Cedrus

HET XVII. CAPITEL.

Van Grooten Ceder-boom.

Gheslacht.

De Ceder-boomen zijn tweederley, als voorseydt is: den eenen is Groot ende hoogh, die oock harde noten bijnae als de Pijn-boomen voortbrenght: ende desen sullen wy teghenwoordighlijck gaen beschrijven: den anderen is leegh ende neer, ende brenght besien voort bijnae als geneverbesien; ende daer van hebben wy in ’t voorgaende V. Capitel van dit laetste Boeck ghesproken.

Ghedaente.

Den oprechten oft Grooten Ceder-boom is eenen seer groote ende hooghen boom, niet alleen de voorbeschreven Herst-ghevende oft Harde Nootkens draghende boomen in hooghte te boven gaende, maer oock alle andere boomen aengaende haer wijde ende breedt uytghespreyde rancken verwinnende. Sijnen struyck oft stam is veeltijdts bijster dick, soo dat vier menschen den selve tsamen nauws omvatten en konnen, als Theophrastus daer van schrijft. Het onderste van desen struyck, te weten van der eerden af tot de eerste tacken toe, is met een rouwachtighe schorsse bedeckt: dan het middelste tot het tsop toe heeft een gladde ende effenen schorsse, die tusschen de tacken seer aensienlijck ende kennelijck is. De tacken beginnen bijnae uyt het onderste van den struyck niet verre boven der eerden te spruyten, ende soo voort tot het tsop toe, allenghskens hoogher ende hooger klimmende, ende kleyner ende korter wordende; soo dat desen gantschen boom in dier voeghen eenen toot oft Pyramis schijnt te ghelijcken. Dese tacken wassen rondom den struyck; ende zijn in sulcker voegen over andere met beurten gheschickt, datmen langhs de selve tot het tsop toe, al oft men langhs een leere op klom, soude konnen ghekomen. De bladeren zijn hayrs-ghewijs, als die van den Tammen Pijn-boom, maer korter, ende gheensins scherp oft stekende. De vruchten oft Appelen zijn veel korter ende dicker dan die van den Witten Denne-boom; ende zijn van veele sachte ende gheensins harde schelferen oft schubben tsamen gevoeght ende ghehoopt, niet nederwaerts af hanghende, maer bovenwaerts opgherecht; ende schijnen bijnae op de tackskens te staen, iae zijn daertoe soo vast aen houdende, datmense niet af en ghekrijghen en kan, oft men moet oock een stucksken van de tackskens, daer sy op rusten, te samen afbreken, als Bellonius daer van schrijft. Het hout van desen boom is uytermaten hardt, ende en vermeluwet bijnae nimmermeer, noch en vergaet door ouderdom niet; ende het hert daer van is welrieckende, ende wat roodtachtigh van verwe. Om dese groote deught van dit hout heeft den Joodschen Koningh Salomon den Tempel ons Heeren tot Jerusalem met dit hout doen bouwen: ende om den wille van de voorseyde deughden van dit hout deden de Heydenen in oude tijden van Afgodenbeelden daer van maecken oft houwen. Wt desen Grooten Ceder-boom vloeyt oock een soorte van Herst, als den ghenen diemen aen den Witte Denne-boom [1356] vindt; ende desen Herst is goedt van reuck, ende seer taey oft lijmachtigh van stoffe; want alsmen dien Herst knauwt, dan kleeft hy soo vast aen de tanden, datmen hem daer seer qualijck af krijghen kan. Maer in het eerste is hy wat vochter ende wit van verwe: dan met der tijdt ende door de hitte ende kracht der Sonne wordt hy hardt ende dor. Dan door de kracht des viers wordt hier uyt een soorte van Peck ghesoden, die Cedria heet, ende soo eyghentlijck ghenoemt magh worden.

Plaetse.

Op de sneeuw-bergen wassen de Ceder-boomen veel, naementlijck in Syrien op den bergh Libanus, daermen hedensdaeghs noch sommighe van dese boomen toont, als Bellonius schrijft; de welcke, soomen seydt, van den Koningh Salomon met sijn eyghen handen daer gheset zijn gheweest: voorts soo vindtmense oock wel elders in Asien, als op den bergh Taurus ende Amanus. Sy wassen gheerne in koude ende steenige plaetsen. Den Ceder-boom, seydt Theophrastus, wast in Syrien: ende wordt ghemeynlijck gebruyckt van de gene die in de omligghende landen woonen, om hun galeyen daer mede te timmeren; want sy gheen Pijn-boomen en hebben.

Tijdt.

Desen grooten Ceder-boom is oock ’s winters ende somers even groen, gelijck als alle de voorbeschreven Herst-gevende oft harde vruchten voortbrenghende boomen. Dan sijn hout heeft dat eyghens, te weten dat de beelden oft andere wercken, die daer van gemaeckt oft gesneden zijn, ghemeynlijck als het vocht weder is sweeten ende traenen, al oft sy met water besproyt waren, ghelijck alle de andere boomen oock doen die vet ende olieachtigh van binnen zijn, als Theophrastus schrijft.

Naem.

Desen hoogen ende grooten boom noemtmen in ’t Griecksch Cedros; in ’t Latijn oock Cedrus; ende tot onderschil van den Kleynen Ceder-boom Cedrus magna, dat is Grooten Ceder-boom. Plinius in het 5.capitel van sijn 24.boeck noemt hem Cedrelate op ’t Griecks, als ofmen in ’t Latijn Cedrus-abies oft oock Cedrina abies seyde, dat is Ceder Denne-boom; eensdeels om hem van den Kleyne Ceder-boom te onderscheyden, ende eensdeels oock om te betoonen, hoe groote ghelijckenisse hy met de Elate oft Abies, dat is met den Witten Denne-boom heeft.

Den Herst van desen Ceder-boom vloeyende en heeft geenen eygen naem: daerom maghmen hem Ceder-Herst noemen, in ’t Latijn Resina Cedrina.

Het Peck dat van desen Ceder-boom gemaeckt wordt, heet eygentlijck Cedria in ’t Griecksch ende Latijn; dan nochtans seydt Plinius dat de Teer, oft den eersten verloop uyt de Teda van de Wilde Pijn-boomen ghetrocken, in Syrien Cedrium ghenoemt wierdt, als wy voren betoont hebben. Daer en tusschen sullen wy de selve Cedria in onse tael Ceder-Peck moghen noemen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Cedria oft Peck van den Ceder-boom is warm ende droogh van aerd, ende heeft een seer fijne ende dunne stoffe, soo dat sy soo wel in hitte als in drooghte bijnae tot in den vierden graed schijnt te komen. Dan om de beste Cedria te verkiesen, salmen nemen de ghene die klaer ende doorschijnende is, swaer oft sterck van reuck; de welcke alsmense stort, druppels-ghewijs by een ende in ronde stucksken vergadert blijft, ende niet wijt van een en vloeyt, ende soo blijft. Dese Cedria sal door haer voornoemde kracht het weeck vleesch haest ende ghemackelijck (sonder eenige smerte nochtans) doen verrotten, gelijck alle dingen diemen Septica oft Verrottende noemt, plegen te doen; in het getal van de welcke de Cedria oock gerekent wordt, hoe wel sy een van de minste der selver is, iae de slapste van allen: ende daerom ghebruycktmen dit selve Peck oft Cedria om de doode lichamen mede te bestrijcken ende te bewaeren: want sy en bederft het vleesch van de doode lichaemen niet, maer droogt het selve eer, ende beschudt het van alle verrottinghe door dien dat sy de overvloedighe vochtigheydt van de selve wegh neemt ende verdrooght. Maer in de levende lichaemen werckt sy anders: want de hitte selve, die in de lichaemen dan is, vermindert ende versterckt de krachten van de Cedria: ende door die oorsaecke komt het by dat het teer ende weeck vleesch daer door verschouwt oft verrot wordt, soo Galenus betuyght.

Aengaende dat dese Cedria goedt is om de doode lichamen te bewaeren, soo is het te weten, dat dit voorseyde balsemen meestendeel plagh te gebeuren in Egyptenlandt met de voornoemde Cedria: hoe wel datter nochtans, behalven dese middel, noch ettelijcke andere wijsen van balsemen in die ende andere landen ghepleeght wierden, die alle in ’t langh van Herodotus verhaelt zijn gheweest. Ende dusdanigh ghebalsemt lichaem, dat is ’t gene dat in de voornoemde wijse met Ceder Peck oft Cedrie heel overstreken is (in voeghen dat het gantsche vleesch van ’t selve gheheelijck schijnt verdrooght ende verandert te wesen) wordt in de Apoteken hedensdaeghs Mumia oft Mommie gheheeten; maer qualijcke: want de oprecht Mumia van de Arabische meesters, en is anders niet dan ’t gene dat de Griecken Pissasphalton noemen, dat is een mengelinge van Peck met Bitumen oft een soorte van Taras, als klaerlijck genoegh blijckt uyt Avicenna in ‘t 474.capitel; ende uyt Serapio in ‘t 293. De oorsaecke van dese dwalinghe is ghekomen van den oversetter oft vertaeler van den voorseyden Serapio; den welcken alleen sijn goedtduncken ende niet den sin oft de woorden van Serapio volgende, seydt dat Mumia een menginghe is, ghemaeckt van Aloë ende Myrrha, ende van eenighe vochtigheydt des menschen lichaems, die daer by ghevoeght wordt.

Dan om tot onse Cedria oft Ceder-Peck wederom te keeren, Dioscorides schrijft daer aldus van : De Cedria, seyt hy, wordt oock seer gepresen om vermenght te worden by die dinghen diemen tegen de gebreken van de oogen bereydt: want alsmen de ooghen daer mede van buyten alleen bestrijckt, dan maeckt sy ’t gesicht goet ende klaer: ende vaeght af oft suyvert alle witte plecken, schellen ende lickteeckenen van de selve: sy doodet de wormen van de ooren, met Edick gemenght, ende daer in gedruypt oft gegoten; ende met water, daer Hijssop in ghesoden is geweest, vermenght, verdrijft sy het ruyschen ende tuyten van de ooren, ende betert het gehoor. Dit Ceder Peck in de holle oft uytgegeten tanden gelaten, breeckt die, ende stilt de smerten; ‘t selve doet het met Azijn vermengt, alsmen daer mede den mondt spoelt. Het is oock goet tegen de ontstekingen ende sweerende gheswillen aen de keele ende strote oft squinantie, van buyten opgeleyt oft gestrecken. Men gebruyckt de Cedria oock om de Luysen ende Neten te dooden. Cedria met Sout vermenght ende opgeleydt, geneest de gene die van de ghehorende slanghen, Cerastae geheeten, gebeten oft gesteken zijn. Andere prijsen de Cedria tegen het quaet ende vergift dat van de Zee-Hase komt, alsmense met soeten Wijn oft Honigh-Wijn inneemt. Men strijckt de Lazerije ende Melaetse hun huyt oock seer nuttelijck met dese Cedria. Voorts oock soo is sy nut om de wormen ende ’t ongedierte van den buyck uyt te drijven, met een clisterie van achteren inghegoten: maer met eenen pessaris inghesteken, kan sy het baeren vervoorderen, ende de vrouwen ghemackelijck van kinde doen verlossen.

Het hout van desen Ceder-boom wordt in veele dinghen ghebruyckt, om daer kostelijcke wercken van te maecken: selfs in sommige landen plaghmen daer heele schepen ende galeyen van te timmeren, als voren gheseydt is.

BIIVOEGHSEL.

Op den bergh Taurus in Asien wast den Ceder-boom seer veel, ende bijster hoogh. Sijn vrucht is dien van den Denne-boom seer gelijck, maer dicker, gladder ende om hooghe te hemelwaerts wassende, niet nederwaerts hanghende, maer op de tacken verheven staende. Hy is sonder twijffel een soorte van Denne-boomen, oft den Denne-boom is een soorte van Cedrus; uytghesondert dat den Cedrus in de Noordtsche landen niet en groeyt, ende den Denne-boom en wast in de Oostersche landen als Asien, ende die ghewesten niet. Ende voorwaer in dese landen sietmen den Ceder-boom seer selden: dan sijn hout wordt daer somtijdts voor een sonderheydt ghebroght. Hy en kan de koude locht van dese landen niet verdraeghen, als is ’t saecke dat hy eyghentlijck op de sneeuwberghen wast. Daerom alsmen hem hebben wil, moetmen hem op wel gheoeffende eerde stellen, die wel ter sonnen staet: maer men sal hem best saeyen in eerde potten oft kisten van sijn saedt dat bijster kleyn is, als Cypres-saedt, maer platter. De twee soorten van Cedrus, schrijft Bellonius, zijn niet wel te onderscheyden. Sy ghelijcken malkanderen van reuck ende smaeck; de schorsse is niet hardt, als die van andere boomen, maer met langhe riemkens oft langhworpighe schelferkens bedeckt, die op malkanderen ligghen alsmen aen de Wijngaerdt rancken siet. Het hert van het hout is roodt. Voorts is het hout selfs wit, als in de Siliqus ende Taxus; ghevende oock dierghelijcke reuck, als het ghebrandt wordt. De kolen daer van zijn effen, als die van de Linde; ende gladt, als die van Wilghen. Den harst, die daer uyt vloeyt, is harder dan termentijn. Het hout selve is hardt om snijden, oft houwen. De vruchten worden des winters eerst rijp. Hy heet in Italien Cedro, Cedrelaro ende Cedro maggiore, tot onderschil van de soorte van Genever, die voren met den naem van Oxycedrus beschreven is. Een soorte van dese boomen brenght bloemen voort, [1357] maer en krijght nimmermeer gheen vruchten; een ander krijght vruchten, ende gheen bloemen. De Cedria magh Traen van Ceder-boom heeten. Dan daer is noch een ander Cedria oft Cedrium, te weten het Teer, ende den Traen van Leeghen Ceder-boom (ende van den Wilden Pijn-boom.) ende heet Vernix. Lobel heet desen boom Ceder-boom van den Bergh Libanus; in ’t Latijn Cedrus Libanos & Palestina praecelsa; in ’t Fransch Cedre de Labad; in ’t Spaensch ende Italiaensch Cedri Libani; in ’t Enghelsch Liban Cedre tree; tot onderschil van den Arbor vitae, die hy Ceder-boom van Lycie noemt. De berdekens van sijn hout ghesaeght, zijn fraey ende klaer, kastanie-bruyn, niet seer hardt, eenen roosachtighen reuck hebbende, lieffelijcker dan Cypres-hout, oft Sandal-hout, sonderlinghen op gloeyende kolen geleydt zijnde. Den selven boom wierdt nae de kracht van sijn traen Het leven der dooden ghenoemt, om dat de doode lichaemen daer mede gebalsemt ende bewaert worden.

De Oxycedrus ende de Cedrus Phoenicia, met de Cedrus Lycia, anders Cedrula (niet Credula) oft Ceders geheeten, verscheyden van de Arbor vitae, die sommighe Cedros Lycia noemen, als gheseydt is; alle dese zijn in het vijfde Capitel van dit Boeck beschreven.

Cedrostis is een van de naemen van Witte Bryonie.

Noch van de krachten.

Ceroen van de Ceder-boomen is nut in verscheyden ghebreken, om dun te maecken, te verteeren, te doen scheyden, ende uyt te trecken. Met eenighen dranck inghenomen suyvert ende gheneest de zeeren ende versweeringen van de longeren; dickwijls ghebruyckt, maeckt magher ende ranck de menschen die met te veel vet verladen zijn.

Den selven bederft de kleederen ende pelsen oft vellen met sijn grooten hitte.

Wt den selven wordt oock swertsel ghebrandt ende vergadert, nut tot al ’t ghene daer den roock van Peck toe ghebruyckt wordt.

Olie van den selven vergadert, alsmen vachten over sijnen waessem oft damp spant oft hanght (soo als andere oock Olie van Peck weten te krijghen) is nut tot al ’t ghene daer de Cedria oft desen traen self ghebruyckelijck toe is: ende sommighe seggen dat ’t ghene die hun lichaem strijcken met dese olie, met Hertensmeer oft mergh vermenght, van gheen slanghe beschadight en sullen worden. Eenige andere gebruyckense om de schorftheyt van de viervoetighe beesten te ghenesen; als Honden ende Ossen; oock doodet sy de Hondtsluysen, ende gheneest de sweeringhen die sy van ’t scheeren ghekreghen hebben.

Ceder-Honigh, in ’t Latijn Mel Cedreum, is een soorte van Manna diemen op dese boomen vint; ende vermagh al ’t selve dat de beste Manna doet, als elders noch verhaelt sal worden.

Ceder-wijn van Dioscorides vermaent, is seer verwarmende, stopt wat, maer doet de pisse rijsen; ende is de ghesonde menschen niet nut; ende die wordt ghemaeckt van de versche afghehouwen tacken, sonder oft met de vrucht.

Dese vruchten hebben een verwarmende kracht, maer zijn de mage schadelijck; anders zijn sy goed tegen den hoest, kramp, spanninghe ende treckinghe der zenuwen, ghescheurtheydt, ende teghen de droppelpisse: met peperpoeder ghedroncken, doen de maendtvloet der vrouwen voortkomen, ende vermoghen al dat de Ceder-olie doen kan.

Ceder-hout is seer bequaem om daer beroockinghen mede te maecken: ende de vochtigheyt, die van sijn berders traent, wierdt van de ouders oock ghebruyckt in de voorseyde ghebreken.

Teghen het ruyschen der ooren neemt schavelinghen van Ceder-hout, ende doetse in een saksken van sijde, soo groot als een Amandel, laet dat weycken in goeden ghebranden wijn, tot dat het sacksken wel doordroncken is: dan steeckt het in de ruysschende ende tuytende oor wel diep; ende light op de selve oor.

HET XVII. KAPITTEL.

Van grote ceder boom. (Cedrus libani)

Geslacht.

De cederbomen zijn tweenormig, zoals gezegd is, de ene is groot en hoog die ook harde noten bijna als pijnbomen voortbrengt en deze zullen we nu gaan beschrijven en de andere is laag en klein en brengt bessen voort bijna als jeneverbessen en daarvan hebben we in het voorgaande 5^de kapittel van dit laatste boek gesproken.

Gedaante.

De echte of grote cederboom is een zeer grote en hoge boom die niet alleen de voorbeschreven harsgevende of harde nootjes dragende bomen in hoogte te boven gaat, maar ook alle andere bomen aangaande hun wijde en breed uitgespreide ranken overwinnen. Zijn struik of stam is vaak bijster dik zodat vier mensen die tezamen nauwelijks omvatten kunnen zoals Theophrastus er van schrijft. Het onderste van deze stam, te weten van de aarde af tot de eerste takken toe is met een ruwachtige schors bedekt, dan het middelste tot de top toe heeft een gladde en effen schors wat tussen de takken goed te zien en herkenbaar is. De takken beginnen bijna uit het onderste van de stam niet ver boven de aarde te spruiten en zo voort tot de top toe die geleidelijk aan hoger en hoger klimmen en kleiner en korter worden zodat deze ganse boom op die manier op een toorts of piramide schijnt te lijken. Deze takken groeien rondom de stam en zijn op zo’n manier over elkaar om beurten geschikt dat men langs die tot de top toe als of men langs een ladder opklom er zou kunnen komen. De bladeren zijn haarvormig zoals die van de tamme pijnboom, maar korter en geenszins scherp of stekend. De vruchten of appels zijn veel korter en dikker dan die van de witte dennenboom en zijn van vele zachte en geenszins harde schilfers of schubben tezamen gevoegd en gehoopt die niet nederwaarts afhangen, maar bovenwaarts opgericht en schijnen bijna op de takjes te staan, ja houden daar zo vast aan dat men ze er niet af krijgen kan of men moet ook een stukje van de takjes daar ze op rusten tezamen afbreken, als Bellonius daarvan schrijft. Het hout van deze boom is uitermate hard en vermolmt bijna nimmermeer, noch vergaat niet door ouderdom en het hart daarvan is welriekend en wat roodachtig van kleur. Om deze grote deugd van dit hout heeft de Joodse koning Salomon de Tempel van onze Heer te Jeruzalem met dit hout laten bouwen en vanwege de voor vermelde deugden van dit hout lieten de heidenen in oude tijden er afgodsbeelden van maken of houwen. Uit deze grote cederboom vloeit ook een soort van hars zoals diegene die men aan de witte dennenboom [1356] vindt en deze hars is goed van reuk en zeer taai of lijmachtig van stof want als men die hars kauwt dan kleeft het zo vast aan de tanden dat men het er zeer moeilijk af kan krijgen. Maar in het begin is het wat vochtiger en wit van kleur, dan op den duur en door de hitte en kracht van de zon wordt het hard en dor. Dan door de kracht van het vuur wordt hieruit een soort van pek gekookt die Cedria heet en zo eigenlijk genoemd mag worden.

Plaats.

Op de sneeuwbergen groeien de cederbomen veel, namelijk in Syrië op de berg Libanon daar men ze tegenwoordig noch sommige van deze bomen toont, als Bellonius schrijft, waarvan, zo men zegt, door koning Salomon met zijn eigen handen daar gezet zijn geweest, voorts zo vindt men ze ook wel elders in Azië zoals op de berg Taurus en Amanus. Ze groeien graag in koude en stenige plaatsen. De cederboom, zegt Theophrastus, groeit in Syrië en wordt gewoonlijk gebruikt van diegene die in de omliggende landen wonen om hun galeien daarmee te timmeren omdat ze geen pijnbomen hebben.

Tijd.

Dezen grote cederboom is ook ’s winters en zomers even groen net zoals alle voorbeschreven harsgevende of harde vruchten voortbrengende bomen. Dan zijn hout heeft dat eigens, te weten dat de beelden of andere werken die daarvan gemaakt of gesneden zijn gewoonlijk als het vochtig weer is zweten en tranen al of ze met water besproeid waren net zoals alle andere bomen ook doen die vet en olieachtig van binnen zijn, als Theophrastus schrijft.

Naam.

Deze hoge en grote boom noemt men in het Grieks Cedros en in het Latijn ook Cedrus en tot verschil van de kleine cederboom Cedrus magna, dat is grote cederboom. Plinius in het 5^de kapittel van zijn 24de boek noemt hem Cedrelate op het Grieks als of men in het Latijn Cedrus-abies of ook Cedrina abies zei, dat is ceder dennenboom en eensdeels om hem van de kleine cederboom te onderscheiden en eensdeels ook om aan te tonen hoe grote gelijkenis hij met de Elate of Abies heeft, dat is met de witte dennenboom.

De hars die van deze cederboom vloeit heeft geen eigen naam en daarom mag men het cederhars noemen, in het Latijn Resina Cedrina.

Het pek dat van deze cederboom gemaakt wordt heet eigenlijk Cedria in het Grieks en Latijn, dan nochtans Plinius zegt dat de teer of de eerste uitloop dat uit de Teda van de wilde pijnbomen getrokken wordt in Syrië Cedrium genoemd wordt zoals we tevoren betoond hebben. Ondertussen zullen we die Cedria in onze taal cederpek mogen noemen.

Aard, kracht en werking.

De Cedria of pek van de cederboom is warm en droog van aard en heeft een zeer fijne en dunne stof zodat ze zowel in hitte als in droogte bijna tot in de vierde graad schijnt te komen. Dan om de beste Cedria te kiezen zal men diegene nemen die helder is en doorschijnt, zwaar of sterk van reuk en die als men ze stort druppelvormig bijeen en in ronde stukjes verzameld blijft en niet wijdt vaneen vloeit en zo blijft. Deze Cedria zal door haar voornoemde kracht het week vlees gauw en gemakkelijk (zonder enige smart nochtans) laten verrotten net zoals alle dingen die men Septica of verrottend noemt plegen te doen en in dat getal wordt de Cedria ook gerekend hoewel ze een van de minste er van is, ja de slapste van allen en daarom gebruikt men dit pek of Cedria om de dode lichamen mee te bestrijken en te bewaren want ze bederft het vlees van de dode lichamen niet, maar droogt het eerder en beschermt het van alle verrotting doordat ze de overvloedige vochtigheid er van weg neemt en verdroogt. Maar in de levende lichamen werkt ze anders want de hitte zelf die dan in de lichamen is vermindert en versterkt de krachten van de Cedria en door die oorzaak komt het dat het teer en week vlees daardoor verbrand of verrot wordt, zo Galenus betuigt.

Aangaande dat deze Cedria goed is om de dode lichamen te bewaren zo is het te weten dat dit voor vermelde balsemen meestal plag te gebeuren in Egypte met de voornoemde Cedria, hoewel dat er nochtans, behalve dit middel, noch ettelijke andere manieren van balsemen in die en andere landen gedaan werden die alle in het lang van Herodotus verhaald zijn geweest. En dusdanig gebalsemd lichaam dat is hetgeen dat op de voornoemde manier met cederpek of Cedrie geheel bestreken is (op die manier dat het ganse vlees er van geheel verdroogd en verandert schijnt te wezen) wordt in de apotheken tegenwoordig Mumia of mommie genoemd, maar kwalijk, want de echte Mumia van de Arabische meesters is niets anders dan hetgeen dat de Grieken Pissasphalton noemen en dat is een mengsel van pek met Bitumen of een soort van Taras zoals duidelijk genoeg blijkt uit Avicenna in het 474^ste kapittel en uit Serapio in het 293^ste . De oorzaak van deze dwaling is gekomen van de overzetter of vertaler van de voor vermelde Serapio die alleen zijn mening en niet de zin of de woorden van Serapio volgde en zegt dat Mumia een mengsel is dat gemaakt is van Aloë en Myrrha en van enige vochtigheid van het mensen lichaam die daarbij gevoegd wordt.

Dan om tot onze Cedria of cederpek wederom te keren, Dioscorides schrijft daar aldus van: ‘Cedria, zegt hij, wordt ook zeer geprezen om vermengd te worden bij die dingen die men tegen de gebreken van de ogen bereidt want als men de ogen daarmee van buiten alleen bestrijkt dan maakt ze het gezicht goed en helder en veegt af of zuivert alle witte plekken, schellen en liktekens er van, ze doodt de wormen van de oren, met azijn gemengd en daarin gedrupt of gegoten en met water daar hysop in gekookt is geweest vermengt verdrijft ze het ruisen en tuiten van de oren en verbetert het gehoor. Dit cederpek in de holle of uitgegeten tanden gelaten breekt die en stilt de smarten en hetzelfde doet het met azijn vermengt als men daarmee de mond spoelt. Het is ook goed tegen de ontstekingen en zwerende gezwellen aan de keel en strot of keelblaren, van buiten opgelegd of gestreken’. Men gebruikt de Cedria ook om de luizen en neten te doden. Cedria met zout vermengt en opgelegd geneest diegene die van de gehorende slangen, Cerastae genoemd, gebeten of gestoken zijn. Andere prijzen de Cedria tegen het kwaad en vergif dat van de zeehaas komt als men ze met zoete wijn of honigwijn inneemt. Men strijkt de melaatsheid en melaatse hun huid ook zeer nuttig met deze Cedria. Voorts ook is ze nuttig om de wormen en het ongedierte van de buik uit te drijven, met een klysma van achteren ingegoten, maar met een pessarium ingestoken kan ze het baren bevorderen en de vrouwen gemakkelijk van kind laten verlossen.

Het hout van deze cederboom wordt in vele dingen gebruikt om er kostelijke werken van te maken, zelfs in sommige landen plag men er hele schepen en galeien van te timmeren, zoals tevoren gezegd is.

BIJVOEGING.

Op de berg Taurus in Azië groeit de cederboom zeer veel en bijster hoog. Zijn vrucht is die van de dennenboom zeer gelijk, maar dikker, gladder die omhoog ter hemelwaarts groeit en niet naar beneden hangt maar staat op de takken verheven. Het is zonder twijfel een soort van dennenbomen of de dennenboom is een soort van Cedrus, uitgezonderd dat de Cedrus niet in de Noordelijke landen groeit en de dennenboom groeit niet in de Oosterse landen zoals Azië en die gewesten. En voorwaar in deze landen ziet men de cederboom zeer zelden, dan zijn hout wordt er soms voor een bijzonderheid gebracht. Hij kan de koude lucht van deze landen niet verdragen als is het zo dat hij eigenlijk op de sneeuwbergen groeit. Daarom als men hem hebben wil moet men hem op goed geteelde aarde stellen die goed in de zon staat, maar men zal men hem het beste zaaien in aarden potten of kisten van zijn zaad dat bijster klein is zoals cipreszaad, maar platter. De twee soorten van Cedrus, schrijft Bellonius, zijn niet goed te onderscheiden. Ze lijken op elkaar van reuk en smaak, de schors is niet hard zoals die van andere bomen, maar met lange riempjes of langwerpige schilfertjes bedekt die op elkaar liggen zoals men aan de wijngaardranken ziet. Het hart van het hout is rood. Voorts is het hout zelfs wit zoals in de Siliqus en Taxus en geeft ook diergelijk reuk als het gebrand wordt. De kolen daarvan zijn effen zoals die van de linde en glad zoals die van wilgen. De hars die er uit vloeit is harder dan terpentijn. Het hout zelf is hard om te snijden of houwen. De vruchten worden in de winter eerst rijp. Hij heet in Italië cedro, cedrelaro en cedro maggiore tot verschil met de soort van jenever die tevoren met de naam van Oxycedrus beschreven is. Een soort van deze bomen brengt bloemen voort, [1357] maar krijgt nimmermeer vruchten en een ander krijgt vruchten en geen bloemen. De planken die van zijn hout gezaagd worden zijn fraai en helder kastanjebruin en niet zeer hard die een roosachtige reuk hebben en lieflijker dan cipreshout of sandaalhout en vooral als ze op gloeiende kolen liggen. Dezelfde boom wordt naar de kracht van zijn traan ‘Het leven van de doden genoemd’ omdat de dode lichamen daarmee gebalsemd en bewaard worden.

Oxycedrus en Cedrus Phoenicia met de Cedrus Lycia, anders Cedrula (niet Credula) of ceder genoemd verschillen van de Arbor vitae die sommige Cedros Lycia noemen, als gezegd is en deze zijn alle in het vijfde kapittel van dit boek beschreven.

Cedrostis is een van de namen van witte Bryonia.

Noch van de krachten.

Was van de cederbomen is nuttig in verschillende gebreken, om dun te maken, te verteren, te laten scheiden en uit te trekken. Met enige drank ingenomen zuivert en geneest het de zeren en verzweringen van de longen en dikwijls gebruikt maakt het de mensen mager en rank die met te veel vet verladen zijn.

Dezelfde bederft de kleren en pelzen of vellen met zijn grote hitte.

Hieruit wordt ook zwartsel gebrand en verzameld dat nuttig is tot al hetgeen daar de rook van pek toe gebruikt wordt.

Olie er van verzameld als men vachten over zijn wasem of damp spant of hangt (zoals andere ook olie van pek weten te krijgen) is nuttig tot al hetgeen daar de Cedria of deze traan zelf gebruikelijk in is en sommige zeggen dat diegene die hun lichaam bestrijken met deze olie, met hertenvet of merg vermengt, van geen slang beschadigd zullen worden. Enige andere gebruiken het om de schurft van de viervoetige beesten te genezen zoals honden en ossen, ook doodt ze de hondenluizen en geneest de zweren die ze van het scheren gekregen hebben.

Cederhonig, in het Latijn Mel Cedreum, is een soort van manna die men op deze bomen vind en kan hetzelfde dat de beste manna doet zoals elders noch verhaalt zal worden.

Cederwijn van Dioscorides vermaant is zeer verwarmend, stopt wat, maar laat de plas rijzen en is niet nuttig voor de gezonde mensen en die wordt gemaakt van de verse afgehouwen takken, zonder of met de vrucht.

Deze vruchten hebben een verwarmende kracht, maar zijn voor de maag schadelijk, anders zijn ze goed tegen de hoest, kramp, spanning en trekking van de zenuwen, breuken en tegen de druppelplas en met peperpoeder gedronken laat het de maandvloed van de vrouwen voortkomen en kunnen alles dat de cederolie doen kan.

Cederhout is zeer geschikt om er berokingen mee te maken en de vochtigheid die van zijn planken traant werd van de ouders ook gebruikt in de voor vermelde gebreken.

Tegen het ruisen van de oren, neem schaafsel van cederhout en doe het in een zakje van zijde zo groot als een amandel en laat dat weken in goede brandewijn totdat het zakje goed doordrenkt is, steek het dan in de ruisende en tuitende oor goed diep en lig op hetzelfde oor.