Faba

HET IV. CAPITEL.

Van de oprechte Faba oft Kyamos, uyt Theophrastus ende andere.

Ghedaente.

De Faba, als Theophrastus seydt, is bijnae de eenighe van alle de soorten van hauwvruchten, die eenen recht overeynd staenden, vierkantighen steel voortbrenght, die oock enckel is, seydt Plinius, ende gheknoopt (andere boecken hebben agonarodei, dat is sonder knoopen) hol oft binnen ijdel, soo dat hy daerom oock halm oft schacht gheheeten wordt. De bladeren zijn rondt, ende veel in ’t ghetal. Sy bloeyt bijster langh, iae wel veertigh daghen achter een, ende daer vervolghens, soo dat de eene bloeme nae d’ander voortkomt. De vruchten zijn kleyn ende rondt, veel in ’t ghetal (want men heeft somtijdts eenen halm van dit ghewas met hondert vruchten gheladen ghevonden) aen de hauwe hanghende ende daer vast aen houdende, een merckelijck beghinsel van spruytinghe vertoonende: haer schelle oft fluyme is dick: het binnenste stof oft vleesch is ijdel ende voos: dan het onderschil is in de verwe ende in den smaeck gheleghen; ende de witte is de soetste van smaeck.

Daer is oock een swarte: want Galenus (in ‘t 9.boeck De medicam.secund.loca) menght by het Pharmacum van Asclepiades het meel van de Swarte Faba. De wortel van dese Faba is kleyn ende slecht, niet seer menighvuldigh oft veselachtigh.

Plaetse.

De Faba wast gheerne op lichte aerde, ende openen oft ontdaenen grondt. Columella seydt nochtans daer aldus van: Voor de Faba moeten de vetste ende meest ghemeste landouwen verkosen ende ghesocht worden, in sonderheyt als het neere afgaende beemden zijn, in een dellinghe oft leeghte van eenighen bergh gheleghen, die haer vochtigheyt van boven krijghen. Theophrastus [831] versekert, dat haer de loopende wateren nutter zijn dan het water dat alleen van den regen daer op valt. Sy maeckt het landt daer sy ghesaeyt is vet ende goet, ende dient het selve voor mest: daerom pleeghmen in Macedonien ende Thessalien het landt noch eens om te roeren als dese Fabae begosten te bloeyen, om de landen daer mede te mesten, als Plinius betuyght: dan Columella seydt daer dies aengaende aldus van: Sommighe ghelooven ende meynen, dat de Faba de ackers in stede van mest strecken kan: maer dat selve verstae ick soo, te weten dat door de saeyinghe van de Fabae het landt wel niet vet ende beter wordt, maer dat sy de aerde veel min uytmargelen ende magher maecken oft haer kracht benemen, dan de andere saden pleghen te doen.

De selve Faba wast van selfs op verscheyden gewesten, als in de eylanden van de Noordersche Zee; de welcke daerom oock Fabariae van de Romeynen ghenoemt waeren. Insghelijcks in Mauretanien wast sy over al in ’t wildt: dan is daer seer hardt; ende sulcks dat sy niet gaer oft heel morw ghesoden en kan worden, als Plinius schrijft.

Tijdt.

Men moet de Faba voor den Winter saeyen, om haer weeckigheydts wille, op dat sy op goede ende schoone daghen eenighe wortelen krijghen kan; met de welcke sy ghevestight zijnde, de koude ende het onweder des Winters wederstaen ende doorkomen magh: want indiense, nae dat sy verschelijck ghesaeyt is, met wat te overvloedighe reghenen begoten wordt, soo sal sy seer qualijcken konnen voortkomen, ende uyt der aerden spruyten. Den Poët Virgilius ghebiedt, datmen de Faba in de Lente saeye, nae de wijse van de Italiaenen die omtrent den Po woonachtigh zijn: dan meest alle de schrijvers van de Landtwinninghe houden veel meer van de Faba diemen vroegher, dat is voor den Winter, saeyt, oft van de Winter-Faba, dan van de Somer-Faba, die maer dry maenden in d’aerde gheweest is.

Dan de Faba bloeyt in de Lente, als de Vergilie oft Seven sterren opstaen. Ende als de Bien beghinnen voort te komen ende uyt te vlieghen, dan is het te dencken, dat de Faba beghint te bloeyen; oft ten minsten de Faba lockt de selve, ende doetse uyt haer korven komen, door den reuck die sy al bloeyende verre ende wijt van haer pleegh te spreyen. Men plucktse oft maeytse omtrent den Herfst.

Den reghen, die op de Faba valt als sy bloeyt, is de selve nut ende goet: want dan moet ende begheert sy meest begoten ende nat ghemaeckt te worden: maer als sy gantsch uytghebloeyt heeft, ende ghespeent is, dan begheert sy luttel waters; selfs de reghen is haer dan schadelijck.

Onder alle de soorten van Legumina oft Hauwvruchten is de Faba een die wel meest onderheevigh is om te bederven ende den roest te vatten; eensdeels om datse allesins ende van alle kanten met veele bladeren bewassen is; eensdeels, om dat sy dicht by een ghesaeyt wordt; eensdeels oock, omdat sy veel vochtigheyts nae haer treckt door de voosigheyt van haer stoffe; ende ten laetsten oock, om dat haer vrucht oft saedt soo leegh ende nae by der aerden wast: want alle leeghe oft neere ende dicht aen d’aerde staende dinghen pleghen seer haest ende lichtelijck te verrotten, om dat sy niet verwedert oft door den windt verwaeyt ende ghesuyvert en konnen worden.

Naem.

Dit ghewas is in ’t Griecksch Kyamos, dat is in ’t Latijn Faba Graeca, gheheeten, ende oock Pyanos: ende daer van zijnder ettelijcke heylighe daghen oft vierdaghen ter eeren van den Godt Apollo in tijden van de Heydenen te Athenen ghehouden gheweest, die sy Pyanepsia noemden, om datmen op de selve de Faba ende andere Boonen oft hauwvruchten pleegh te koken ende om te deylen: van de welcke wederom de maendt selve, daer die feestdaghen in ghehouden wierden, oock Pynanepsion ghenoemt was: de welcke met onse maendt October bijnae over een schijnt te komen. Dan het woordt Kyamos beteeckent by de selve Griecken noch wel wat anders, beneffens de voorseyde vruchten oft Fabae daer wy nu af handelen: want sy noemden de mannelijcke Klootkens oock Kyamoi, als wesende oorsaeck van het kinderbaeren, oft als dienen om de vrouwen met kinde te maecken. Ende dit zijn de Kyamoi, daer den Wijsen Pythagoras sijne leerlinghen geboodt hun selven van te wachten ende af te houden (als sommighe sijne woorden uytlegghen;) willende te kennen gheven, dat den mensche hem van de onkuysheydt ende het misbruyck van de voorseyde leden behoeden ende wel wachten moet, ende niet van de oprechte Fabae oft Kyamoi; de welcke eetbaere vruchten oft saden waren, ende sonder schaden ghenoten moghten worden.

Het meel van de Faba is in ’t Latijn Lomentum gheheeten, in ’t Griecks Eregmos oft Erigmos, oft oock in ’t Latijn Faba fresa aut fracta, dat is ghebroken oft ghemorselden Faba; ende oock somtijdts Eregminon aleuron, in ’t Latijn Fabae frefae farina.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Faba is een windighe spijse, hoe langhe ende seer sy oock ghesoden is, oft in welcker voeghen sy bereydt wordt, seydt Galenus in ’t boeck van de krachten der voedselen.

Dese Fabae oft Boonen hebben een substantie oft stoffe die niet dicht, ghelijfvigh oft swaer en is, maer ijdel, licht ende voos: de welcke eenighe afvaeghende kracht in heeft. Want het blijckt merckelijck ende claerlijck ghenoegh, dat het meel daer van, de onsuyverheyt, ende de vlecken oft sproeten des huyts wegh neemt ende afvaeght: om welcke kracht dat selve meel oock langhs de darmen ende den buyck haestelijck ende lichtelijcken pleegh te rijsen ende door te gaen. Dan aenghesien, dat de pappe oft bry van dit meel ghemaeckt seer windigh van aerdt is, soo is het oock merckelijck genoegh, dat de selve Fabae noch veel windigher sullen wesen, alsmen die heel ghesoden zijnde voor spijse ghebruyckt. Maer als sy ghefreyt, gheroost, oft in de panne ghebacken zijn, dan legghen sy haer windachtigheyt wel af, doch sy zijn alsdan harder ende moeyelijcker om verdouwen, ende gaen traeghelijcken door de darmen, ende gheven ’t lichaem een grof voedsel. Dan als sy groen zijnde, eer sy heel rijp ende droogh gheworden zijn, ghegeten worden, dan sullen sy al ’t selve in den lijfve doen dat alle de vruchten plegen; de welcke voor haer volkomen rijpigheyt ghepluckt ende ghegeten worden: dat is, sy sullen dan het lichaem een vochtigher voedsel by brenghen, ende daerom meer overvloedigheden doen groeyen niet alleen in de darmen, maer oock in het gantsche inghewant ende lichaem: ende daerom salmen met recht segghen moghen, dat dusdanighe Fabae alsdan min voedsels gheven, maer veel eer ende ghemackelijcker nae beneden sincken ende van onder af gaen.

Den selven Galenus seydt elders (te weten in ’t boeck De simplic.medic.fac.) dat de Faba middelmatighlijck ghestelt is, te weten in het verdrooghen ende in het verkoelen; ende dat haer vleesch oft binnenste mergh oock eenighe afvaeghende kracht heeft, ghelijck de schelle wat t’samen trecken kan: daerom hebben sommighe Medicijns de heele Faba met Oxycraton oft wijn ende azijn ghesoden teghen het roodtmelizoen, den buyckloop ende het onmatigh braecken in ghegheven. Sy is goet voor de ghene die veel spouwen ende bloet uytworpen uyt de longher ende uyt de borst: van buyten opgheleydt, verdrooght sy sonder schade, ende neemt wegh alle de overvloedighe vochtigheyt van de gene die met de voetgicht ende flercijn ghequelt zijn: want wy hebben de selve dickwijls (seydt hy) tot dien eynde ghebruyckt, in water ghesoden, ende soo met Verckens-liese vermenght. Teghen de verstuyckinghen, blutsinghen, pletteringhen oft quetsuren van de zenuwen hebben wy het meel van de selve met Honigh-azijn van buyten opgheleydt: maer als de gheswillen oft de wonden heet ende ontsteken waeren, dan dede ick daer meel van Gersten-mout oft Polenta by. Het selve meel wordt oock nuttelijck paps-ghewijs oft plaesters-ghewijs op ’t ghemacht, klootkens, ende op de sweerende borsten van de vrouwen gheleydt: want dusdanighe deelen des lichaems, met ontstekinghe oft verhittinghe bevanghen zijnde, vereysschen een matelijcke verkoelinghe, in sonderheyt als de borsten seer gheswollen, ontsteken ende verhit zijn door het melck dat daer in gheklontert ende gheronnen is. Oock soo konnen de selve plaesteren oft pappen van dit meel het melck in de borsten verminderen ende doen verdrooghen. Ende in der selver voeghen blijft de schamelheyt oft den buyck van de ionge kinderen langhen tijdt kael ende sonder hayr, alsmen de selve leden met meel van dese Faba strijckt oft bestroyt.

Dioscorides voeght daer noch meer by; ende seydt dat het meel van de Faba met Honigh ende meel van Fenegrieck vermenght, de blauw gheslaghen placken, de fijck, [832] de harde buylen, ende de gheswillen achter d’oore doet vergaen ende verdwijnen; maer met Roosen, Wieroock ende wit van eyeren ghemenght, de ghebreken van de ooghen bedwinght; als zijn het uytvallen oft uytpuylinghe van de selve, ende de puysten ende opdrachtigheden, die daer op oft omtrent komen: met wijn beslaghen ende ghemenght kan het de schemelinghen ende loopinghen van de ooghen verdrijven, ende de slaghen oft wonden van de selve ghenesen.

De Faba gheplet ende uyt haer schellen ghedaen, gheknauwt, ende op het voorhooft gheleydt, belett ende wendt af alle sinkingen ende catharren, die van den hoofde op d’oogen ende elders vallen. De selve Faba in wijn ghesoden, geneest de ontstekinghen van de klootkens, als Galenus oock gheseydt heeft; ende op ’t ghemacht oft boven de schamelheyt van de kinderen gheleydt, belett hun haest hayrigh oft ruygh te worden: sy vaeght de witte vlecken ende sproeten ende alle placken des huyts oock af.

Maer de schellen oft fluymen van de Faba, op de huyt gheleydt, nae dat het hayr uytghetrocken is gheweest, maecken dat het hayr heel dun ende kleyn wordt, ende houden dat langh in eenen doene, sonder grooter te worden, oft meer voedsels te krijghen. De selve met Polenta, Pluym-Aluyn ende oude olie opgheleydt, verdrijven ende doen verdwijnen alle gheswillen ende kropklieren.

Water, daer de selve in gesoden zijn, pleegh ghebruyckt te worden, om de wolle daer mede te verwen.

Als de Faba uyt haer fluymen oft buysten ghedaen zijnde, in twee stucken ghescheyden is (want sy is van haeren eyghen aerd van twee deelen aen een vergadert) ende een van die deelen op den beete oft steeck, daer de eechelen bloet uyt ghesoghen hebben, ende daer noch blijft uytvloedende, gheleydt wordt, dan pleegh het bloet op te houden, als den selven Theophrastus betuyght.

BIIVOEGHSEL.

Om dat de Faba vera antiquorum Latinorum ende Kyamos Graecorum hedensdaeghs hier te lande noch niet ten vollen bekent en is, moetmen ghelooven, dat de Noordsche eylanden, daer de Faba soude groeyen, als Dodoneus hier uyt de oude schrijvers vermaent heeft, gheensins voor eylanden te houden zijn die in onse Oceaen oft Zee ligghen, maer veel eer voor andere eylanden die in de swarte Zee boven Constantinopelen oft elders ghelegen waren: want waer het saecke dat sy in Norweghen, Sweden, Denemarcken oft daer omtrent groeyde, sy soude ons beter bekent wesen: ende men soude de selve soo veel onnoodighe worden niet hoeven te maecken. Dan aengaende den naem Faba, die is veele andere cruyden by de ouders mede-ghedeylt gheweest: want de Faba suilla, Iovis, lupina, ende oock de Fabulonia ende het Fabulum zijn het Bilzen-cruydt. Faba ficolnea zijn de Vijghboonen oft Lupinen. Faba Graeca Plinij, is, nae de meyninghe van sommighe, anders niet dan het Pockhout van Padoua. Faba inversa zijn de Dulle-bezien oft Groote Nachtschade: andere houden de Anagyris voor Fabago Belgarum, anders Capparis Fabago, zijn de Kappers met hauwen: andere noemen de Judas-ooren oock Fabago in ’t Latijn. Fabaria, oft Crassula Fabaria, is de Smeer-wortel. Fabium is een van de toenaemen van Stinckende Gouwe. Dan alle dese soorten en komen met de teghenwoordighe eetbaere houwvruchten niet over een; ende bovendien betoonen eer, dat onse Ghemeyne Boone de oprechte Faba oft Kyamos niet en is, dan anders.

Behalven de voorseyde krachten, soo wierdt de Boone van de ouders veel gheacht om de gheswollen amandelen ende huygh in de keele te ghenesen. Sy hadde noch sommighe andere krachten die met de voorseyde seer wel over een komen: ende daerom onnoodigh zijn om verhaelt te worden. Dan in ghebreke van dien salmen ons met onse Ghemeyne Groote ende Kleyne Tamme Boonen behelpen, in al ’t ghene daer de oude hun Faba nut seyden te wesen: hoe wel sy nochtans alle de krachten van de Oude Faba niet en hebben, als voren vermaent is.

HET IV. KAPITTEL.

Van de echte Faba of Kyamos uit Theophrastus en andere.

Gedaante.

Faba, als Theophrastus zegt, is bijna de enige van alle soorten van hauwvruchten die een rechtovereind staande, vierkantige steel voortbrengt die ook enkel is, zegt Plinius, en geknoopt (andere boeken hebben agonarodei, dat is zonder knopen) hol of binnen los zodat het daarom ook halm of schacht genoemd wordt. De bladeren zijn rond en veel in het getal. Ze bloeit bijster lang, ja wel veertig dagen achter elkaar en vervolgens zodat de ene bloem na de ander voortkomt. De vruchten zijn klein en rond en veel in het getal (want men heeft soms een halm van dit gewas met honderd vruchten geladen gevonden) die aan de hauw hangen en er vast aan houden en een merkelijk begin van spruiten vertonen, haar schil of fluim is dik en het binnenste stof of vlees is los en voos, dan het verschil is in de kleur en in de smaak gelegen en de witte is de zoetste van smaak.

Daar is ook een zwarte, want Galenus (in het 9^de boek ‘De medicam.secund.loca’) mengt bij het Pharmacum van Asclepiades het meel van de zwarte Faba. De wortel van deze Faba is klein en slecht en niet zeer menigvuldig of vezelachtig.

Plaats.

Faba groeit graag op lichte aarde en open of losse grond. Columella zegt nochtans er aldus van: ‘Voor de Faba moeten de vetste en meest gemeste landstreken verkozen en gezocht worden en vooral als het lage afgaande beemden zijn die in een dal of laagte van enige berg gelegen zijn die hun vochtigheid van boven krijgen’. Theophrastus [831] verzekert dat de lopende wateren voor haar nuttiger zijn dan het water dat alleen van de regen er op valt. Ze maakt het land daar ze gezaaid is vet en goed en dient het voor mest en daarom plag men in Macedonië en Thessalië het land noch eens om te roeren als deze Fabae begon te bloeien om de landen daarmee te mesten, zoals Plinius betuigt, dan Columella zegt daarvan aldus van: ‘Sommige geloven en menen dat Faba de akkers in plaats van mest strekken kan, maar dat versta ik zo, te weten dat door het zaaien van de Fabae het land wel niet vet en beter wordt, maar dat ze de aarde veel minder uitmergelen en mager maken of haar kracht beneemt dan de andere zaden plegen te doen’.

Die Faba groeit vanzelf op verschillende gewesten zoals in de eilanden van de Noordelijke zee die daarom ook Fabariae van de Romeinen genoemd waren. Insgelijks in Mauritanië groeit ze overal in het wild, dan is er zeer hard en zo dat ze niet gaar of heel murw gekookt kan worden, als Plinius schrijft.

Tijd.

Men moet Faba voor de winter zaaien vanwege haar weekheid zodat ze op goede en mooie dagen enige wortels krijgen kan waarmee ze gevestigd is de koude en het onweer van de winters weerstaan en doorkomen mag, want indien ze nadat ze vers gezaaid is met wat te overvloedige regen begoten wordt zal ze zeer slecht kunnen voortkomen en uit de aarde spruiten. De poëet Virgilius gebiedt dat men de Faba in de lente zaait naar de wijze van de Italianen die omtrent de Po woonachtig zijn, dan meest alle schrijvers van de landwinning houden veel meer van de Faba die men vroeger, dat is voor de winter, zaait of van de winter Faba dan van de zomer Faba die maar drie maanden in de aarde geweest is.

Dan de Faba bloeit in de lente als de Virgilie of zeven sterren opstaan. En als de bijen beginnen voort te komen en uit te vliegen dan is het te denken dat de Faba begint te bloeien of tenminste Faba lokt die en laat ze uit hun korven komen door de reuk die ze al bloeiend ver en wijdt van zich plag te verspreiden. Men plukt ze of maait ze omtrent de herfst.

De regen die op de Faba valt als ze bloeit is die nuttig en goed, want dan moet en begeert ze het meest begoten en nat gemaakt te worden, maar als ze geheel uitgebloeid en gespeend is dan begeert ze weinig water, zelfs is de regen dan schadelijk.

Onder alle soorten van Legumina of hauwvruchten is de Faba een die wel meest onderhevig is om te bederven en roest te vatten, eensdeels omdat ze alleszins en van alle kanten met vele bladeren begroeid is en eensdeels omdat ze dicht bijeen gezaaid wordt en eensdeels ook omdat ze veel vochtigheid naar zich trekt door de voosheid van haar stof en tenslotte ook omdat haar vrucht of zaad zo laag en dicht bij de aarde groeit, want alle lage of nere en dicht aan de aarde staande dingen plegen zeer gauw en gemakkelijk te verrotten omdat ze niet verweert of doorwaait en gezuiverd kunnen worden.

Naam.

Dit gewas is in het Grieks Kyamos genoemd, dat is in het Latijn Faba Graeca, en ook Pyanos en daarvan zijn er ettelijke heilige dagen of feestdagen ter ere van de God Apollo ten tijde van de heidenen te Athene gehouden geweest die ze Pyanepsia noemden omdat men op die dag Faba en andere bonen of hauwvruchten plag te koken en om te delen waarvan wederom de maand zelf daar die feestdagen in gehouden werden ook Pynanepsion genoemd was die met onze maand oktober bijna overeen schijnt te komen. Dan het woord Kyamos betekent bij die Grieken noch wel wat anders naast de voor vermelde vruchten of Fabae daar we nu van handelen, want ze noemden de mannelijke klootjes ook Kyamoi omdat zij de oorzaak van het kinderbaren zijn of dienen om de vrouwen met kind te maken. En dit zijn de Kyamoi daar de wijze Pythagoras zijn leerlingen gebood zich van die te wachten en af te houden (zoals sommige zijn woorden uitleggen) en wilden te kennen geven dat de mens zich van onkuisheid en het misbruik van de voor vermelde leden behoeden en goed wachten moet en niet van de echte Fabae of Kyamoi dat eetbare vruchten of zaden waren en zonder schade genoten mochten worden.

Het meel van Faba is in het Latijn Lomentum genoemd en in het Grieks Eregmos of Erigmos of ook in het Latijn Faba fresa aut fracta, dat is gebroken of vermorzelde Faba en ook soms Eregminon aleuron, in het Latijn Fabae frefae farina.

Aard, kracht en werking.

Faba is een winderige spijs en hoe lang en zeer ze ook gekookt is of op welke manier dat ze bereid wordt, zegt Galenus in het boek van de krachten van het voedsel.

Deze Fabae of bonen hebben een substantie of stof die niet dicht, stevig of zwaar is, maar los, licht en voos die enige afvegende kracht in zich heeft. Want het blijkt opmerkelijk en duidelijk genoeg dat het meel er van de onzuiverheid en de vlekken of sproeten van de huid weg neemt en afveegt en vanwege die kracht dat meel ook langs de darmen en buik gauw en gemakkelijk plag te rijzen en door te gaan. Dan aangezien dat de pap of brij van dit meel gemaakt zeer winderig van aard is zo is het ook merkelijk genoeg dat die Fabae noch veel winderiger zullen wezen als men die heel gekookt voor spijs gebruikt. Maar als ze gefruit, geroosterd of in de pan gebakken zijn dan leggen ze hun winderigheid wel af, doch ze zijn dan harder en moeilijker om verdouwen en gaan trager door de darmen en geven het lichaam een grof voedsel. Dan als ze groen zijn eer ze heel rijp en droog geworden zijn gegeten worden dan zullen ze hetzelfde in het lijf doen dat alle vruchten plegen die voor haar volkomen rijpheid geplukt en gegeten worden, dat is ze zullen dan het lichaam een vochtiger voedsel bij brengen en daarom meer overvloedigheden laten groeien en niet alleen in de darmen, maar ook in het ganse ingewand en lichaam en daarom zal men met recht zeggen mogen dat dusdanige Fabae dan minder voedsel geven, maar veel eerder en gemakkelijker naar beneden zinken en van onder afgaan.

Dezelfde Galenus zegt elders (te weten in het boek ‘De simplic.medic.fac.’) dat Faba middelmatig gesteld is, te weten in het verdrogen en in het verkoelen en dat haar vlees of binnenste merg ook enige afvegende kracht heeft net zoals de schil wat tezamen trekken kan en daarom hebben sommige dokters de hele Faba met Oxycraton of wijn en azijn gekookt tegen de rode loop, buikloop en het onmatig braken ingegeven. Het is goed voor diegene die veel spuwen en bloed uitwerpen uit de longen en uit de borst, van buiten opgelegd verdroogt ze zonder schade en neemt alle overvloedige vochtigheid weg van diegene die met voetjicht en jicht gekweld zijn want we hebben die dikwijls (zegt hij) tot dat doel gebruikt, in water gekookt en zo met varkensvet vermengd. Tegen de verstuikingen, blutsingen, verplettering of kwetsuren van de zenuwen hebben we het meel van dat met honigazijn van buiten opgelegd, maar als de gezwellen of de wonden heet en ontstoken waren dan deed ik er meel van gerstemout of Polenta bij. Hetzelfde meel wordt ook nuttig papvormig of pleistervormig op het geslacht, klootjes en op de zwerende borsten van de vrouwen gelegd, want dusdanige delen van het lichaam die met ontsteking of verhitting bevangen zijn vereisen een matige verkoeling en vooral als de borsten zeer gezwollen, ontstoken en verhit zijn door het melk dat daarin geklonterd en gestold is. Ook zo kunnen die pleisters of pappen van dit meel het melk in de borsten verminderen en laten verdrogen. En op dezelfde manier blijft de schaamstreek of de buik van de jonge kinderen lange tijd kaal en zonder haar als men die leden met meel van deze Faba strijkt of bestrooit.

Dioscorides voegt er noch meer bij en zegt dat het meel van Faba met honig en meel van fenegriek vermengt de blauw geslagen plekken, fijt, [832] harde builen en gezwellen achter de oren laat vergaan en verdwijnen, maar met rozen, wierook en wit van eieren gemengd de gebreken van de ogen bedwingt als zijn het uitvallen of uitpuilen er van en de puisten en uitslag die er op of omtrent komen, met wijn beslagen en gemengd kan het de schemering en lopen van de ogen verdrijven en de slagen of wonden er van genezen.

Faba geplet en uit hun schillen gedaan en gekauwd en op het voorhoofd gelegd belet en wendt af alle zinkingen en katharren die van het hoofd op de ogen en elders vallen. Die Faba in wijn gekookt geneest de ontstekingen van de klootjes, als Galenus ook gezegd heeft en op het geslacht of boven de schaamstreek van de kinderen gelegd belet dat ze gauw harig of ruig worden, ze veegt de witte vlekken ene sproeten en alle plekken van de huid ook af.

Maar de schillen of fluimen van Faba op de huid gelegd nadat het haar uitgetrokken is geweest maakt dat het haar heel dun en klein wordt en houden dat lang in een vorm zonder groter te worden of meer voedsel te krijgen. Dezelfde met Polenta, pluimaluin en oude olie opgelegd verdrijven en laten verdwijnen alle gezwellen en kropklieren.

Water daar die in gekookt zijn plag gebruikt te worden om de wol er mee te verven.

Als de Faba uit haar fluimen of buisten gedaan zijn en in twee stukken gescheiden is (want ze is van haar eigen aard van twee delen aaneen verzameld) en een van die delen op de beet of steek daar de bloedzuigers bloed uit gezogen hebben en daar noch blijft uitvloeien gelegd wordt dan plag het bloed op te houden, zoals dezelfde Theophrastus betuigt.

BIJVOEGING.

Omdat de Faba vera antiquorum Latinorum en Kyamos Graecorum tegenwoordig hier te lande noch niet geheel bekend is moet men geloven dat de Noordelijke eilanden daar de Faba zou groeien, zoals Dodonaeus hier uit de oude schrijvers vermaand heeft, geenszins voor eilanden te houden zijn die in onze oceaan of zee liggen, maar veel eerder voor andere eilanden die in de Zwarte Zee boven Constantinopel of elders gelegen waren, want zou het zo zijn dat ze in Noorwegen, Zweden, Denemarken of daar omtrent groeide zou het ons beter bekend wezen en men zou daar niet zoveel onnodige woorden aan hoeven te maken. Dan aangaande de naam Faba, die is vele andere kruiden bij de ouders meegedeeld geweest, want Faba suilla, Jovis, lupina en ook de Fabulonia en het Fabulum zijn het bilzekruid. Faba ficolnea zijn de vijgbonen of lupinen. Faba Graeca Plinij, is naar de mening van sommige, niets anders dan het pokhout van Padua. Faba inversa zijn de dolle bessen of grote nachtschade, andere houden de Anagyris voor Fabago Belgarum, anders Capparis Fabago, dat zijn de kappers met hauwen, andere noemen de Judasoren ook Fabago in het Latijn. Fabaria of Crassula Fabaria is de smeerwortel. Fabium is een van de toenamen van stinkende gouwe. Dan al deze soorten komen met de tegenwoordige eetbare houwvruchten niet overeen en bovendien ze betonen eerder dat onze gewone boon niet de echte Faba of Kyamos is, dan anders.

Behalve de voor vermelde krachten werd de boon van de ouders veel geacht om de gezwollen amandelen en huig in de keel te genezen. Ze had noch sommige andere krachten die met de voor vermelde zeer goed overeen komen en daarom onnodig zijn om verhaald te worden. Dan in gebreke van die zal men ons met onze gewone grote en kleine tamme bonen behelpen in al hetgeen daar de oude hun Faba nuttig zeiden te wezen, hoewel ze nochtans niet alle krachten van de oude Faba hebben, als tevoren vermaand is.