Senna

HET III. CAPITEL.

Van de Sena.

Ghedaente.

De Sena heeft recht opstaende dunne teere tackskens, omtrent den anderhalven voet hoogh wordende, in ettelijcke sijd-tackskens verdeyldt: aen de welcke wassen langhworpighe bladeren, van veel [585] verscheyden bladeren by een staende vergadert, die van de Soete wortel, dat is Glycyrrhiza; oft die van de Lombaertsche Linsen, dat is de Colutea, niet seer onghelijck. De bloemen komen uyt den schoot oft oorsprongh van de bladeren voort; ende zijn geel van verwe, op dunne teere steelkens staende: ende als die vergaen, soo volghen daer nae platte ende in een ghedronghen haeuwkens, krom ende bijnae de gedaente van een sickel, seyssen oft half Maene hebbende, ende kleyne blaeskens ghelijckende: waer in langhworpighe saden ligghen, de saden oft keernen van de Wijndruyven van ghedaente ghelijck, van verwe swartachtigh oft bruyn. De wortel is dun, langhworpigh ende nerghens toe nut.

Plaetse.

Sena wordt ghesaeyt in Surien ende Egyptenlandt, ende oock in Italien ende in Provincien, ende in dat deel van Vranckrijck ’t welck omtrent Narbonen leydt. Sy wordt oock wel gheplant in de hoven van de Cruydt-liefhebbers van Hooghduytschlandt ende Nederlandt: dan sy komt daer seer traeghelijck ende met groote moeyte voort, want sy wast liever in warme landen; ende en magh gantsch gheene koude verdraghen.

Tijdt

De Sene en wordt in Italien nimmermeer voor de Meymaendt gesaeydt, om dat sy soo qualijck teghen de koude magh; ende daerom blijft sy niet langher over dan den Herfst.

Naem.

Dit cruydt is over al, soo wel in de Apoteken als elders, met den naem Sena bekent: den welcken in de boecken van den Grieckschen schrijver Actuarius ende by de laetste Latijnsche schrijvers oock ghevonden wordt. De Persiaenen noemen ’t Abalzemer, soomen in de boecken van Mesue aengheteeckent vindt.

Aerd.

De Sena, soo veel haeren eyghen aerd ende ghestaltenisse belanght, is matelijcken ghenoegh ghestelt, bijnae in ’t midden van de hitte ende van de koude, nochtans een weynighsken meer nae de warmte treckende; dan sy is droogh omtrent den derden graed: sy heeft oock een afvaghende oft purgerende kracht, met de welcke sy den buyck reynigen kan sonder den mensche seer moeyelijck oft lastigh te vallen: voorts laet sy een t’samentreckinghe naer haer, als sy den buyck ghereynight heeft, ghelijck ons de Arabisch meesters leeren, die dit cruydt eerst versocht, ende hun naevolghers ghewesen hebben.

Kracht ende Werckinghe.

De Sena iaeght uyt den lijfve alle taeye slijmerachtige vochtigheden, ende scherpe oft galachtighe overvloedigheden, ende oock de dicke ende swarte swaere oft melancholijcke humeuren, als daer iet by ghevoeght wordt dat tot de selve humeuren dient.

Sy is een seer goede purgatie, bequaem tot suyvermakinghe ende reyninghe des buycks ende des gantschen lichaems, in veele verscheyden gebreken ende sieckten; ende magh alle menschen, soo wel mannen als vrouwen, van wat ouderdom dat sy oock zijn, seer nuttelijck ende sonder vreese oft achterdencken inghegheven worden. Want sy suyvert oft purgeert het lichaem sonder eenighe ghewelt oft hindernisse; in sonderheydt alsmen daer Anijs-saedt oft eenighe andere dierghelijcke welrieckende dinghen by voeght, oft alsmense menghelt met die gheneesdinghen de welcke den buyck sachtelijk weeck maken konnen, diemen in ’t Latijn Lenientia noemt.

Voorts soo maghmen de Sene te ghebruycken gheven kleyn ghestooten, ende tot poeder ghebroght zijnde; maer meestendeel geeftmen daer van het water te drincken daer sy in te weycken gestaen heeft. Dan het poeder daer van wordt ghebruyckt gemeynlijck de swaerte van een dragme oft vierendeel loots: maer alsmense te weycke stelt, dan maghmen daer wel vier oft vijf oft meer van nemen, ende dat water te drincken gheven.

De Sena magh in allerhande vochtigheydt oft nat te weycken ghestelt worden.

In de brandende oft heete kortsen, ende andere hittige sieckten, bedwinghtmen oft matightmen de Sena met het afsiedsel van sommighe verkoelende dinghen, oft met ’t water daer de selve te weycke ghestaen hebben: maer in de koude langhdurighe sieckten siedmense met verwarmende, openende ende andere dierghelijcke dinghen; oft men setse in wijn te weycken: ende in dier voeghen inghenomen, is sy den menschelijcken aerd oft nature seer toeghedaen ende bequaem, ende maeckt den buyck weeck, bijnae sonder eenighe moeyelijckheydt oft belett: ende iaeght seer sachtelijck ende ghemackelijck uyt den lijfve alle rouwe oft onrijpe vochtigheden.

Verkiesinghe.

De blaeskens, haeuwkens oft saedt-huyskens van de Sena worden by de Arabische schrijvers wel meest gebruyckt ende gepresen: dan de gheleerde van dese tijden ende landen, iae gantsch Europa door, prijsen ende besighen de bladeren noch veel meer: want de blaeskens oft haeuwkens, ten zy dat sy heel rijp zijn, maken veele winden in den buyck, ende veroorsaken veele krimpingen ende beroeringhen in het lichaem: ende nochtans zijn sy meest alle onrijp diemen ghebruyckt, om dies wille dat sy voor haer rijpigheyt gepluckt plegen te wesen, door dien dat sy lichtelijck van den windt ghedreven los wordende afvallen; ghemerckt dat haer steelkens daer sy aen hangen seer broos ende onsterck zijn, ende seer lichtelijck ghekroockt oft ghebroken worden. Voorts om de beste Sene te verkiesen, soo moetmen nemen de ghene die uyt Egyptenlandt, ende in sonderheydt van Alexandrien, gebroght wordt: ende sonder de haeuwkens moetmen de graeuwste ende min groenigheydts hebbende, dat is de rijpste, uytlesen; om dat die min beroertenisse in den buyck maken dan de groene ende onrijpe.

Hindernisse van de Sena, ende verbeteringhe van de selve. Behalven dat de onrijpe haeuwkens oft blaeskens vande Sena, als voorseydt is, somtijdts krimpselen ende beroeringhen in ’t lijf pleghen te maken, soo zijnder sommighe die soo wel de bladeren als blaeskens van de selve Sena segghen de mage schadelijck te wesen, ende de selve kranck te maken: ende daerom raeden sy ons datmen daer wat Gembers oft eenigh dierghelijck welrieckende dingh by souden voeghen, om de maghe te verstercken ende te bewaeren. Joannes Mesue vermaent ons oock van de selve Sena, dat sy wat traegh ende langhsaem in ’t wercken is ende daerom raedt hy oock datmense met wat Sal gemme helpen ende vervoorderen soude. Ende voorwaer het wordt dagelijcs genoegh bevonden, dat de Sena veel traeger ende langhsaemer in ’t wercken is dan de andere stercker medicamenten: dan men maghse nochtans seer lichtelijck verbeteren ende helpen, niet allen met Sal gemme, maer oock midts de selve met andere purgerende dingen vermenght zijnde krachtigher ende geweldigher ende veerdigher oft rasser in ’t wercken maekende; te weten met [586] dese ongemengelde, als is Rhabarber, Agaricus ende andere; ende met dese ghemengelde, als zijn Diacatholicon, Diopocaeron oft Conserve van Daeyen, ende de Compositie oft Electuarium uyt ’t sap van Roosen oft iet anders, nae de ghestaltenisse oft gheleghentheydt van den krancken ende eysch van de sieckte.

BIIVOEGHSEL.

Onder de naem van Sena worden nu ter tijdt van sommighe Cruydt-beschrijvers twee gheslachten begrepen; waer af dat het een dese oprechten Seneboom is, het ander is Lombaertsche Linsen ghenoemt, ’t welck met den Seneboom wat ghelijckenisse heeft: dan dat sullen wy onder de boomen hier nae beschrijven, ende nu alleen van de oprechte Sena spreken, ’t welck een iaerlijcks ghewas is, ende selden langher dan een half iaer in ’t leven blijft; daerom en is het geen heester, maer anders niet dan een cruydt. Sy treckt haer bladeren des nachts in, ghelijck meest alle de soorten van Linsen pleghen. De bladeren smaken oock als Linsen oft Boonen. De bloemen zijn de Cool-bloemen seer ghelijck. In de hoven van dese Noordtsche landen blijft sy qualijck dry maenden sonder sterven: waer dat oock noch bloemen noch haeuwen en krijght, noch rijp en wordt; in voegen, dat de Drogisten die liever uyt de koopsteden van Oosten ende plaetsen daer sy veel groeyen ontbieden, ende oock meer achten, dan dese oft de Italiaensche Sene.

Dan dese Sene is tweederhande: een met kleyner ende langhworpiger bladeren, ende een met ronder: in voeghen, dat dese twee schijnen te verschillen van bladers, ghelijck de groote ende kleyne Myrtus. Mesue bekent oock twee soorten van Sene; ende geeft merckelijck te kennen dat de eene wildt is. Bellonius vermaent oock van tweederleye Sena: een met platte haeuwen, krom als sichelen, ende met spitse bladeren: de andere heeft oock wel platte haeuwen, maer veel breeder, ende niet soo krom; ende de bladeren zijn voor stomp oft bott. De eerste is de beste, ende wordt Sena Orientalis gheheeten: de andere, die Sena media oft oock Silvestris Sena, dat is Wilde Sene ghenoemt wordt, is slapper van krachten. Dit onderschil is nae de plaetsen daer sy van gebroght worden. Hier by komt de derde soorte, die Bastaerdt Sena heeten magh, dat is de Lombaertsche Linsen.

Onder de Orientale Sene bladers, haeuwkens ende steelkens vindtmen somtijdts geyten oft schaeps-keutelen: dwelck by komt, door dien dat de beste Sene in schaepen mest ghesaeyt wordt.

De bloemen zijn bleeck-geel, met roodachtighe aderkens. De bladeren hebben niet alleen eenighen quaden smaeck; maer oock eenigen vuylen reuck, als dien van de Zee-Winde, Thymelaea ende Chamelaea, ghelijck wy riecken als sy noch groen zijn, oft dat wy die weycken. Het saedt is ghemeynlijck plat ende breedt.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Als Mesue betuyght, soo is de Sene warm tot in ’t beghinsel van den tweeden graed, ende droogh in den eersten. De bladeren verwarmen oock in den eersten graed. ‘Theele cruydt is wat onlieffelijck van smaeck ende reuck, in ’t knaeuwen slijmachtigh speecksel makende, als den Fenigrieck. De Drogisten hebben tweederhande soorten van Sene-bladers op verscheyden planten van Sene ghegroeyt; maer de beste meest ghepresen om te purgeren zijn de fijne oft kleyne, ’t welck langhworpigher ende scherper zijn, die van de ghemeyne groote Myrtus ghelijck. D’andere zijn ronder ende korter; de welcke voor de slechtste ghehouden worden. In voeghen, dat de beste bladers zijn die van de Tamme, ende de andere zijn van de Wilde Sene. De haeuwkens, als voorseydt is, zijn krachtigher dan de bladers, in sonderheydt als die bruyn groen zijn, een weynigh bitter, ende wat t’samen-treckende, sonderlinghe die versch zijn, doch niet onrijp. De bladeren zijn daer-en-teghen veel beter als sy groen zijn, dan als sy graeuwachtigh zijn.

Tot de bladers diemen gebruycken wil om te purgeren, voeghtmen dinghen die winden doen scheyden, ende den buyck sacht maken: ’t welck beter is, dan oft die alleen te weycke ghestelt oft gesoden waren, ende dat water inghenomen wierdt: want allen gebruyckt zijnde, maken sy veele winden ende beroerte, iae quellen de maghe ende darmen, soo datter ‘t ghemeyn volck over klaeght. Daerom Matthiolus, die teghen de leeringhe van Mesue wil houden staende, dat die niet en behoorden beteringhe te hebben, iae dat te meer is, datse met haer drooghte ende eenighe t’samentreckinghe de maeghe helpt, is seer verre verdoolt, ghelijck Lobel met veele redenen bethoont.

Om dese oorsake seydt Mesue wel dat de haeuwkens sekerer purgeren: want sy zijn velachtigh, ende ’t saedt maeckt min winden dan de bladers: want de bladers beroeren meer, in sonderheydt te weycke ghesett, ende alsdan veel meer dan ghesoden zijnde, om dat met het sieden wat van de krachten verliest, ende de windigheydt verstroyt wordt.

Om sonder hindernisse te wercken, salmen de Sene-bladeren sieden in hoender sop, oft sop van erweten, oft ander dierghelijcke vochtigheydt, ende te drincken gheven.

Sene-bladeren zijn goedt in deser voeghen ghebesight zijnde, den genen die swaermoedigh, treurigh, ende sonder uytwendige oorsaecken vervaert, bedroeft oft verschrickt zijn, ende alle de melancholijcke diepsinnighe menschen, ende voorts oock de ghene die met de vallende sieckte besmet zijn: ende zijn goedt tot alle verstoptheydt van de lever, ende sonderlinghe van de milte, tot hooftsweer, crauwagien, ruydigheydt ende melaetsheydt. Sy maken blijschap, midts de humeuren wegh te nemen, ende maken een ieughdigh lichaem: oock openen sy de verstoptheden van het inghewant; ende suyveren ende verteeren de melancholijcke oft verbrande galachtighe vochtigheden.

Sene bladeren ghebruyckt in welcker voeghen het zy, verstercken ’t ghesicht ende ’t ghehoor.

Sommighe stellen de Sene-bladeren te weyck met wey ende Spica, ende maken dat wat langhsaemigh warm; andere nemen ’t poeyer met soet melck in wijn van Sene-bladeren. Sommighe doen eenen grooten hoop Sene-bladers in witten most, den welcken sy nae dry maenden te drincken gheven, ende daer mede suyveren sy de herssenen ende sinnen, ende vermeerderen de blijschap. Men magh daer wat Anijs-saedt oft oock wat Caneel by doen.

Andere sieden de Sene-bladers met Pruymen ende Spica in water, ende maken alsoo een goede purgatie.

Sene-bladeren moghen redelijck wel ’t sieden verdraghen: maer alsmense te weycke stelt neemtmen selden min dan dry draghmen, ende selden meer dan een once ghewichts tseffens.

In de Apoteken worden verscheyden gheneesmenghelinghen gemaeckt daer de Sene in ghedaen wordt, om alle de voorschreven ghebreken te ghenesen die te langh ende onnoodigh om te verhaelen zijn. Men gheeftse met Caneel, ende oock wel met Tartarum, ende met Scammonium.

Looghe, oft water daer de Sene-bladeren in ghesoden zijn, versterckt de herssenen, de zenuwen, ’t ghesichte ende ‘t ghehoor wonderlijck, in sonderheydt daer Camille by doende, ende soo t’samen ’t hooft daer mede wasschende. De selve gheneest oock de zeeren ende alle ieucksel.

HET III. KAPITTEL.

Van Senna. (Senna alexandrina, Senna italica)

Gedaante.

Senna heeft rechtopstaande dunne tere takjes die omtrent vijf en veertig cm hoog worden en in ettelijke zijtakjes verdeeld zijn waaraan langwerpige bladeren groeien die van veel [585] verschillende bladeren die bijeen staan verzameld zijn en die van de zoete wortel, dat is Glycyrrhiza, of die van de Lombaardse linzen, dat is Colutea, vrij gelijk. De bloemen komen uit de schoot of oorsprong van de bladeren voort en zijn geel van kleur die op dunne tere steeltjes staan en als die vergaan dan volgen daarna platte en ineen gedrongen hauwtjes die krom en bijna de gedaante van een sikkel, zeis of halve maan hebben en op kleine blaasjes lijken waarin langwerpige zaden liggen die de zaden of kernen van de wijndruiven van gedaante gelijk zijn en van kleur zwartachtig of bruin. De wortel is dun, langwerpig en nergens toe nuttig.

Plaats.

Senna wordt gezaaid in Syrië en Egypte en ook in Italië en in Provence en in dat deel van Frankrijk wat omtrent Narbonen ligt. Ze wordt ook wel geplant in de hoven van de kruidliefhebbers van Hoogduitsland en Nederland, dan ze komt daar zeer traag en met grote moeite voort want ze groeit liever in warme landen en mag gans geen koude verdragen.

Tijd.

Senne wordt in Italië nimmermeer voor mei gezaaid omdat ze zo slecht tegen de koude kan en daarom blijft ze niet langer over dan de herfst.

Naam.

Dit kruid is overal en zowel in de apotheken als elders met de naam Senna bekend die in de boeken van de Griekse schrijver Actuarius en bij de laatste Latijnse schrijvers ook gevonden wordt. De Perzen noemen het abalzemer, zo men in de boeken van Mesue aangetekend vindt.

Aard.

Sena zoveel haar eigen aard en gestalte aangaat is matig genoeg gesteld en bijna in het midden van de hitte en van de koude, nochtans trekt het wat meer naar de warmte, dan ze is droog omtrent de derde graad en heeft ook een afvegende of purgerende kracht waarmee ze de buik reinigen kan zonder de mens zeer moeilijk of lastig te vallen en voorts laat ze een tezamen trekking na zich als ze de buik gereinigd heeft, zoals ons de Arabisch meesters leren die dit kruid eerst onderzocht en hun navolgers gewezen hebben.

Kracht en werking.

Senna jaagt alle taaie slijmachtige vochtigheden en scherpe of galachtige overvloedigheden uit het lijf en ook de dikke en zwarte zware of melancholische humeuren als er iets bijgevoegd wordt dat tot dezelfde humeuren dient.

Ze is een zeer goede purgatief en geschikt tot zuiver maken en reinigen van de buik en het ganse lichaam in vele verschillende gebreken en ziekten en mag alle mensen zowel mannen als vrouwen en van wat ouderdom dat ze ook zijn zeer nuttig en zonder vrees of achterdocht ingegeven worden. Want ze zuivert of purgeert het lichaam zonder enig geweld of hindernis en vooral als men er anijszaad of enige andere diergelijke welriekende dingen bij voegt of als men het mengt met die geneesdingen die de buik zacht week maken kunnen die men in het Latijn Lenientia noemt.

Voorts zo mag men Senne te gebruiken geven klein gestoten en tot poeder gebracht, maar meestal geeft men daarvan het water te drinken daar ze in te weken gestaan heeft. Dan het poeder er van wordt gewoonlijk de zwaarte van een drachme of vierendeel lood gebruikt, maar als men ze te week stelt dan mag men daar wel vier of vijf of meer van nemen en dat water te drinken geven.

Senna mag in allerhande vochtigheid of nat te weken gesteld worden.

In de brandende of hete koortsen en andere hete ziekten bedwingt men of matigt men Sena met het afkooksel van sommige verkoelende dingen of met het water daar die in te week gestaan hebben, maar in de koude langdurige ziekten kookt men het met verwarmende, openende en andere diergelijke dingen of men zet ze in wijn te weken en op die manier ingenomen is ze de menselijke aard of natuur zeer toegedaan en geschikt en maakt de buik week bijna zonder enige moeilijkheid of belet en jaagt zeer zacht en gemakkelijk alle ruwe of onrijpe vochtigheden uit het lijf.

Verkiezing.

De blaasjes, hauwtjes of zaadhuisjes van Senna worden bij de Arabische schrijvers wel meest gebruikt en geprezen, dan de geleerde van deze tijden en landen, ja gans Europa door prijzen en gebruiken de bladeren noch veel meer, want de blaasjes of hauwtjes tenzij dat ze heel rijp zijn maken vele winden in de buik en veroorzaken vele krampen en beroeringen in het lichaam en nochtans zijn ze meest alle onrijp die men gebruikt omdat ze voor hun rijpheid geplukt plegen te wezen omdat ze gemakkelijk van de wind weggedreven, los worden en afvallen, gemerkt dat haar steeltje daar ze aan hangen zeer broos en zwak is en zeer gemakkelijk gekrakt of gebroken worden. Voorts om de beste Senne te verkiezen zo moet men nemen diegene die uit Egypte en vooral van Alexandrië gebracht wordt en zonder de hauwtjes moet men de grauwste en minder groenheid hebben, dat zijn de rijpste, uitlezen omdat die minder beroerte in de buik maken dan de groene en onrijpe.

Hindernis van Senna en verbetering ervan. Behalve dat de onrijpe hauwtjes of blaasjes van Senna, zoals gezegd is, soms krampen en beroeringen in het lijf plegen te maken zijn er sommige die zowel de bladeren als blaasjes van die Senna zeggen de maag schadelijk te wezen en die ziek te maken en daarom raden ze ons aan dat men er wat gember of enig diergelijk welriekend ding bij zou voegen om de maag te versterken en te bewaren. Joannes Mesue vermaant ons ook van die Senna dat ze wat traag en langzaam in het werken is en daarom raadt hij ook aan dat men ze met wat Sal gemme helpen en bevorderen zou. En voorwaar het wordt dagelijks genoeg bevonden dat Senna veel trager en langzamer in het werken is dan de andere sterkere medicamenten, dan men mag het nochtans zeer gemakkelijk verbeteren en helpen en niet allen met Sal gemme, maar ook mits die met andere purgerende dingen vermengd is krachtiger en geweldiger en sneller of rasser in het werken maken, te weten met [586] deze ongemengde als is rabarber, Agaricus en andere en met deze gemengde als zijn Diacatholicon, Diopocaeron of konserf van dadels en de Compositie of Electuarium uit het sap van rozen of iets anders, naar de gestalte of gelegenheid van de zieke en eis van de ziekte.

BIJVOEGING.

Onder de naam Senna worden tegenwoordig van sommige kruidbeschrijvers twee geslachten begrepen waarvan dat het een deze echte Seneboom is en het ander wordt Lombaardse linzen (Colutea arborescens) genoemd wat met de Senneboom wat gelijkenis heeft, dan dat zullen we hierna onder de bomen beschrijven en nu alleen van de echte Senna spreken wat een eenjarig gewas is en zelden langer dan een halfjaar in het leven blijft en daarom is het geen heester, maar niets anders dan een kruid. Ze trekt haar bladeren ‘s nachts in zoals meest alle soorten van linzen plegen. De bladeren smaken ook als linzen of bonen. De bloemen zijn de koolbloemen zeer gelijk. In de hoven van deze Noordelijke landen blijf ze nauwelijks drie maanden zonder sterven waar dat ook noch bloemen noch hauwen krijgt, noch rijp wordt op die manier dat de drogisten die liever uit de koopsteden van Oosten en plaatsen daar ze veel groeien ontbieden en ook meer achten dan deze of de Italiaanse Senne.

Dan deze Senne is tweevormig, een met kleinere en langwerpiger bladeren en een met rondere op die manier dat deze twee schijnen te verschillen van bladeren net zoals de grote en kleine Myrtus. Mesue bekent ook twee soorten van Senne en geeft merkelijk te kennen dat het ene wild is. Bellonius vermaant ook van twee Senna, een met platte hauwen en krom als sikkels en met spitse bladeren en de andere heeft ook wel platte hauwen, maar veel breder en niet zoo krom en de bladeren zijn voor stomp of bot. De eerste is de beste en wordt Senna Orientalis genoemd en de andere die Snena media of ook Silvestris Snena, dat is wilde Senne genoemd wordt is slapper van krachten. Dit verschil is naar de plaatsen daar ze van gebracht worden. Hierbij komt de derde soort die bastaard Sena heten mag, dat is de Lombaardse lins.

Onder de Oriëntale Sene bladeren, hauwtjes en steeltjes vindt men soms geiten of schaapskeutels wat er bijkomt omdat de beste Senne in schapenmest gezaaid wordt.

De bloemen zijn bleekgeel met roodachtige adertjes. De bladeren hebben niet alleen enige kwade smaak, maar ook enige vuile reuk als die van de zeewinde, Thymelaea en Chamelaea wat we ruiken als ze noch groen zijn of dat we die weken. Het zaad is gewoonlijk plat en breed.

Aard, kracht en werking.

Als Mesue betuigt zo is Senne warm tot in het begin van de tweede graad en droog in de eerste. De bladeren verwarmen ook in de eerste graad. Het hele kruid is wat onlieflijk van smaak en reuk en maakt in het kauwen slijmachtig speeksel zoals de fenegriek. De drogisten hebben twee soorten van Senebladeren die op verschillende planten van Sene gegroeid zijn, maar de beste die het meest geprezen wordt om te purgeren zijn de fijne of kleine die langwerpiger en scherper zijn en die van de gewone grote Myrtus gelijk. De andere zijn ronder en korter die voor de slechtste gehouden worden. Op die manier dat de beste bladeren die van de tamme zijn en de andere zijn van de wilde Senne. De hauwtjes, als gezegd is, zijn krachtiger dan de bladeren en vooral als die bruingroen zijn en wat bitter en wat tezamen trekkend en vooral die vers zijn, doch niet onrijp. De bladeren zijn daartegen veel beter als ze groen zijn dan als ze grauwachtig zijn.

Tot de bladeren die men gebruiken wil om te purgeren voegt men dingen die winden laten scheiden en de buik zacht maken wat beter is dan of die alleen te week gesteld of gekookt waren en dat water ingenomen werd, want alleen gebruikt maken ze vele winden en beroerte, ja kwellen de maag en darmen zodat het gewoon volk over klaagt. Daarom houdt Matthiolus tegen de lering van Mesue staan dat die niet verbeterd behoort te worden, ja dat te meer is dat ze met haar droogte en enige tezamen trekking de maag helpt is zeer ver verdoold, zoals Lobel met vele redenen betoont.

Om deze oorzaak zegt Mesue wel dat de hauwtjes zekerder purgeren want ze zijn velachtig en het zaad maakt minder winden dan de bladeren want de bladeren beroeren meer en vooral te weken gezet en dan veel meer dan gekookt zijn omdat met het koken wat van de krachten verliest en de winderigheid verstrooid wordt.

Om zonder hindernis te werken zal men de Sennebladeren koken in hoendersap of sap van erwten of ander diergelijke vochtigheid en te drinken geven.

Sennebladeren zijn op deze manier goed gebruikt door diegene die zwaarmoedig, treurig en zonder uitwendige oorzaken bang, bedroefd of verschrikt zijn en alle melancholische diepzinnige mensen en voorts ook diegene die met de vallende ziekte besmet zijn en zijn goed tot alle verstopping van de lever en vooral van de milt, tot hoofdpijn, krabben, ruigheid en melaatsheid.

Ze maken blijdschap omdat ze de humeuren weg nemen en maken een jeugdig lichaam, ook openen ze de verstoppingen van het ingewand en zuiveren en verteren de melancholische of verbrande galachtige vochtigheden.

Sennebladeren gebruikt op welke manier het is versterken het gezicht en het gehoor.

Sommige stellen de Sennebladeren te week met wei en Spica en maken dat wat langzaam warm, andere nemen het poeder met zoete melk in wijn van Sennebladeren. Sommige doen een grote hoop Sennebladeren in witte most die ze na drie maanden te drinken geven en daarmee zuiveren ze de hersens en zinnen en vermeerderen de blijdschap. Men mag er wat anijszaad of ook wat kaneel bij doen.

Andere koken de Sennebladeren met pruimen en Spica in water en maken alzo een goed purgatief.

Sennebladeren mogen redelijk goed het koken verdragen, maar als men ze te week stelt neemt men zelden minder dan drie drachmen en zelden meer dan een ons gewicht tegelijk.

In de apotheken worden verschillende geneesmengsels gemaakt daar Senne in gedaan wordt om alle voorschreven gebreken te genezen die te lang en onnodig om te verhalen zijn. Men geeft ze met kaneel en ook wel met Tartarum en met Scammonium.

Loog of water daar Sennebladeren in gekookt zijn versterkt de hersens, de zenuwen, het gezicht en het gehoor wonderbaarlijk en vooral als er kamille bij gedaan is en zo tezamen het hoofd daarmee wassen. Dat geneest ook de zeren en alle jeuk.