Fucus

HET XXII. CAPITEL.

Van Fucus, uyt Theophrastus ende andere oude schrijvers.

Gheslachten.

Den Fucus, als Theophrastus betuyght, is veelerhande: van desen sullen wy nu vier gheslachten beschrijven, soo die van de ouders vermaent zijn.

Ghedaente.

1. Het eerst gheslacht is breebladigh, uytghestreckt ende wijt verspreydt, grasachtigh van verwen. De wortel is van buyten ruygh oft hayrachtigh, binnen schelpachtigh, seer lang ende dick, de Crommygeteia niet qualijck ghelijckende.

2. Het ander gheslacht (Trichophyllon van den selven Theophrastus ghenoemt) heeft smalle bladeren, iae soo dun als hayr, Venckels-ghewijs, met grasverwigh, noch oock niet bleeckgeel: het is oock sonder steel, maer recht sich selven met sijn bladerkens van selfs overeynd.

Beyde dese soorten van cruyden zijn seer neer ende leegh, sulcks dat sy langhs den risch oft neffens t’opperste der aerden verspreydt ligghen: dan het Trichophyllon oft dat met smalle bladeren is wel het leeghste: dat met breede bladeren wordt langher ende schiet hoogher op.

3. Behalven dese twee vermaent den selven Theophrastus van noch een derde gheslacht van Fucus marinus; ’t welck niet verre van ’t landt en groeyt, ende van verwe het purpur te boven gaet.

4. Noch vermaent den selven Theophrastus van ettelijcke soorten van Fucus met ghedaente van gras: want sy hebben dierghelijcke bladeren, ende oock soodanighe geknoopte oft knies-gewijs verdeylde wortelen, die langh zijn, ende dweers loopen: den steel is stoppelachtigh oft helmachtigh, als dien van Gras, grooter dan de voorgaende soorten van Fucus hebben.

Plaetse.

1. Fucus met breede bladeren en wast niet in de Middelandtsche, maer in de Groote Zee, in sonderheydt omtrent Gibraltar, somtijts wonderlijcken groot, soomen seydt, selfs meer dan vier vingheren breedt wordende: ende nae dat de Zee wast oft afgaet, daer nae is hy op ’t Strandt oft aen den Zeekant te vinden, oft wordt seer diep ter Zeewaert in ghedreven.

2. Den Fucus met smalle bladeren oft Trichophyllon wast op steenen ende schelpen, ende gheensins op de aerde, als het ander gheslacht.

3. De derde soorte van Fucus, eygentlijck nae de Zee haeren toenaem voerende, wordt van de Visschers, die de Sponsien uyt de Zee haelen, te voorschijn ghebroght: ende pleegh gemeynlijck (immers de meeste, ende de beste) by het eylandt Candien, niet verre van ’t landt op de steenen ende klippen te wassen. Dan men vindt desen Fucus wel meest aen de Noordtsche oft Noordt ooste zijde van dat landt: ende sulcks is den [780] besten ende den overvloedighsten voortkomende, ghelijck oock ghebeurt in de Spongien, ende andere dierghelijcke dinghen.

4. Waer de vierde soort van Fucus met Gras-bladeren magh groeyen, en is eyghentlijck van Theophrastus noch van niemandt, anders uytghedruckt gheweest: dan het is te gelooven, dat sy omtrent oft in de Zee te vinden is.

Tijdt.

Het eerste gheslacht van dese cruyden vergaet alle iaer, soomen seydt, ende spruyt uyt in de Lente oft Vooriaer; ende groeyt den heelen Somer door: in den Herfst wordt het kleyner; ende ten laetsten in den Winter vergaet het, ende valt af. De andere soorten (in sonderheydt de tweede) blijven meer iaeren in ’t leven.

Naemen.

Dit ghewas heet in ’t Griecksch Phycos; in ’t Latijn Fucus. Daer is nochtans noch een ander cruydt Fucus geheeten, ’t welck een soorte van Anchusa oft Wilden Osse-tonghe is, ende seer veel van desen Fucus verschilt: den welcke daerom tot onderscheydt van die soorte van Anchusa Phycos thalassios oft Fucus marinus, dat is Zee-Fucus, geheeten wordt. Sommighe houden voor seker, dat den Phycos van de Griecken, in ’t Latijn Alga, pleegh te heeten: van welck gevoelen Theodorus Gaza oock is, wanneer hy de boecken van Theophrastus oversettende, het woordt Phycos in ’t Latijn Alga vertaelt heeft. Welcke oversettinghe van Plinius op een plaetse wederleydt ende veracht wordt: op een ander plaetse voor goedt ghehouden. Want in het 6.capitel van sijn 32.boeck schrijft hy, dat de Alga van de Zee voor een Theriakel strecken kan, uyt Nicander, die in sijn boeck Theriaca gheheeten, den Phycos oft Fucus voor bequaem acht om by den Theriakel te doen, ende seer prijst: ende op de selve plaetse, ettelijcke gheslachten van Alga verhaelende, beschrijft den selven Plinius de geslachten van Fucus uyt Dioscorides. Dan in het 13.boeck is hy een gantsch andere meyninghe, segghende: “Tgewas, dat in ’t Griecksch Phycos heet, en heeft geenen eygen naem in andere taelen; ghemerckt dat met den naem Alga ettelijcke andere, van den Phycos der Griecken verschillende cruyden verstaen worden.

1. Het eerste gheslacht, oft Fucus met breede bladeren, is van sommighe in ’t Griecksch Prasos, van andere Zoster ghenoemt, seydt Theophrastus. Plinius schrijft insghelijcks oock, dat het somwijlen Prasus ende somwijlen Zoster gheheeten wordt.

2. Het tweede gheslacht oft Fucus met smalle bladeren wordt in ’t Griecksch Trichophyllon geheeten, ende Fucus capillaceo in ’t Latijn, als Plinius seydt, dat is Fucus met hayrs-ghewijse bladeren.

3. “Tderde gheslacht van Fucus, in ’t Latijn eygentlijck Fucus marinus; dat is Zee-Mosch, nae den Grieckschen Phycos pontios gheheeten, soude Fucus van Candien, in ’t Latijn Fucus Creticus, ghenoemt moghen worden, om dat het omtrent het eylandt Candien, als Theophrastus schrijft, van de Spongie-visschers uyt de Zee ghehaelt wordt. Sulcks is den Fucus van Candien daer Dioscorides af vermaent: den welcken niet verre van der aerden wast, ende seer bloeyende, lustigh om sien, ende onverrottelijck oft onbederffelijck is.

4. “Tlaetste oft vierde gheslacht, Fucus folio Graminis in ’t Latijn geheeten, dat is in onse tael Fucus met Gras-bladeren, is van Plinius oock vermaent: maer wordt van hem voor ’t derde gheslacht van den Fucus gerekent: gantsch anders dan Theophrastus heeft ghedaen; den welcken Fucus Creticus voor ’t derde gheslacht van Fucus houdt, als voorseydt is. De woorden van Plinius luyden als volght: Het derde gheslacht van Fucus is het Gras van ghedaente ghelijck, met geknoopte oft in leden verdeylde wortelen, ende met steelen als halmen oft schachten. Den selven Plinius schijnt oock den Fucus Creticus ende den tweeden Fucus voor eenerhande te houden. Dan in beyde die plaetsen wijckt hy van de meyninghe van Theophrastus; uyt wiens boecken hy nochtans al dat hy van den Fucus vermaent, gheschreven heeft. Daerom is het blijckelijck ghenoegh, dat de boecken van Plinius op die plaetse bedorven, oft van hem selve qualijck gheschreven zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Galenus betuyght dat den Fucus noch vocht ende versch wesende, voor verkoelende ende verdrooghende van aerd, ende dat in den tweeden graed, te houden is.

Dioscorides seyt, dat den Fucus niet alleen de gicht oft ’t flercijn van de voeten, maer oock allerhande heete gheswillen ende ontstekinghen, plaesters-ghewijse oft paps-ghewijs opgheleydt zijnde, ghenesen ende nuttelijck wesen kan; ende datmen hem ghebruycken moet ter wijlen hy noch vocht ende versch is, eer hy verdort oft droogh wordt.

Ander ghebruyck.

Die soorte van Zee-Fucus, die omtrent het eylandt Candien wast, wordt ghebruyckt om de huysen, doecken, wolle, catoen, lijne, ende andere lakenen ende kleederen daer mede peersch te verwen: welcke verwe soo schoon is, ter wijlen hy noch versch is, dat sy het oprecht purpur beschaemt ende te boven gaet. Maer het beste wordt omtrent den Noordt-Oostkant van ’t voorseyde eylandt van Candien ghevonden.

BIIVOEGHSEL.

By de soorten van Fucus moeten de twee naevolghende cruyden oock ghestelt worden.

1. Conferva van Plinius met haer sponsieachtighe buyghsaeme bruyn groene hayrachtighe draeyen oft hayrighe tacken van anderhalven cubitus ende meer langh, ghelijck lemmetten, drijvende op de soete loopende wateren, magh veel beter van Plinius Sponsie van soete wateren, dan Mosch oft cruydt van dicke hayrigheydt, die hol is, ghenoemt worden, seydt Lobel. In het groot Lac oft staende water van den lande van Milanen wordt die ghevonden. Sy heet Conferva, om datse t’samen brenght ende gheneest de ghene die van hooghe ghevallen zijn. De Italiaenen noemense Lima.

2. Ander Conferva wast aen de Suydtsijde van Enghelandt aen den oever van de Zee, seydt Lobel, ende heeft scheuten van een palme oft anderhalve langh, die puystachtigh, sacht ende buyghsaem zijn, van verwe de Sponsie ghelijck, maer van groeyen de Corallinen ghelijck: waer door dat sommighe ghemeynt hebben, dat het was de Plocamon Isidos van Plinius den Corael gelijck zijnde, sonder bladers, ende dat afghesneden oft ghekort zijnde, van verwe veranderende swart ende hardt wordt. Nochtans schijnt die het Antipathes van Dioscorides te wesen.

Aengaende den naem Alga, sommighe seggen dat de Alga ’t selve is in de Zee, dat de Croost oft Water-Linsen in de stille wateren, ende de Ulva in de poelen, ende bedompte meeren. Van de welcke een soorte Alga latifolia ghenoemt, een soorte van Wiert schijnt te wesen, van Bellonius vermaent, in Grieckenlandt seer ghebruyckelijck: want sy haelense van den Zeekant, daerse wast, ende menghense met pot-aerde, ende decken hun huysen daer mede: want midts dat de bladeren daer van langhworpigh, breedt ende sacht zijn, daerom kanse haest met kley vereenight worden: want de Griecken hebben de daken van hun huysen veeltijdts plat.

Kracht ende Werckinghe.

De Italiaensche soorte van dit ghewas, die in Italien Lima heet, ende die Lobel voor de Cofserva Plinij houdt, brenght t’samen ende heelt, als gheseydt is, ende gheneest de ghene die van hooghe ghevallen zijnde alle hun leden ghekroockt hebben, rondtom ’t gheheel lijf ghewonden, ende soo dickwijls alsse droogh wordt, vernieuwt.

HET XXII. KAPITTEL.

Van Fucus uit Theophrastus en andere oude schrijvers.

Geslachten.

Fucus, als Theophrastus betuigt, is veelvormig en van deze zullen we nu vier geslachten beschrijven zo die van de ouders vermaand zijn.

Gedaante.

1. Het eerst geslacht is breedbladig, uitgestrekt en wijd verspreid, grasachtig van kleur. De wortel is van buiten ruig of haarachtig en binnen schelpachtig, zeer lang en dik en lijkt veel op de Crommygeteia.

2. Het andere geslacht (Trichophyllon van dezelfde Theophrastus genoemd) heeft smalle bladeren, ja zo dun als haar, venkelvormig met graskleurige, noch ook niet bleekgeel, het is ook zonder steel, maar richt zichzelf met zijn bladertjes vanzelf overeind.

Beide deze soorten van kruiden zijn zeer neer en laag zulks dat ze langs de ris of naast het opperste van de aarde verspreid liggen, dan het Trichophyllon of dat met smalle bladeren is wel het laagste en dat met brede bladeren wordt langer en schiet hoger op.

3. Behalve deze twee vermaant dezelfde Theophrastus van noch een derde geslacht van Fucus marinus wat niet ver van het land groeit en van kleur het purper te boven gaat.

4. Noch vermaant dezelfde Theophrastus van ettelijke soorten van Fucus met gedaante van gras want ze hebben diergelijke bladeren en ook zodanige geknoopte of knievormig verdeelde wortels die lang zijn en dwars lopen, de steel is stoppelachtig of helmachtig als die van gras, groter dan de voorgaande soorten van Fucus hebben.

Plaats.

1. Fucus met brede bladeren groeit niet in de Middellandse, maar in de grote zee en vooral omtrent Gibraltar en is soms wonderlijk groot, zo men zegt, en wordt zelfs meer dan vier vingers breed en nadat de zee wast of afgaat daarna is het op het strand of aan de zeekant te vinden of wordt zeer diep zeewaarts in gedreven.

2. Fucus met smalle bladeren of Trichophyllon groeit op stenen en schelpen en geenszins op de aarde zoals het ander geslacht.

3. De derde soort van Fucus die eigenlijk naar de zee zijn toenaam voert wordt van de vissers die de sponzen uit de zee halen tevoorschijn gebracht en plag gewoonlijk (immers de meeste en de beste) bij het eiland Kreta niet ver van het land op de stenen en klippen te groeien. Dan men vindt deze Fucus wel meest aan de Noordelijke of Noordoost zijde van dat land en zulks is de [780] beste en komt het overvloedigst voort net zoals het ook gebeurt met de sponzen en andere diergelijke dingen.

4. Waar de vierde soort van Fucus met grasbladeren mag groeien is eigenlijk van Theophrastus noch van iemand anders uitgedrukt geweest, dan het is te geloven dat ze omtrent of in de zee te vinden is.

Tijd.

Het eerste geslacht van deze kruiden vergaat elk jaar, zo men zegt, en spruit uit in de lente of voorjaar en groeit de hele zomer door en in de herfst wordt het kleiner en vergaat tenslotte in de winter en valt af. De andere soorten (en vooral de tweede) blijven meer jaren in het leven.

Namen.

Dit gewas heet in het Grieks Phycos, in het Latijn Fucus. Daar is nochtans noch een ander kruid Fucus genoemd wat een soort van Anchusa of wilde ossentong is en zeer veel van deze Fucus verschilt die daarom tot onderscheidt van die soort van Anchusa Phycos thalassios of Fucus marinus, dat is zee Fucus, genoemd wordt. Sommige houden voor zeker dat de Phycos van de Grieken, in het Latijn Alga, plag te heten van welke mening Theodorus Gaza ook is wanneer hij de boeken van Theophrastus overzet en het woord Phycos in het Latijn Alga vertaald heeft. Welke overzetting van Plinius op een plaats weerlegd en veracht wordt en op een andere plaats voor goed gehouden. Want in het 6^de kapittel van zijn 32^ste boek schrijft hij dat Alga van de zee voor een teriakel strekken kan en uit Nicander die in zijn boek Theriaca genoemd Phycos of Fucus voor geschikt acht om bij teriakel te doen en zeer prijst en op dezelfde plaats verhaalt en beschrijft Plinius ettelijke geslachten van Alga geslachten van Fucus uit Dioscorides. Dan in het 13^de boek is hij van een gans andere mening en zegt: “Het gewas dat in het Grieks Phycos heet heeft geen eigen naam in andere talen, gemerkt dat met de naam Alga ettelijke andere van Phycos verschillende kruiden van de Grieken verstaan worden’.

(Sargassum latifolium?) 1. Het eerste geslacht of Fucus met brede bladeren is van sommige in het Grieks Prasos en van andere Zoster genoemd, zegt Theophrastus. Plinius schrijft insgelijks ook dat het soms Prasus en soms Zoster genoemd wordt.

(Pterocladiella capillacea?) 2. Het tweede geslacht of Fucus met smalle bladeren wordt in het Grieks Trichophyllon genoemd en Fucus capillaceo in het Latijn zoals Plinius zegt, dat is Fucus met haarvormige bladeren.

(Zeespons, Porifera?) 3. Het derde geslacht van Fucus, in het Latijn eigenlijk Fucus marinus, dat is zeemos, is naar het Griekse Phycos pontios genoemd en zou Fucus van Kreta, in het Latijn Fucus Creticus, genoemd mogen worden omdat het omtrent het eiland Kreta, als Theophrastus schrijft, van de sponsvissers uit de zee gehaald wordt. Zulks is de Fucus van Kreta daar Dioscorides van vermaant die niet ver van de aarde groeit en zeer bloeiend, lustig om te zien en niet verrot of onbederfelijk is.

4. Het laatste of vierde geslacht, Fucus folio Graminis in het Latijn genoemd, dat is in onze taal Fucus met grasbladeren, is van Plinius ook vermaand, maar wordt van hem voor het derde geslacht van Fucus gerekend, gans anders dan Theophrastus heeft gedaan die Fucus Creticus voor het derde geslacht van Fucus houdt, als gezegd is. De woorden van Plinius luiden als volgt: ‘Het derde geslacht van Fucus is het gras van gedaante gelijk met geknoopte of in leden verdeelde wortels en met stelen als halmen of schachten’. Dezelfde Plinius schijnt ook de Fucus Creticus en de tweede Fucus voor hetzelfde te houden. Dan in beide die plaatsen wijkt hij van de mening van Theophrastus uit wiens boeken hij nochtans alles dat hij van Fucus vermaant geschreven heeft. Daarom is het duidelijk genoeg dat de boeken van Plinius op die plaats bedorven of van hem zelf kwalijk geschreven zijn.

Aard, kracht en werking.

Galenus betuigt dat als Fucus noch vochtig en vers is voor verkoelend en verdrogend van aard en dat in de tweede graad te houden is.

Dioscorides zegt dat Fucus niet alleen jicht of flercijn van de voeten, maar ook allerhande hete gezwellen en ontstekingen als het pleister of papvormig er opgelegd wordt genezen en nuttig wezen kan en dat men het gebruiken moet terwijl het noch vochtig en vers is eer het verdort of droog wordt.

Ander gebruik.

Die soort van zee Fucus die omtrent het eiland Kreta groeit wordt gebruikt om de huizen, doeken, wol, katoen, linnen en andere lakens en kleren daarmee paars te verven welke kleur zo mooi is terwijl hij noch vers is dat ze het echt purper beschaamt en te boven gaat. Maar het beste wordt omtrent de Noordoostkant van het voor vermelde eiland Kreta gevonden.

BIJVOEGING.

Bij de soorten van Fucus moeten de twee volgende kruiden ook gesteld worden.

1. Conferva van Plinius met haar sponsachtige buigzame bruingroene haarachtige draden of harige takken van zeventig cm en meer lang als lonten die op de zoete lopende wateren drijven mag veel beter van Plinius spons van zoete wateren dan mos of kruid van dikke harigheid die hol is genoemd worden, zegt Lobel. In het groot Lac of staand water van het land Milaan wordt die gevonden. Ze heet Conferva omdat ze tezamen brengt en diegene geneest die van hoog gevallen zijn. De Italianen noemen het lima.

2. Ander Conferva groeit aan de Zuidzijde van Engeland aan de oever van de zee, zegt Lobel, en heeft scheuten van een zeventien of vijf en twintig lang die puistachtig, zacht en buigzaam zijn en van kleur het spons gelijk, maar van groei de Corallinen gelijk waardoor dat sommige gemeend hebben dat het de Plocamon Isidos van Plinius is die op koraal lijkt zonder bladeren en als dat afgesneden of gekort wordt van kleur verandert en zwart en hard wordt. Nochtans schijnt die het Antipathes van Dioscorides te wezen.

Aangaande de naam Alga, sommige zeggen dat de Alga hetzelfde is in de zee dat de kroos of waterlinzen in de stille wateren en de Ulva in de poelen en bedompte meren. Waarvan een soort dat Alga latifolia genoemd is een soort van wier schijnt te wezen, van Bellonius vermaant, en in Griekenland zeer gebruikelijk want ze halen het van de zeekant daar het groeit en mengen het met potaarde en dekken hun huizen er mee want omdat de bladeren daarvan langwerpig, breed en zacht zijn daarom kan het gauw met klei verenigd worden want de Grieken hebben de daken van hun huizen vaak plat.

Kracht en werking.

De Italiaanse soort van dit gewas die in Italië lima heet en die Lobel voor de Conferva Plinij houdt brengt tezamen en heelt, zoals gezegd is, en geneest diegene die van hoog gevallen zijn en al hun leden gekrakt hebben, rondom het gehele lijf gewonden en zo dikwijls als ze droog wordt vernieuwen.