken op die van Arisarum met brede bladeren en zijn niet zeer spits van voren, maar eerder rond, de wortel is in het begin die van Arisarum met brede bladeren wat gelijk, maar geleidelijk aan wordt die groter en zo lang als een vinger, met vele oneffen knobbels en een duimbreed dik en met vele aangroeiende bijbollen bezet en daarna worden de bladeren veel groter en die van Arum of kalfsvoet zeer gelijk en ook aan beide zijden blinken, de bladeren die in de lente of soms voor de winter uitspruiten zijn soms met kleine zwarte spikkeltjes getekend en soms niet. Die plant met gespikkelde bladeren heeft in plaats van bloemen de middenpriem of steel die uit de schede kijkt paars en de andere planten hebben een witte priem. Dit verschil is in deze wortel, hoewel ze alle van een wortel kwamen en afgebroken waren.

(Arum maculatum) Groot Arum van Verona, van Lobel zo genoemd, en zoals hij zegt van sommige Arisarum genoemd is niets anders dan de tweede drakenwortel of Helicophyllum, dat is gekruld blad van Cordus, te weten de tweede speerwortel daar we in het volgende kaptitel van zullen spreken.

Uitvoeriger beschrijving van Arum van Egypte of Colocasia van sommige uit Clusius. Dit kruid groeit veel in Portugal aan de kanten van de lopende wateren en is daar uit Afrika gebracht, zo men zegt. Het brengt nergens geen bloemen noch zaad voort dat men weet, dan het krijgt vier of vijf stevige dikke bladeren die wat op de bladeren van Nymphaea of plompen lijken en aan de uiterste zijde met verschillende uitstekende zenuwen of ribben doorregen en grijsachtig van kleur en gaan de klissenbladeren of dokkebladeren van grootte dikwijls te boven en zijn vet en glad zodat ze nimmermeer nat kunnen worden al is het zaak dat men ze in het water duwt en elk staat op een apart, lang, dik en vast steeltje, de wortel is dik en groot en meestal dubbel of twee op een en hebben de gedaante van een flesje dat terzijde nieuwe scheuten en jonge worteltjes uit geeft. De Portugezen noemen dat kwalijk inhame, de andere Spanjaarden alcolkaz, welke naam van het woord Colocasia bedorven is, de Castilianen noemen dat manto de nuestra senora welke naam de gewone dokkebladeren in hun land ook gegeven wordt. Clusius houdt dat gewas voor de echte Colocasia van de ouders, al is het zaak dat het sommige (als Dodonaeus) dat voor Arum of kalfsvoet van Egypte houden want men ziet dat de zwarte Moren die in Spanje slaven zijn dat kruid zeer zoeken om dat rauw en gekookt of gebraden te eten. Bellonius schrijft ook van Colocasia dat de velden van Egypte daar dikwijls mee voorzien zijn en dat ze kwalijk van sommige voor de Faba Aegyptica of voor de Lotus gehouden is en ook dat de Egyptenaars die meestal met hun vlees en ander spijs plegen te gebruiken en dat ze overal in dat land te koop gebracht wordt. Hij betuigt ook dat ze geen bloem noch zaad krijgt en aan de beekjes van Kreta ook plag te groeien. Ze noemen ze colcas of coulcas en er is geen zo’n slechte boer in dat land die daarvan geen neemt of in huis bewaart om die te koken en te eten net zoals wij met rapen doen, hoewel ze niet zo aangenaam van smaak is als de rapen zijn. Vele andere geleerde lieden bevestigen de mening van Clusius dat ze de echte Colocasia en geen ander kruid is. Ze wordt aldus vermenigvuldigd en gezaaid; ‘men neemt de kleine worteltjes die terzijde aan de grote wortels groeien die zo groot zijn als een hazelnoot of walnoot en men windt die in wat slik, klei of potaarde en men steekt ze zo in de grachten of lopende wateren niet ver van de kanten en zo worden ze vermenigvuldigd’. Al is het zaak dat men in die landen rapen en peren met menigte vinden kan, nochtans zo worden daar zeer veel mensen met die wortel gevoed, hoewel dat de wortel wat bitterachtig van smaak is en scherp met enige slijmerigheid, maar dit vergaat door het koken of braden en ze wordt heel zoet van smaak. Prosper Alpinus schrijft hetzelfde (als in het bijvoegsel van de Egyptische bonen wederom verhaald zal worden) en noemt ze ook Colocasia en zegt dat ze die wortel voor zeer krachtig houden om de lust en macht om bijslapen wonderbaarlijk zeer vermeerderen.

Maar deze wortel is niet doornig of stekelig zoals sommige menen omdat ze de woorden van Theophrastus slecht begrijpen. Dan de boon van Egypte, naar de mening van Bellonius, is niets anders dan onze gewone boon. Herodotus schrijft dat er twee soorten van bonen in Egypte waren, de ene met de ronde wortel die Colocasia heet en de andere brengt op zijn top wat voort wat op de kernen van olijven lijkt. Voorts om aan te tonen dat Colocasia een moeskruid is dienen de gedichten van Martialis die zegt; ‘gij zal u verwonderen, ja lachen als ge dit Egyptisch moeskruid zal willen eten terwijl dat ge in het eten de draden en taaie wol met uw handen vaneen zal moeten trekken’. Zodat het gehouden werd voor een kost die draderig was en niet gemakkelijk om te eten was. Dan of en hoeveel dit gewas van de Colocasia van Dioscorides verschilt blijkt uit de volgende beschrijving.

Colocasia van Dioscorides is van hem aldus beschreven: ‘Colocasia heeft de steel vijf en veertig cm hoog en een vingerdik. De bloem is rosachtig en tweemaal zo breed als die van de heul en als de bloem vergaat dan draagt het blaasjes die op de raten van de wespen lijken waarin boven het deksel een bloem uitpuilt als de bobbel van kokend water. Men noemt het Cibotium of Cibotum, dat is te zeggen kistje, omdat de boon gezaaid wordt in vochtige aarde besloten en wordt alzo in het water gezonken. De wortel is dikker dan een riet waarmee dat vast blijft staan die rauw of gekookt gegeten wordt’. Dan van de Egyptische boon en Colocasia heeft Dodonaeus in het 5^de kapittel van zijn 17^de boek uitvoeriger geschreven.

Aard, kracht en werking.

Als sommige zeggen zo verwarmt en verdroogt dit kruid kalfsvoet in al zijn delen tot bijna in de vierde graad, het veegt af, doorsnijdt, maakt dun en fijn en ontdoet met enige verterende, openende en verwekkende kracht daarbij die zeer duidelijk is.

De wortel tot poeder gebracht en met teriakel ingenomen of met andere dingen de zwaarte van een drachme of vierendeel lood geneest terstond alle hindernis die van vergif gekomen is.

Hetzelfde doet het sap van de bladeren als men daarvan een lepel vol inneemt met wat azijn.

Een drachme zwaar van dit poeder met twee drachme suiker ingenomen geneest de benauwdheid doordat ze de taaie slijmerigheid doorsnijdt en dun maakt en laat veel spuwen en zuivert de borst en de longen en is zeer nuttig tegen de hoest en ook zo zuivert ze de maag en jaagt alle zwaar melancholiek bloed eruit en alle fluimen.

Twee drachmen van deze verpoederde wortel of van het zaad met twee roemertjes wijn te drinken gegeven verwekken de maandstonden en zuiveren de vrouwen die van kind verlost zijn en jagen de nageboorten uit, andere gebruiken hetzelfde poeder tegen de breuken.

Deze wortel onder de as gebraden of in water gekookt is goed tegen de hoest met olie van amandelen ingenomen. Het melk gedronken daar deze wortel in gekookt is geneest de hoest ook. Die gekookt en met honing vermengt is een zeer goede bate in alle vochtige slijmerige gebreken van de borst.

De bladeren van dit gewas met de wortels in wijn en olie gekookt en opgelegd genezen de aambeien en laten de uitvallende aarsdarm wederom inkeren.

Die bladeren genezen de verbranding van de huid.

Het zaad gekookt of het sap van de vrucht van kalfsvoet met olie van rozen gemengd geneest de pijn van de oren.

Het poeder van de wortel in wonden gestrooid belet het voorgroeien van het overvloedig en onnodig vlees en hetzelfde is goed om de huid van het aanzicht schoon en blinkend te maken.

Gerza is een mengeling die de vrouwen van sommige landen plegen te bereiden van het sap van deze wortel die in de zon gedroogd ene dik geworden is die ze voor een zeer goed blanketsel en sieraad van de huid houden want ze maakt de huid wit en blinkend. [531]

Het gedistilleerd water van dit ganse kruid heeft alle voor vermelde krachten en het zuivert de vuile zeren en zweren of poliepen van de neus en ook de breuken als men drie of vier drachmen tegelijk daarvan inneemt.

Ditzelfde poeder van deze wortel over de spijs gestrooid maakt dat diegene die daarvan proeven niet meer kunnen eten, tenzij dat ze de brandt die daarvan in de mond gekomen is wederom benemen door die te spoelen met melk of mits geleidelijk aan wat verse boter in te zwelgen.

Andere bedriegers snijden deze wortel in kleine stukjes en doen ze op de andijviesalade en diegene die daarvan eten staan met opengesperde monden zonder te kunnen spreken of meer te eten en blijven zo lange tijd tenzij dat men hun wat brood dat in andere azijn nat gemaakt is ingeeft en daarom zou deze ook speerwortel mogen heten.

De boon van de Colocasia, zegt Dioscorides, heeft een tezamen trekkende kracht en is zeer goed voor de maag en is geschikt om de rodeloop en allerhande buikloop te stoppen met bonenmeel gemengd in plaats van gerstemoes of nabier en ze wordt ook ingegeven met pap. De schors gekookt in honingwijn en daarvan drie kroezen gedronken zullen nuttiger en beter zijn tegen de voor vermelde gebreken. Het groen dat in het midden ervan gezien wordt en bitter van smaak is gestoten en met olie van rozen gekookt is zeer goed tegen de pijn van de oren, daarin gedruppeld. Gelijk de boon van Colocasia, zegt Galenus, duidelijk groter is dan onze boon alzo heeft die ook een vochtiger en grovere of onreinere natuur.

Plinius verhaalt dat de Egyptenaars verschillende dingen uit de bloemen van Colocasia maakten omdat ze zo groot zijn dat ze gemakkelijk gebogen kunnen worden en dienen om er horens, flessen, lepels, scheppers en ooftvaten van de maken waarmee ze het water uit de Nijl plegen te halen. En hetzelfde strekt hun voor bekers die ze daarna wegwerpen als hun maaltijd gedaan is. Wat andere van de bladeren verstaan. (Lagenaria)