Leucojum

HET XXVI. CAPITEL.

Van Witte Tijdeloosen oft Leucoïon bulbosum.

Gheslachten.

In onse tijden zijnder drijderleye soorten van Witten Tijdeloosen, in ’t Latijn Leucoïon bulbosum, van de cruyd-beschrijvers bekent: de eene heeft dry bladeren in haer bloemen, de andere heefter ses: de derde brenght vele bloemen voort. Behalven dese dry isser noch een kleyne vierde soorte, die in den Herfst haer bloemen krijght.

1. De Eerste soorte van Witte Tijdeloosen brenght voort uyt elcke wortel oft bol twee bladeren, die langhworpigh zijn, smal, uyt den groenen witachtigh, de bladeren van de Geele Valsche Narcissen oft Geele Tijdeloosen, aengaende haer verwe, ghelijck: uyt ’t midden van de welcke spruyt een steelken omtrent een palme hoogh: op wiens tsop een bloeme voortkomt, uyt een scheedeken oft langhachtigh liesken uyt-spruytende, van een kleyn steelken oft voetken neerwaerts afhanghende, bestaende van dry grootachtige witte bladerkens; tusschen de welcke dry ander kleyner ende korter bladerkens besloten zijn, bleeck-groen van verwe, een weynighskens ghevoort oft ghestreept: in ’t midden van de bloeme staen sommighe draeykens, met geele nopkens oft droppelkens daer op. De wortel is eenen aiuynachtigen bol, van buyten doncker-graeuw oft eyghentlijck castanie-bruyn; de welcke haer selven lichtelijck in meer andere wortelkens ende bollekens verspreydt ende vermenighvuldight.

2. Het Tweede geslacht van Witte Tijdeloosen brenght oock dierghelijcke smalle bladeren uyt haere wortel voort, van gedaente die van Porreye oft Geele Tijdeloosen ghelijck, maer korter, groener, kaeler oft effener, ende meer blinckende oft glinsterende dan die, ter aerden-waert een weynighskens omghebooght zijnde. De steelkens zijn dun ende teer, omtrent een palme langh. Op elck steelken staet een bloeme alleen, seer selden twee, oock neerwaerts afhanghende, van verwe wit, van ses een weynighskens gevoorde oft gestreepte bladerkens ghemaeckt, in ’t midden verciert met ettelijcke draeykens, die oock geele tipkens oft nopkens draeghen. Het saedt is kleyn, rond, sacht ende ros van verwe, besloten in kleyne ronde saedt-bollekens. De wortel is wit ende Aiuynachtigh, haer selven [362] lichtelijck in meer andere vermenighvuldigende, ende voorts-settende oft in meer af-setsels verbreydende.

3. De Derde soorte van Witte Tijdeloosen is van steel ende bladeren de Tweede soorte ghelijck, maer nochtans veel grooter wordende ende hoogher op-schietende. Elck steelken draeght niet een alleen, maer vijf oft ses d’een voor ende d’andere nae bloeyende bloemen, andersins die van de voorgaende Tweede soorte, aengaende de gedaente ende grootte, in alles ghelijck.

4. De Vierde min ghemeyne soorte van Witte Tijdeloosen heeft een heel kleyn Aiuynachtigh bolleken in stede van haere wortel, van veele vellekens aen een vergadert: waer uyt spruyten seer kleyne dunne teere bladerkens, ende een seer dun steelken, omtrent een palme hoogh, van wiens t’sop een bloemken oft twee afhanghet, kleyn ende wit, van ses bladerkens ghemaeckt, die van de voorgaende tweede ende derde soorten ghelijck, maer veel kleyner dan die, gantsch gheenen reuck hebbende, ende haer selven niet in de Lente oft Vooriaer, als de andere, maer veel spaeder, dat is in den Herfst verthoonende.

Plaetse.

1. De Eerst is hier te lande heel vremdt, ende nergens in ’t wildt te vinden, dan wordt alleen in de hoven onderhouden ende gheoeffent: maer in Italien ende andere landen is sy seer ghemeyn, ende wast daer over al.

2. De Tweede soorte wast op meest alle plaetsen van Hoogh-Duytschlandt, in schaduwachtighe ende vochte bosschen: dan hier te lande onderhoudtmense om de hoven daer mede te vercieren.

3. De Derde soorte en wordt oock hier te lande nerghens dan in de hoven ghevonden.

4. De Vierde soorte is hier oock vremdt.

Tijdt.

Witte Tijdeloosen met dry bladeren spruyten heel vroegh uyt der aerden, te weten in de maendt van Februarius oft Sprockelle, ende bloeyen bijnae vroegher dan eenighe andere bloeme doet.

2. De Witte Tijdeloosen met ses bladeren, bloeyen op den selven tijdt als de eerste, oft niet seer langhe daer nae.

3. Witte Tijdeloosen met veele bloemen en bloeyen niet in het beghinsel van de Lente oft Vooriaer, als de twee voorseyde eerste soorten, maer veel spaeder, te weten niet voor de maendt van April, met de soorten van Narcissen.

4. De Vierde soorte en bloeyt niet in de Lente, maer heel spaede in ’t iaer, dat is in den Herfst.

Naem.

1. De Eerste soorte van dese Tijdeloosen hebben wy met goede reden, soo my dunckt, Witte Tijdeloosen met dry bladeren gheheeten, om die van de naevolghende soorten te onderscheyden, in ’t Latijn Leucoïon bulbosum triphyllon ende Viola bulbosa trifolia, dat is Violette met aiuynachtighe wortel, ende met dry bladeren, om dat haer bloemen van dry bladerkens ghemaeckt zijn. Dan om dat dese cruyden van bladeren de Geele Tijdeloosen eenighsins ghelijcken, ende om dat sy met de andere Tijdeloosen, iae oock wel veel vroegher bloeyen, maghmense seer wel Witte Tijdeloosen noemen. Het schijnt, dat men dese soorte seer wel houden magh voor het Leucoïon bulbosum van Theophrastus; waer van hy vermaent in sijn 7.boeck, wanneer hy de bulben oft Aiuynachtighe wortelen verhaelt ende beschrijft; ende het selve dat hy in sijn 6.boeck schrijft sich selven eerst ende voor alle andere bloemen te verthoonen, ’t welck uyt der aerden spruyt wanneer de locht soet is, ende niet strangh, al is ’t sake dat den winter noch niet heel ten eynde komen en is: dan als het weder ende de locht wat stuerer ende kouder is, wat spaeder ten voorschijn komt.

2. De Tweede soorte magh om de selve oorsake Witte Tijdeloosen in ’t Nederduytsch, ende in ’t Hooghduytsch Weisse Hornungsblumen ghenoemt wesen. Het is blijckelijck ghenoegh datse oock een gheslacht is van Leucoïon bulbosum; ende daerom hebben wy die van de Eerste soorte onderscheyden met den Latijnschen naem Leucoïon bulbosum Hexaphyllum, dat is in onse taele Witte Tijdeloosen met ses bladeren; verstaende de ses bladerkens waer de bloemen af ghemaeckt zijn. Matthiolus heeft soo wel dese als de voorgaende, voor een soorte van Narcissus gehouden, als blijckt uyt de beschrijvinghe die hy daer van gheeft in het capitel van de Narcissen.

3. De Derde is oock een soorte van Leucoïon bulbosum oft Viola alba bulbosa, maer is wat spaeder bloeyende dan de voorgaende twee, als voorseydt is: wy hebbense van de andere onderscheyden met naeme van Leucoïon bulbosum Polyanthemum, dat is Witte Tijdeloosen met veele bloemen.

4. De Vierde ende min gemeyne soorte wordt oock onder [363] dese Tijdeloosen oft Witte Violetten met aiuynachtighe wortelen gherekent; daerom hebben wy die den naem van Leucoïon bulbosum autunmale minimus ghegheven, als ofmen seyde, Alderkleynste Witte Tijdeloosen in den Herfst bloeyende: om dat sy heel spade bloeyen, ende veel kleyner zijn dan eenighe andere van de voorbeschreven soorten.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Wy en hebben niet sekerlijcks dat wy van de krachten van dese Witte Tijdeloosen souden moghen verhalen; gemerckt dat men by de ouders daer niet af vermaent en vint, ende van de nieuwe Cruyt-beschrijvers tot noch toe niet ondervonden oft versocht en is, dat dies aengaende vertellens weerdigh zy.

BIIVOEGHSEL.

Om de gheslachten van dit ghewas wel te kennen ende te onderscheyden, moetmen weten dat de bladeren daer van somtijdts de ghedaente van die van de Spaensche oft Herfst-Narcissen hebben, seer groen, maer niet soo swart blinckende van verwe: somtijdts zijn sy wat smaller, stercker, de aschverwe van de ghemeyne Geele Tijdeloosen wat naerder komende: somtijdts zijn sy van de selve verwe, maer breeder, niet meer dan twee uyt de wortel voortkomende: somtijdts hebben sy vijf oft ses bladeren, groen, ende de Narciss bladeren van ghedaente ghelijck: somtijdts zijn de bladeren bleecker, voor aen plomper ende bijnae twee spitsen hebbende: somtijdts vindtmen een soorte (als is de Vierde van Dodoneus beschreven) die vier oft vijf groene dunne hayrs-gewijse bladerkens voortbrenght, nae dat de bloeme alreede op ghegaen is. Den steel is een anderhalve palme langh, bloot, ghestreept, weeck, hol; somtijdts dunner ende korter: somtijdts stercker, wel eenen voet langh oft langher, wat platachtigh, ende twee scherpe kanten hebbende. Op ’t sop van den steel komt een vliesken oft velachtigh scheeken voort: uyt welck somtijdts een, oft oock een andere, oft wel een derde bloeme spruyt: in sommighe gheslachten noyt meer dan een: daer is een gheslacht met ses bloemen. De bloemen maken het onderschil van dit ghewas; dan hebben allegader ses bladerkens, hoe wel dat de dry somtijdts soo kleyn zijn datmense voor gheen bladeren en rekent: sy hanghen allegader nederwaerts van een langhachtigh halsken oft steelken, als bellekens oft kleyne klockskens ghemaeckt. In ’t midden van de bloemen staen ses geele draeykens, met een witachtigh middelpriemken: somtijdts zijn die draeykens bleeck, somtijdts oock saffraenverwigh. Nae dat de bloemen vergaen zijn, volghender velachtighe hoofdekens nae, van ghedaente kleyne roots-ghewijse peerkens gelijckende, somtijdts een groene Olijfve wat beter ghelijck, maer veel kleyner wesende. Daer in steeckt het saedt, ’t welck uyt den witten geelachtigh is, langhworpigh ende hardt: somtijdts is het wat witter, ende min nae den geelen treckende: somtijdts is het swart, dat van de Lelie sonder klisters ghelijck. De wortel is aiuynachtigh, van veele witte rocken oft vellekens ghemaeckt: dan het buytenste is wit: onder aen wassen seer veele faselinghen: dan somtijdts is sy grooter, somtijdts kleyner: somtijdts is sy wat dorrer, somtijdts is sy vol slijmerigh sap, ende bitter van smaeck, als de soorte die in den Herfst bloeyt. Dan Clusius heeft dese soorten in vijven oft sessen ghedeylt: de welcke aengaende haer bloemen van den anderen aldus te onderscheyden zijn.

1. Vroeghe Groote Witte Tijdeloosen (de Tweede soorte van Dodoneus) wassen in Hongarijen ende Hooghduytschlandt, ende komen dickwijls uyt der aerden met haer bloeme tusschen twee bladeren staende omtrent ’t beghinsel van de Lente, tusschen de sneeuw; in de Meymaendt wordt het saedt rijp, ende de bladeren verflenschen. In Oostenrijck worden sy Mosz veyel gheheeten, dat is Poel-Violette; in Hooghduytschlandt Weiss Hornungs blumen, als voorseydt is. De bloeme staet alleen, selden zijnder twee oft dry, van ses ghelijcke bladerkens ghemaeckt, wit, van buyten (daer sy smalste zijn) met een groene uyt den geelen placken gheteeckent, den reuck van de Haeghdoorn-bloemen ghelijck.

2. Vroegher Kleyne Witte Tijdeloose komen met de Groote voort op de selve plaetsen, ende zijn in Oostenrijck Weisse Veyel, dat is Witte Violetten ende Snetropfen, dat is Sneeuw-druppen, nae de sneeuwitte verwe van dese bloeme, gheheeten. Sy wassen wat liever in doncker plaetsen dan de Groote. De bloem staet meest altijdt alleen, ende is kleyner dan die van de Groote van de welcke de dry uyterste heel sneeuwitte bladerkens, tweemael soo langh ende soo breedt zijn als de binnenste (daerom is dierghelijke soorte van Dodoneus Witte Tijdeloosen met dry bladeren genoemt) ende gaen wijdt open als de sonne haer beschijnt, oft als ‘t klaer weder is:de dry binnenste zijn kort, de ghedaente van een hert (somen dat schildert) oft van de kene van eenen pijl hebbende; omtrent de kene oft kerve zijn sy van buyten met witte groene plackskens gheteeckent, somtijdts met ses groene straelen van ‘t midden tot de kanten toe ghestreept.

Alderkleynsten Vroege Witte Tijdeloosen, van Clusius Leucoïum bulbosum vernum minimum gheheeten, aen hem gelevert met naem van Narcissus parvus stellato flore, brenght voor den winter dry oft vier bijnaer hayrs-ghewijse smalle bladeren voort, bijnae sulcks als de Portugaelsche volghende Herfstsoorte van Leucoion heeft: dese bladeren vergaen, dan in ’t laetste van den Mey komt eenen blooten kaelen steel voort, hoeckigh, eenen halven voet hoogh, op sijn tsop dragende een vliesachtigh hoosken; daer twee bloemkens uyt spruyten, elck op een dun langh steelken rustende, nederwaerts afhangende, klocks-gewijs, gemaect van ses witte bladerkens: van de welcke de dry binnenste breedachtiger, de dry buytenste smaller zijn ende van buyten, omtrent haeren oorsprongh roodachtigh: in ’t midden zijn geele draeykens. Dese bloemen blijven vier, vijf oft ses daghen langh; ende zijn seer fraey ende soet van reuck.

3. Vroege Witte Tijdeloosen van Constantinoplen, in Turckijen ende oock in Italien van selfs groeyende, zijn de tweede soorte by nae ghelijck: ende brenghen in den Meert twee bladeren voort; in haer midden de bloeme begrijpende. De bloeme is oock eenigh op een dick steelken staende, eens soo groot als de voorgaende, de dry uyterste bladerkens staen als wiecken uytghespreydt, heel sneeuwit: de binnenste zijn kleyn, kort, in tweeen ghekerft, voor aen by een komende, ende als een buysken t’samen gelijckende; van buyten meest onderwaerts groen, voorts oock heel wit: dan de kanten zijn omtrent de kerven met groene plackskens geteeckent: van binnen zijn sy oft meer groen, oft met acht stralen van onder in de lenghde doorreghen: alsoo wel als de groote, oft beter rieckende.

4. Groote Spaede Tijdeloosen (de Derde soorte van Dodoneus) krijgen vijf oft ses bloemen, ende wassen in Oostenrijck ende oock omtrent Montpelliers in Vranckrijck: maer sy spruyten spaeder uyt der aerden dan d’ andere, ende bloeyen eerst in den Mey. De bloemen zijn van ses ghelijcke sneeuwitte bladerkens ghemaeckt, van buyten nochtans met groene placken gheteeckent.

Veranderinghe. Men vindt dese soorte met wat bleecker bladeren omtrent Wienen by den Danouw wassende, ende die vollen aen ghekloven oft in tweeen ghekerft schijnen te wesen. De bloemen zijn met sommighe placken gheteeckent, die uyt den groenen wat meer nae den bleecken trecken.

5. Kleyne Spaede Witte Tijdeloosen in den Herfst bloeyende moghen eyghentlijck Herfst Witte-Tijdeloosen heeten, in ’t Latijn Leucoium autumnale; want men vindtse in Portugael in ’t laetste van October ende noch spaeder met haer bloeme open staen, selden met twee, noch seldender met dry, van verwe wit, sesbladigh, sonder reuck, onlieffelijck van smaeck, met bleecke draeykens: als de bloeme open is, komender eerst vier oft vijf hayrs-ghewijse groene bladeren voort. De wortel is tamelijcken groot, vol slijmerigh sap, bitter van smaeck, met een witachtige schorsse bedeckt. Dit is de Vierde soorte van Dodoneus vermaent.

Naem.

Lobel noemt dese soorte met veele bloemen Witte Bemd-Lelie van de Lente, oft Tijdeloosen met veele bloemen, in Latijn Leuconarcissolition pratense vernum. De Eerste soorte van Dodoneus noemt hy Alderminste Vroeghe Witte Lelie-Narcisse oft Somersottekens: de Vierde soorte noemt hy Alderminste Witte Lelie-Narcisse van den Herfst. Dan sy zijn allegader in dese landen met den naem Somersottekens bekent. Maer de ghene die Matthiolus volghen willen, rekenen dese bloemen onder ’t gheslacht van de Narcissen.

HET XXVI. KAPITTEL.

Van witte tijdelozen of Leucoïon bulbosum.

(Leucojum vernum, Leucojum aestivum, Leucojum autumnale, nu Acis autumnalis)

Geslachten.

In onze tijden zijn er drie soorten van witte tijdelozen in het Latijn Leucoïon bulbosum van de kruidbeschrijvers bekend, de ene heeft drie bladeren in haar bloemen, de andere heeft er zes, de derde brengt vele bloemen voort. Behalve deze drie is er noch een kleine vierde soort die in de herfst haar bloemen krijgt.

1. De eerste soort van witte tijdelozen brengt uit elke wortel of bol twee bladeren voort die langwerpig zijn en smal, uit het groene witachtig en gelijk de bladeren van de gele valse narcissen of gele tijdelozen aangaande hun kleur, uit het midden er van spruit een steeltje omtrent een tien cm hoog op wiens top een bloem voortkomt die uit een schede of langachtig vliesje spruit en van een klein steeltje of voetje neerwaarts afhangt en bestaat van drie grootachtige witte blaadjes waartussen drie andere kleinere en kortere blaadjes besloten zijn die bleekgroen van kleur zijn en wat gevoord of gestreept, in het midden van de bloem staan sommige draadjes met gele nopjes of druppeltjes daar op. De wortel is een uiachtige bol die van buiten donkergrauw of eigenlijk kastanjebruin is die zichzelf gemakkelijk in meer andere worteltjes en bolletjes verspreidt en vermenigvuldigt.

2. Het tweede geslacht van witte tijdelozen brengt ook diergelijke smalle bladeren uit haar wortel voort die van gedaante die van prei of gele tijdelozen gelijk zijn, maar korter, groener, kaler of effen en meer blinken of glinsteren dan die en wat ter aarden omgebogen zijn. De steeltjes zijn dun en teer en omtrent een tien cm lang. Op elk steeltje staat een bloem alleen en zeer zelden twee die ook neerwaarts afhangen en van kleur wit, van zes wat gevoorde of gestreepte blaadjes gemaakt en in het midden versierd met ettelijke draadjes die ook gele tipjes of nopjes dragen. Het zaad is klein, rond, zacht en ros van kleur en besloten in kleine ronde zaadbolletjes. De wortel is wit en uiachtig die zichzelf gemakkelijk [362] in meer andere vermenigvuldigd en voortzettende of in meer bijbollen verbreiden.

3. De derde soort van witte tijdelozen is van steel en bladeren de tweede soort gelijk, maar wordt nochtans veel groter en schiet hoger op. Elk steeltje draagt niet een alleen, maar vijf of zes waarvan de ene voor en de andere er na bloeit, anderszins die van de voorgaande tweede soort aangaande de gedaante en grootte in alles gelijk.

4. De vierde minder algemene soort van witte tijdelozen heeft een heel klein uiachtig bolletje in plaats van haar wortel die van vele velletjes aaneen verzameld is en waaruit zeer kleine dunne tere bladertjes en een zeer dun steeltje spruiten dat omtrent een tien cm hoog is van wiens top een bloempje of twee afhangt die klein en wit is en van zes blaadjes gemaakt die van de voorgaande tweede en derde soort gelijk, maar veel kleiner dan die en heeft gans geen reuk en zichzelf niet in de lente of voorjaar zoals de anderen, maar veel later, dat is in de herfst vertoont.

Plaatse.

1. De eerste is hier te lande heel vreemd en nergens in het wild te vinden, dan wordt alleen in de hoven onderhouden en geteeld, maar in Italië en andere landen is ze zeer algemeen en groeit daar overal.

2. De tweede soort groeit op meest alle plaatsen van Hoogduitsland in schaduwachtige en vochtig bossen, dan hier te lande onderhoudt men ze om de hoven daarmee te versieren.

3. De derde soort wordt ook hier te lande nergens dan in de hoven gevonden.

4. De vierde soort is hier ook vreemd.

Tijd.

Witte tijdelozen met drie bladeren spruiten heel vroeg uit de aarden, te weten in de maand van februari of sprokkelle en bloeien bijna vroeger dan enige andere bloem doet.

2. De witte tijdelozen met zes bladeren bloeien op dezelfde tijd als de eerste of niet zeer lang daarna.

3. Witte tijdelozen met vele bloemen bloeien niet in het begin van de lente of voorjaar zoals de twee voor vermelde eerste soorten, maar veel later, te weten niet voor de maand april met de soorten van narcissen.

4. De vierde soort bloeit niet in de lente, maar heel laat in het jaar, dat is in de herfst.

Naam.

1. De eerste soort van deze tijdeloosen hebben we met goede reden zo ik denk witte tijdelozen met drie bladeren genoemd om die van de volgende soorten te onderscheiden, in het Latijn Leucoïon bulbosum triphyllon en Viola bulbosa trifolia, dat is viool met uiachtige wortel en met drie bladeren omdat haar bloemen van drie bladertjes gemaakt zijn. Dan omdat deze kruiden enigszins van bladeren op de gele tijdelozen lijken en omdat ze met de andere tijdelozen, ja ook wel veel vroeger bloeien mag men ze zeer goed witte tijdelozen noemen. Het schijnt dat men deze soort zeer goed houden mag voor het Leucoïon bulbosum van Theophrastus waarvan hij vermaant in zijn 7^de boek wanneer hij de bollen of uiachtige wortels verhaalt en beschrijft en hetzelfde dat hij in zijn 6^de boek schrijft dat het zichzelf eerst en voor alle andere bloemen vertoont wat uit de aarde spruit wanneer de lucht zoet is en niet streng, al is het zaak dat de winter noch niet geheel ten einde gekomen is, dan als het weer en de lucht wat slechter en kouder is wat later te voorschijn komt.

2. De tweede soort mag om dezelfde oorzaak witte tijdelozen in het Nederduits en in het Hoogduits Weisse Hornungsblumen genoemd wezen. Het is duidelijk genoeg dat het ook een geslacht is van Leucoïon bulbosum en daarom hebben we die van de eerste soort onderscheiden met de Latijnse naam Leucoïon bulbosum Hexaphyllum, dat is in onze taal witte tijdelozen met zes bladeren, wel verstaande de zes blaadjes waar de bloemen van gemaakt zijn. Matthiolus heeft zowel deze als de voorgaande voor een soort van Narcissus gehouden als blijkt uit de beschrijving die hij daarvan geeft in het kapittel van de narcissen.

3. De derde is ook een soort van Leucoïon bulbosum of Viola alba bulbosa, maar bloeit wat later dan de voorgaande twee, als gezegd is, we hebben het van de andere onderscheiden met naam van Leucoïon bulbosum Polyanthemum, dat is witte tijdeloze met vele bloemen.

4. De vierde en minder gewone soort wordt ook onder [363] deze tijdelozen of witte violen met uiachtige wortels gerekend en daarom hebben we die de naam van Leucoïon bulbosum autunmale minimus gegeven al of men zei allerkleinste witte tijdelozen die in de herfst bloeit omdat ze heel laat bloeien en veel kleiner zijn dan enige andere van de voorbeschreven soorten.

Aard, kracht en werking.

We hebben niets zekers dat we van de krachten van deze witte tijdelozen zou mogen verhalen, gemerkt dat men bij de ouders daar van niets vermaant vindt en van de nieuwe kruidbeschrijvers tot noch toe niet ondervonden of verzocht is dat dies aangaande vertellens waard is.

BIJVOEGING.

Om de geslachten van dit gewas goed te kennen en te onderscheiden moet men weten dat de bladeren daarvan soms de gedaante van die van de Spaanse of herfstnarcissen hebben en zeer groen, maar niet zo zwart blinkend van kleur zijn, soms zijn ze wat smaller, sterker en benaderen de askleur van de gewone gele tijdelozen wat dichter, soms zijn ze van dezelfde kleur, maar breder en komen er niet meer dan twee uit de wortel voort, soms hebben ze vijf of zes bladeren die groen en de narcisbladeren van gedaante gelijken, soms zijn de bladeren bleker en vooraan plomper en hebben bijna twee spitsen, soms vindt men een soort (als is de vierde van Dodonaeus beschreven) die vier of vijf groene dunne haarvormige blaadjes voortbrengt nadat de bloem alreeds vergaan is. De steel is een vijftien cm lang, bloot, gestreept, week, hol en soms dunner en korter, soms sterker en wel dertig cm lang of langer, wat platachtig en heeft twee scherpe kanten. Op de top van de steel komt een vliesje of velachtig schede voort waaruit soms een of ook een andere of wel een derde bloem spruit en in sommige geslachten nooit meer dan een, er is een geslacht met zes bloemen. De bloemen maken het onderschil van dit gewas, dan hebben allen zes blaadjes, hoewel dat de drie soms zo klein zijn dat men ze niet voor bladeren rekent, ze hangen allen nederwaarts van een langachtig halsje of steeltje als belletjes of kleine klokjes gemaakt. In het midden van de bloemen staan zes gele draadjes met een witachtig middelpriempje, soms zijn die draadjes bleek en soms ook saffraankleurig. Nadat de bloemen vergaan zijn volgen er velachtige hoofdjes na die van gedaante kleine rondvormige peertjes lijken en soms wat beter op een groene olijf lijken, maar veel kleiner. Daarin steekt het zaad wat uit het witte geelachtig is, langwerpig en hard, soms is het wat witter en trekt minder naar het gele, soms is het zwart en dat van de lelie zonder klisters gelijk. De wortel is uiachtig en van vele witte rokken of velletjes gemaakt, dan het buitenste is wit en onderaan groeien zeer vele vezels, dan soms is ze groter, soms kleiner, soms is ze wat dorder, soms is ze vol slijmerig sap en bitter van smaak zoals de soort die in de herfst bloeit. Dan Clusius heeft deze soorten in vijf of zes gedeeld die aangaande haar bloemen van de andere aldus te onderscheiden zijn.

1. Vroege grote witte tijdeloze (de tweede soort van Dodonaeus) groeien in Hongarije en Hoogduitsland en komen dikwijls uit de aarde met haar bloemen die tussen twee bladeren staan omtrent het begin van de lente, tussen de sneeuw en in de meimaand wordt het zaad rijp en de bladeren verflensen. In Oostenrijk wordt ze Mosz veyel genoemd, dat is poelviool, in Hoogduitsland Weiss Hornungs blumen als gezegd is. De bloem staat alleen en zelden zijn er twee of drie die van zes gelijke blaadjes gemaakt zijn, wit en van buiten (daar ze het smalste zijn) met een groene uit het gele plek getekend met de reuk van de meidoornbloemen.

2. Vroege kleine witte tijdelozen komen met de grote voort op dezelfde plaatsen en zijn in Oostenrijk Weisse Veyel, dat is witte viool en Snetropfen, dat is sneeuwdruppen, naar de sneeuwwitte kleur van deze bloem genoemd. Ze groeien wat liever in donker plaatsen dan de grote. De bloem staat meest altijd alleen en is kleiner dan die van de grote waarvan de drie uiterste heel sneeuwwitte blaadjes hebben die tweemaal zo lang en zo breed zijn als de binnenste (daarom is diergelijke soort van Dodonaeus witte tijdelozen met drie bladeren genoemd) en gaan wijdt open als de zon haar beschijnt of als het helder weer is, de drie binnenste zijn kort en hebben de gedaante van een hart (zo men dat schildert) of van de kerf van een pijl hebben, omtrent de ken of kerf zijn ze van buiten met witte groene plakjes getekend en soms met zes groene stralen van het midden tot de kanten toe gestreept.

Allerkleinste vroege witte tijdeloze is van Clusius Leucoïum bulbosum vernum minimum genoemd en aan hem geleverd met naam van Narcissus parvus stellato flore en brengt voor de winter drie of vier bijna haarvormige smalle bladeren voort, bijna zoals de Portugese volgende herfstsoort van Leucoïon heeft, deze bladeren vergaan en in het eind van mei komt een blote kale steel voort die hoekig is en vijftien cm hoog die op zijn top een vliesachtig doosje draagt daar twee bloempjes uit spruiten die elk op een dun lang steeltje rusten en nederwaarts afhangen, klokvormig en gemaakt van zes witte blaadjes waarvan de drie binnenste breder en de drie buitenste smaller zijn en van buiten, omtrent hun oorsprong roodachtig, in het midden zijn gele draadjes. Deze bloemen blijven vier, vijf of zes dagen lang en zijn zeer fraai en zoet van reuk.

3. Vroege witte tijdeloze van Constantinopel die in Turkije en ook in Italië vanzelf groeien zijn de tweede soort bijna gelijk en brengen in maart twee bladeren voort die in hun midden de bloem begrijpen. De bloem is ook enig en staat op een dik steeltje, eens zo groot als de voorgaande en de drie uiterste blaadjes staan als wieken uitgespreid, heel sneeuwwit en de binnenste zijn klein, kort en in tweeën gekerfd die vooraan bijeen komen en als een buisje tezamen lijken, van buiten meest onderwaart groen en voorts ook heel wit, dan de kanten zijn omtrent de kerven met groene plekjes getekend en van binnen zijn ze of meer groen of met acht stralen van onder in de lengte doorregen en alzo wel als de grote of beter rieken.

4. Grote late tijdelozen (de derde soort van Dodonaeus) krijgen vijf of zes bloemen en groeien in Oostenrijk en ook omtrent Montpelliers in Frankrijk, maar ze spruiten later uit de aarde dan de andere en bloeien eerst in mei. De bloemen zijn van zes gelijke sneeuwwitte blaadjes gemaakt en van buiten nochtans met groene plekken getekend.

Verandering. Men vindt deze soort met wat blekere bladeren omtrent Wenen bij de Donau en die vol gekloven of in tweeën gekerfd schijnen te wezen. De bloemen zijn met sommige plekken getekend die uit de groene wat meer naar het bleke trekken.

5. Kleine late witte tijdelozen die in de herfst bloeien mogen eigenlijk herfst witte tijdelozen heten, in het Latijn Leucoïum autumnale, want men vindt ze in Portugal op het eind van oktober en noch later met hun bloemen open staan, zelden met twee en noch meer zelden met drie, van kleur wit, zesbladig en zonder reuk, onlieflijk van smaak met bleke draadjes en als de bloem open is komen er eerst vier of vijf haarvormige groene bladeren voort. De wortel is tamelijk groot en vol slijmerig sap, bitter van smaak met een witachtige schors bedekt. Dit is de vierde soort van Dodonaeus vermaant.

Naam.

Lobel noemt deze soort met vele bloemen witte bemd-lelie van de lente of tijdelozen met vele bloemen, in Latijn Leuconarcissolition pratense vernum. De eerste soort van Dodonaeus noemt hij allerkleinste vroege witte lelienarcis of somersottekens, de vierde soort noemt hij allerkleinste witte lelienarcis van de herfst. Dan ze zijn allen in deze landen met de naam somersottekens bekend. Maar degene die Matthiolus volgen willen rekenen deze bloemen onder het geslacht van de narcissen.