Centranthus

HET XXVI. CAPITEL.

Van de Roode Valeriaene.

Gheslacht.

De Roode Valeriaene en heeft met de oprechte soorten van Valeriaene gheene ghemeynschap van gedaente: nochtans komt sy daer mede, aengaende den naem, wat over een. Van dese sullen wy nu twee gheslachten gaen beschrijven; het een met roode, het ander met blauwachtighe bloemen.

Ghedaente.

1. Roode Valeriaene heeft steelen omtrent de twee spannen hoogh opschietende, oft oock wel wat langher, rond, gladt, ende knies-ghewijs met ledekens oft knoopkens afgheteeckent. Sy heeft breedt, langhe, spitse, gladde ende kaele bladeren, bleeck-groen van verwe. Op de tsoppen van de steelen komen de kranskens van bloemen voort, bijnae als de kranssen van de Valeriaene, maer wijder ende ongheschickter ghevoeght staende; in welcke langhworpighe dunne roodachtighe bloemen staen: nae de welcke kleyn saedt volght, van ghedaente langhworpigh, somtijts nae boven wat hayrachtigh, oft met een kleyn ruygh baerdeken verciert. De wortel is wit, tamelijcken dick ende langh.

2. De voorgaende Roode Valeriaene seer ghelijck is het ander cruydt, ’t welck oock langworpighe bladeren heeft, ende steelkens die nae bovenwaerts in veele verscheyden tackskens verdeylt zijn: wiens bloemkens korter zijn dan die van de voorgaende, ende uyt den bleeckblauwen wat nae den purpuren strecken. De wortel is oock matelijcken dick.

Plaetse.

1.2. Beyde dese cruyden zijn hier te lande nerghens in ’t wildt, dan alleen in de hoven te vinden; ende het tweede is noch vremder dan het eerste, ende seldener te vinden.

Tijdt.

Dese soorten van cruyden bloeyen in de Somersche maenden.

Naem.

1. Meest alle de Cruydt-beschrijvers hebben dit cruydt, te weten het eerste van dese twee, den naem Valeriana rubra oft Roode Valeriaen ghegheven, om dat het van kranssen ende bloemen de oprechte Valeriaena [569] eenighsins ghelijck: welcken naem wy dat liever sullen laeten houden, dan dat selve eenen oneyghenen naem onbedachtelijck te gheven. Sommighe willen versekeren dat het een soorte is van het Behen van de nieuwe Cruydt-beschrijvers, ghevende dat den naem van Behen rubrum oft Roode Behen, om dat selve soo van het ander Behen, ’t welck Wit Behen, in ’t Latijn Behen albus ghenoemt wordt, te onderscheyden: welck Wit Behen nochtans seer veel verschilt van het Behen der Araben: gelijckerwijs oock dit cruydt dat wy nu beschrijven, daer gantsch gheen ghelijckenisse van ghedaente mede en heeft. Ander rekenen dat onder de soorten van het Limonium: met wiens beschrijvinghe dat soo wel niet over een en komt, als het tweede, oft naevolghende: want de bladeren van dese soorte zijn seer veel kleyner dan die van de Beete ende bovendien soo wordt haer saedt selven volkomen rijp, ende het is gheensins rood van verwe, als het soude moeten zijn, soo dit het oprecht Limonium waere.

2. De tweede soorte van dese cruyden is van Matthiolus den Cruydt-beschrijver voor het oprecht Limonium gheschildert gheweest; ende dit selve cruydt hebben wy doen afteeckenen ende snijden nae een droogh cruydt dat ons van Padoua over langhe ghesonden is gheweest van den wijtvermaerden ende seer geleerden ende wel ervaren Cruydt-bekenner, Mijn Heer Jacobus Antonius Cortusus, Edelman van die stadt Padoua. Ende voorwaer het schijnt dat dese soorte van ghewas met de beschrijvinge van het Limonium ghenoeghsaem over een komt; immers veel beter dan de voorgaende soorte, die wy Roode Valeriaene noemen: want haer bladeren ghelijken de Beete-bladeren beter dan die van de voorgaende soorte; ’t welck, soo moet wesen soude sy het Limonium ghelijcken, dat beschreven wordt met bladeren als die van de Beete, maer nochtans dunner ende kleyner, ende met eenen dunnen rechten steel, gheladen met rood saedt, soo Dioscorides verhaelt. Sulcks is dese onse tweede soorte van Roode Valeriaene: daerom sullen wy die moghen (doch niet vastelijck) Limonium noemen; oft immers voor een mede-soorte van Limonium houden.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Wy en hebben gheen krachten in dese cruyden versocht, oft van iemandt beschreven ghevonden: dan sy schijnen, midtsgaders haere wortelen, verkoelende oft koudt van aerd te wesen.

BIIVOEGHSEL.

Lobel ende meer andere Cruydt-beschrijvers noemen dese Roode Valeriaene Rood Behen van de Nederlanders; in ’t Latijn Ocymastrum Valerianthon, ende Valeriana rubra Dodonaei; ende Valeriana rubea oft Behen rubrum van de Nederlanders, Saponaria altera ende Struthion Ulyssis Aldrovandi; oock Condurdum van Plinius. De wortel van dit ghewas is tamelijcken specerijachtigh van reuck ende smaeck. Al is ’t saecke dat dit cruydt soo seer veel van de andere Valeriaenen verschilt in bladeren ende ander ghedaente, nochtans soo is het van saedt ghelijck. Eenighe houden ’t voor een mede-soorte van Muscipula; andere noch verder gaende voor een Perfoliata oft Deurwas.

Gheslachten van Rood Behen zijn meest onder de Jenettekens beschreven; ende en ghelijcke de teghenwoordighe Valeriaene niet seer: dan de volghende soorte komter wat beter mede over een.

Theriacaria van Italien oft Struthio falso, in ‘t Latijn Pseudo-Struthium, is een soorte van Rood Behen oft Roode Valeriaene (ghelijck de andere oprechte soorten van Valeriaene oock Teriakel-cruydt heeten) immers sy heeft veele dunne stengelen, met langhe vette vollijfvighe bladeren, ende een vergaderingh van peersche bloemen: een witte langhe wortel, eenen vingher dick; scherp van smaeck als eenen Radijs; ende die is heet ende droogh in den derden graed, doorsnijdt, maeckt dun, ontdoet, scheyt, verteert ende opent: wederstaet de Pest, ’t verghift, ende alle verghiftighe beten ende steken, opgheleydt, ende inghenomen met Cardobenedictuswater, oft water van dit heel cruydt ghedistilleert.

Ocymoïdes Matthioli wordt van sommighe oock by dese soorten gherekent. Van ’t welck Camerarius een soorte ghesien heeft met dobbele bloemen; ende een met boomachtighe oft heesterachtighe struycken, bladeren als Myrtus, blinckende, ende roode bloemen; ende een derde soorte met blijroode bloemen. De eene mag Ocimoïdes flore pleno heeten de andere Ocimoïdes fruticosum flore rubeo: maer by het Limonium oft Valerianen en hooren sy soo eyghentlijck niet als de Jenettekens.

Limonium van Nederlandt is ’t selve dat Dodoneus Limonium van sommighe noemt: dan hy en heeft niet gheweten dat het hier wies; daer Hondius dat selve met groote menighte aen de Zeedijcken van Vlaenderen by Arel ende Terneusen tusschen het Tripolium ghevonden heeft, wel anderhalven voet oft twee hoogh wordende. Het is merckelijck een mede-soorte van het Groote Limonium dat wy nu uyt Lobel gaen beschrijven.

Gheslachten van Limonium uyt Lobel.

1. Groot Limonium, alsoo gheheeten, al oft ghy seydt Beemdt-cruydt, is van Plinius ghehouden voor Wilde Bempt Mayer. Sy heeft bladers die van de Roode Beete meest ghelijck, ende ’t saedt overvloedigh, langhworpigh, ende ros uyt den peerschen. De bloemen zijn purpur uyt den blauwen. De dunne steelkens ende wortels zijn ros als van groote Patich, wien dat gheheel ghelijck siet, van smaeck is ’t wat t’samentreckende, waer uyt de Apotekers oorsaeck hebben ghenomen van dat selve Rood Behen te noemen, ende wast veel aen de Zee omtrent Venegien, ende oock aen de Zee van Languedock.

2. Kleyn Limonium van Languedock met Olijf-bladers is het voorgaende Limonium heel ghelijck, maer veel kleyner, groeyende op rouwe duynen ende rotsen oft steenachtighe plaetsen: de bladers zijn als Olijf-bladeren, maer kleyner,groeyende beneden vast aen de wortel, rondom de steelen van eenen voet hoogh, ende aen teere gheboghen steelkens, gheladen met blauwe moschachtighe bloemen. Dit heet in ’t Latijn Limonium parvum, Narbonense Oleaefolium, nae sijn ghedaente.

Limonium naentken, wast omtrent Valencen in Spaegnien, seydt Clusius, ende heeft kleyne bladeren, bijnae als die van Kleyne Maeghdelieven: de steelen zijn met veele fraeye bloemkens geladen: de wortel als die van de Beete, kleyner nochtans ende roodachtigh. Dierghelijck gheslacht heeft Lobel in Enghelandt omtrent Colcester ghesien.

Vremdt Limonium van Clusius vermaent, ende nae het ghedrooght cruydt beschreven, is uyt Portugael gebroght ende heeft neghen, thien oft meer bladeren uyt de wortel spruytende, de welcke hol zijn, als de bloemen van Oosterlucie, gheswollen ende uytpuylende, onder smal, boven wijder ende opengaende, ende half rond zijnde, heel hard ende velachtigh: het opperste deel van dese bladeren, dat open is, heeft binnen in veele dicke swart-peersche aderen in de lenghde loopende: daer tusschen spruyt den steel. De wortel is niet groot, in sommighe tacken ghedeylt. De ghedaente van de bloemen en is van hem niet vernomen gheweest; daer-en-tusschen heeft hy dat Limonium peregrinum gheheeten, oft oock Limonio congenet. Dierghelijck cruydt hebben de Cruydt-soeckers in Nieuwe-Vranckrijck oock ghevonden, datmen daerom Limonium Canadense soude moghen noemen.

Nae de voorgaende beschrijvinge heeft Clusius een schilderije van Limonium peregrinum met den toenaem Rauwolfi, uytghegheven, ende het cruydt selve beschreven, ’t welck in Spaegnien wast, te weten in de haven van Malaga, hier te lande van Doctoor Pieter Paauw in den ghemeynen hof van de Leydsche Academie ghesaeyt zijnde, aldaer de heel Oogstmaendt ende September bloeyende. Het komt soo wel over een met dat Limonium dat Rauwolfius by Jaffa in Joodtschlandt heeft sien groeyen, dat Clusius [570] niet en twijffelt oft het is het selfde ghewas. Het brenght veele bladeren voort, een palme langh, oft langher, twee duymbreedden breedt, met veele diepe kervinghen ghedeylt, bijnae alsmen in de bladeren van Asplenium siet, ruyghachtigh, met een dickachtighe zenuwe doortoghen, t’samentreckende van smaeck, ter aerden in de ronde verspreyt ligghende; waer tusschen spruyten ettelijcke steelen anderhalven voet hoogh, oft hoogher, tamelijcken stijf, ende rouwachtigh, ende bijnae ghevleughelt als die van Spina Solstialis oft Somer-Distel, met tusschen ledigheden by beurten oft over ander bewassen met dry smalle drijkantighe bladeren, dry duymbreedden langh, insghelijcks oock ruygh ende rauw: de steelen eyndighen op haer tsop in meer andere oock ghevleughelde steelkens, draghende veel hoofdekens: uyt elck een van de welcke spruyten dry, vier oft oock wel vijf t’samenghevoeghde holle bloemkens, ghemaeckt van een velachtigh bladt als kleyne kelckskens, aen de randen ghevoort oft gheboordt, lichtblauw, maer niet haest vergaende van verwe: somtijdts uyt haer middel navel een ander bloemken uytghevende, dat veel hoogher opschiet, van vijf heel sneeuwitte bloemkens ghemaeckt, eenighe witte draeykens begrijpende: waer van Rauwolfius nochtans niet en vermaent, seggende dat de bloemen peersch zijn. Het saedt en heeft hy niet gade gheslaghen. De wortel is langhworpigh, dickachtigh, van boven tot beneden allenghskens smaller wordende, met weynigh dunne faselinghen beset, met een dunne schorsse bedeckt. Dierghelijck ghewas heeft Guilielmus Boelius by Calis Malis sien groeyen, ende hier te lande droogh mede ghebracht.

Limonium van Cordus is niet dan Pyrola oft Winter-groen. Limonium van Anguillara is onse Water-Wechbre. Tweede Limonium van Matthiolus heeft hy niet merckelijck onderscheyden; ende, soo het schijnt, wordt seer selden ghevonden.

Voorts soo wordt den naem Limonium oft Lemonium verscheyden cruyden mede ghedeylt, te weten de Hondts-tonghe, de Plumbago, de Herba Doria, de Herts-tonghe oft Bistorta, het Drakenbloet, de Gulde Distel, de Wilde Distel, ende meer andere; die alle met haer eyghender naemen beter bekent zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Sommighe ghebruycken dese Roode Valeriaene in stede van Rood Behen.

‘Tsaedt van Limonium, seght Dioscorides, treckt t’samen; want eenen lepel vol van dien ghestooten, ende met wijn inghenomen is seer goedt teghen het roodmelisoen ende den buyck-loop; oock teghen d’overvloedighe maendtstonden van de vrouwen.

Andere ghebruycken de Roode Valeriaene in stede van Polemonion, Lychnis ende dierghelijcke cruyden: wiens krachten elders van ons beschreven zijn.

Het Condurdum van Plinius (dat sommighe onse Roode Valeriaen segghen te wesen) met roode bloemen, verdrijft de harde klieren ende kropsweeren, aen den hals ghehanghen.

De bloemen ende spruyten van het Limonium daer Rauwolf van vermaent (ende sulcks als in Spaegnien wast) hebben een drooghende kracht; ende de bladeren worden in het Joodschelandt by het warmoes ghedaen ende gegeten.

HET XXVI. KAPITTEL.

Van de rode Valeriaan. (Centranthus ruber, Limonium vulgare)

Geslacht.

De rode valeriaan heeft met de echte soorten van valeriaan geen gemeenschap van gedaante, nochtans komt ze daarmee aangaande de naam wat overeen. Van deze zullen we nu twee geslachten gaan beschrijven, het een met rode en het ander met blauwachtige bloemen.

Gedaante.

1. Rode valeriaan heeft stelen die omtrent vier en dertig cm hoog opschieten of ook wel wat langer die rond, glad en knievormig met leden of knoopjes afgetekend zijn. Ze heeft brede, lange, spitse, gladde en kale bladeren die bleekgroen van kleur zijn. Op de toppen van de stelen komen de kransjes van bloemen voort bijna als de kransen van valeriaan, maar wijder en staan onregelmatiger gevoegd waarin langwerpige dunne roodachtige bloemen staan waarna klein zaad volgt dat van gedaante langwerpig is en soms naar boven wat haarachtig of met een klein ruig baardje versiert. De wortel is wit, tamelijk dik en lang.

2. De voorgaande rode valeriaan zeer gelijk is het andere kruid wat ook langwerpige bladeren heeft en steeltjes die naar bovenwaarts in vele verschillende takjes verdeeld zijn en wiens bloempjes korter zijn dan die van de voorgaande en uit het bleekblauwe wat naar het purper strekken. De wortel is ook matig dik.

Plaats.

1.2. Beide deze kruiden zijn hier te lande nergens in het wild dan alleen in de hoven te vinden en het tweede is noch vreemder dan het eerste en zeldener te vinden.

Tijd.

Deze soorten van kruiden bloeien in de zomerse maanden.

Naam.

1. Meest alle kruidbeschrijvers hebben dit kruid, te weten de eerste van deze twee, de naam Valeriana rubra of rode valeriaan gegeven omdat het van kransen en bloemen enigszins op de echte valeriaan [569] lijkt welke naam we dat liever zullen laten houden dan dat onbedacht een oneigen naam te geven. Sommige willen verzekeren dat het een soort is van het Behen van de nieuwe kruidbeschrijvers en geven dat de naam van Behen rubrum of rode Behen omdat zo van het ander Behen wat wit Behen, in het Latijn Behen albus, genoemd wordt te onderscheiden welk wit Behen nochtans zeer veel verschilt van het Behen van de Arabieren net zoals ook dit kruid dat we nu beschrijven er gans geen gelijkenis van gedaante mee heeft. Ander rekenen dat onder de soorten van het Limonium met wiens beschrijving dat zowel niet overeen komt als het tweede of volgende, want de bladeren van deze soort zijn zeer veel kleiner dan die van biet en bovendien wordt haar zaad zelf volkomen rijp en het is geenszins rood van kleur als het zou moeten zijn als dit het echt Limonium was.

2. De tweede soort van deze kruiden is van Matthiolus de kruidbeschrijver voor het echte Limonium geschilderd geweest en dit kruid hebben we laten tekenen en snijden naar een droog kruid dat ons lang geleden van Padua gezonden is geweest van de wijdvermaarde en zeer geleerde en goed ervaren kruidkenner, mijnheer Jacobus Antonius Cortusus, edelman van die stad Padua. En voorwaar het schijnt dat deze soort van gewas voldoende met de beschrijving van het Limonium overeen komt, immers veel beter dan de voorgaande soort die we rode valeriaan noemen want haar bladeren lijken beter op bietbladeren dan die van de voorgaande soort wat zo moet wezen zou ze op het Limonium lijken dat beschreven wordt met bladeren als die van de biet, maar nochtans dunner en kleiner en met een dunne rechte steel geladen met rood zaad, zo Dioscorides verhaalt. Zulks is deze onze tweede soort van rode valeriaan en daarom zullen we die mogen (doch niet vast) Limonium noemen of immers voor een medesoort van Limonium houden.

Aard, kracht en werking.

Wij hebben geen krachten in deze kruiden onderzocht of van iemand beschreven gevonden, dan ze schijnen met hun wortels verkoelend of koud van aard te wezen.

BIJVOEGING.

Lobel en meer andere kruidbeschrijvers noemen deze rode valeriaan rood Behen van de Nederlanders, in het Latijn Ocymastrum Valerianthon en Valeriana rubra Dodonaei en Valeriana rubea of Behen rubrum van de Nederlanders, Saponaria altera en Struthion Ulyssis Aldrovandi en ook Condurdum van Plinius. De wortel van dit gewas is tamelijk specerijachtig van reuk en smaak. Al is het zaak dat dit kruid zeer veel van de andere valerianen verschilt in bladeren en andere gedaante, nochtans is het van zaad gelijk. Enige houden het voor een medesoort van Muscipula, andere gaan noch verder en houden het voor een Perfoliata of deurwas.

Geslachten van rood Behen zijn meest onder de jenettekens beschreven en lijken niet zeer op de tegenwoordige valeriaan, dan de volgende soort komt er wat beter mee overeen.

Theriacaria van Italië of Struthio falso, in het Latijn Pseudo-Struthium, is een soort van rood Behen of rode valeriaan (net zoals de andere echte soorten van valeriaan ook teriakelkruid heten) immers ze heeft vele dunne stengels met lange vette vol stevige bladeren en een verzameling van paarse bloemen en een witte lange wortel van een vinger dik en scherp van smaak als een radijs die is heet en droog in de derde graad, doorsnijdt, maakt dun, ontdoet, scheidt, verteert en opent en weerstaat de pest, het vergif en alle vergiftige beten en steken, opgelegd en ingenomen met Cardobenedictus water of water van dit heel kruid gedistilleerd.

Ocymoïdes Matthioli wordt van sommige ook bij deze soorten gerekend. Waarvan Camerarius een soort gezien heeft met dubbele bloemen en een met boomachtige of heesterachtige struiken, bladeren als Myrtus, blinkend en rode bloemen en een derde soort met blij rode bloemen. (Silene fruticosa) De ene mag Ocimoïdes flore pleno heten en de andere Ocimoïdes fruticosum flore rubeo, maar bij het Limonium of valerianen horen ze eigenlijk niet als de jenettekens.

Limonium van Nederland is hetzelfde dat Dodonaeus Limonium van sommige noemt, dan hij heeft niet geweten dat het hier groeit daar Hondius dat met grote menigte aan de zeedijken van Vlaanderen bij Arel en Terneuzen tussen het Tripolium gevonden heeft dat wel vijf en veertig of zestig cm hoog wordt. Het is merkelijk een medesoort van het grote Limonium dat we nu uit Lobel gaan beschrijven.

Geslachten van Limonium uit Lobel.

(Limonium vulgare) 1. Groot Limonium is zo genoemd al of ge beemdkruid zei en is van Plinius gehouden voor wilde beemd maier. Ze heeft bladeren die van de rode biet meest gelijk en het zaad overvloedig, langwerpig en ros uit het paarse. De bloemen zijn purper uit het blauwe. De dunne steeltjes en wortels zijn ros als van grote zuring waarop het veel lijkt en van smaak is het wat tezamen trekkend waaruit de apothekers oorzaak hebben genomen om dat rood Behen te noemen en groeit veel aan de zee omtrent Venetië en ook aan de zee van Languedock.

(Limonium narbonense of Limonium oleifolium) 2. Klein Limonium van Languedock met olijvenbladeren is het voorgaande Limonium heel gelijk, maar veel kleiner en groeit op ruwe duinen en rotsen of steenachtige plaatsen, de bladeren zijn als olijvenbladeren, maar kleiner en groeien beneden vast aan de wortel rondom de stelen van dertig cm hoog en aan tere gebogen steeltjes geladen met blauwe mosachtige bloemen. Dit heet in het Latijn Limonium parvum, Narbonense Oleaefolium naar zijn gedaante.

(Limonium humile ?) Limonium kleintje groeit omtrent Valencia in Spanje, zegt Clusius, en heeft kleine bladeren bijna als die van kleine madelieven, de stelen zijn met vele fraaie bloempjes geladen en de wortel als die van de biet, kleiner nochtans en roodachtig. Diergelijk geslacht heeft Lobel in Engeland omtrent Colchester gezien.

Vreemd Limonium van Clusius vermaant en naar het gedroogde kruid beschreven is uit Portugal gebracht en heeft negen, tien of meer bladeren die uit de wortel spruiten die hol zijn als de bloemen van oosterlucie, gezwollen en uitpuilend en onder smal en boven wijder en open gaan en half rond zijn, heel hard en velachtig, het opperste deel van deze bladeren dat open is heeft binnenin vele dikke zwartpaarse aderen die in de lengte lopen en daartussen spruit de steel. De wortel is niet groot en in sommige takken gedeeld. De gedaante van de bloemen is van hem niet vernomen geweest, daartussen heeft hij dat (Limonium peregrinum) Limonium peregrinum genoemd of ook Limonio congenet. Diergelijk kruid hebben de kruidzoekers in Nieuw Frankrijk ook gevonden dat men daarom Limonium Canadense zou mogen noemen.

(Rauvolfia tetraphylla?) Naar de voorgaande beschrijving heeft Clusius een schilderij van Limonium peregrinum met de toenaam Rauwolfi uitgegeven en het kruid zelf beschreven wat in Spanje groeit, te weten in de haven van Malaga en hier te lande van doctor Pieter Paauw in de algemene hof van de Leidense academie gezaaid is en daar de hele augustus en september bloeide. Het komt zo goed overeen met dat Limonium dat Rauwolfius bij Jaffa in het Joodse land heeft zien groeien dat Clusius [570] niet twijfelt of het is hetzelfde gewas. Het brengt vele bladeren van tien cm lang of langer voort en twee duimbreed breed met vele diepe kerven gedeeld bijna zoals men in de bladeren van Asplenium ziet, ruigachtig en met een dikachtige zenuw doortogen, tezamen trekkend van smaak die ter aarde in de rondte verspreidt liggen waartussen ettelijke stelen van vijf en veertig cm hoog of hoger spruiten, tamelijk stijf en ruwachtig en bijna gevleugt als die van Spina Solstialis of zomerdistel met tussenruimtes om beurten of om beurten begroeid met drie smalle driekantige bladeren van drie duimbreed lang en insgelijks ook ruig en ruw, de stelen eindigen op hun top in meer andere ook gevleugelde steeltjes en dragen veel hoofdjes waar uit elk drie, vier of ook wel vijf tezamen gevoegde holle bloempjes spruiten die gemaakt zijn van een velachtig blad als kleine kelkjes die aan de randen gevoord of geboord zijn en lichtblauw, maar niet gauw van kleur vergaan en soms uit hun middelnavel een ander bloempje uitgeven dat veel hoger opschiet en van vijf heel sneeuwwitte bloempjes gemaakt is en enige witte draadjes omvat waarvan Rauwolfius nochtans niets vermaant en zegt dat de bloemen paars zijn. Het zaad heeft hij niet gade geslagen. De wortel is langwerpig, dikachtig en van boven tot beneden wordt het geleidelijk aan smaller en is met weinig dunne vezels bezet en met een dunne schors bedekt. Diergelijk gewas heeft Guilielmus Boelius bij Calis Malis zien groeien en hier te lande droog mee gebracht.

Limonium van Cordus is niets anders dan Pyrola of wintergroen. Limonium van Anguillara is onze waterweegbree. Tweede Limonium van Matthiolus heeft hij niet merkelijk onderscheiden en zo het schijnt wordt het zeer zelden gevonden.

Voorts zo wordt de naam Limonium of Lemonium aan verschillende kruiden meegedeeld, te weten hondstong, Plumbago, Herba Doria, hertstong of Bistorta, drakenbloed, gouden distel, wilde distel en meer andere die alle met hun eigen namen beter bekend zijn.

Aard, kracht en werking.

Sommige gebruiken deze rode valeriaan in plaats van rood Silene.

Het zaad van Limonium, zegt Dioscorides, trekt tezamen want een lepel vol er van gestoten en met wijn ingenomen is zeer goed tegen de rode loop en de buikloop en ook tegen de overvloedige maandstonden van de vrouwen.

Andere gebruiken de rode valeriaan in plaats van Polemonion, Lychnis en diergelijke kruiden wiens krachten elders van ons beschreven zijn.

Het Condurdum van Plinius (waarvan sommige zeggen dat het onze rode valeriaan is) met rode bloemen verdrijft de harde klieren en kropzweren, aan de hals gehangen.

De bloemen en spruiten van het Limonium daar Rauwolf van vermaant (en zulks als in Spanje groeit) hebben een drogende kracht en de bladeren worden in het Joodse land bij het warme moes gedaan en gegeten.