Chamaeleon

HET X. CAPITEL.

Van Witten Chamaeleon.

De gheslachten van Chamaeleon zijn tweederley; het een is wit, het ander swart, als Dioscorides schrijft; ende, als Theophrastus betuyght, sy verschillen van malkanderen aengaende de krachten van haer wortelen; de welcke den anderen van ghedaente oock niet ghelijck en zijn. Dese sullen wy bijsonderlijck beschrijven; te weten in ’t teghenwoordigh Capitel van den Witten Chameleon handelende, uyt Dioscorides, Theophrastus ende andere schrijvers; ende in ’t volghende Capitel van den Swarten.

Ghedaente.

Den Witten Chameleon heeft groote, brede, stekende, langhs der aerden verspreydt ligghende bladeren, de bladeren van Artichauts ende Chardons, oft anders, van den Silphus oft Scolymus niet onghelijck, maer grooter, ende oock rouwer, stercker, grover ende dicker dan de bladeren van den Swarten Chameleon. Hy en heeft gheenen steel, maer tusschen die voorseyde bladeren spruyt uyt de wortel eenen scherpen ronden stekende bol, eenen Zee-Egel oft de bollen van de Artichauts schier ghelijck; den welcken voortbrenght een purpure hayrachtighe bloeme, die oudt wordende tot stuyfkens oft guychelhayr vergaet oft verwaeyt. ‘Tsaedt is den saede van Wilden Saffraen oft Cnicus seer ghelijck. De wortel is groot, dick ende grof, alsse op goeden grondt ende lustighe heuvelkens groeyt, wel soo dick als een menschen been oft schenckel wordende, van binnen wit, seer aromatick ende sterck van reuck; in voegen datse met den selven wel een heel kamer oft besloten plaetse vervullen kan, doch het hooft lastigh ende al te swaer vallende; anders goedt oft soet van smaeck.

Onder de bladeren van dit ghewas, te weten omtrent de wortelen, is somtijdts een Gomme te vinden; de welcke van de vrouwen in ’t eylandt Candien geknauwt ende in den mondt ghehouden wordt, min noch meer als de vrouwen van Chios den Mastick pleghen te knauwen.

Plaetse.

Petrus Bellonius schrijft, dat hy den Witten Chameleon in ’t eylandt Candien ghevonden heeft: maer in Italien, Duytschlandt oft Vranckrijck en groeyt hy nerghens niet. Dioscorides ende andere oude schrijvers segghen, dat hy ghemeynlijck wast op de gheberghten ende andere onghebouwde plaetsen, doch geerne in vetten grondt.

Tijdt.

Plinius schrijft dat de Gomme by de wortel van Chameleon meestendeel omtrent ’t beginsel van de Hondtsdaghen ghevonden wordt.

Naem.

Dit cruydt wordt gheheeten in ’t Griecks Chamaeleon leucos, ende somtijdts Ixia; in ’t Latijn Chamaeleon albus, ende Ixine. Dan de Gomme oft taeye lijm, die by de wortels gevonden wordt, is eyghentlijck Ixia ghenoemt. Voorts soo heeft dit selve ghewas noch sommighe andere oneyghene ende bastaert naemen, als zijn Crysisceptron; ende Carduus sutarius. By Apuleius vindtmen oock veele andere dierghelijcke naemen in ’t CX.capitel: dan dat en zijn anders niet dan de naemen van veelerhande soorten van Distelen by een geraept ende verwerret. Maer den selven Apuleius seydt, dat desen Chameleon soo geheeten wordt nae de verscheydenheydt van sijn bladeren: ’t welck Plinius in ‘t 18.capitel van sijn 22.boeck oock bevestight; want den Chameleon verandert ende verschiet zijn verwe nae de verwe der aerden daer hy op groeyt: hier swart, daer groen, ginder blauw, elders saffraengeel van verwe, oft oock anders geverwt wesende. ‘Twelck Dioscorides van den Swarten Chameleon alleenlijck seydt, ende niet van den teghenwoordighen Witten

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De wortel van Witten Chameleon is warm ende droogh van aerd, ten minsten tot in den tweeden graed volkomentlijck. Wat meer dan twee oncen tseffens van dese wortel met rooden sarpen oft wranghen wijn, oft water, daer Orega in ghesoden is, ghedroncken, iaeght af oft doodet de breede platte wormen van de darmen.

Een vierendeel loots swaer van dese wortel tseffens met Wijn ingegeven, is goedt de ghene die ’t water laden: want het doet de vochtigheydt afgaen ende den buyck slincken ende dun oft ranck worden, oft ontswillen.

‘Twater, daer dese wortel in gesoden is, wordt nuttelijck te drincken ghegheven de ghene die hun water qualijcken konnen maecken; want het doet de pisse lossen ende rijsen.

De selve met Wijn inghenomen is oock een krachtigh Theriakel oft teghenbaete van alle quaedt ende vergiftigh gedierte; ende geneest alle de beten ende steken van de selve, te weten van de menschen gebruyckt. Maer de Honden, Verckens ende Muysen moeten daer van sterven, alsmen haer een koecksken van dese wortel met Polenta, dat is Gherooste Gerste Meel met Water ende Olie ghekneedt ende beslaghen, t’eten geeft oft voorworpt.

De wortel van Witten Chameleon, schrijft Plinius, wordt van sommighe in schijven gesneden, ende aen tauwkens [1141] ghereghen, opghehanghen ende bewaert; om in tijde van noodt met de spijse te sieden tegen alle de sinckinghen, vloedingen ende katarrhen (in ’t Griecks Rheumatismi ghenoemt) die van den hoofde pleghen te dalen.

BIIVOEGHSEL.

De Witte Chameleon heeft noch ettelijcke andere naemen die in sommighe oude boecken vermaendt worden, doch meest bedorven schijnen te wesen: als zijn Erysissceptrum, Carduus varinus, Carduus irinus, Carduus lacteus ende Carduus mutinus. In Candien heet het hedensdaeghs Chamaeleous, Colia oft Cola. Dan ghemerckt, dat de Distel Chameleon, als Dioscorides verklaert, alsoo ghenoemt wordt, om de verscheydenheydt van verwe ende bladeren, soo moet het Chameleon een cruydt zijn, seydt Lobel, dat op verscheyden plaetsen verscheyden verwe heeft, ghelijck het dier Chameleon, wiens vel de verwe schijnt te hebben vander aerden daer ’t op staet oft light, ’t zy swart, groen oft wit. Soo veel dan alsmen magh mercken, seydt den selven Lobel, soo en weetmen gheen cruydt dat desen naem van Dioscorides ghestelt soude bequaemer moghen voeren, dan het ghemeyn Eryngium oft de Cruys-distel: want de ghene die op de hooghe plaetsen ende de berghen groeyt, is heel blauw: maer op de velden is sy wit, ende somtijdts purpurachtigh, soo sy ghevonden wordt aen de Duynen van Slavonijen, ende by Loreto; maer de witte groeyt langhs de kanten van den Rijn in Duytschlandt, ende elders. Dan het cruydt, dat in Candien Chamaeleous ghenoemt wordt, ende wiens gomme Cola gheheeten, daer veel vergadert wordt van de kinderen ende schaepherders, ende in de steden te koop ghebroght, heeft de wortel soo dick als een menschen dye, eenen voet langh, somtijdts langher, haeren soeten reuck seer wijt verspreydende, als een Violette, maer het hooft wat beswarende. Fabius Columna beschrijft eenen Witten Chamaeleon van Apulien, met een peersachtighe bloeme, als die van de Articiocke. De wortel is seer dick ende langh, buyten rosachtigh, binnen wit, melckachtigh sap voortbrenghende, specerijachtigh, niet onaenghenaem, doch wat swaerachtigh van reuck, van smaeck soet ende eetbaer: de welcke uyt der aerden ghetrocken zijnde, te wijl datter altijdt eenighe van de veselinghen ghequetst worden, een vette slijmerigheydt van haer gheeft, die daer nae dick ende klonterachtigh wordt. Jae men vindtse somtijdts met klonteren behanghen, alsmense uytgraeft, ende in verscheyden afsetsels verdeylt, uyt elck van de welcke een rondt bolleken voortkomt, als een kleyn appelken, hanghende aen den navel van elck bladt, soo rouw ende stekeligh alsmen siet aen de ghemeyne Carline; maer dit stekeligh hooft en is met gheen bladeren beset, als met een kroon, ghelijkmen in de ghemeyne Carline siet: ende de middel van de bloem en is niet plat ende inghedouwt tusschen de bleeckgeele rondom stralende baerdekens; maer is meer verheven, gheswollen, kleyne rosse baerdekens oft schelferkens bedeckende. Elck bloemken wordt in vijf dunne bijnae hayrs-ghewijse deelen ghescheyden, de bloem van Scolymus oft Articiock van ghedaente heel ghelijck, maer niet soo blauw, ende eer peersch; als dese bloemen vergaen, hebben de binnenste saden witte stuyfkens onder haer, als in alle Distelachtighe cruyden ghebeurt, maer langhworpigh, aschgrauw blinckende, niet dick. De bladeren zijn eenen voet langh oft langher, dieper ghesneden, ende stekeligher dan de ghemeyne Carlina, de Articicok bladeren beter ghelijckende, witachtigh, bijnae grijs, onder ruygh, somtijdts groen: de steelen der bladeren somtijdts roodt; anders gheen steelen en vindtmen in dit ghewas: want de bloemen staen heel dicht bijder aerden: ghelijck Dioscorides van den Witten Chameleon oock schrijft. De Osseweyders van Apulien vergaderen de gomme die in de distelbol ende in de stekelighe bladerkens van den bloemkelck traenende ghevonden wordt; ende noemen die Cera di Cardo; want sy kleeft als lijm, te wijl sy versch is, ende is eerst wit; want sy stolt eerst van het melckigh sap, ende daer nae wordt sy bruyn oft swartachtigh. Dit ghewas noemt hy in ’t Latijn Chamaeleo albus Apulus, purpureo flore, gummifer. Alsmen de saedtbollekens alleen siet, sonder de stekelighe bladeren, dan schijnense Articiocken te wesen. De bladeren zijn somtijdts ghekronckelt. Voorts soo staet den Witten Chameleon met sulcken purpurblauwe bloemen oock gheschildert in eenen seer ouden pergamenten Herbarius met de handt gheschreven met groote oft capitale Griecksche letteren; wiens figuren alle met haer eyghen verwe gheschildert zijn welck boeck te Napels bewaert wordt in de schoone Boeckkassse oft Biblioteke van Sint Jan Carbonara. Ende in dat boeck vindt den voorseyden Fabius Columna veele schilderijen, die met sijn ghevoelen, aengaende verscheyden cruyden seer wel over een komen.

Chamaeleon albus Matthioli, oft Witten Chameleon van Matthiolus gheschildert, ende niet beschreven, is de Carlina humilis.

Chamaeleon albus Fuchsij, is de Carline met den steel, die Matthiolus voor Swarten Chameleo beschrijft.

Chamaeleo albus Septemtrionalium exiguus verschildt van den Chamaeleo albus van Columna: want hy is kleyner, ende den saedtbol en steeckt niet, ende en schijnt maer schelferen sonder doornen te hebben: maer dien van Columna heeft dieper ghesneden bladeren, ende heeft stekelinghen aen den saedtbol: als in ’t Bijvoeghsel van de Carline betoont is.

Ixine oft Ixia, als Fabius Columna besluyt, is vergiftigh; ende verschilt van den Chameleon, soo wel van den Swarten als van den Witten: ende heet soo, om dat daer een lijm, slijm oft Ixos uyt vloeydt. Dan daer van hebben wy hier voren oock ghehandelt, van de Carlinen sprekende.

Voorts den naem Chamaeleon wordt ghegeven alle de cruyden die de verwe van haer bladeren veranderen, ende dies aengaende het veranderlijcke dier Chameleon ghelijcken.

Maer de bladeren van den Witte Chameleon de bladeren van de Cardons oft Articiocken, ende de bollen oft hoofden der bloemen de Pijnappelen ghelijcken, soo moet hier by beschreven worden dat ghewas, dat Lobel Chamaeleon somtijdts sonder steel, somtijdts met den steel noemt, in ’t Latijn Chamaeleon non aculeatus, Ixia Theophrasti, Carduus pineus van Theodorus Gaza, Iacea montana ende Carduus pinus Norbanensium; in ’t Spaensch Cardo pino. Dit is een kleyn Distelken, met bladers van Scolymos, die niet en steken, ende met een swarte wortel, soo dick als eenen kleynen vingher. Den steel is een palme, anderhalve palme, ende eenen voet hoogh; maer binnen wast eenen bal van bloemen vol purpur draetachtighe blaerkens, buyten van veele blinckende witte schubbekens over malkanderen ligghende ghemaeckt, seer aerdigh om sien. Al schijnen dit twee verscheyden soorten te wesen (als van de oprechte Carlina in ’t voorgaende Capitel voorseydt is) nochtans soo wel die met den steel als sonder steel zijn beyde van bloemen, wortel, smaeck ende alle andere dinghen malkanderen ghelijck; iae dat meer is, de soorte sonder steel gheoeffent zijnde, brenght met den eersten uytkomen eenen steel voorts. Dan de ghemeyne Articiocken worden oock Carduus Pineus gheheeten: ende voorwaer alle de cruyden, die stekeligh zijn ende saedthoofden oft bloemknoppen hebben van ghedaente de Pijnappelen ghelijckende, souden sulcken toenaem moghen voeren.

Noch van de krachten.

Theophrastus schrijft, dat de wortel van Witten Chameleon (als die van meest alle dese soorten van cruyden) de beten oft steken van de Scorpioenen gheneest. Ende alsmen weten wil, oft eenen krancken, die ’t roodtmelizoen oft andere buyckloop oft vloet heeft, van die sieckte opstaen oft sterven sal, soo moetmen hem dry daghen met het afsiedsel van dese wortel wasschen: want indien hy die wasschinghe verdraghen kan, hy en sal die sieckte niet besterven. Plinius van het dier Chameleon sprekende seydt, Men vertelt dat den slincken voet van dit dier in den oven gheroost wordt, met het cruydt van den selven naem, ende met eenigh vet oft smeer tot koeckskens ghekneedt wordt, ende in een houten busken bewaert: ende die buskens hebben sulcken kracht, dat de ghene diese over hun draghen, invisibel zijn, dat is onsienlijck, ende van een ander niet ghesien en konnen worden. ‘Twelck soo lachelijck is, als qualijck om te ghelooven. Doch om dese onsekere verzieringhen aen een sijde te laten: de Gomme van den Witten Chameleon in Candien wassende, aldaer Colla ghenoemt, wordt daer gheknauwt, als elders de Mastick, teghen den tandtsweer, ende om de slijmerigheden uyt het hooft te trecken: ende men ghebruycktse oock voor Lijm: ghelijck die van Lesbos de Gomme van Chondrille, die sy oock Colla noemen.

HET X. KAPITTEL.

Van witte Chamaeleon. (Chamaeleon gummifer)

De geslachten van Chamaeleon zijn tweevormig, het een is wit en het ander zwart, als Dioscorides schrijft en zoals Theophrastus betuigt, ze verschillen van elkaar aangaande de krachten van haar wortels die van gedaante niet op elkaar lijken. Deze zullen we apart beschrijven, te weten in het tegenwoordig kapittel van de witte Chamaeleon handelen uit Dioscorides, Theophrastus en andere schrijvers en in het volgende kapittel van de zwarte.

Gedaante.

De witte Chamaeleon heeft grote, brede, stekende en langs de aarde verspreidt liggende bladeren die veel op de bladeren van artisjokken en kardoens of anders van Silphus of Scolymus lijken, maar groter en ook ruwer, sterker, grover en dikker dan de bladeren van zwarte Chamaeleon. Het heeft geen steel, maar tussen die voor vermelde bladeren spruit uit de wortel een scherpe ronde stekende bol die veel op een zee egel of op de bollen van artisjokken lijkt die een purperen haarachtige bloem voortbrengt en als die oud wordt vergaat of verwaait die in stuifjes of goochelhaar. Het zaad is het zaad van wilde saffraan of Cnicus zeer gelijk. De wortel is groot, dik en grof als ze op goede grond en lustige heuveltjes groeit en wordt wel zo dik als een mensenbeen of schenkel en van binnen wit, zeer aromatisch en sterk van reuk op die manier dat ze met die wel een hele kamer of besloten plaats vervullen kan, doch het hoofd lastig en al te zwaar valt, anders goed of zoet van smaak.

Onder de bladeren van dit gewas, te weten omtrent de wortels, is soms een gom te vinden die van de vrouwen in het eiland Kreta gekauwd en in de mond gehouden wordt, min of meer zoals de vrouwen van Chios de mastiek plegen te kauwen.

Plaats.

Petrus Bellonius schrijft dat hij de witte Chamaeleon in het eiland Kreta gevonden heeft, maar in Italië, Duitsland of Frankrijk groeit het nergens. Dioscorides en andere oude schrijvers zeggen dat het gewoonlijk op de gebergten en andere ongebouwde plaatsen groeit, doch graag in vette grond.

Tijd.

Plinius schrijft dat de gom bij de wortel van Chamaeleon meestal omtrent het begin van de hondsdagen gevonden wordt.

Naam.

(Chamaeleon gummifer) Dit kruid wordt in het Grieks Chamaeleon leucos en soms Ixia gnoemd, in het Latijn Chamaeleon albus en Ixine. Dan de gom of taaie lijm die bij de wortels gevonden wordt is eigenlijk Ixia genoemd. Voorts zo heeft dit gewas noch sommige andere oneigen en bastaardnamen zoals zijn Crysisceptron en Carduus sutarius. Bij Apuleius vindt men ook vele andere diergelijke namen in het CX.kapittel, dan dat zijn geen andere namen dan van vele soorten van distels bijeen geraapt en verwart. Maar dezelfde Apuleius zegt dat deze Chamaeleon zo genoemd wordt naar de verscheidenheid van zijn bladeren wat Plinius in het 18^de kapittel van zijn 22^ste boek ook bevestigt, want de Chamaeleon verandert en verschiet zijn kleur naar de kleur van de aarde daar hij op groeit en is hier zwart en daar groen, ginder blauw en elders saffraangeel van kleur of ook anders gekleurd. Wat Dioscorides van de zwarte Chamaeleon alleen zegt en niet van de tegenwoordige witte

Aard, kracht en werking.

De wortel van witte Chamaeleon is warm en droog van aard, tenminste tot in de tweede graad volkomen. Wat meer dan twee ons tegelijk van deze wortel met rode scherpe of wrange wijn of water daar Origanum in gekookt is gedronken jaagt af of doodt de brede platte wormen van de darmen.

Een vierendeel lood zwaar van deze wortel tegelijk met wijn ingegeven is goed diegene die het water laden want het laat de vochtigheid afgaan en de buik slinken en dun of rank worden of ontzwellen.

Het water daar deze wortel in gekookt is wordt nuttig te drinken gegeven aan diegene die hun water slecht kunnen maken want het laat de plas lossen en rijzen.

Die met wijn ingenomen is ook een krachtig teriakel of tegenbaat van alle kwaad en vergiftig gedierte en geneest alle beten en steken er van, te weten van de mensen gebruikt. Maar de honden, varkens en muizen moeten er van sterven als men hun een koekje van deze wortel met Polenta, dat is geroosterde gerstemeel met water en olie gekneed en beslagen, te eten geeft of voorwerpt.

De wortel van witte Chamaeleon, schrijft Plinius, wordt van sommige in schijven gesneden en aan touwtjes [1141] geregen, opgehangen en bewaard om in tijde van nood met de spijs te koken tegen alle zinkingen, vloeden en katarren (in het Grieks Rheumatismi genoemd) die van het hoofd plegen te dalen.

BIJVOEGING.

De witte Chamaeleon heeft noch ettelijke andere namen die in sommige oude boeken vermaand worden, doch meest bedorven schijnen te wezen zoals zijn Erysissceptrum, Carduus varinus, Carduus irinus, Carduus lacteus en Carduus mutinus. In Kreta heet het tegenwoordig Chamaeleous, Colia of Cola. Dan gemerkt dat de distel Chamaeleon, zoals Dioscorides verklaart, alzo genoemd wordt vanwege de verschillen van bladkleuren zo moet het Chamaeleon een kruid zijn, zegt Lobel, dat op verschillende plaatsen verschillende kleuren heeft net zoals het dier Chamaeleon wiens vel de kleur schijnt te hebben van de aarde daar het op staat of ligt, hetzij zwart, groen of wit. Zoveel dan als men mag merken, zegt dezelfde Lobel, weet men geen kruid dat deze naam hier van Dioscorides gesteld beter zou mogen voeren dan het gewone Eryngium of de kruisdistel, want diegene die op de hoge plaatsen en bergen groeit is heel blauw, maar op de velden is ze wit en soms purperachtig zo ze gevonden wordt aan de duinen van Slovenië en bij Loreto, maar de witte groeit langs de kanten van de Rijn in Duitsland en elders. Dan het kruid dat in Kreta Chamaeleous genoemd wordt en wiens gom Cola heet en er veel verzameld wordt van de kinderen en schaapherders en in de steden te koop gebracht wordt heeft de wortel zo dik als een mensendij en dertig cm lang en soms langer die haar zoete reuk zeer wijdt verspreidt als een viool, maar het hoofd wat bezwaart. Fabius Columna beschrijft een witte Chamaeleon van Apulië met een paarsachtige bloem als die van de artisjok. De wortel is zeer dik en lang, buiten rosachtig en binnen wit die melkachtig sap voortbrengt dat specerijachtig en niet onaangenaam, doch wat zwaarachtig van reuk is en van smaak zoet en eetbaar en als die uit de aarde getrokken dat er altijd enige van de vezels gekwets worden en geeft een vette slijmerigheid van zich die daarna dik en klonterachtig wordt. Ja men vindt ze soms met klonters behangen als men ze uitgraaft en in verschillende stukken verdeeld waar uit elk er van een rond bolletje voortkomt als een klein appeltje dat aan de navel van elk blad hangt dat zo ruw en stekelig is zoals men aan de gewone carline ziet, maar dit stekelig hoofd is niet met bladeren bezet als met een kroon zoals men in de gewone carline ziet en het middelste van de bloem is niet plat en ingeduwd tussen de bleekgele rondom stralende baardjes, maar is meer verheven, gezwollen die kleine roze baardjes of schilfertjes bedekt. Elk bloempje wordt in vijf dunne bijna haarvormige delen gescheiden die veel op de bloem van Scolymus of artisjol van gedaante lijkt, maar niet zo blauw en eerder paars en als deze bloemen vergaan hebben de binnenste zaden witte stuifjes onder zich zoals in alle distelachtige kruiden gebeurt, maar langwerpig die asgrauw blinken en niet dik zijn. De bladeren zijn dertig cm lang of langer, dieper gesneden en stekeliger dan de gewone Carlina en lijken beter op artisjokbladeren en zijn witachtig en bijna grijs, onder ruig en soms groen, de stelen van de bladeren soms rood, anders vindt men geen stelen in dit gewas want de bloemen staan heel dicht bij de aarde net zoals Dioscorides van de witte Chameleon ook schrijft. De ossenweiders van Apulië verzamelen de gom die in de distelbol en in de stekelige bladertjes van de bloemkelk tranend gevonden wordt en noemen die cera di cardo want ze kleeft als lijm terwijl ze vers is en het is eerst wit want ze stolt eerst van het melkachtig sap en daarna wordt het bruin of zwartachtig. Dit gewas noemt hij in het Latijn Chamaeleo albus Apulus, purpureo flore, gummifer. Als men de zaadbolletjes alleen ziet zonder de stekelige bladeren dan schijnen ze artisjokken te wezen. De bladeren zijn soms gekronkeld. Voorts zo staat de witte Chamaeleon met zo ‘n purperblauwe bloem ook geschilderd in een zeer oud perkamenten Herbarius die met de hand geschreven is met grote of kapitale Griekse letteren wiens figuren alle met hun eigen kleur geschilderd zijn welk boek in Napels bewaard wordt in de mooie boekkast of bibliotheek van Sint Jan Carbonara. En in dat boek vindt de voor vermelde Fabius Columna vele schilderijen die met zijn mening aangaande verschillende kruiden zeer goed overeen komen.

Chamaeleon albus Matthioli of witte Chamaeleon van Matthiolus geschilderd en niet beschreven is de Carlina humilis.

Chamaeleon albus Fuchsij is de carline met de steel die Matthiolus voor zwarte Chameleo beschrijft.

Chamaeleo albus Septemtrionalium exiguus verschilt van Chamaeleo albus van Columna, want hij is kleiner en de zaadbol steekt niet en schijnt maar schilfers zonder doornen te hebben, maar die van Columna heeft dieper gesneden bladeren en heeft stekels aan de zaadbol zoals in het bijvoegsel van de carline betoond is.

Ixine of Ixia, als Fabius Columna besluit, is vergiftig en verschilt van de Chamaeleon en zowel van de zwarte als van de witte en heet zo omdat er een lijm, slijm of Ixos uit vloeit. Dan daarvan hebben we hier voren ook gehandeld toen we van de carlinen spraken.

Voorts de naam Chamaeleon wordt aan alle kruiden gegeven die de kleur van haar bladeren veranderen en wat dat aangaat op het veranderlijke dier Chamaeleon lijken.

Maar de bladeren van de witte Chamaeleon, de bladeren van de kardoens of artisjokken en de bollen of hoofden van de bloemen die op pijnappels lijken, zo moet hierbij dat gewas beschreven worden dat Lobel Chamaeleon soms zonder steel en soms met steel noemt, in het Latijn Chamaeleon non aculeatus, Ixia Theophrasti, Carduus pineus van Theodorus Gaza, Jacea montana en Carduus pinus Norbanensium, in het Spaans cardo pino. Dit is een klein disteltje met bladeren van Scolymos die niet steken, met een zwarte wortel zo dik als een kleine vinger. De steel is een zeventien, vijf en twintig en soms dertig cm hoog, maar binnen groeit een bal van bloemen die vol purper draadachtige bladertjes is en van buiten van vele blinkende witte schubjes die over elkaar liggen gemaakt zijn en zeer aardig om te zen. Al schijnen dit twee verschillende soorten te wezen (als van de echte Carlina in het voorgaande kapittel gezegd is) nochtans zowel die met de steel als zonder steel zijn beide van bloemen, wortel, smaak en alle andere dingen elkaar gelijk, ja dat meer is, de soort zonder steel geteeld brengt in het net uitkomen een steel voort. Dan de gewone artisjokken worden ook Carduus Pineus genoemd en voorwaar alle kruiden die stekelig zijn en zaadhoofden of bloemknoppen hebben die van gedaante op de pijnappels lijken zouden zo’n toenaam mogen voeren.

Noch van de krachten.

Theophrastus schrijft dat de wortel van witte Chamaeleon (zoals van meest al deze soorten van kruiden) de beten of steken van de schorpioenen geneest. En als men weten wil of een zieke die de rode loop of andere buikloop of vloed heeft van die ziekte opstaan of sterven zal zo moet men hem drie dagen met het afkooksel van deze wortel wassen want indien hij die wasbeurten verdragen kan zal hij van die ziekte niet sterven. Plinius die van het dier Chamaeleon spreekt zegt; ‘Men vertelt dat de linker voet van dit dier in de oven geroosterd wordt met het kruid van dezelfde naam en met enig vet of smeer tot koekjes gekneed wordt en in een houten busje bewaard en die busjes hebben zo’n kracht dat diegene die ze bij zich dragen, invisibel zijn, dat is onzichtbaar en van anderen niet gezien kunnen worden’. Wat zo belachelijk is als moeilijk om te geloven. Doch om deze onzekere versieringen aan de kant te zetten, de gom van de witte Chamaeleon die in Kreta groeit en daar colla genoemd wordt en daar gekauwd wordt zoals elders de mastiek tegen tandpijn en om de slijmerigheden uit het hoofd te trekken en men gebruikt het ook voor lijm net zoals die van Lesbos de gom van Chondrilla die ze ook colla noemen.