Aquilaria

Agallochum, Lignum Aloës, Aspalathus ende andere vremde soorten van hout. 37.

De boomen, die om haer hout alleen ghebruyckt worden, zijn oock veelderley: maer het meest gheacht is Lignum Aloës, Paradijs-hout, oft Agallochum Dioscoridis; voor ’t welcke verscheyden soorten van hout in de Apoteken ghebroght worden.

Agallochum, schrijft Dioscorides, is een hout uyt Indien ende Arabien ghebroght, de Thueia ghelijck, met een ghespickelde schors, soo dun als een vlies: ende het hout is tsamentreckende van smaeck, met eenighe bitterheydt, seer goedt van reuck, ende bequaem om by de beroockinghen te doen, in stede van Wieroock. Maer, als Garcias ab Horto betuyght, het oprecht Agallochum, oft Lignum Aloës, datmen Paradijs-hout noemen, wast alleen in Indien, ende heeft een dicke schors als ander hout: ende aengaende datmen ’t voor Wieroock ghebruyckt soude hebben, hy ghelooft datmen den Wieroock eer in stede van Agallochum ghebruyckt heeft, midts dat den Wieroock veel beter koop ende overvloedigher is dan Lignum Aloës; van’t welck seer luttel boomen te vinden zijn. Voorts soo is dit oprecht Lignum Aloës, seydt hy, maer eenderley, al is ’t dat andere daer van verscheyden soorten van stellen.

Den oprechten boom van Lignum Aloës is van tacken ende bladeren den Olijf-boom ghelijck, somtijdts grooter. De bloemen en zijn noch niet beschreven: dan Serapio seydt dat de vrucht roodt is, ende rondt als Peper. Het hout en heeft gheenen sonderlinghen reuck, dan als het droogh is: ende de lieffelijckheydt die daer in is, vindtmen alleen in ’t hert oft middelste van dit hout; (want de dicke schors ende het hout dat de schorsse naest is, en hebben gantsch gheenen reuck: ) Welck hout voor best ghehouden wordt als het seer bruyn oft swartachtigh is, met aschgrauwe aderen doorreghen, swaer, seer veel vette vochtigheydt inhoudende, sulcks als Clusius in Portugael heeft ghesien, aldaer uyt Oost-Indien ghebroght, ende in grooter weerden ghehouden. Dan om het beste te verkiesen, salmen dat op ’t vier legghen, oft ontsteken: ende komt daer veel vochtigheydts uyt, dan is het goedt. “Tghene dat te gronde gaet, en is altijdts ’t best niet: want somtijdts sal het alderbeste op ’t water drijven. Maer de Indiaenen achten de grootste stucken voor de beste, meynende datse dies te meerder krachten hebben.

In de winckels van Venegien is ’t beste Paradijs-hout uyt den swarten rosachtigh, ende gomachtigh, swart, te gronde gaende alsmen ’t in water worpt, ende tsamentreckende van smaeck, eer drooghende, maer niet seer bitter, op ’t vier brandende, ende eenen seer lieffelijcken reuck ghevende, ende een sap oft vette vochtigheyt van goeden reuck, ghelijck Eben-hout ende Pock-hout; het welcke dat van verwe ghelijck is, ende misschien een mede-soorte daer van.

Van dit Xyloaloës isser in de Apoteken een ander soorte (die Lobel voor de beste hout) als van eenen block oft struyck ghehouwen, ghewichtigh, oock uyt den swarten rosachtigh, met bruyne aderkens, oock van reuck ende smaeck als ’t voorgaende, maer lieffelijcker, bitter ende veel vetter: ’t welck gheknauwt zijnde, taey is ghelijck Wachs. Het hout is voorts wit, broosch ende breucksaem, maer niet soo specerijachtigh.

Een ander soorte is verscheyden verwigh, van sommighe oock voor de Aspalathus ghehouden, hebbende witte oft bleeckgeele, ende andere rosachtighe ende bruyne aderen onder een ghemenght, doch meer aen de tacken dan aen den struyck: ende dese soorte houden sommighe voor de Thuia: dan de Thuia moet het Cypres-hout ghelijcken.

Een ander soorte is in Indien Aguila Brava, dat is Lignum Aloës silvestre, gheheeten, daer de Wijse van Indien hun doode lichaemen mede branden: dan dat is wel een welrieckende soorte van hout, maer en is nochtans gheen oprecht Lignum Aloës.

Men vindt noch een ander soorte, van uyterlijck ghedaente het oprecht Lignum Aloës seer ghelijck [1457] maer gantsch sonder reuck: sommighe hebben het Lignum Rhodium voor Agallochum ghehouden: ende Ruellius verhaelt vier soorten van Agallochum, maer dat zijn misschien andere soorten van welrieckende hout: iae daer zijn bijnae soo veel soorten van Agallochus, seydt Lobel, alsser zijn wel versiene winckels van drogisten. Want sommighe meynen dat Agallochus anders niet en is dan Eben-hout: andere segghen dat Aspalathus ende Agallochus eenerhande hout zijn: ende noch andere versekeren dat Agallochus Geele Sandelhout is.

Ons ghemeyn Lignum Aloës wordt van Calechut tot Alexandrien ghebroght: maer ’t wast alleen in Malaca ende Samatra: ende wordt van daer in Sina ende elders ghesonden: het Wildt oft oneyghen gheslacht wast in Comorin ende in Zeilan. Serapio, vier soorten van dit hout maeckende, seydt dat de beste (Indum toeghenoemt) swart is, oft verscheydenverwigh, vol saps, swaer, dick ende vast, niet witachtigh, noch oock niet haest brandende, ende in een eylandt groeyt dat Fiuma heet: de tweede soorte wast by een stadt van Indien Mondel ghenoemt: de derde, die oock goedt is, dicht ende vol vochtigheydt te gronde gaende, wast by een stadt Seysi ghenoemt: de vierde wast in Alcumeri; ende is de slechtste van allen. Dan de ghene die segghen dat dit hout alleen in ’t aerdts Paradijs groeyt zijn bedroghen. Pyrard seydt dat het best by de riviere Ganges vlottende ghevonden wordt, oft aen den mondt van de selve, by den oever van de Zee: ende is heel Indien door seer dier boven alle hout.

Dit hout heet in Malaca Garro oft Garoa; ende het beste Calamba oft Calambac; in ’t Arabisch Agulugen, Hoad, ende Haud, in Decan ende Guzarata Ud: ende is ’t ghene dat Dioscorides Agallochon noemt, ende Xyloaloë: ende dat in ’t Latijn oock Agallochum, Lignum Xyloaloë ghenoemt wordt; in ’t Arabisch oock somtijdts Agaloian, Agulugi ende Algaloian (maer niet Algalia, want dat is een soorte van Muscus;) in ’t Hooghduytsch Paradeisz-holtz, ende Aloës-holtz; in ’t Fransch Bois d’Aloës. Serapio gheeft het vier toenaemen, te weten Indum, Mondunum, Seificum ende Alcumericum. Sommighe heeten ’t Tarum Plinij.

Paradijs-hout wordt in Indien meest ghebruyckt om daer goede beroockinghe van te maecken, ende om het lichaem daer mede te wrijven ende wel te doen riecken: ende is tot veele andere dinghen nut, alsmen van ’t beste krijghen kan: want het wordt ghesoden, ende dat water oft dien Wijn wordt ghebesight tot veele sieckten; want alle kracht van ’t hout treckt in ’t water. Men seydt dat het heet ende droogh is in den tweede graed, deelachtigh van eenighe tsamentreckinghe. ‘Tpoeder daer van inghenomen gheneest de flauwheydt ende de kranckheydt der maghen, der lever, ende der herssenen; ende de bevinghe, kloppinghe ende verveertheydt des herten. Oock is ’t goedt de vrouwen om de moeder te ontsluyten; ende sonderlinghen voor alle kranckheydt des lichaems die van koude ghekomen is, alsmen een half loot van dit hout eenen nacht in Wijn laet weycken; ende dien Wijn drinckt. Alsmen den domp van desen Wijn van onder opwaerts laet komen, dan sullen de vrouwen haer stonden krijghen. Met Galigaen in Wijn ghesoden ende ghedroncken, doet de spijse wel verteeren, ende sterckt de maegh. Den roock van dit ghebranden hout, door de neusgaten ghetrocken, sterckt de herssenen, ende vermeerdert ’t verstant. Xyloaloë, seydt Dioscorides, wordt gheknauwt, oft in water ghesoden, ende den mondt daer mede ghespoelt, om eenen welrieckende aessem te krijghen. Het opent ’t verstopt inghewant; maer maeckt den buyck hardt, ende helpt de ghene die de droppelpisse hebben door koude ende slappigheydt van de blase. Ghestooten, ende over ’t heele lichaem ghestroyt, verdrijft het sweeten. Van de wortel een vierendeel loots inghenomen is goedt teghen de vochtighe ghebreken ende weeckigheydt van de maghe; ende matight de hitte. De selve wortel met water inghenomen, is goedt teghen de pijne van de sijde ende krimpinghen des buycks. Eenighe segghen dat meest alle dese soorten, die voor Paradijs-hout ghehouden worden, alle de krachten van het Eben-hout hebben. Dan sy dienen meest alle om daer schoone ende welrieckende bollekens van te draeyen, om de ghebedekens te lesen.

Tigname, als ofmen Thymiame seyde, is nae de meyninghe van sommighe het Narcaphthum oft Naschaphthum; ende is een welrieckende schorsse, als die van Sycomorus: doch sy is ghenomen van den boom die in ’t Arabisch Lafahate heet, oft Nabach; in ’t Italiaensch Agallocho, een soorte van Paradijs-hout oft Aspalathus.

Aspalathus is oock heel onbekent: ende Jacobus Silvius seydt dat het Lignum Aloës, datmen in de Apoteken meest vindt, beter over een komt met den Aspalathus van Dioscorides dan met het Agallochum. Men vindt nochtans dry oft vier soorten van hout, die alle Aspalathus heeten.

1. De eerste is een dick stuck, vast ende wel ghesloten, al oft het van ’t onderste van een boomken ghehouwen waer, met straels-ghewijse aderkens oft draeykens, ghewichtigh, van verwe het Palm-hout ghelijck, maer geeler, met eenen seer lieffelijcken reuck, die langh by blijft. Den smaeck en is niet soo bitter, noch onlieflijck. Dese wordt voor oprecht by de Theriakels ghedaen.

2. De tweede soorte, van sommighe voor een soorte van Lignum Aloës ghehouden, van Lobel Aspalathus Rhodius ghenoemt, dat is Aspalathus van Rhodes, om datse van het eylandt Rhodes overghesonden is, heeft eenen seer grooten block, roodt als Iben-hout, soo sterck rieckende dat de heele kamer oft sale vol wordt van den seer goede reuck. Dan het oprecht Aspalathum, seydt Plinius, rieckt wat nae Beversijn.

3. De derde soorte, Aspalathus Roseus van sommighe ghenoemt, is van buyten wit; ende heeft binnen geelachtigh rinsel oft weerkens; ende is het Wit ende Geel-Sandel-hout seer ghelijck. ‘Theeft den soeten reuck ende smaeck van de Witte Roose, sonder dat het den ghenen die dat knauwt eenighe merckelijck eyghentheydt toont, ten waer een kleyne warmte. Sommighe houden dit voor het oprecht Lignum Rhodium, dat is Wilden Olijf-boom van Rhodes, hier nae beschreven, oft voor Sandel-hout. Dierick Cluyt van Delft hadde een schoon blocksken daer van, dat noch sijn schorsse aen hadde, seer gherimpelt, van verwe ende ghedaente ghelijck den Ilex-boom, sonder reuck: tusschen de rimpels was een weynigh gomme, welrieckende ghelijck het binnenste hout.

4. Voor oprecht Aspalathum houden andere een ander geel hout, daer men Pater nosters van draeyt, dat sommighe oock Lignum Aloës, sommighe Santalum noemen; hoe wel dat het van beyden veel verschilt; iae sommighe houden ’t voor Lignum Turris, als Wieroock-boom-hout.

Aspalathus, schrijft Dioscorides, heeft een verwarmende kracht met tsamentreckinghe: ende in Wijn ghesoden, is seer nut om de quade zeerigheden van den mondt te wasschen, ende te doen in de voortsetende sweeringhen van de schamelheydt; ende in de zeerigheden van binnen den neuse: maer in de moeder ghegoten verlicht het baeren: het poeder selve met eenen pessus van onder gheset, treckt af de doode vrucht: ende den Wijn, daer dat in ghesoden heeft, stopt den buyckloop, ende gheneest het bloetspouwen, ghedroncken zijnde. Op de selve wijse ghebruyckt, gheneest de droppelpisse, doet de gheswillen scheyden ende vergaen, ende gheneest de krimpinghen ende rommelinghen in den buyck. Als Galenus seydt, het is scherp ende tsamentreckende van smaeck, maer van onghelijcker deelen: want met sijn scherpe deelen verwarmet; ende met d’andere, te weten sijn eerdachtighe grove wranghe deelen, verkoelet: dan het drooght door beyde de deelen: ende is des halven seer goet teghen de sinckinghen, vloeden ende verrottinghen: niet te min de verwarmende kracht is de meeste. Den besten Aspalathus is swaer, roodt als de schorsse af ghenomen is, oft nae den peerschen treckende, dicht, welrieckende, bitter: want de slechte soorte is wit, houtachtigh, sonder reuck..

Aspalathus secundus Dioscoridis, met den naem Aspalathos heel Grieckenlandt door bekent, dient daer om hegghen ende tuynen van te maecken; want het is een heel doornachtigh ghewas: sijn hout is wit, seer hardt ende swaer: dan het middelste oft het hert daer van is swart, sonder reuck. De bloemen zijn geel als Brem-bloemen, ’s morghens als ’t waeyt eenen seer soeten reuck verre van haer spreydende: de kleyne hauwkens [1458] inhouden dry oft vier saden. De bladeren zijn als die van de Ruyte, dry by een. De wortel is vast, houtigh, sonder reuck. Het is de Acacia altera Matthioli, om datse Matthiolus voor Acacia houdt, maer qualijck, seydt Honorius Bellus.

Prosper Alpinus vermaendt van eenen Aspalathus Creticus, veel in Candien wassende, dat een heester is, dicht ghetackt, met harde stekende vinnighe witte doornen, met een witte schorsse, meer dan vijf voeten hoogh; met veele kleyne saffraengeele bloemen, die van Spartium ghelijck, maer uytnemende lieffelijck van reuck; de wortelen zijn hardt, langh, dick, geel, met een seer welrieckende schors. Sommighe houden den Rhamnus oock voor Aspalathus.

Roosen-hout, van de Fransoysen Bois de Rose gheheeten, dat veel in ’t eylandt van Sinte Helena wast, is misschien de derde soorte van Aspalathus: andere rekenen dat by het Eben-hout.

Rhodium Lignum, dat sommighe voor oprechten Cythisus houden (ende Honorius Bellus in ’t Latijn Cythisus verus heet, Matthiolus Olivastrum, andere Agallochum) van andere voor oprechten Aspalathus by de Theriakelen ghedaen, maer qualijck, groeyt in Rhodes, ende in een eylandeken daer by gheleghen: ende is eens mans lenghde hoogh, oft hoogher, met hout soo dick als eenen arm, oft dicker, binnen dicht, swart als Eben-hout, dienende in Turckijen om daer hechten van messen af te maecken, ende om daer ronde bollekens van te draeyen, om hun ghebedekens te lesen; ende by de Christenen voor Pater nosters. Anders is het den Cytisus Maranthae heel ghelijck; ende is mischien ’t selve ghewas.

Archontoxylo van Candien, alsoo gheheeten, als ofmen Heeren-hout seyde, dat sommighe voor Cytisus verus houden, verschilt van het Lignum Rhodium: want het heeft langher bladeren, somtijdts vier by een, ende saedt als Klaver-saedt. Dan andere segghen dat het den oprechten Cytisus niet en is, maer soude Ebenus Cretica moghen heeten: het hout is swart, blinckende als Eben-hout, ghelijck by den Bastaerdt-Cytisus oock vermaent is.

Andere gheslachten van Aspalathus alter, uyt Clusius in ’t Bijvoeghsel van den Stekende Brem beschreven (midts dat sommighe den Stekende Brem oock voor Aspalathus alter houden) en dienen hier niet wederom verhaelt te zijn; midts datse alle doornachtigher zijn, ende den Aspalathus noch van reuck, noch van krachten niet en ghelijcken

Agallochum, Lignum Aloës, Aspalathus en andere vreemde soorten van hout. 37.

De bomen die alleen om hun hout gebruikt worden zijn ook velerlei, maar het meest geacht is Lignum Aloës, paradijshout of Agallochum Dioscoridis waarvoor verschilende soorten van hout in de apotheken gebracht worden.

(Aquilaria agallocha) Agallochum, schrijft Dioscorides, is een hout dat uit Indien en Arabië gebracht wordt en op Thuja lijkt met een gespikkelde schors en zo dun als een vlies en het hout is tezamen trekkend van smaak met enige bitterheid en zeer goed van reuk en geschikt om bij de berokingen te doen in plaats van wierook. Maar, als Garcias ab Horto betuigt, het echt Agallochum of Lignum Aloës dat men paradijshout noemen groeit alleen in Indien en heeft een dikke schors zoals ander hout en aangaande dat men het voor wierook gebruikt zou hebben, hij gelooft dat men wierook eerder in plaats van Agallochum gebruikt heeft omdat de wierook veel goedkoper en overvloediger is dan Lignum Aloës waarvan zeer weinig bomen te vinden zijn. Voorts zo is dit echt Lignum Aloës, zegt hij, er maar een, al is het dat andere er verschillende soorten van stellen.

De echte boom van Lignum Aloës is van takken en bladeren de olijfboom gelijk en soms groter. De bloemen zijn noch niet beschreven, dan Serapio zegt dat de vrucht rood is en rond als peper. Het hout heeft geen bijzondere reuk dan als het droog is en de lieflijkheid die daarin is vindt men alleen in het hart of middelste van dit hout (want de dikke schors en het hout dat dichtbij de schors is hebben gans geen reuk) Welk hout voor best gehouden wordt als het zeer bruin of zwartachtig is en met asgrauwe aderen doorregen, zwaar en zeer veel vette vochtigheid bevat zulks als Clusius in Portugal heeft gezien waar het uit Oost-Indië gebracht was en in grote waarde werd gehouden. Dan om het beste te kiezen zal men dat op het vuur leggen of ontsteken en komt er veel vochtigheid uit dan is het goed. Hetgeen dat te gronde gaat is altijd het beste niet want soms zal het allerbeste op het water drijven. Maar de Indianen achten de grootste stukken voor de beste en menen dat die te meer krachten heeft.

In de winkels van Venetië is het beste paradijshout uit de zwarte rosachtig en gomachtig, zwart dat te gronde gaat als men het in het water werpt en tezamen trekkend van smaak, eerder verdrogend, maar niet zeer bitter en brandt op het vuur en geeft een zeer lieflijke reuk en een sap of vette vochtigheid van goede reuk als ebbenhout en pokhout waar het van kleur op lijkt en is misschien er een medesoort van.

Van dit Xyloaloës is er in de apotheken een andere soort (die Lobel voor de beste houdt) die van een blok of stam gehouwen is, zwaar en ook uit de zwarten rosachtig en met bruine adertjes en ook van reuk en smaak als het voorgaande, maar lieflijker, bitter en veel vetter en als dat gekauwd wordt taai is als was. Het hout is voorts wit, broos en breekbaar, maar niet zo specerijachtig.

Een andere soort is verschillend gekleurd en wordt van sommige ook voor Aspalathus gehouden en heeft witte of bleekgele en andere rosachtige en bruine aderen onder elkaar gemengd, doch meer aan de takken dan aan de stam en deze soort houden sommige voor de Thuja, dan de Thuja moet op het cipreshout lijken.

Een andere soort is in Indien Aguila Brava, dat is Lignum Aloës silvestre, genoemd daar de wijzen van Indien hun dode lichamen mee branden dan dat is wel een welriekend soort van hout, maar is nochtans geen echt Lignum Aloës.

Calambour callambouc calambac

Men vindt noch een andere soort die van uiterlijke gedaante veel op het echt Lignum Aloës lijkt [1457] maar gans zonder reuk en sommige hebben het (Convolvulus) Lignum Rhodium voor Agallochum gehouden en Ruellius verhaalt vier soorten van Agallochum, maar dat zijn misschien andere soorten van welriekend hout, ja er zijn bijna zoveel soorten van Agallochus, zegt Lobel, als er goed voorziene winkels van drogisten zijn. Want sommige menen dat Agallochus niets anders is dan ebbenhout, andere zeggen dat Aspalathus en Agallochus een soort hout is en en noch andere verzekeren dat Agallochus geel sandelhout is.

Ons gewone Lignum Aloës wordt van Calcutta naar Alexandrië gebracht, maar het groeit alleen in Malaca en Sumatra en wordt vandaar in China en elders gezonden en het wilde of oneigen geslacht groeit in Comorin en in Sri Lanka. Serapio maakt vier soorten van dit hout en zegt dat de beste (Indum toegenoemd) zwart is of verschillend gekleurd, vol sap, zwaar, dik en vast en niet witachtig en brandt ook niet gauw en in een eiland groeit dat Fiuma heet, de tweede soort groeit bij een stad van Indien die Mondel genoemd wordt en de derde die ook goed is, dicht en vol vochtigheid en te gronde gaat groeit bij een stad die Seysi genoemd wordt, de vierde groeit in Alcumeri en is de slechtste van alle. Dan diegene die zeggen dat dit hout alleen in het aards paradijs groeit zijn bedrogen. Pyrard zegt dat het beste bij de rivier Ganges vlottend gevonden wordt of aan de mond er van, bij de oever van de zee en is heel Indien door zeer duur boven alle hout.

(Aquilaria malaccensis en Aquilaria agallocho) Dit hout heet in Malakka garro of garoa en het beste calamba of calambac, in het Arabisch agulugen, hoad en haud, in Decan en Guzarata Ud en is hetgeen dat Dioscorides Agallochon noemt en Xyloaloë en dat in het Latijn ook Agallochum, Lignum Xyloaloë genoemd wordt en in het Arabisch ook soms agaloian, agalugi en algaloian (maar niet algalia want dat is een soort van Muscus) in het Hoogduits Paradeisz-holtz en Aloës-holtz, in het Frans bois d’aloës. Serapio geeft het vier toenamen, te weten Indum, Mondunum, Seificum en Alcumericum. Sommige noemen het Tarum Plinij.

Paradijshout wordt in Indien meest gebruikt om er goede beroking van te maken en om het lichaam daarmee te wrijven en goed te laten ruiken en is tot vele andere dingen nuttig als men van het beste krijgen kan want het wordt gekookt en dat water of die wijn wordt gebruikt tot vele ziekten want alle kracht van het hout trekt in het water. Men zegt dat het heet en droog is in de tweede graad en deelachtig van enige tezamen trekking. Het poeder daarvan ingenomen geneest de flauwheid en ziekte van de maag, lever en hersens en de beving, klopping en bangheid van het hart. Ook is het goed voor de vrouwen om de baarmoeder te ontsluiten en vooral voor alle ziekte van het lichaam die van koude gekomen is als men een half lood van dit hout een nacht in wijn laat weken en die wijn drinkt. Als men de damp van deze wijn van onder opwaarts laat komen dan zullen de vrouwen hun stonden krijgen. Met galigaan in wijn gekookt en gedronken laat het de spijs goed verteren en versterkt de maag. De rook van dit gebrande hout door de neusgaten opgetrokken versterkt de hersens en vermeerdert het verstand. Xyloaloë, zegt Dioscorides, wordt gekauwd of in water gekookt en de mond daarmee gespoeld om een welriekende adem te krijgen. Het opent het verstopte ingewand, maar maakt de buik hard en helpt diegene die de druppelplas hebben door koude en slapheid van de blaas. Gestoten en over het hele lichaam gestrooid verdrijft het zweten. Van de wortel een vierendeel lood ingenomen is goed tegen de vochtige gebreken en weekheid van de maag en matigt de hitte. Die wortel met water ingenomen is goed tegen de pijn van de zijde en krampen van de buik. Enige zeggen dat meest al deze soorten die voor paradijshout gehouden worden alle krachten van het ebbenhout hebben. Dan ze dienen meest alle om er mooie en welriekende bolletjes van te draaien, om de gebeden te lezen.

(Styrax thymiama) Tigname als of men Thymiame zei, is naar de mening van sommige het Narcaphthum of Naschaphthum en is een welriekende schors zoals die van Sycomorus, doch ze is genomen van de boom die in het Arabisch lafahate heet of nabach, in het Italiaans agallocho en is een soort van paradijshout of Aspalathus.

Aspalathus is ook heel onbekend en Jacobus Silvius zegt dat het Lignum Aloës dat men in de apotheken meest vindt beter overeen komt met de Aspalathus van Dioscorides dan met het Agallochum. Men vindt nochtans drie of vier soorten van hout die alle Aspalathus heten.

1. De eerste is een dik stuk die vast en goed gesloten is al of het van het onderste van een boompje gehouwen is met straalvormige adertjes of draadjes, zwaar en van kleur lijkt het op Buxus, maar geler en met een zeer lieflijke reuk die er lang bij blijft. De smaak is niet zo bitter, noch onlieflijk. Deze wordt voor echt bij de teriakels gedaan.

(Convolvulus floridus) 2. De tweede soort is van sommige voor een soort van Lignum Aloës gehouden en van Lobel Aspalathus Rhodius genoemd, dat is Aspalathus van Rhodes, omdat ze van het eiland Rhodes overgezonden is en heeft een zeer grote blok dat rood is als Taxushout en ruikt zo sterk dat de hele kamer of zaal vol wordt van de zeer goede reuk. Dan het echt Aspalathum, zegt Plinius, ruikt wat naar beverzwijn.

(Convolvulus scoparius) 3. De derde soort die Aspalathus Roseus van sommige genoemd wordt is van buiten wit en heeft binnen geelachtig strepen of knoesten en is het witte en gele sandelhout zeer gelijk. Het heeft de zoete reuk en smaak van de witte roos zonder dat het diegene die dat kauwt enige merkelijke eigenschap vertoont, tenzij een kleine warmte. Sommige houden dit voor het echt Lignum Rhodium, dat is wilde olijfboom van Rhodes dat hierna beschreven wordt of voor sandelhout. Dierick Cluyt van Delft had een mooi blokje er van dat noch zijn schors had en zeer gerimpeld was en van kleur en gedaante op Taxus leek en zonder reuk, tussen de rimpels was wat gom dat welriekend was zoals het binnenste hout.

4. Voor echt Aspalathum houden andere een ander geel hout daar men rozenkransen van draait dat sommige ook Lignum Aloës en sommige Santalum noemen, hoewel dat het van beide veel verschilt, ja sommige houden het voor Lignum Turris als wierookboomhout.

Aspalathus, schrijft Dioscorides, heeft een verwarmende kracht met tezamen trekking en in win gekookt is het zeer nuttig om de kwade zeren van de mond te wassen en te doen in de voortsetende zweren van de schaamstreek en in de zeren binnen de neus, maar in de baarmoeder gegoten verlicht het baren en het poeder er van met een pessarium van onder gezet trekt de dode vrucht af en de wijn daar dat in gekookt heeft stopt de buikloop en geneest het bloedspouwen, gedronken. Op dezelfde wijze gebruikt geneest het de druppelplas en laat de gezwellen scheiden en vergaan en geneest de krampen en rommelingen in de buik. Als Galenus zegt, het is scherp en tezamen trekkend van smaak, maar van ongelijke delen want met zijn scherpe delen verwarmt het en met de andere, te weten zijn aardachtige grove wrange delen, verkoelt het, dan het droogt door beide delen en is daarom zeer goed tegen de zinkingen, vloeden en verrotting, niettemin de verwarmende kracht is de meeste. De beste Aspalathus is zwaar en rood als de schors er af genomen is of trekt naar het paarse, dicht, welriekend en bitter want de slechte soort is wit, houtachtig en zonder reuk..

Aspalathus secundus Dioscoridis is met de naam Aspalathos heel Griekenland door bekend en dient daar om heggen en tuinen van te maken want het is een heel doornachtig gewas, zijn hout is wit en zeer hard en zwaar, dan het middelste of het hart daarvan is zwart en zonder reuk. De bloemen zijn geel als brembloemen en ’s morgens als het waait verspreidt het een zeer zoete reuk ver van zich, de kleine hauwtjes [1458] bevatten drie of vier zaden. De bladeren zijn als die van ruit drie bijeen. De wortel is vast, houtig en zonder reuk. Het is de Acacia altera Matthioli omdat Matthiolus het voor Acacia houdt, maar kwalijk, zegt Honorius Bellus.

(Genista cretica?) Prosper Alpinus vermaant van een Aspalathus Creticus die veel in Kreta groeit dat een heester is, dicht getakt en met harde stekende vinnige witte doornen en met een witte schors, meer dan honderd vijftig cm hoog en met vele kleine saffraangele bloemen die van Spartium gelijk, maar uitnemend lieflijk van reuk, de wortels zijn hard, lang, dik en geel en met een zeer welriekende schors. Sommige houden Rhamnus ook voor Aspalathus.

Rozenhout dat van de Fransen bois de rose genoemd wordt dat veel in het eiland van Sint Helena groeit is misschien de derde soort van Aspalathus, andere rekenen dat bij het ebbenhout.

(Rhodorhiza species) Rhodium Lignum dat sommige voor echte Cytisus houden (en Honorius Bellus in het Latijn Cythisus verus heet, Matthiolus Olivastrum en andere Agallochum) is van andere voor echte Aspalathus bij de teriakels gedaan, maar kwalijk, groeit in Rhodes en in een eilandje dat er bij ligt en is eens mannen lengte hoog of hoger met hout zo dik als een arm of dikker, binnen dicht en zwart als ebbenhout dat in Turkije dient om er hechten van messen van te maken en om er ronde bolletjes van te draaien om hun gebeden te lezen en bij de Christenen voor rozenkransen. Anders is het de Cytisus Maranthae heel gelijk en is misschien hetzelfde gewas.

(Ebenus cretica) Archontoxylo van Kreta is zo genoemd als of men herenhout zei dat sommige voor Cytisus verus houden en verschilt van het Lignum Rhodium want het heeft langere bladeren die soms met vier bijeen staan en zaad als klaverzaad. Dan andere zeggen dat het niet de echte Cytisus is, maar zou Ebenus Cretica mogen heten, het hout is zwart, blinkt als ebbenhout zoals bij de bastaard Cytisus ook vermaand is.

Andere geslachten van Aspalathus alter die van Clusius in het bijvoegsel van de stekende brem beschreven zijn (omdat sommige de stekende brem ook voor Aspalathus alter houden) dienen hier niet wederom verhaald te worden omdat ze alle meer gedoornd zijn en niet op Aspalathus van reuk en van krachten niet lijken