Alkanna

HET XI. CAPITEL.

Van de Anchusa.

Gheslachten.

De gheslachten van Anchusa, behalven de Lycopsis, zijn drijderhande by Dioscorides; te weten de Onoclia, het Alcibiadion, ende de derde die gheenen eyghen naem en heeft, ende wy Orcanette noemen: beneffens dese sullen wy hier een vierde soorte beschrijven, met geele bloemen.

1. Anchusa Onoclia gheheeten, heeft breede, voor spitse, rouwe ende hayrachtighe bladeren, korter dan die van [982] Ghemeyne Buglosse, maer breeder dan de Latouwe-bladeren. Sy heeft veele korte steelkens ter aerdenwaerts omgheslaghen, oock soo rouw ende hayrigh stekende als de bladeren; de welcke op haer tsop in verscheyden sijdsteelkens verdeylt zijn, verciert met bloemkens als die van Ghemeyne Buglosse, maer kleyner. De wortel is langh, doch dick als eenen vingher.

2. De tweede Anchusa Alcibiadion ghenoemt, heeft veel kleyner ende smaller bladeren dan de voorgaende Onoclia, doch oock stekende, rouw ende hayrachtigh. Den steel is tamelijcken langh, met kleyne sijd-tackskens bewassen. De bloemkens zijn kleyn, ende van verwe seer bruyn peersch, van ghedaente de Buglosse-bloemen ghelijck. De wortel is rondt ende langh.

3. De derde soorte van Anchusa, eygentlijck Orcanette geheeten, heeft noch kleyner bladeren dan de voorgaende, ende oock smaller, maer insgelijcks oock ruygh ende hayrigh. De bloemkens staen op de sijd-scheuten, ende zijn blauw van verwe. De wortel is als die van d’ander.

Veranderinge, De wortelen van dese dry voorbeschreven soorten van Anchusa zijn in de warme landen ende plaetsen roodt, ende verwen de handen met haer bloedigh sap: dan in Nederlandt ende in andere koude landen ghesaeyt zijnde, en doen sy dat niet, noch en zijn oock niet roodt in ’t aenschouwen. Soo veel pleegh de hitte der Sonnen in de cruyden te wercken, dat sy de verwe der wortelen in sulcker voeghen veranderen ende verkeeren kan.

4. Behalven dese dry isser noch een vierde soorte van dit ghewas, die met haer rouwe, ruyghe ende stekende bladeren, die somtijdts ter aerden in de ronde verspreydt ligghen, de Derde soorte van Anchusa ghelijckt; op wiens steel van een spanne langh kleyne bloemkens neerwaerts afhanghen, van maecksel langhworpigh, binnen hol, ende kleyne tobbekens oft doorghesmeten tonnekens ghelijckende, maer geel van verwe oft witachtigh. De wortel is langh, ende sinckt diep in d’aerde.

Plaetse.

Alle de soorten van Anchusa wassen gheerne in openlochtige plaetsen, ende op vet goet landt. De eerste soorte wordt in de bouwlanden ende ackers van Spaegnien ghevonden, soo men daer van schrijft: de andere en wassen niet alleen in Italien van selfs in ’t wildt, maer oock in Languedock: men vindtse oock wel elders. Dioscorides schrijft, dat het Alcibadion op sandighen grondt wast. De vierde soorte is dickwijls te vinden in Beemerlandt, aen de kanten van de ackers ende wegen.

Tijdt.

Dese cruyden groeyen ende bloeyen in de Somersche maenden: dan in den Maeytijdt gheven de wortels hun bloedigh sap van haer, als Dioscorides betuyght.

Naemen.

Dit gheslacht van ghewas is in ’t Latijn nae den Grieckschen naem Anchusa gheheeten: ende met dien naem is het hier te lande bekent bij de liefhebbers, die dat in hun hoven onderhouden: dan by de ouders hadde dese andere naemen, die onder de bastaerdt oft oneyghene naemen gheschreven staen: te weten in ‘t Griecks Catanchusa, Libyce, Archibellion, Onophyllos, Porphyris, Mydusa oft Medusa; by sommighe oock in ’t Latijn Fucus herba.

1. De eerste is hier te lande van sommighe Spaensche Buglosse gheheeten, in ’t Latijn Buglossa Hispanica, oft Anchusa Onoclia; in ’t Griecks Onocleia, ende by sommighe Calyx.

2. De tweede heet Anchusa Alcibiadion, ende Anchusa altera, dat is Tweede Anchusa; in ’t Griecks Alcibiadion, ende Onocheiles.

3. De derde en heeft eyghentlijck anders gheenen naem dan Anchusa; by ons Anchusa tertia: dan de Fransoysen noemen soo wel dese als de andere soorten Orchanette; ende met dien naem is dit ghewas by sommighe hier te lande oock bekent: de Spaegniaerts heeten ’t Soagem; de Italiaenen Anchusa.

4. De vierde magh wesen de ghene die Plinius in ‘t 20.capitel van sijn 22.boeck Pseudanchusa oft Pseudo-anchusa, dat is Bastaerdt-Anchusa, noemt, ende van sommighe Enchusa oft Doris gheheeten wordt, maer van ons Anchusa quarta, dat is vierde Anchusa.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

1. De wortel van de eerste Anchusa, die Onoclia heet, is verdroogende ende verkoelende van aerdt, ende met eenen oock wat tsamentreckende, als Galenus daer van schrijft: ende midts dat sy wat bitterachtigh is, daerom is sy oock bequaem om de galachtighe vochtigheden af te vaeghen: maer de bladers zijn min krachtigh dan de wortel: nochtans zijn die oock tsamentreckende ende drooghende.

De wortel van de eerste Anchusa oft Onoclia met olie ende Wasch ghemengelt, is goet teghen de verbrandtheydt [983] ende oude sweeringhen, soo Dioscorides betuyght: met fijne Terwen-bloeme oft met meel van gherooste Gerste, anders Polenta gheheeten, geneest sy het wildt vier ende alle heete opdrachtigheden: ende met edick gewreven, verdrijft allerhande ieucksel ende heete krauwagien; selfs de melaedscheyt; maer meest de sproeten ende placken des huyts: de selve in de moeder gedaen, treckt de vrucht af.

Dese wortel in water oft wijn ghesoden ende ghedroncken, is seer goet teghen de geelsucht, teghen de ghebreken van de nieren ende pijne van de lendenen, ende teghen de verstopte Milte, als daer gheen kortse by is; maer indien datter kortsen zijn, soo neemtmen die met Honighwater oft Mee.

Hy seydt oock, dat de selve wortel gebruyckt wierdt om het blancketsel ende de salven daer mede dick te maecken.

De bladeren van dit selve cruydt in wijn ghesoden ende ghedroncken, stelpen den loop des buycks, als den selven daer van schrijft.

2.3. De wortel van het Alcibiadion, daer wy de tweede soorte van Anchusa voor houden, is warmer van aerd, seydt Galenus, dan die van Onoclia, ende specerijachtigher: maer noch warmer dan dese is de derde kleyne soorte: de welcke bitterer is dan de andere twee, ende noch scherper oft specerijachtigher van smaeck. Ende, als Dioscorides daer van schrijft, de wortel ende de bladeren van beyde dese cruyden zijn seer goedt, ’t zy geten oft ghedroncken, ’t zy aen ’t lichaem ghebonden, teghen het verghift van alle fenijnighe dieren, maer in sonderheydt van de slanghen ende nateren.

Plinius schrijft in ‘t 15.capitel van sijn 21.boeck dat de wortel van Anchusa bequaem is om hout ende wasch daer mede roodt te verwen.

Sommighe sieden hedensdaeghs de versche onghesouten boter in wijn met de wortel van Anchusa soo lange tot sy roodt gheworden is: ende dese boter wordt dan Roode boter gheheeten: de welcke nut is niet alleen om te ghenesen de ghene die van hooghe ghevallen zijn, maer oock om de pockskens ende heete opdrachtigheden te gemackelijcker te doen uytbreken oft voortskomen, alsmen die met warm bier in ’t beghinsel te drincken gheeft.

BIIVOEGHSEL.

De Anchusa is van veele hedensdaeghs Roode Ossentonghe gheheeten, van andere Tamme Ossentonghe oft oock Schaepstonghe, met onderscheyt van Groote ende Kleyne Tamme Ossentonghe: andere noemense Kleyne Wilde Ossentonghe, tot onderscheydt van het Echium; dat van sommighe Groote Wilde Ossentonghe ghenoemt wordt; sommighe noemense Ononis oft Onosma van Dioscorides; sommighe andere Stal-cruydt; andere Onochiles maius & minus. Dan uyt dese verscheydentheydt van naemen en kan den leser tot de kennisse der cruyden niet komen; selfs hy wordt daer eer door verachtert dan vervoordert. Daerom is ’t ghenoegh datmen weet, dat de wortelen van de Anchusa, in ’t Hooghduytsch Ochsenzunge gheheeten, in ’t Fransch Orcanette, in ’t Spaensch Ancusa; in ’t Enghelsch Alcanet, van sommighe Apotekers voor Alcannae radices ghehouden worden, ende soo ghenoemt worden, te weten Anchusa ende Fucus herba, om dat sy de vinghers roodt verwen, ende als voor een blancketsel moghen strecken. Clusius seydt dat een soorte van dit ghewas in Spaegnien Argamida gheheeten is. Lobel heeft de groote, kleyne ende andere soorten oock in Enghelandt ende Vranckrijck veel ghevonden.

Geele Anchusa, in ’t Latijn Anchusa lutea, is aerdigher, maer min te vinden, seydt Lobel; ende heeft minder tackskens, in ’t opperste meer by een ghevoeght: oock heeft sy veel meer bladers, die wolachtigh zijn ende witter. Den steel is eenen voet hoogh, oft hoogher; maer ’t saedt is langh, aerdtverwigh, als dat van ’t ander. De wortel heeft een levendigher ende veel lieffelijcker roode verwe, ende is oock voller van sap.

Alderkleynste Geele Anchusa, in ’t Latijn Anchusa lutea minima, wast omtrent Montpelliers. De bloemen zijn geel, groeyende op kleyne steelkens, in een ghedraeyt ghelijck die van ’t Echium, een weynigh ghelijckende den steert van den Scorpioen.

Ander Geel Anchusa, van Fabius Columna Anchusa Echioïdes lutea Cerinthe flore montana gheheeten, wast op de berghen van Apulien. De wortel is in den Mey roodt, als sy noch teer is, maer als sy oudt is, dan wordtse houtigh, langh, grooter dan nae den eysch van het gantsch cruydt, buyten swart, schorsachtigh, hayrigh; uyt de welcke veele achter over hellende roode steelkens spruyten, anderhalven voet hoogh, met rouwe witte dons bedeckt, als oock de bladeren die smal zijn, bijnae als die van Linaria, veel tsamen by de wortel: aen den steel wordense altijdt grooter ende korter: op ’t sop komen de bloemen tweevoudigh ende krom, als die van Scorpioïdes, van onder af beghinnende: de eerste in den schoot der steelen zijn langhworpigh, honighachtigh sap inhoudende, als de bloemen van Cerinthe, hol, geel, voor aen in vijf snippelinghen ghedeylt. Wt de middel van de welcke een langh stijlken komt, omringht van vier kantighe gladde saden. Sy is een langhlevende ghewas, ende magh wel een soorte van Symphytum wesen: want haer klamme tsamentreckende vochtigheyt, bequaem om de wonden ende open schaden te heelen, komt met die van Symphytum oft Wael-wortel over een.

Witte Anchusa met breede bladers is van grootte de Buglosse met smalle bladers ghelijck. De wortel verwet oock roodt, ende de bloem is wit.

Houtachtighe Anchusa met smalle bladers, in ’t Latijn Anchusa lignosior angustifolia, en is nauws voor Anchusa te houden, seydt Lobel, als de ghene wiens houtachtighe, bruynroode wortel luttel oft niet purpurachtigh en is, voortbrenghende houtachtighe steelkens van anderhalve palme, die van de Keule ghelijck, met langhworpighe bladerkens, kleyner dan die van de voorgaende Anchusa, ende niet soo rouw. De bloemen zijn bijnae als die van de voorgaende, kleyn ende blauw. De wortel is houtachtigh, bruynroodt, luttel oft niet verwende. Sy wast in Vranckrijck. Dierghelijck ghewas is van Clusius in Portugael ghevonden met bruyn groene ruyghe smalle bladeren, ende schoone blauwe bloemen: aldaer Tomarguera ghenoemt.

Anchusa met witachtighe bloemen, van Clusius beschreven, ende Anchusa exalbido flore gheheeten, schijnt oock een mede-soorte van de vierde soorte van Dodoneus te wesen; want de bloemen komen uyt ruyghe huyskens oft scheekens voort, de bloemen van Wael-wortel schier ghelijck, wit, oft uyt den witten, wat nae den bleeckgeelen treckende, in vijf hoecken verdeylt: nae de welcke saedt volght als dat van um, een adders hoofdeken ghelijck. De bladeren zijn veel in ’t ghetal, een palme langh, seer smal, ende stekende ruygh: tusschen de welcke het tweede iaer eenen ghetackten steel met de voorseyde bloemen spruyt, oock seer ruygh ende met kleyner bladeren bewassen. De wortel is eenen kleynen vingher dick, met een swarte schorsse bedeckt; van binnen met heel schoone roodt verwende sap vervult, soo ghelijfvigh, datmense als de wortel van ghemeyne Buglosse soude moghen confijten: dan sy is sonder smaeck, oft soetachtigh. Sy wast in Hungarijen ende Oostenrijck.

Peerel-cruydt met de bloemen van Anchusa is van Lobel in ’t Latijn Lithospermum Anchusae facie gheheeten; ende wast in Piemont, hebbende rouwe struyckachtighe tackskens, met bladers van Peerel-cruydt; maer de bloemen zijn blauw, die van de Wilde Buglosse oft Anchusa ghelijck; als voren oock gheseydt is.

Ander Wildt Peerel-cruydt met roode wortelkens van Anchusa, oock elders vermaent, ende van Lobel Anchusa degener facie Milis Solis ghenoemt, wast omtrent Mechelen; ende is van roode wortel ende oock bladerkens de Anchusa niet seer onghelijck: anders is sy van saedt ende voorder ghedaente, een middel-soorte tusschen de Anchusa oft Buglosse, ende het Peerel-cruydt. [984]

Noch van de krachten van Anchusa.

Te Granaden in Spaegnien, seydt Clusius, verkooptmen kleyne dooskens vol van een salve van de wortelen van Anchusa ghemaeckt, die in Provencen veel wast, daer de vrouwen haer aensicht mede blancketten.

De wortelen van Wilde Anchusa met Ysop ende Kersse ghedroncken, iaeghen af ende dooden de breede wormen die in ’s menschen lijf groeyen.

De kleyne soorte heeft kleyn bruyn saedt: welck saedt gheknouwt zijnde, ende dan in ’t backhuys van de slanghen ghespogen, doetse sterven.

De bladers van Onosma oft Stal-cruydt, dat een soorte van Anchusa is, met wijn inghenomen, iaeghen de vrucht af, seydt Dioscorides: iae men seydt dat, by aldien een swangher vrouwe daer over treedt, datse soude misvallen van kinde: ’t selve seydtmen oock van de bladeren als sy die knouwen.

Teghen de weedom vande nieren ende lendenen neemtmen een draghme swaer van de wortel van Anchusa met wat wijns.

De ghestooten bladers met Honigh opgheleydt, ende met wat meels, ghenesen de verstuyckte leden.

Het water, daer de wortelen van Anchusa in ghesoden zijn, langhs de vloeren ghespaeyt, brenght de Vloyen om.

HET XI. KAPITTEL.

Van Anchusa. (Alkanna tinctoria)

Geslachten.

De geslachten van Anchusa zijn behalve Lycopsis drievormig bij Dioscorides, te weten de Onoclia, het Alcibiadion en de derde die geen eigen naam heeft en we orcanette noemen en naast deze zullen we hier een vierde soort beschrijven met gele bloemen.

1. Anchusa Onoclia genoemd heeft brede en voor spitse, ruwe en haarachtige bladeren die korter zijn dan die van [982] gewone buglosse, maar breder dan slabladeren. Ze heeft vele korte steeltjes die ter aardenwaarts omgeslagen zijn die ook zo ruw en harig steken als de bladeren die op hun top in verschillende zijsteeltjes verdeeld zijn en versierd met bloempjes als die van gewone buglosse, maar kleiner. De wortel is lang, doch dik als een vinger.

2. De tweede Anchusa, Alcibiadion genoemd, heeft veel kleiner en smaller bladeren dan de voorgaande Onoclia, doch ook stekend, ruw en haarachtig. De steel is tamelijk lang en met kleine zijtakjes begroeid. De bloempjes zijn klein en van kleur zeer bruin paars en van gedaante de buglossebloemen gelijk. De wortel is rond en lang.

3. De derde soort van Anchusa die eigenlijk orcanette heet heeft noch kleiner bladeren dan de voorgaande en ook smaller, maar insgelijks ook ruig en harig. De bloempjes staan op de zijscheuten en zijn blauw van kleur. De wortel is als die van de andere.

Verandering. De wortels van deze drie voorbeschreven soorten van Anchusa zijn in de warme landen en plaatsen rood en kleuren de handen met hun bloedig sap, dan als ze in Nederland en in andere koude landen gezaaid zijn doen ze dat niet, noch zijn ook niet rood in het aanschouwen. Zoveel plag de hitte van de zon in de kruiden te werken dat ze de kleur van de wortels op zo’n manier veranderen en verkeren kan.

4. Behalve deze drie is er noch een vierde soort van dit gewas die met haar rouwe, ruige en stekende bladeren die soms ter aarden in de rondte verspreidt liggen op de derde soort van Anchusa lijkt op wiens steel van zeventien cm lang kleine bloempjes neerwaarts afhangen die van vorm langwerpig zijn, binnen hol en op kleine tobbetjes of dooreen gesmeten tonnetjes lijken, maar geel van kleur of witachtig. De wortel is lang en zinkt diep in de aarde.

Plaats.

Alle soorten van Anchusa groeien graag in open luchtige plaatsen en op vet goed land. De eerste soort wordt in de bouwlanden en akkers van Spanje gevonden, zo men er van schrijft: de anderen groeien niet alleen in Italie vanzelf in het wild, maar ook in Languedock en men vindt ze ook wel elders. Dioscorides schrijft dat het Alcibadion op zandige grond groeit. De vierde soort is dikwijls te vinden in Bohemen aan de kanten van de akkers en wegen.

Tijd.

Deze kruiden groeien en bloeien in de zomerse maanden, dan in de maaitijd geven de wortels hun bloedig sap van zich, als Dioscorides betuigt.

Namen.

Dit geslacht van gewas is in het Latijn naar de Griekse naam Anchusa genoemd en met die naam is het hier te lande bij de liefhebbers bekend die dat in hun hoven onderhouden, dan bij de ouders had deze andere namen die onder de bastaard of oneigen namen geschreven staan, te weten in het Grieks Catanchusa, Libyce, Archibellion, Onophyllos, Porphyris, Mydusa of Medusa en bij sommige ook in het Latijn Fucus herba.

1. De eerste is hier te lande van sommige Spaanse buglosse genoemd en in het Latijn Buglossa Hispanica of Anchusa Onoclia, in het Grieks Onocleia en bij sommige Calyx.

2. De tweede heet Anchusa Alcibiadion en Anchusa altera, dat is tweede Anchusa, in het Grieks Alcibiadion en Onocheiles.

(Anchusa undulata) 3. De derde heeft eigenlijk geen andere naam dan Anchusa en bij ons Anchusa tertia, dan de Fransen noemen zowel deze als de andere soorten orchanette en met die naam is dit gewas bij sommige hier te lande ook bekend, de Spanjaarden noemen het soagem, de Italianen Anchusa.

(Onosmoa echioides of Anchusa italica?) 4. De vierde mag diegene wezen die Plinius in het 20^ste kapittel van zijn 22^ste boek Pseudanchusa of Pseudo-anchusa noemt, dat is bastaard Anchusa, en van sommige Enchusa of Doris genoemd wordt, maar van ons Anchusa quarta, dat is vierde Anchusa.

Aard, kracht en werking.

1. De wortel van de eerste Anchusa die Onoclia heet is verdrogende en verkoelend van aard en meteen ook wat tezamen trekkend, als Galenus er van schrijft, en omdat ze wat bitterachtig is daarom is ze ook geschikt om de galachtige vochtigheden af te vegen, maar de bladeren zijn minder krachtig dan de wortel, nochtans zijn die ook tezamen trekkend en drogend.

De wortel van de eerste Anchusa of Onoclia met olie en was gemengd is goed tegen de verbranding [983] en oude zweren, zo Dioscorides betuigt, met fijne tarwebloem of met meel van geroosterde gerst, anders Polenta genoemd, geneest ze het wild vuur en alle hete uitslag en met azijn gewreven verdrijft het allerhande jeuk en hete krabben en zelfs de melaatsheid, maar meest de sproeten en plekken van de huid en als die in de baarmoeder gedaan wordt trekt het de vrucht af.

Deze wortel in water of wijn gekookt en gedronken is zeer goed tegen de geelzucht, tegen de gebreken van de nieren en pijn van de lendenen en tegen de verstopte milt als er geen koorts bij is, maar indien dat er koortsen zijn neemt men die met honigwater of mede.

Hij zegt ook dat die wortel gebruikt werd om het blanketsel en de zalven daarmee dik te maken.

De bladeren van dit kruid in wijn gekookt en gedronken stelpen de loop van de buik, zoals dezelfde er van schrijft.

2.3. De wortel van het Alcibiadion daar we de tweede soort van Anchusa voor houden is warmer van aard, zegt Galenus, dan die van Onoclia en specerijachtiger, maar noch warmer dan deze is de derde kleine soort die bitterder is dan de andere twee en noch scherper of specerijachtiger van smaak. En, als Dioscorides er van schrijft, de wortel en de bladeren van beide deze kruiden zijn zeer goed, hetzij gegeten of gedronken, hetzij aan het lichaam gebonden tegen het vergif van alle venijnige dieren, maar vooral van de slangen en natter.

Plinius schrijft in het 15^de kapittel van zijn 21^ste boek dat de wortel van Anchusa geschikt is om hout en was daarmee rood te verven.

Sommige koken tegenwoordig de verse ongezouten boter in wijn met de wortel van Anchusa zolang tot ze rood geworden is en deze boter wordt dan rode boter genoemd die niet alleen nuttig om diegene te genezen die van hoog gevallen zijn, maar ook om de pokjes en hete opdrachtigheden gemakkelijker te laten uitbreken of voortkomen als men die met warm bier in het begin te drinken geeft.

BIJVOEGING.

Anchusa is van vele tegenwoordig rode ossentong genoemd en van andere tamme ossentong of ook schaapstong met onderscheidt van grote en kleine tamme ossentong, andere noemen het kleine wilde ossentong tot onderscheidt van het Echium dat van sommige grote wilde ossentong genoemd wordt, sommige noemen het Ononis of Onosma van Dioscorides, sommige andere stalkruid en andere Onochiles majus & minus. Dan uit deze verscheidenheid van namen kan de lezer niet tot de kennis van de kruiden komen, zelfs wordt er eerder door achter gesteld dan bevorderd. Daarom is het genoeg dat men weet dat de wortels van Anchusa, in het Hoogduits Ochsenzunge genoemd, in het Frans orcanette, in het Spaans ancusa en in het Engels alcanet van sommige apothekers voor Alcannae radices gehouden worden en zo genoemd worden, te weten Anchusa en Fucus herba omdat ze de vingers rood verven en als voor een blanketsel mogen strekken. Clusius zegt dat een soort van dit gewas in Spanje argamida genoemd wordt. Lobel heeft de grote, kleine en andere soorten ook in Engeland en Frankrijk veel gevonden.

(Alkanna lutea) Gele Anchusa, in het Latijn Anchusa lutea, is aardiger, maar minder te vinden, zegt Lobel, en heeft minder takjes die in het opperste meer bijeen gevoegd zijn en ook heeft ze veel meer bladeren die wolachtig zijn en witter. De steel is dertig cm hoog of hoger, maar het zaad is lang, aardkleurig als dat van het ander. De wortel heeft een levendiger en veel lieflijker rode kleur en is ook voller van sap.

(Lithospermum apulum) Allerkleinste gele Anchusa, in het Latijn Anchusa lutea minima, groeit omtrent Montpelliers. De bloemen zijn geel en groeien op kleine steeltjes en zijn ineen gedraaid als die van Echium en lijken wat op de staart van een schorpioen.

(Onosma echioides) Andere gele Anchusa is van Fabius Columna Anchusa Echioïdes lutea Cerinthe flore montana genoemd en groeit op de bergen van Apulië. De wortel is in mei rood als ze noch teer is, maar als ze oud is dan wordt ze houtig, lang en groter dan naar de eis van het ganse kruid is, buiten zwart, schorsachtig en harig waaruit vele achter over hellende rode steeltjes spruiten van vijf en veertig cm hoog die met ruw wit dons bedekt zijn als ook de bladeren die smal zijn en bijna als die van Linaria en veel tezamen bij de wortel, aan de steel worden ze altijd groter en korter en op de top komen de bloemen tweevoudig en krom als die van Scorpioïdes en beginnen van onder af, de eerste in de schoot van de stelen zijn langwerpig die honigachtig sap bevatten als de bloemen van Cerinthe, hol, geel en vooraan in vijf snippels gedeeld. Uit het midden er van komt een lang stijltje dat omringd is van vier kantige gladde zaden. Het is een lang levend gewas en mag wel een soort van Symphytum wezen want haar klamme tezamen trekkende vochtigheid is geschikt om de wonden en open schade te helen en komt met die van Symphytum of waalwortel overeen.

Witte Anchusa met brede bladeren is van grootte de buglosse met smalle bladeren gelijk. De wortel kleurt ook rood en de bloem is wit.

(Lithodora diffusa) Houtachtige Anchusa met smalle bladeren, in het Latijn Anchusa lignofior angustifolia, is nauwelijks voor Anchusa te houden, zegt Lobel, als diegene wiens houtachtige, bruinrode wortel weinig of niet purperachtig is en houtachtige steeltjes van vijftien cm voort brengt die van bonenkruid gelijk, met langwerpige bladertjes die kleiner zijn dan die van de voorgaande Anchusa en niet zo ruw. De bloemen zijn bijna als die van de voorgaande, klein en blauw. De wortel is houtachtig, bruinrood en kleurt weinig of niet. Het groeit in Frankrijk. Diergelijk gewas is van Clusius in Portugal gevonden met bruingroene ruige smalle bladeren en mooie blauwe bloemen die daar tomarguera genoemd wordt.

Anchusa met witachtige bloemen is van Clusius beschreven en Anchusa exalbido flore genoemd schijnt ook een medesoort van de vierde soort van Dodonaeus te wezen, want de bloemen komen uit ruige huisjes of scheden voort en lijken veel op de bloemen van waalwortel, wit of uit het witte trekt het wat naar het bleekgele en is in vijf hoeken verdeeld waarna zaad volgt als dat van Echium en lijkt op een adderhoofd. De bladeren zijn veel in het getal en tien cm lang, zeer smal en stekend ruig waartussen het tweede jaar een getakte steel met de voor vermelde bloemen spruit die ook zeer ruig zijn en met kleiner bladeren begroeid. De wortel is een kleine vinger dik en met een zwarte schors bedekt, van binnen met heel mooi rood vervend sap vervult en zo stevig dat men ze als de wortel van gewone buglosse zou mogen konfijten, dan ze is zonder smaak of zoetachtig. Het groeit in Hongarije en Oostenrijk.

(Lithospermum arvense) Parelkruid met de bloemen van Anchusa is van Lobel in het Latijn Lithospermum Anchusae facie genoemd en groeit in Piemont, heeft ruwe struikachtige takjes met bladeren van parelkruid, maar de bloemen zijn blauw en zijn die van de wilde buglosse of Anchusa gelijk, als tevoren ook gezegd is.

(Lithospermum arvense) Ander wild parelkruid met rode worteltjes van Anchusa is ook elders vermaand en van Lobel Anchusa degener facie Milis Solis genoemd en groeit omtrent Mechelen en lijkt van rode wortel en ook bladertjes veel op Anchusa, anders is ze van zaad en verdere gedaante een middelsoort tussen Anchusa of buglosse en het parelkruid. [984]

Noch van de krachten van Anchusa.

Te Granada in Spanje, zegt Clusius, verkoopt men kleine doosjes vol van een zalf die van de wortels van Anchusa gemaakt is die in Provence veel groeit daar de vrouwen hun aanzicht mee blanketten.

De wortels van wilde Anchusa met hysop en kers gedronken jagen af en doden de brede wormen die in het mensen lijf groeien.

De kleine soort heeft klein bruin zaad en als dat zaad gekauwd wordt en dan in de mond van de slangen gespuwd laat ze sterven.

De bladeren van Onosma of stalkruid dat een soort van Anchusa is met wijn ingenomen jagen de vrucht af, zegt Dioscorides, ja men zegt dat als een zwangere vrouwe daarover treedt dat ze zou misvallen van kind en hetzelfde zegt men ook van de bladeren als ze die kauwen.

Tegen de weedom van de nieren en lendenen neemt men een drachme zwaar van de wortel van Anchusa met wat wijn.

De gestoten bladeren met honig opgelegd en met wat meel genezen de verstuikte leden.

Het water daar de wortels van Anchusa in gekookt zijn langs de vloeren gesproeid brengt de vlooien om.