Sithe it is manifestlye knowen, that this boke of Albertus Magnus is in the Jtalian, Spanish, Frenche and Duche tongs, it was thought if it were translated into the English tounge, it woulde bee receyved wyth lyke good wyl and friendship, as it is in those partes. Wherefore use thou this booke to mitigate and alacrate thy heavy and troublesome mynde, as thou hast bene wont to do with the booke commonlye called the booke of Fortune. For beleve me, whatsoever is promised in either of them both, this or that is alonly to the ende. [3]

Omdat het zeer bekend is dit boek van Albertus Magnus in de Italiaanse, Spaanse, Franse en Hollandse talen zo dacht men dat als het vertaald wordt in de Engelse spraak dat het met goede wil en vriendschap ontvangen zou worden zoals het is in deze delen. Daarom gebruik je dit boek om te verzachten en te verlevendigen je zware en vertroebelde geest zoals je gewoon bent te doen met het boek dat gewoonlijk genoemd wordt het boek van fortuin. Want geloof me, wat er ook beloofd wordt in elk van die, dit of dat is alleen aan het eind.

The first booke of the vertues of certayne Herbes.

‘Aristole the Prince of Philosophers saieth in many places, that every science is of the kinde of good thinges. But not withstandyng the operation sometime is good sometime evyll, as the science is channged to a good, or to an evil ende, to which it worketh. Of the whych saying two things be concluded: the one and the fyrst is, that the science of Magike is not evil, for by the knowledge of it evil way may be eschued and good folowed. The second thing is also concluded for as muche as the effect is praised for the end, and also the end of science is dispraysed, when it is not ordayned to [4] good or bad vertue. Jt followeth then that every science or operation is sometime good, somtyms evyll. Therefore because the science of Magike is a good knowledge (as it is presupposed) and is somewhat evyll in beholdyng of causes and natural things, as I have considered and perceived in auncient authors, yea and I my selfe Albert have founde the truoth in many thinges, and I suppose the truth te bee in some part of the booke of Chirander, and of the booke of Alchorac.

First therefore I will declare of certaine herbes: Secondly of certaine Stones, and thirdly of certayne Beastes, and the vertues of them.

Het eerste boek van de krachten van zekere kruiden.

Aristoteles, de prins van filosofen, zegt op vele plaatsen dat elke wetenschap is van het soort van goede dingen. Maar niettegenstaande is de werking is soms goed en soms kwaad net zoals de wetenschap veranderd wordt tot een goed of tot een kwaad einde waarheen het werkt. Uit dit gezegde kunnen twee dingen geconcludeerd worden; de ene en de eerste is dat de wetenschap van magie is niet kwaad want de kennis van zijn kwade weg mag vermeden worden en het goede volgt. Uit het tweede ding kan alzo geconcludeerd worden want zo ver als het effect geprezen wordt in het eind en net zoals het eind van de wetenschap misprezen wordt wanneer het niet geschikt is voor goede of slechte werking. Hieruit volgt dat elke wetenschap of werking is soms goed en soms kwaad. Daarom en omdat de wetenschap van magie een goede kennis is (zoals verondersteld wordt) en het is soms wat kwaad in het waarnemen van de oorzaken in natuurlijke dingen zoals ik heb overwogen en gezien in oude auteurs, ja en ik zelf, Albert, heb de waarheid gevonden in vele dingen en ik veronderstel dat de waarheid is in sommige delen van het boek van Chirander en het boek van Alchorac.

Daarom wil ik eerst verklaren van zekere kruiden. Ten tweede van zekere stenen en als derde van zekere beesten en de krachten van hen.

Aristoteles, 384- 322 v. Chr. Griekse filosoof, bekend met alle toenmalige wetenschappen. Hij was de leraar van Alexander de Grote.

Elitropia Marygolde.

Urtica Nettle. [5]

Virga pastoris Wylde tasyl.

Celidonia Celendine.

Provinca Perwynke.

Nepeta Calamint or peniroial.

Lingue canis Houndes tong

Jusquianus Henbane.

Lilium Lylye.

Viscus querci Misseltoe.

Centaurea Centorie.

Salvia Sage.

Verbena Vervin.

Melysophylos Smallage.

Rosa Rose.

Serpentina Snakes grasse.

The first herbe is called with the men of Chaldea Elios, wyth the Grekes Matutriol, wyth the Latines Elitropium, with Englyshe men Marygolde, whose interpretation is at Elion, that is the Sunne, and Tropos, that is alteration of change, because [6] it is turne according to the sun. The vertue of thys herbe is marvelous, for if it be gathered, the Sunne beyng in the sygne Leo, in August, and be wrapped in the leafe of a Laurell or bay tree, and a wolves tooth be added therto, no man shall bee able to have a woord to speake agaynst the bracer thereof, but wordes of peace. And if any thyng be stollen, if the bearer of the thynges before named lay them under hys head in the nyght, hee shall see the theefe and al his conditions. And moreover, if the foresayd herbe be put in any Church where women be whych have broken Matrimony on theyr part, they shall never be able to go foorth of the Churche, except it be put away. And this last poyat hath bene proved, and [7] is very true.

Het eerste kruid wordt genoemd van de mensen van Chaldea Elios, bij de Grieken Matutriol, bij de Latijnen Elitropium, bij de Engelse mensen marygolde, wiens interpretatie is van Elion, dat is de zon, en Tropos, dat is afwisselen of veranderen omdat het draait naar de zon. De kracht van dit kruid is wonderbaarlijk want als het verzameld wordt als de zon in het teken van de leeuw staat in augustus en gewikkeld in het blad van Laurus of laurierboom en een wolventand is daarbij toegevoegd zal geen man in staat zijn een woord te spreken tegen de drager ervan, maar woorden van vrede. En als er iets is gestolen en als de drager van het ding dat tevoren genoemd is het ճ nachts onder zijn hoofd legt zal hij de dief zien en al zijn condities. En meer, als het voor genoemde kruid in een kerk wordt gedaan waar vrouwen zijn die hun huwelijksbelofte hebben gebroken zullen ze niet meer in staat zijn om verder te gaan in de kerk totdat het is weggenomen. En dit laatste is beproefd en is zeer waar.

Helios, de zon, Heliotropium, trope; draaien, meestal voor Heliotropium europaeum, heliotroop. Maar hier wordt marygolde genoemd, dat is Calendula of goudsbloem. Die opent ook zijn bloemen die met de zon meegaan. In the Knight’s Tale vertelt Chaucer in zijn Canterbury Tales (1387):

‘That wered of yelewe gooldes a gerland’. Een guirlande van gele marigolds.

Met bloemblaadjes werd de smaak van eenpansmaaltijden verbeterd, vandaar de naam pot marigold. Het voorwoord mary werd later toege­voegd en zo werd het in de 14^de eeuw marygould en marygolde. Dit woord zou toegevoegd zijn ter ere van Maria die volgens de traditie een marigold op de boezem droeg. Mary­gold was vooral geassocieerd met Maria’s boodschap op 25 maart.

Laurus is de Laurier, baye van baca; bes, bij ons vroeger bakelaar.

The second herbe is called of the men of Chaldea Raybra, of the Greekes Qiseribus of the latines of Frenche men Urtica, of English men a Nettle. He that holoeth this herbe in hys hande with an herbe called Mylfoyle or Yarowe, or Nosebleede, is sure from alle feare and fantasy, or vision. And if it bee put wyth the iuyce of Houselyke, and the bearers hande be anoynted wyth it, and the residue bee put in water, if he enter in the water where fishes be, they wil gather together to his handes, and also ad piscellum. And if his hands be drawen foorth, they wyll leape agayne to theyr owne places where they were before.

Het tweede kruid wordt door de mensen van Chaldea Raybra genoemd, door de Grieken Oiseribus en van de Latijnen en Fransen Urtica, door de Engelse mensen een nettle. Hij die houdt dit kruid in zijn handen met een kruid genoemd duizendblad of yarowe of nosebleede is zeker van alle angst en fantasie of visies. En als het gemengd wordt met het sap van huislook en de drager zijn handen worden er mee gezalfd en het residu wordt in het water gedaan als hij dan in water gaat waar vissen zijn zullen ze zich allemaal verzamelen in zijn handen en alzo ad piscellum. En als hij met zijn handen verder gaat zullen ze allemaal naar hun eigen plaatsen teruggaan waar ze tevoren waren.

Urtica; branden, brandnetel, Engels nettel; branden of jeuken.

Achillea millefolium; duizendblad, is het duizendblad waarvan ook het Engelse milfoil stamt. Yarowe komt mogelijk van Angelsaksische gearwe omdat het blad gesneden is als ye arrow; pijl, of verbonden met Hoogduits garawa tot Garwa. Nosebleede omdat het gebruikt werd bij neusbloedingen, door het kruid in de neus te steken werden er ook neusbloedingen veroorzaakt.

Sempervivum; altijd levend, huislook werd op de daken geplant.

The thyrd herbe is named of [8] the Chaldies Lorumboror, of the Grekes Allomor of the Latines Virga pastoris, of Englishe men, Wylde tasyl. Take this herbe and temper it with the iuyce of Mandrake, and geve it to a bitche or to another beast, and it shal be great with a yong one in the one kinde, and shall bryng foorthe the byrth in the owne kynde, of the whyche yong one if the goom tooth be taken and dipped in meate or drink, every one that shall drinke therof shal begin anon battel, and when thou wouldest put it awaye, geve to him the iuyce of Velarian, and peace shall be anon amonge them as before.

Het derde kruid is genoemd in het Chaldees Lorumbor, van de Grieken Allomor en door de Latijnen Virga pastoris en door de Engelse mensen wylde tasyl. Neem dit kruid en temper het met het sap van mandraak en geef het een teef of een ander beest en het zal zwanger raken in de ene soort en zal voortbrengen de geboorte in de eigen soort en als van het jong de hersens worden genomen en gedipt in eten of drinken zal iedereen die daarvan drinkt een debat beginnen en wanneer u het wil stoppen geef hem het sap van valeriaan en vrede zal tussen hen zijn zoals tevoren.

Dipsacus fullonum, kaarde, dipsacus; dorstig kruid naar het water in de bladeren, fullonum; volder, naar het gebruik om te kaarden. Virga pastoris; roede van een herder. Wilde tasyl, nu teasel; plukken of trekken, gebruik op wollen kleren.

Mandragora: mandraak, plant met bijzondere wortels en verdovende eigenschappen, nachtschadeachtige.

Valeriana, valeriaan geeft een rust brengend middel.

Goom is onduidelijk, in de betekenis van kennis, notie van, kan het op de hersens slaan.

The fourth herbe named Aquilaris of the Chaldies, because it springeth in the tyme in which the Eagles buylde their nests. It [9] is named of the Grekes Valfs, of the Latines Celidonia, of English men Celendine. Thys herbe springeth in the time in which the Swallowes and also the Eagles make their nestes. If any man shal have this herbe wyth the hart of a Mole, he shal overcome al his enemyes, and al matters in fute, and shal put away al debate. And if the before named herbe be put uppon the heade of a sycke man, if he shoulde dye, hee shall syng anon wyth a loud voyce, if not, hee shall weepe.

Het vierde kruid is genoemd Aquilaris door de Chaldeeën omdat het ontspringt in de tijd dat de adelaars hun nest bouwen. Het wordt door de Grieken Valfs genoemd en door de Latijnen Celidonia, door Engelse mensen celendine. Dit kruid ontspringt in de tijd dat de zwaluwen en ook alzo de adelaars hun nesten maken. Als iemand dit kruid zal hebben met het hart van een mol zal hij al zijn vijanden en alle zaken in de toekomst overwinnen en zal wegdoen elk debat. En als het voor genoemde kruid op het hoofd van een ziek man gezet wordt en als hij zal sterven zal hij aanstonds zingen met een luide stem, zo niet zal hij wenen.

Aquilegia is nu de akelei en Aquilaria is het adelaarshout of paradijshout.

Chelidonium; zwaluw, zo ook het Engelse celandine; zwaluw, naar het verschijnen van de plant met de komst van de zwaluwen.

The fyfte herbe is named of the Chaldies Iterisi, of the Greekes Vorax, of the Latines Proventalis or Provinsa, of Englysh men Perwynke, when it is beaten unto pouder wyth woormes of the earth, wrapped aboute it, [10] and wyth an herbe called Semperviva in English Houselyke, it induceth love betwene man and wyfe, if it be used in their meats. And if it shalbe put to the mouth of the beast called the Bugyll, hee shal breake anone in the middest, and this was proved of late time. If the sayde confection be put in the fyre, it shalbe turned anon unto blue colour.

Het vijfde kruid is door de Chaldeeën Iteris genoemd en door de Grieken Vorax, door de Latijnen Proventalis of Provinsa en door Engelse mensen perwynke. Als het geslagen wordt tot poeder en aardwormen zijn erin gewikkeld met een kruid dat Sempervivum en in Engels huislook heet zorgt het voor liefde tussen man en vrouw als het in hun maaltijd gebruikt wordt. En het zal in de mond van een beest dat bul heet gedaan worden dan zal hij in het midden breken en dit is geprobeerd in latere tijd. Als de vermelde confectie in het vuur wordt gedaan zal het aanstonds veranderen in een blauwe kleur.

Vinca minor: klein, is de maagdenpalm. Vinca; band, naar de lange scheuten. De naam Vinca pervinca verwijst waarschijnlijk naar het binden, per: rondom, om het begrip vincire te versterken. Pervenche in het Frans, Spanjae pervinca, het is de parvenke van Chaucer en in tegenwoordig Engels heet het periwinkle.

Sempervivum; altijd groen, huislook, gebruik op het dak.

Bugyll is onduidelijk, Koning Arthur had een bugyll horn, dus mogelijk van een bul of stier.

The syxte herbe is named of the Chaldies Bicith, of the Grekes Retus, of the Latines Nepeta, of English men Calamyne, otherwyse Peniroyal. Take this herbe and myxe it wyth the stone founde in the nest of the byrd called a Lapwyng, or blacke Polver, and rub the belly of any beast and it shall be with byrth, and it shall have a young one very blacke [11] in the own kinde. And if it be put to theyr nosethrylles, they shall fall to the grounde anon as dead, but a lytle space after they shalbe healed. Also if the foresayde confection be put in a vessel of Bees, the Bees wyll never flee awaye, but they shall gather together there. And if the Bees be drowned and lyke as the were dead, if they be put in the foresayd confection, they shall recover theyr lyfe after a lyttle tyme, as by the space of one houre, for it is proporcioned to the quality lost. And for a sure profe, if drowned flyes bee put in warme asshes, they wyll recover their lyfe after a lyttle space.

Het zesde kruid is door de Chaldeeërs genoemd Bicith, door de Grieken Retus, door de Latijnen Nepeta en door Engelse mensen Calamyne, anders peniroyal. Neem dit kruid en meng het met de steen die gevonden wordt in het nest van de kievit of zwarte pluvier en wrijf de maag van een beest en het zal drachtig zijn en het zal een jong hebben die zeer zwart is van zijn eigen soort. En als het in hun neusgaten wordt gedaan zullen ze aanstonds als dood op de grond vallen, maar wat later zullen ze geheeld zijn. Alzo als de voorgemelde confectie in een vat met bijen wordt gedaan zullen de bijen nooit wegvliegen, maar ze zullen zich alle daar verzamelen en als de bijen verdronken en als dood zijn, als ze in voor gemelde confectie gedaan worden zullen ze na wat tijd hun leven herstellen, ongeveer na een tijd van een uur want dat is evenredig naar de verloren kwaliteiten. En voor een zekere proef, als verdronken vliegen in warme as worden gedaan zullen ze na een klein tijdje herstellen.

Nepeta is het kattenkruid, er is nog een andere die nauw verwant is, Calamintha nepeta. Calaminthe; fraaie munt, Nepeta een streek gelegen in Etruri waar veel van deze planten zouden voorkomen.

Mentha pulegium, polei, is de penny roal, ook een muntachtige en nauw verwant aan de vorige twee. Puleguim komt van het Griekse polios: wit grauw. De Griekse naam van het kruid gaf in volks­etymologie aanleiding tot een afleiding van pulex: vlo, waarop onze naam vlokruid berust, Duits Flohkraut.In oud-Frans was het puliol real en later werd het pulyole ryale (pouliot royal) zodat de koninklijke penning, de Engelse penny royal ontstond. Het was een koninklijk kruid. Gerard, 1597, vermeldt zijn geweldige krachten tegen vlooien.

The seventh herbe is named of the Chaldies Aigeil, of the grekes Orum, of the Latins lingua [12] Canis, of the Englishe men Houndes tounge, put thou this herbe with the hart of a young frog, and her matrice, and put them wher thou wilt, and after a litle time all the dogs of the whole towne shall be gathered together. And if thou shalt have the afore named herbe under thy formost toe, al the dogs shall keepe scilence, and shall not have power to barck. And if thou shalt put the aforesayde thyng in the necke of anye dog, so that hee may not touch it with his mouth, he shall be turned alwaye rounde about lyke a turnyng wheele, untyll hee fall unto the grounde as dead, and this hath beene proved in our tyme.

Het zevende kruid is door de Chaldeeërs genoemd Aigeil, door de Grieken Orum, door de Latijnen lingua Canis, door de Engelse mensen houndes tounge. Als je dit kruid met het hart van een jonge kikker en zijn baarmoeder doet waar je wilt zullen na een tijdje alle honden van de hele stad zich daar verzamelen. En als je het voor vermelde kruid doet onder de voorste tong zullen alle honden zwijgen en zullen geen kracht hebben te bassen. En als je het voor vermelde ding in de nek van een hond doet zodat hij het niet kan aanraken met zijn mond, hij zal altijd ronddraaien zoals een draaiend wiel totdat hij op de grond als doodvalt en dit is geprobeerd in onze tijd.

Cynoglossum officinale: genezend, in Latijn Lingua canis. Grieks kyon is in Latijn canis; hond, Grieks glosse en Latijsn lingua; tong, hondstong, nu in Engels houndՠs tongue.

The eight herbe is named of the Chaldies Mausesa, of the grekes Ventosin, of the Latins Jus- [13] quianus, of Englishe men Henbane. Take thou this herbe and mixe it with Realgalis and Hermodatalis, and put them in the meate of a mad dog, and hee wyll dye anon. And if thou shalt put the iuyce of it wyth the foresayde thinges in a sylver cup, it shall be broken verye small. And if thou shalt mixe the aforesayde thynge with the bloud of a young Hare, and keepe it in the skin of a Hare, all the Hares wyll bee gathered there, until it be removed.

Het achtste kruid is door de Chaldeeërs Mausesa genoemd, door de Grieken Ventosin, door de Latijnen Jusquianus en door de Engelse mensen henbane. Neem dit kruid en meng het met realgar, en Hermodactylus en doet het in de maaltijd van een dolle hond en hij zal aanstond sterven. En al je het sap er van met de voor vermelde dingen in een zilver kop doet zal het in erg kleine stukken breken. En al je de voor genoemde dingen zal mengen met het bloed van een jonge haas en bewaar het in de huid van een haas dan zullen alle hazen zich daar verzamelen totdat het weg gehaald wordt.

Hyoscyamus, van hus; varken, kyamos; boon, zou door varkens gegeten worden. Bilzekruid; doodskruid, zeer giftig, een nachtschadeachtige. Henbane; dodelijk voor hennen.

Realgar is een soort rattenkruid. Herbarijs zegt dat het lijkt op arsenicum en is giftig.

Hermodactylus zou Iris tuberosus kunnen die ook wel Hermodactylus tuberosus heette. Waarschijnlijk wordt hier gedoeld op de zeer giftige Colchicum autumnale die vroeger bekend was als Hermodactylus.

The ninth herbe is named of the Chaldies Ango, of the Greekes Amala, of the Latines Lilium, of the English men a Lily. If thou wylt gather thys herbe the sunne being in the signe of the Lion, *wylt myxe it with the iuyce of the Laurelll or baye tree, and [14] afterwarde thou shall put that iuyce under the dung of Cattell a certayne tyme, it shall bee turned into wormes, of the which if you der bee made, and bee put to the neck of any man or in his clothes, he shall never sleepe, nor shall not be able to sleepe untill it be put awaye. And if thou shalt put the foresayd thyng under the dung of cattell, and wilt anoynt any man with the wormes breeding therof, he shall be brought anon unto a fever. And if the foresayd thyng be put in any vessel where there is Cowes mylke, and be covered wyth the skyn of any Cow of one colour, all the Kyue shall loose their mylke.

Het negende kruid is door de Chaldeeërs Ango genoemd, door de Grieken Amala, door de Latijnen Lilium en door Engelse mensen een lelie. Als je dit kruid wil verzamelen moet de zon in het teken van de leeuw zijn, als je het mengt met het sap van Laurus of bay en daarna zal je het een zekere tijd onder de mest van vee doen zal het in wormen veranderen waarvan als je die gemaakt hebt legt in de nek van een man of in zijn kleren en hij zal nooit meer slapen en zal niet in staat zijn te slapen totdat het weggehaald wordt. En als je het voor genoemde ding onder de mest van vee plaatst en zalf hiermee een man met de wormen die hieruit broeden zal hij tot een koorts gebracht worden. En als het voor genoemde ding in een vat gedaan wordt waar koeienmelk in is en bedekt met de huid van een koe zullen alle koeien hun melk verliezen.

Lilium; vele naam mogelijkheden. Lilium candidum; wit.

The tenth Herbe is called of the Chaldies Luperar, of the Greekes Assifena, of the Latines [15] Viscus querci, of Englishe men Mysseltoe. And it groweth in trees beyng holad through. This herbe wyth a certayn other herbe which is named Martegon, that is Silphion or Laserpitium as it is wrytten in the Almaynes language, it openeth all lockes. And if the aforesayd thynges beyng put together, bee put in the mouthe of any man, if he thynke of any thing, if it should happen, it is set on hys hart, if not, it leapeth backe from his hart. If the aforesayd thyng be hanged up to a tree wyth the wing of a Swallow, there the byrdes shall be gathered together wythin the space of five myles. And this last was proved in my tyme.

Het tiende kruid is door de Chaldeeërs Luperar genoemd, door de Grieken Assifena, door de Latijnen Viscum querci, door Engelse mensen mysseltoe. En het groeit in bomen die er geheel mee beladen zijn. Dit kruid met een zeker ander kruid dat Martagon genoemd wordt, dat is Silphion of Laserpitium zoals het geschreven is in Duitse taal, opent alle sloten. En als de voor genoemde dingen tezamen gedaan worden en gezet in de mond van een man en als die denkt aan een ding of het zal gebeuren zet het zich op zijn hart, zo niet loopt het weg van zijn hart. Als het voor genoemde ding opgehangen wordt in een boom met een vleugel van een zwaluw zullen zich daar alle vogels verzamelen die er zijn binnen vijf mijlen. En dit is beproefd in mijn tijd.

Viscum album; wit, mistel; mest, dan in de betekenis van slijm, toe is van tan, twijg. Querci is van de eik, Quercus waar ze veel op zou groeien. Viscum; lijm, dat uit de bessen wordt gehaald.

Lilium martagon; van Mars en Griekse woord voor kamp, dus een dubbel woord voor strijd, het is de zege brengende.

Silphion of Silphium is een schermbloemige plant uit N. Afrika die voor vele doelen gebruikt werd. De plant is niet meer bekend. Ook Dodonaeus noemt die plant Laserpitium, zegt verder; ‘Uit de steel en ook uit de wortel van dit gewas wordt een sap verzameld dat Laser of Assa genoemd wordt, zo Dioscorides ook betuigt’. Ook hier wordt het Assifena genoemd. Dan moet het de nauw verwant Ferula asafoetida zijn. Alleen die komt niet uit Afrika, maar uit Perzië.

The elevent herbe is named of the Chaldies Isiphilon, of the [16] Grekes Orgelon, of the Latines Centaures, of the English men Centory, which sayth that thys herbe hath a marveilous vertue, for if it be ioyned with the bloude of a female Lapwing, or blacke Plover, and bee putte wyth oyle in a lampe, all they that compasse it about, shall beleve them selves tot bee witches, so that one shall beleve of another that his head is in heaven, and hys feete in earth. And if the aforesayd thing be put in the fire when the starres shine, it shall appeare that the stars run one agaynste another and fyght. And if the foresaid plaister be put to the nosethryls of any man, hee shall flee away sharpely, through feare that he shall have, and thys hath bene proved.

Het elfde kruid wordt door de Chaldeeërs Isiphilon genoemd, door de Grieken Orgelon, door de Latijnen Centaures en door de Engelse mensen centory die zeggen dat dit kruid een wonderbaarlijke kracht heeft want als het gezalfd wordt met het bloed van een vrouwelijke kievit of pluvier en met olie in een lamp gedaan zullen allen die er voorbij gaan geloven dat ze heksen zijn zodat de ene van een ander zal geloven dat zijn hoofd in de hemel is en zijn voeten in de aarde. En als voor genoemd ding in het vuur gedaan wordt als de sterren schijnen zal het lijken dat de sterren tegen elkaar lopen en vechten. En als voor genoemde pleister in de neusgaten van een man gedaan worden zal hij snel wegrennen vanwege de angst die hij zal hebben en dit is beproefd.

Centaurium erythraea: rozerode, de eerste naam naar de centaur Chiron die beroemd was om zijn medisch kennis.

Onze santorie en Engelse centaury komen van Centaurium.

The twelfte Herbe is named of [17] the Chaldeis Colorio, or Coloricon, of the Grekes Clamor, of the Latines commonlye Salvia, of Englysh men Sage. Thys herbe beyng puttifyed under dunge of cattell, in a glasyn vessel, bryngeth foorth a certayne worme or byrd, having a taile after the fashion of a byrde, called a blacke mocke or a wsyll. And whose blood, if any man be touched on the brest, he shall lose his sence of feelyng the space of xv dayes and more. And if the foresayde Serpent be burned, *the ashes of it put in the fyre, anone shall there be a rayne bowe, with an horrible thunder. And if the aforesayd asshes, be put in a lampe, and be kindled, it shall appeare that all the house is full of serpents, *this hat ben proved of men of late tyme. [18]

Het twaalfde kruid is door de Chaldeeërs Colorio genoemd of Coloricon, door de Grieken Clamor, door de Latijnen gewoonlijk Salvia en door Engelse mensen sage. Als dit kruid verrot is onder vee mest in een glazen vat komt er voort een zekere worm of vogel die een staart heeft in de vorm van een vogel die merel of wysell genoemd wordt. En als zijn bloed door iemand op zijn borst geraakt wordt zal hij het gevoel van voelen voor 15 dagen en meer verliezen. En als het voor genoemde serpent verbrand wordt en als de as in het vuur gezet wordt zal er aanstonds een regenboog zijn met een verschrikkelijke donder. En als de voor genoemde as in een lamp wordt gedaan en aangestoken zal het lijken dat het huis vol serpenten is en dat is beproefd door mensen kortgeleden.

Salvia; genezen of reden, Engelse sage; wijs.

Black bird is de merel, of een spotvogel maar die is niet zwart. Wysell is onbekend, ook de naam in het boek is onzeker en slecht te zien.

The xiii herbe is named of the Chaldeis Olphanas, of the Greekes Hiliorion, of the Latins Verbena, of the English men Vervin. This herbe (as witches say) gathered, the sunne being in the signe of the Ram, and put wyth grayne or corne of Pionye of one yere old, healeth them that be sick of the falling sicknes. And if it be put in a fat grounde, after eyght wekes wormes shalbe engendred, which if they shall touch any man, he shal dye anon. And if the aforesayd thyng be put in a Dovehouse or a culver house, all the Doves of Culvers shalbe gathered together there. And if the pouder of them be put in the sunne, is shall appeare that the Sunne is blue. If the pouder be put in a place where men dwel or lye betweene [ 19] two lovers, anon there is made strife or malice betwene them.

Het dertiende kruid is door de Chaldeeërs Olphanas genoemd, door de Grieken Hiliorion, door de Latijnen Verbena en door Engelse mensen vervin. Dit kruid (zoals heksen zeggen) verzameld als de zon in het teken van de ram is en met grenen of korrels van Pioen gedaan heelt het hen die ziek zijn van de vallende ziekte. En als het in vette grond wordt gedaan zullen na acht weken wormen voortkomen en als die een man raken dan zal hij aanstonds sterven. En als het voor genoemde ding in een duivenhuis of witte duivenhuis gedaan wordt zullen alle duiven en witte duiven zich daar alle verzamelen. En als het poeder ervan in de zon gezet wordt zal het lijken dat de zon blauw is. Als het poeder gedaan wordt in een plaats waar men verblijft of tussen twee gelieven gedaan wordt zal er aanstonds strijd of twist tussen hen zijn.

Verbena. Volgens Virgilius komt het woord Verbena van viriditas: groenheid, Keltisch terfaen, Sanskriet vardh: groeien. Of en meer waarschijnlijk is dit woord ontleend aan het Keltisch ferfean of ferfain, een verwijzing naar het wegvoeren van stenen omdat het gebruikt werd als een middel tegen blaasstenen. Dit komen we nog tegen in het Engelse woord voor dit kruid, vervain, Frans herbe a tous maux: kruid tegen alle lijden.

Paeonia, pioen is al vanouds beroemd kruid dat gebruikt werd tegen de vallende ziekte.

The xiiii herbe is named of the Chaldeies Celayos, of the Greekes Casini, of the Latines Melisopholos, of Englische men Smalage, of the wich herbe meister Floridus maketh menction. This herbe gathered grene, taken with the iuyce of the Cipresse tree of one yere, put in gruell, maketh the gruell to appeare full of wormes, maketh the bearer to be gentle and gracious, to vanguish his adversaries. And if the aforesaid herbe be bounden to an Oxe neck, he wil folow thee whether soever thou wilt go.

Het veertiende kruid is door de Chaldeeërs Celayos genoemd, door de Grieken Melisopholos, door Engelse mensen smalage waarvan de kruidmeester Floridus vermelding maakt. Dit kruid groen verzameld en genomen het sap van de cipres boom of een jaar oud en in watergruwel gedaan maakt de watergruwel alsof het vol wormen is, maakt de drager vriendelijk en gracieus en overwint zijn tegenstanders. En als het voor genoemde kruid gebonden wordt op een ossen nek zal hij je volgen zover je wil gaan.

Apium graveolens; sterk geurend, selderij. Apium; water, een waterplant. Engelse smallage komt van small; klein, en ache; selderij.

Melisopholos echter is meer de naam van citroenmelisse. Dodonaeus; ԍelisse wordt dit kruid in meest alle talen genoemd, in het Grieks Melissophyllon en Meliphyllon of ook Meliteia, Plinius noemt het Melitis, in het Latijn noemt men het Melissophyllum, Apiastrum. Voorts heeft ze haar naam gekregen van de bijen omdat ze zo aangenaam is want de bijen worden in het Grieks Melittae en Melissae genoemd en in het Latijn Apes, daarom heet dit kruid ook soms in het Latijn Apiastrum. In de apotheken heet het Melissa, in het Italiaans melissa, in het Frans melisse, in het Hoogduits Melissenkraut, in het Nederduits melisse.’

Melissa is Grieks voor een honingbij. Het is de naam van een nimf in de Griekse mythologie die de jonge Zeus zou hebben opgevoed. Ook de priesteressen van Demeter droegen deze naam.

The xv herbe is named of the Chaldeis Glerisa, of the Greekes Isaphinus, of the Latines Rosa, of english men a Rose. And it is an [20] herbe, whose floure is very well knowen. Take the grain or corne of it, the corne of Musterd seede and the foote of a Wesell, hange up these in a tree, and it wyll not beare fruit after. And if the aforesayde thinge be put about a nette, fysshes wyll gather together there. And if Magaris shall be dead, * be put in the aforesayde commixtion halfe a daye, it shall recouver the lyfe, althoughe it be not forth with yet gotten.

And if the aforesayde poulder be put in a lampe, and after be kindled, all men shall appeare blacke as the devell. And if the aforesaid poulder be mixed wilt oyle of the Olyve tree, with quycke brymstone, *the hause anointed wyth it, the Sunne shyning, it shall appeare all inflamed. [21]

Het vijftiende kruid wordt door de Chaldeeërs Glerisa genoemd, door de Grieken Isaphinus, door de Latijnen Rosa en door Engelse mensen a rose. En het is een kruid wiens bloemen zeer goed bekend zijn. Neem de grenen of korrels ervan en de korrels van mosterdzaad en de voet van een wezel en hang dit op in een boom en die zal daarna geen fruit dragen. En als het voor genoemde ding in een net wordt gedaan zullen vissen zich daar verzamelen. En als muggen dood zullen zijn en een halve dag gedaan in het voor genoemde mengsel zullen ze herstellen hun leven, ofschoon men daarmee niet verder moet gaan.

En als het voor genoemde poeder in een lamp wordt gedaan en aangestoken zullen allen mensen zwart schijnen als de duivel. En als het voor genoemde mengsel gemengd wordt met olie van de olijven boom met snelle zwavel en het huis ermee gezalfd als de zon schijnt zal het lijken of alles brandt.

Rosa; roos.

Magaris onduidelijk, vermoedelijk een lastig insect.

The xvi herbe is called of the Chaldeis Caturlen, of the Grekes Pentaphyllon, of the Latynes Serpenthia, in English snakes grasse. Thys herbe is well ynough knowen wit us. Thys herbe put in the grounde, wyth the leafe of the thre leafed grase engendreth read, *grene serpentes, of which if poulder be made. And put in a burnynge lampe, there shal appeare aboundaunce of serpentes. And if it be put under the head of ani man, fast thence forth he shall not dreame of him selfe.

Het zestiende kruid wordt door de Chaldeeërs Caturlen genoemd, door de Grieken Pentaphyllon en door de Latijnen Serpenthia, in Engels snakes grasse. Dit kruid kent men goed genoeg bij ons. Als dit kruid in de grond gezet wordt met het blad van het driebladige gras komen daaruit rode en groene serpenten waarvan als er poeder van wordt gemaakt en gedaan in een brandende lamp zal daar een overvloed van serpenten verschijnen. En als het gedaan wordt onder het hoofd van een man zal hij vast van dan af niet meer dromen van zichzelf.

Pentaphyllon; vijf bladen. Potentilla reptans; kruipend, vijfvingerplant is bekend als pentaphyllon. Engels cinquefoil uit Latijn quinque; vijf.

Dodonaeus zegt echter van Potentilla repens; De derde soort mag men in het Latijn Quinquefolium supinum of repens of ook serpens noemen, dat is liggend of kruipend vijfvingerkruid. Vanwege zijn kruipende gewoonte een serpenten kruid. Zie onder bij cinquefoil, het vijfde kruid van Mercurius.

Serpenthia of een slangen of adder kruid is meestal voor Calla, Dracunculus, Arum en Persicaria bistorta. Deze laatste heet in Engels snakeweed en serpentary dragonwort, onze adderwortel naar de zwarte en duimdikke wortel die tweemaal gedraaid is.

The maner of workig al these aforenamed thinges, that the effect may be good in their planets is, in their houres, and dayes. [22]

There be seven herbes that have great vertues, after the minde of Alexander the Emperour, and they have these vertues of the influence of the planets. And therefore every one of them taketh their vertue from the higher natural power.

Hoe dat alle voor genoemde dingen werken zodat het effect goed mag zijn in hun planeten is in hun uren en dagen.

Er zijn zeven kruiden die grote krachten hebben naar de geest van Alexander de Grote en ze hebben deze krachten vanwege de invloed van de planeten. En daarom neemt elke zijn deugden van hoge natuurlijke krachten.

The firste is the herbe of the planet Saturnus, whych is called Affodillus, Affodiliy, the iuice of it is good agaynst the payne of the raynes and legges. Let them that suffer payne of the bladder, eate it. The roote of it being a litle boyled. And men possessed wyth evyll spirites, or mad men beare it in a cleane napkyn, they shal be delyvered from their disease. And it suffreth not a divil in the house. And if Children that breede their teeth, beare it aboute them, they [23] shall breede them without paine. And it is good that a man beare with him a rote of it in the night, for he shall not feare, nor be hurt of other.

Het eerste kruid is van de planeet Saturnus en is genoemd Affodillus of Affodily. Het sap ervan is goed tegen de pijnen van de voeten en benen. Laat hen die lijden aan pijnen van de blaas het eten. De wortel er van een weinig koken. En mensen die bezeten zijn van kwade geesten of gekke mensen dragen het in een klein napje en ze zullen bevrijd zijn van hun ziekte. En het duldt geen duivel in het huis. En als kinderen waar hun tanden uitkomen het bij zich dragen zullen ze uitkomen zonder pijn. En het is goed dat een man het in de nacht bij zich draagt want hij zal niet bang zijn om beschadigd te worden of anders.

Asphodelus ramosus; vertakt. Asphodelus; plant met eetbare wortels. Herbarius in Dyetsche heeft affodillus, Engels branching asphodel.

Raynes, onduidelijk.

The second is the herb of the Sunne, which is called Poligonia, or Coraligiola. Thys herbe taketh hys name of the Sunne, for it engendreth greatlye, and so this herbe worketh many waies. Other hath called this herbe Althone, whych is the house of the Sunne. This herbe healeth the passions and griefe of the harte and the stomacke.

Het that toucheth thys herbe hath a vertue of hys sygne or planet. If any man drynke the iuyce of it, it maketh hym to doe often the act of generation. And if any man beare the roote of it, [24] it healeth the griefe of the eyes. And yf hee beare it wyth him before he have any griefe, there shall come to hym no grief of his eyes.

It helpeth also theym that that be vexed with the phrenesye, if they beare it with them in theyr brest.

It helpeth also them that are diseased with an impostume in the lunges, maketh them to have a good breath,* it availeth also to the flyxe of melancolous blood.

De tweede is een kruid van de zon en is genoemd Poligonia of Coraligiola. Dit kruid heeft zijn naam van de zon want het werkt zeer goed en zo werkt dit kruid op vele manieren. Andere hebben dit kruid althone genoemd dat het huis van de zon is. Dit kruid heelt het lijden of pijn van het hart en maag.

Hij die dit kruid aanraakt heeft een kracht van zijn teken of planeet. Als iemand het sap ervan drinkt laat het hem van de handeling van generatie doen. En als iemand de wortel ervan draagt heelt het de pijnen van de ogen. En als hij het met hem draagt voordat hij pijn heeft zullen er bij hem geen pijnen in de ogen komen.

Het helpt ook hem die geplaagd zijn met de frenesie als hij het bij zich draagt op de borst.

Het helpt ook diegene die ziek zijn van een zweer in de longen, het maakt bij hen een goede adem, het is ook nuttig tegen de vloed van melancholicus bloed.

Polygonum aviculare; door vogels bemind, Engels bird’s tounge, bij ons varkensgras. Polygonum; vele knopen. Dodonaeus; het wordt ook Corrigiola genoemd.

Althone is onbekend.

The thirde is the herbe of the Moone, which is called Chynostates. The iuyce of it purgeth the paines of the stomacke, * brest plates, the vertue of it declareth that it is the herbe of the Moone. The floure of this herbe purgeth great splenes and healeth them, because this herbe encreaseth * and decreaseth as the Moone. It is [25] good agaynst the sycknes of the eyes, maketh a sharp sight. And it is good agaynsth the bloude of thy eyes. If thou put the roote of it brayed upon the eye, it will make the eye marvelous clere, because the lighte of the eyes Propinquatum mistion, is of the substance of the Moone. It is also good to them that have an evill stomake or which can not disgeste theyr meate, by drinking the iuyce of it, moreover it is good tot hem that have the swyne pockes.

De derde is een kruid van de zon en is genoemd Chynostates. Het sap ervan purgeert de pijnen van de maag, borst platen, de krachten ervan tonen aan dat het een kruid van de maan is. De bloem van dit kruid purgeert grote aambeien en heelt die omdat dit kruid toeneemt en afneemt zoals de maan. Het is goed tegen de ziekte van de ogen en maakt een scherp gezicht. En het is goed tegen het bloed van de ogen. Als je de gebraden wortel op een oog legt zal dat het oog wonderbaarlijk helder maken omdat het licht van de ogen bevorderen een mist, dat is een substantie van de maan. Het is ook goed voor hen die een slechte maag hebben of hun eten niet kunnen verteren door het sap ervan te drinken, boven dat is het goed tegen de zwijnen pokken.

Chynostates is onbekend, mogelijk Salvia sclarea of Euphrasia officinalis, ogentroost, Engels eyebright.

The fourthe hearbe is called Arnoglossa, plantyne. The roote of this herbe is marvalous good agaynst the payne of the heade, because the signe of the Ramins is supposed to be the house of the planet Mars, which is the head of the whole worlde. It is good [26] also against evil customs of mans stones and rotten, * filthy byles, because his house is the signe scorpio, because a part of it holdeth Sparma, that is the seede which commeth against the stones whereof al living things bee engendred and fourmed. Also the iuyce of it is good tot hem that be sick of the perilous flixe, with excoriation raysing of the bowels, continuall torments, ans some bloud issuing forth. It purgeth them that drink it, from the sicknesses of the flyxe of bloud, or emerauds, and of the disease of the stomacke.

Het vierde kruid wordt Arnoglossa genoemd, plantyne. De wortel van dit kruid is wonderbaarlijk goed tegen de pijnen van het hoofd omdat het teken van de ram verondersteld wordt het huis van de planeet Mars te zijn die het hoofd is van de hele wereld. Het is goed tegen de kwade gebruiken van mannenstenen en rottige vuile ballen omdat zijn huis het teken van de schorpioen is en omdat een gedeelte er van sperma bevat, dat is het zaad dat komt van de stenen waarvan alle levende dingen voortkomen en gevormd worden. Alzo is het sap goed voor hem die ziek zijn van de gevaarlijke vloed met verhoogde stijging van het ingewand, steeds pijnen en wat bloedvloeien. Het purgeert hem die ervan drinkt van die ziekte van bloedvloeien of aambeien en de ziekte van de maag.

Plantago, daaruit Frans plantain, Engels plantyane, weegbree.

Arnoglossa,; lammertong naar de bladvorm of omdat die het graag eten, schaapstong.

The fyft is the herbe of the planet Mercurius, which is named Pentaphilion, in Englyshe cinquefoyle, or the v leafed herb, of others Pentadactvilus, of others Sepedeclinans, of certaine [27] Camipedolo. The roote of thys herbe brayed and made in a plaister, healeth woundes and hardnes. Moreover, it putteth away quickly the swyne pockes, if the iuyce of it bee dronken wyth water. It healeth also the passions en griefes of the brest, if the iuyce of it be dronken. It putteth away also the toothache, and if the iuyce of it be holden in the mouth, it healeth alle the griefes of the mouth. And if ani man beare it with him it geveth wark, *help. Moreover if any man wyl aske any thyng of a king or prince, it geveth aboundaunce eloquence, if he have it with him, and he shal obtaineth that he desireth. It is also good to have the iuyce of it, for the griefe of the stone and the syckenes which letteth a man to pysse. [28]

De vijfde is het kruid van de planeet Mercurius die Pentaphilion genoemd wordt, in Engels cinquefoyle of het vijf bladige kruid, van anderen Pentadactiulus, van anderen Sepedeclinans en van zekere Camipedolo. De wortel van dir kruid gebraden en gemaakt tot een pleister heelt wonden en hardheden. Nog meer, het doet weg de zwijnen pokken als het sap ervan gedronken wordt met water. Het heelt alzo het lijden en grieven van de borst als het sap wordt gedronken. Het neemt weg de tandpijn als het sap ervan in de mond wordt gehouden. Helt het alle pijnen van de mond. En als iemand het met hem draagt werkt het en helpt. Boven dat als iemand iets wil vragen aan een koning of een prins geeft het hem overvloedige welsprekendheid, als hij het bij zich heeft, en hij zal krijgen wat hij verlangt. Het is alzo goed om het sap ervan te hebben voor de pijnen van de stenen en de ziekte die belet dat een man niet kan plassen.

Zie het zestiende kruid uit voorgaande kapittel.

Pentaphyllon; vijf bladen. Potentilla reptans; kruipend, vijfvingerplant is bekend als pentaphyllon. Engels cinquefoil uit Latijn quinque; vijf, vijf bladeren aan een steel.

The vi is the hearbe of the planet Jupiter, *it is named Acharon, of certayne Jusquianus, Henbane. The roote of it, put upon botches, healeth them, and kepeth the place from an inflamation of bloude. If any man shall beare it before the grefe come upon him he shall never have a botche.

The roote of it lso is a profitable agaynst the goute in the feete whan it is brayed, and upon the the place hat suffereth the payne or grief. And it worketh by vertue of those signes, which have fete, and loke upon the feete. And if the iuyce of it be dronken with hony or with wyne and hony sodden together, it is profitable against the griefes of the liver, and all hys passions, because Jupiter holdeth the lyver, [29]

Likewise it is profitable to them that woulde do often the acte of generation, and them that desire to be loved of women, it is good that they beare it with them, for it maketh the bearer pleasaunt and delectable.

De zesde is het kruid van de planeet Jupiter en het is Acharon genoemd en van zekere Jusquianus, henbane. De wortel ervan als het op puisten gedaan wordt heelt het die en bewaart de plaats voor een bloedontsteking. Als iemand het draagt voordat de pijn komt zal hij nooit een puist hebben.

De wortel ervan is goed tegen de jicht in de voeten als het gebraden wordt en op de plaats gedaan die lijdt aan de pijn of grief. En het werkt via deze tekens die voeten hebben en naar hun voeten kijken. En als het sap ervan gedronken wordt met honing of met wijn en honing die tezamen gekookt zijn is het goed tegen de pijnen van de lever en al zijn ziektes omdat Jupiter de lever houdt.

Net zo is het goed voor diegene die vaak de handeling van generatie willen doen en die verlangen door vrouwen geliefd te zijn, het is goed dat ze het bij zich dragen want het maakt de drager aangenaam en geliefd.

Zie het achtste kruid in voorgaande kapittel.

Acharon, Charon is de voerman die de doden over de Styx bracht, ze gaven hem daarvoor een gouden munt die dan in de mond werd gelegd.

The viii ist the herbe of the Planet Urnus,* is called Pisterion of some Hierobotane, id est, Herbo columbaria, *verbena, Vervin.

The roote of this Hearbe put upon the necke, healeth the swine pockes, apostumes behynde the eares, and botches of the necke, and suche as can not keepe theyr water.

It healeth also cuttes, *swelling of the evill, or foundament, proredyng of an inflamation, which groweth in the foundament, and the Emauraudes. If the iuyce of [30] (it) (missen van blad(en)

day of the Moone, untyl the xxx day, begynnyng the gatheryng of them from the sygne Mercurius, by the space of a whole hour, and in gathering make mention of the passion or griefe, and the name of the thing for which thou doest gathered it, and the selfe herbe, notwithstanding lay the herb up in wheate or barley, and use it afterward to thy neede.

Het zevende is het kruid van de planeet Saturnus en wordt Peristerion en door sommigen Hierobotane genoemd, dat is herba columbaria, Verbena of vervin. De wortel van dit kruid op de nek gedaan heelt de zwijnen pokken, lopende zweren achter de oren en puisten in de nek en zulke die hun water niet op kunnen houden.

Het heelt alzo snijdingen, kwade zwellingen van het fundament die een ontsteking geven die in het fundament groeien en de aambeien. Als het sap ervan (missen van een of enkele bladeren)

Dag van de maan tot de dertigste dag beginnen om die te verzamelen in het teken van Mercurius in het tijdsbestek van een heel uur en bij het verzamelen noem je het lijden of grief en de naam van het ding waarvoor je het verzamelt noemen en hetzelfde kruid om te bewaren leg het in tarwe of gerst en gebruik het daarna tot je behoefte.

Zie in voorgaande het dertiende kapittel . Verbena.

Here begynnetht the second booke of the vertues of certayne stones.

Nowe because I have spoken before of the vertues of certaine herbes, now in this present chapter I wil speake of certayne stones, their effects * marvaylous operations. [31]

Hier begint het tweede boek van de krachten van zekere stenen.

Omdat we nu gesproken hebben over de krachten van zekere kruiden zullen we in dit kapittel spreken van zekere stenen, hun effecten en wonderbaarlijke werkingen.

Magnes the lode stone.

Ophtualmus * Onyx.

Feripendamus Sylonites.

Topazion Medozza.

Memphitis lapis iurra memphim urbem in Egipto.

Abaston Adamas diamond.

Agathes Alectoria.

Esmundus Amaristus.

Berillus Celonites.

Corallus Christallus.

Elotropia Epistrites.

Calcedonius Celidonius.

Bagates Bena.

Istinos Tabrices.

Chrysolitus Gerattides.

Aicilomal Quirini.

Radianus Luperius.

Unces Lazuli.

Smaragdus Iris.

Gallacia Galerites.

Draconites Echites. [32]

Tepristites Hiacinthus.

Orithes Saphirus.

Saunus.

If thou wilt know whether thy wyfe be chaste, or no. Take the stone whych is called Magnes, in Englishe the Lode stone, it is of sad blew colour and it is found in the sea of Inde, somtime in partes of Almayne in the province whyche is called Easte Fraunce. Laye thys stone under the head of a wyfe, and if shee bee chaste, she wyll embrace her husband, if she be not chaste, she wyll fall anon forth of the bed.

Moreover if thys stone be put brayed and scattered upon coles, in four corners of the house, they that be sleping shal flee the house and leave all.

Als je wil weten of je vrouw kuis is of niet. Neem de steen die magneet genoemd wordt, in Engels de leidster, het is van een droevige blauwe kleur en het wordt in de Indische ze gevonden en in sommige delen van Duitsland in de provincie die genoemd wordt oost Frankrijk. Leg deze steen onder het hoofd van een vrouw en als ze kuis is zal ze haar man omhelzen, als ze niet kuis is valt ze aanstonds uit het bed.

Verder als je deze steen gebraden en verdeeld op kolen doet in vier hoeken van het huis zullen diegene die slapen wegvliegen uit het huis en laten alles achter.

Magneet, lode stone is de leister of poolster.

If thou wilt be made invisible.[ 33] Take the stone whych is called Ophethalmius, and wrappe it in the leafe of the Laurell or Baye tree, and it is called Lapis obtelmicus, whose coloure is not named, for it is of mani colours, and it is of suche vertue, that it blyndeth the sightes of them that stand aboute. Constantius carying thys in hys hande, was made invisible by it.

Als je je onzichtbaar wil maken. Neem de steen die Ophethalmus wordt genoemd en wikkel het in het blad van de Laurus of laurierboom en het wordt Lapis obtelmicus genoemd wiens kleur niet genoemd wordt want het is van vele kleuren en het is van zulke kracht dat het verblindt het gezicht van hen die erbij staan. Constantinus droeg dit in zijn handen en werd er onzichtbaar door gemaakt.

Opaal, Engels opal, Frans opale van Latijn opalus dat van Grieks opaillios wat verbonden is met Sanskriet upala: steen, edelsteen.

‘Opaal is een steen die onderscheiden wordt door kleuren van diverse kostbare stenen. Er is de vurige gloed van de karbonkel in, het lichtende purper van de amethist, de heldergroene kleur van emerald, en al die kleuren verschijnen in vele tinten. Deze steen broedt in Indië en heeft evenveel krachten als kleuren. Deze steen behoudt en beschermt de ogen die hem draagt, helder en scherp zonder enige pijn en dimt andermans ogen als een soort wolk en smijt hen met een soort blindheid zodat ze niet kunnen zien, niet kunnen opmerken wat voor hun ogen gebeurt. Daarom wordt er gezegd dat het de meest zekere patroon van dieven is.

Ophetahlmus of lapis obtelmicus, de nervus ophtalmus is nu de oogtak van de vijfde hersenzenuw.

If thou wylt provoke sorrow, feare, terrible fantasies and debate. Take the stone which is called Onyx, whych is of blacke colour. And that kynde is best whyche is ful of whyte vaines. And it commeth from Inde unto Arabi, and if it be hanged uppon the necke or finger, it stirreth by anon sorrow and heavinesse in a man, and ter- [34] rours, and also debate, and thys hath bene proved by men of late tyme.

Als je zorgen, gevaar en verschrikkelijke fantasieën en debatten wil veroorzaken. Neem de steen die Onyx genoemd wordt die van een zwarte kleur is. En die soort is de beste die vol is met witte strepen. En het komt uit Indië naar Arabië en als het gehangen wordt aan de nek of de vinger wekt het aanstonds zorgen en moeilijkheden op in een man en ook debat en dit is beproefd door mensen in late tijd.

Onyx, Onycha, in het Hebreeuws shecheleth, zou voorkomen in Eccl. 24:15, Ex. 30:34. Onycha: betekent in het Grieks vingernagel, de markeringen op de bloembladen van Cistus zouden de reden geweest zijn voor die naam.

De naam wordt tweemaal vermeld als een bestanddeel van het heilig reukwerk, een andermaal in de Apocriefe boeken als een zelfstandigheid die een lieflijke geur verspreidt.

Mogelijk is het een tweerlei begrip, de steen onyx in Ex. 28:20. ‘De edele steen die Onichinus heet die een gemengde kleur heeft, dat is wit en rood. En het is doorschijnend als een mensennagel en het groeit in Indië. En hierom is het niet gelijk met de andere stenen (van het borstharnas) want die groeien in Arabië. En deze, uit Indië, hebben een vurige vorm en zijn omgeven door witte ringen.’

De andere onyx is mogelijk een plant‑dierlijk product. (Cistus)

De naam onyx betekent klauw of nagel, Ҥaaraan ontleent de kleine schelp op de voet van vele weekdieren die door de grote schelp gesloten wordt zijn naam. Uit deze kleinere schelpen of klep verkreeg men enkele bestanddelen die de wierook samenstelden. In de Rode zee vindt men er veel soorten van. Onyx zou op Murex kunnen slaan die in heel Indi als een zogenaamd geneeskrachtig rookmiddel gebruikt wordt. Koning noemt een vis, genaamd Conchylium en haalt Dioscorides aan: ҅en schulpje of deksel van het visje Conchylium genoemd, gelijk ons Dioscorides zegt II, 8:1, welk in de meren van Indië die Nardus voortbrengen gevonden wordt. Het ademt een aangename reuk uit omdat het door de Nardus gevoed wordt. Waarschijnlijk zijn er nog wel meer moge­lijkheden.

Onyx, een bandagaat met nauwkeurig begrensde fraaie, vooral bruine, zwarte en witte kleuren, meestal in lagen.
Onyx is ondoorzichtig, hieruit werden vroeger kostbare cameeën en zegelstenen gesneden.
De echte onyx, de Arabische onyx, heeft alleen witte en zwarte strepen. Met banden is de Duitse Achat en de Onyx of Kameenstein.
Draagt het alleen witte en grijze strepen, dan noemt men het chalcedonyx.
Zijn de donkere strepen rood, oranje, dan heet het sardonyx.
Witte en rode strepen dan is het karneolonyx.

If thou wilt burne any mans hands without fyre. Take the stone which is called Feripendamus, whiche is all yeluw colour, which if it be hanged upon the neck of any man, it healeth Areticum, *also if thys stone be gryved straightly, it burneth the hande anone, and therefore it must be touched lightle and gently.

Als je iemand handen wilt verbranden zonder vuur. Neem de steen die Feripendamus wordt genoemd en die is van een gele kleur en als het gehangen wordt aan de nek van iemand heelt de jicht, alzo als deze steen recht gegraveerd wordt brandt het de handen en daarom moet het zachtjes en rustig aangeraakt worden.

?

If thou wylt kindle the minde of any man to ioyes, *make hys wyt sharpe.

Take the stone which is called Sylonites, it groweth in the bosome of a Snayle of Indye, called Corcuses, and there is of dyvers kyndes of it, of whyte, read, [35] and other coloure. Other saye, that it is greene and found in the partes of Persia. And also olde Philosophers saye, if it be tasted, it geveth knowledge of certayne thynges to come. If it be put under the tounge, speciallye in the first Moone, it hath a vertue onelye for an houre. Therefore beyng in the tenth Moone, it hath thys vertue in the fyrste or tenth houre. But there is movyng of the order, because when it is under the toung, if our thought bee of any busynes, whether it ought to be or no, if it ought to be, it is fixed stedfastly to the hart, so that it may not be plucked awaye, yf not, the harte leapeth backe from it. Also Philosophers have sayd that it healeth Petificos * weake men. [36]

Als je de geest van iemand wil aansteken tot vreugde, maak zijn geest scherp. Neem de steen die Sylonites genoemd wordt, het groeit in de boezem van een slak uit Indië die Corcuses genoemd wordt en er zijn verschillende soorten van als wit, rood en andere kleuren. Anderen zeggen dat het groen is en wordt in de delen van Perzië gevonden. En zoals oude filosofen zeggen, als het aangeraakt wordt geeft het kennis van zekere aankomende dingen. Als het gedaan wordt onder de maan en vooral in de eerste maan heeft het enkel een kracht voor een uur. Daarom als je in de tiende maan bent heeft het deze kracht in het eerste en tiende uur. Maar er is beweging in omdat wanneer het onder de tong is en als onze gedachte bij enige zaken zijn en of die behoorlijk zijn of niet het wordt vast bevestigd aan het hart zodat het er niet vanaf getrokken kan worden, zo niet, het hart loopt er van weg. Alzo hebben filosofen gezegd dat het humeurige en zwakke mannen heelt.

Hoornschelp. Men hoort in de hoorn de zee ruisen, en blijkbaar ook de toekomst, de groei met de maan, zie parels.

Grotere soorten dienen als tuin- en kamersier, als bekers en vazen. De grote schalen dienen om er fijne ragout in te doen, (ragot fin en coquilles) om er verfgoud en verfzilver in te doen voor de schilders. Met dezelfde schelpen zijn de pelgrims, die uit het oosten terugkeren, gewoon hoed en klederen te versieren. Als sier voor aquaria, bij waterbronnen, voor camee-achtig snijwerk, voor sier en als paarlemoer.

Zylonite, cellulose acetate.

Petificos, of pefrificos; versteend, of pettish, humeurig, pettifog; kleinzielige.

If thou wylt that seethyng water come forth anon, after thou hast put in thy hande. Take the stone whych is called Topazion, of the Ile Topasis, or because it sheweth all stafilitude (?) of gold. And there be two kyndes of it, one is utterlye lyke golde; and thys is more precious. The other kynd is of the colour of Saffron, of bryghter colour then golde is, thys is more profitable.

It hath beene proved in oure tyme, that if it be put in seethyng water, it maketh it to run over, but if thou put thy hand in it, the water is drawen out anone, and one of our brethren dydde thys at Paryse. It is good also agaynst (Emorhoicam et stimaticam, or limatike ?)passion or griefe. [37]

Als je wil dat kokend water aanstonds komt nadat je het in je hand hebt gedaan. Neem de steen die Topazion wordt genoemd van het eiland Topasis of omdat het alle goud vormen laat zien. En er zijn twee soorten van, de ene is uiterlijk zoals goud en die is kostbaarder. De andere soort heeft de kleur van saffraan met een heldere kleur dan goud is en die nuttiger.

Het is beproefd in onze tijden dat als het in kokend water gedaan wordt dan loopt dat over, maar als je het in je hand doet loopt het water aanstonds over en een van onze broeders deed dat te Parijs. Het is alzo goed tegen aambeien en stimulerend of lichamelijk lijden of grief.

Topaas, topaes, midden-Hoogduits Topzje of Topze; hoog-Duits Topas; Engels topaas, van oud-Frans topase, midden-Latijn topasius, Grieks topazos.

Topaas heeft een hardheid van 8, s.g. 3.53. Maar topaas kan gemakkelijk splijten en door een aanraking al beschadigd worden. Topaas wordt meer gewaardeerd dan beril, het heeft een sterkere glans. Het komt voor in kleine vier- tot achtvakkige kristallen die zelden groter zijn dan 1cm. Het is zelden kleurloos en water helder, doorgaans geelachtig of geel, roodachtig of rood, groenachtig of groen, soms paarsblauw doorzichtig of zelfs aan de kanten doorschijnend en glasglanzig. Dit gesteente fosforesceert bij verwarming met een geel- of blauwachtig schijnsel.

Emorhoicam; haemorrhagica; bronchitis. Stimaticam, slecht te lezen. Limatike; bloedzuigers.

If thou wilt plucke of the skin of thyne or an other mans hande. Take the stone which is called Medora, of the region Media, in the which the people dwelling are called Medye. And there be two kyndes of it blacke and grene. It is sayd of old Philosophers and also of Philosopfers being in thys tyme, if the blacke be broken and resolved in hoate water, if anye man washe hys handes in that water, the skyn of his hands shal be plucked of anone. Philosophers saye also that it is good agaynst the goute and blindnes of the eyes, and it nourisheth hurreed and weake eyes.

Als je jouw huid of een andere mans huid wil afplukken. Neem de steen die Medora genoemd wordt van het gebied Medië waarin de mensen wonen die Mediers genoemd worden. En er zijn twee soorten van, zwart en groen. En er wordt verteld van de oude filosofen en ook van de filosofen in deze tijd dat als de zwarte gebroken wordt en opgelost in heet water en als iemand zijn handen in dat water wast zal aanstonds de huid van zijn handen eraf geplukt worden. Filosofen zeggen alzo dat het goed is tegen de jicht en blindheid van de ogen en het voedt beschadigde en zwakke ogen.

? Medusa, een van de Gorgonen, haar hoofd werd in zee geslagen en spatte op het zeewier, dat werd koraal. Of medusa, van Medië.

If thou wilt that a man suffe no payne nor be tormented. [38] Take the stone which is called Memphitis, of the citye which is called Memphis, and it is a stone of such vertue as Aaron and Hermes say; if it be broken and mixed wyth water, and geven to hym to drinke which woulde bee burned of suffer anye tormentes, that drincken induceth so great unablenesse to feele, that hee that suffereth feeleth neither paine nor tormentyng.

Als je wil dat een man geen pijn en martelingen lijdt. Neem de steen die Memphitis genoemd naar de stad die Memphis genoemd wordt en het is een steen van zulke kracht zoals Aaron en Hermes zeggen; als het gebroken wordt en gemengd met water en geef hem te drinken die verbrand of andere martelingen zou ondergaan, die drank geeft zulke grote ongevoeligheid om te voelen zodat diegene die lijdt geen pijn nog marteling voelt.

Piramide Memfite in Egypte.

Lijkt wel op de giftige werking van bilzekruid, of sap van Mandragora?

If thou wylt make a fyre continually unable to quenched or put out. Take the stone whych is called Abaston, whyche is of the colour of yron, and there is founde verye muche of it in Arabia. If that stone be kyndled of inflamed it maye never bee putte oute or [39] quenched, bee use it hath the nature of the fyrst fethers of the Salamandre, by reason of meldy fatnesse, which nourishet the fyre, kyndled in it.

Als je een vuur wil maken die onmogelijk is te blussen of uit te doen. Neem de steen die Abaston genoemd is en die de kleur van ijzer heeft en daarvan wordt veel gevonden in Arabië. Als de steen aangestoken of ontstoken kan het nooit meer uitgedaan worden, bij gebruik heeft het van natuur de eerste vetten van de salamander vanwege zijn meelachtige vetheid die het vuur voedt en ontsteekt erin.

Asbest is een wit, fijn vezelig mineraal dat een zijdeglans bezit. De vezels laten zich gemakkelijk tot een grove draad spinnen waarvan vuurvaste kledingstukken, waterfilters en andere dingen vervaardigd worden. Omdat het niet door logen wordt aangetast gebruikt men het ook om te filteren.

Het wordt in Zwitserland en Tirol gevonden, meestal in de gangen van serpentijnrotsen.

De naam asbestos, al bij de Ouden in gebruik, zinspeelt op het feit dat een lamp voorzien van een pit van asbest zoals de gouden lamp van Pallas te Athene, mits behoorlijk bijgevuld, nooit ophield te branden, dus onuitblusbaar was. Grieks asbestos: onblusbaar, het onverbrandbare, (pluimaluin of amianth). Van het amianth of bergvlas vervaardigden de ouden, volgens Plinius, een soort van onbrandbaar lijnwaad (asbestinium) onverbrandbare linnen. Dat gebruikte de Romeinen vooral tot het weven van kostbare lijkgewaden waarin de doden werden gehuld voor ze op de brandstapel werden gelegd, opdat de overblijfselen onvermengd met de as van het hout bewaard zou blijven. Zie vuursalamander.

If thou wylt overcome thy enemyes. Take the stone which is called adamas, in Englishe speeche a Diamonde and it is of shyning colour, and very hard in so mache that it can not be broken but by the bloud of a goate, it groweth in Arabia, or in Cypres. And if it be bounden to the leaft syde, it is good agaynst enemyes, madnes, wilde beastes, venemous beasts, and cruell men and agaynst chyding and brawling, and agaynste venime and invasion of fantasies and some call it Diamas. [40]

Als je jouw vijanden wil overwinnen. Neem de steen die Adamas genoemd wordt, in Engelse spraak een diamonde en het is van een schijnende kleur en zeer zodat het niet gebroken kan worden dan door het bloed van een geit. Het groeit in Arabië of in Cyprus. En als het aan de linkerzijde wordt gebonden is het goed tegen al je vijanden, gekte, wilde beesten, venijnige beesten en wrede mannen en tegen bedriegen en ruzies en tegen venijn en invasies van fantasieën en sommigen noemen het diamas.

Diamant bestaat uit zuivere koolstof en is dus bij zeer hoge temperaturen brandbaar. Het is de hardste van alle delfstoffen, hardheid 10, s.g. 3.52, krast zelf het hardste staal en kan alleen geslepen worden met zijn eigen diamantpoeder. Mogelijk kon men in India de diamant al kloven, in natuurlijke vorm ziet het er namelijk niet uit en heeft geen waarde. Het moet eerst geslepen worden, die kunst bestond in zijn tijd nog niet, mogelijk bij de Indirs, daar werden ze al als waardevol beschouwd. Het was een van de redenen waarom de Mohammedanen Indi wilden veroveren.

Adamas was een van de Trojaanse vorsten. Het is een mythisch godenstaal dat om zijn hardheid gebruikt werd tot werktuig van de goden. Zo was de helm van Hercules van adamant vervaardigd, evenals, volgens Aeschylus, de boeien van Prometheus, verder de tafels van het noodlot, de ketenen van de hellehond Cerburus, de poort van het verblijf der rampzaligen.

Ptolemaeus, de legeraanvoerder van Alexander, maakte het westen bekend met de diamantrivier, Mahadani. Hij noemde die adamas, de ontembare, en gaf daarmee de diamant een naam waarmee Plato alle harde stoffen en metalen had aangeduid.

Diamant, in Engels diamond, midden-Nederlands diamas, 13^de eeuw, dyamant, uit Frans diamant dat weer uit Latijn diamas, wat naast ouder adamas staat, adamantis: hardste ijzer of staal, ondeelbaar of onverbiddelijk, dat van Grieks adamas, adamantos, a: niet en damao: ik tem, onderwerp, domitare: inbreken. Daarnaast ontstond in het Latijn adiamante (misschien onder invloed van het Griekse dia: doorschijnen) waaruit weer het Franse adamant, van amant: magneet, de Engels adamant ontstond. (Adama is Hebreeuws voor aarde)

Een harde ondeelbare steen als de diamant, eigenlijk onbedwingbaar. De diamant was dus eigenlijk weinig bekend, meer een hard soort ijzer, de zeilsteen.

Midsummer Night’s Dream II, 1, 195, Gij zeilsteen, hard van hart. Adamant betekent zowel diamant als magneet en kan dus tegelijk de hardheid en aantrekkingskracht van Demetrius aanduiden. ‘As true as steel, as plantage to the moon.’

As sun to day, as turtle to her mate,’

As iron to adamant, as earth to the centre,’ Troilus and Cressida 3, 2, 184-6.

De zeilsteen is dan magneetijzererts.

If thou wilt eschewe all perils and all terrible thinges and have a strong hart. Take the stone which is called Agathes, it is blacke, and hath whyte vaynes. There is another of the same kynde, lyke to whyte colour. And the third groweth in a certayne Ile, haynge blacke vaynes, and that maketh to overcome peryls, and geve strength to the hart, and maketh a man mighty, pleasaunt, delectable, and helpeth agaynst adversities.

Als u alle gevaren en verschrikkelijke dingen wil vermijden en een moedig hart wil hebben. Neem de steen die Agathes genoemd wordt, het is zwart en heeft witte strepen. Er is een andere van hetzelfde soort en is van een witte kleur. En de derde groeit in een zeker eiland en die heeft zwarte strepen en die maakt dat een man overkomt gevaar en geeft sterkte aan het hart en maakt een man machtig, aangenaam en prettig en helpt tegen tegenspoed.

Agaat, midden-Nederlands achaet, acaet en achates, Duits Achat, midden Hoogduits achates, uit Frans agate van de 13^de eeuw, dit uit Latijn achates, (gemma) wat weer uit Grieks akhates, de steen zou zo genoemd zijn naar de rivier Achates in Sicilië, waar het volgens Plinius het eerst gevonden zou zijn.

Het was 1 van de 12 stenen in het borstharnas van de Hogepriesters, Exodus 39, in het Hebreeuws schebo.

Al naar gelang de kleur werd er een symbolische relatie aan toe geschreven. In de aderen herkende men figuren van goden.

If thou desyre to obtayne any thyng from any man. Take the stone which is called Alectoria, *it is a stone of a Cock and it is whyte as the Christall, * it is drawen out of the Cockes gysar or maw, after that he hath ben gelded more then four yeres, [41] and it is of the graetnesse of a beane. It maketh the belly pleasant and stedfast, and beyng put under the tong it quencheth thirst. And this last hath bene prooved in oure tyme, and I perceyved it quickly.

Als u verlangt om iets van iemand te verkrijgen. Neem de steen die Alectoria genoemd wordt, het is een steen van een haan en is wit als kristal. Het komt uit de haan zijn maag of krop nadat hij meer dan vier jaar geleefd heeft en het heeft de grootte van een boon, het maakt de maag aangenaam en standvastig en als het onder de tong gedaan wordt lest het de dorst. En dit laatste is beproefd in onze tijd en ik nam het snel waar.

Gemma alectoria; steen van de haan. De haan broedt een kostbare steen uit die allectricium genoemd wordt, de haan draagt die steen, door die steen is de leeuw bang van hem, vooral als het een witte haan is. Want de leeuw is bang voor een witte haan.

Het wordt ook wel capoensteen genoemd. Een kapoen is een gecastreerde haan. Kapoensteen, zie belemniet.

If thou wilt overcome beasts, and interprete or expounde all dreames, and prophecie of thynges to come. Take the stone whyche is called Esmundus of Asmadus, it is of divers colours, it putteth oute alle poyson, and maketh a man to overcome hys adversaries, and geveth Prophecying, and the interpretation of alle dreames, and maketh a manne to understande darcke questions, hard to bee understand or assoyled. [42]

Als u beesten wil overkomen en alle dromen wil verklaren of uiteenzetten en profeteren van dingen die komen. Neem de steen die Esmundus of Asmadus genoemd wordt en het is van verschillende kleuren, het neemt weg alle gif en maakt dat een man overwint al zijn tegenstanders en geeft profetie en de verklaring van alle dromen en zorgt ervoor dat een man zware vragen begrijpt die moeilijk te begrijpen zijn of te verklaren.

Amandinus komt van Amandus, ‘waardig van liefde.’ Afleiding van Almadien of Amanten.

If thou wilt overcom thy enemyes and ire debate. Take the stone whyche is called Berillus, it is of pale colour, and may be sene through as water beare is about whith thee, and thou shalt overcome all debate, *shalt dryve awaye thy enemyes, and it maketh thy enemy meeke. It causeth a man to be well manered, als Aaron sayth, it geveth [43] also good understandyng.

Als u al uw vijanden wil overwinnen en hun debat. Neem de steen die Berillus wordt genoemd en is van een lichte kleur en je kan erdoor zien zoals water, draag het bij je en je zal elk debat overwinnen, het zal verdrijven al je vijanden en maakt je vijanden gedwee. Het maakt een man met goede manieren zoals Aaron zegt en geeft alzo goed begrip.

Beryl. De naam beryl werd reeds in de oudheid voor verschillend egroene mineralen gebruikt. Beril, Duits Beril, oud Frans berille, barille komt uit Latijn beryllus, uit Grieks berullus, een woord in de volkstaal van Prakriet van Voor Indie, verulijam, verulia, de naam voor deze edelsteen.

De glasheldere halfedelsteen laat zich in dunne blaadjes splijten en zou de grondstof verschaft hebben waaruit de eerste brillen gemaakt werden. Men sleep beril voor relikwieën en de monstrans om de inhoud zichtbaar te maken. Men herkende de optische werking en vond zo rond 1300 de bril uit, dat in Florence. De lenzen werden uit beril en bergkristal geslepen totdat men glas zonder blazen wist te maken. Intussen was de naam bril, naast ogenspiegel, in gebruik gekomen. De naam bleef daarna ook toen andere materialen gebruikt werden.

De edele steen, Beril. Want het is doorschijnend en groen en bleek als het heldere water dat verlicht is door het schijnen van de zon. Wordt dus als brandglas gebruikt.

Het komt tamelijk veel in graniet voor waar je het in kristallen kan vinden die 2m lang en 1500kg zwaar zijn. Hardheid 7.75, s.g. van 2.69

If thou wilt have good understanding of things that may be felt, and that thou may not be made dronken. Take the stone whyche is called Amatistus and it is of purple colour, and the best is founde in Inde, it is good agaynst dronkennes, and geveth good understandyng in thynges that may be understand.

Als u goed begrip wil hebben van dingen die voorvallen en dat u niet dronken wordt. Neem de steen die Amatistus wordt genoemd en het is van een purperen kleur en de beste wordt gevonden in Indië, het is goed tegen dronkenschap en geeft goed begrip in dingen die begrepen mogen worden.

Amethist, Duits Amethyst, Engels amethyst. Amethist werd vanouds tegen verdoving en als amulet gebruikt. Latijn amthystus komt uit Grieks amthustos; methu: wijn, a: niet, niet dronken worden, omdat men oudtijds aan deze steen de kracht toeschreef tegen dronkenschap te behoeden.

Vondel, ‘De Heerlijckheyd van Salomonՠ;

‘De amethist dien God wien ‘t veyl wil inlijven,’ =Die God die zich met klimop het hoofd omkranst.

Bacchus, de god van de wijn, had een nymf waar hij dol op was. Hij achtervolgde haar, maar omdat ze niet van zijn dronkenschap hield vluchtte ze. Ze riep Diana, de godin van kuisheid, tot hulp aan. Op het moment dat Bacchus haar inhaalde en haar wilde omarmen veranderde Diana haar in een stenen beeld. Bacchus wilde haar blijven beminnen en vereren en gaf daarom aan het beeld een violette kleur, de kleur van zijn wijn, en hij bepaalde daarbij dat deze steen de drager voortaan zou behoeden tegen dronkenschap.

If thou wylt forejudge or conjecture of thynges to come. Take the stone which is called Celonites, it is of purple and divers other colours, *it is founde in the heade of the Snayle. If any man wyll beare this stone under hys toung, he shal forejudgen prophecy of thinges to come. But notwythstanding it hath no vertue but shinyng. Prima cum fuerit accensa et crescens monoytes in ultima defendeate, so meaneth Aaron in the booke of vertues of herbes and stones.

Als u vooraf wil oordelen of interpreten van dingen die komen. Neem de steen die Celonites genoemd wordt, het is van purper en verschillende andere kleuren, het wordt gevonden in het hoofd van een slak. Als iemand deze steen onder zijn tong wil dragen zal hij oordelen en profeteren van toekomende dingen. Maar niettegenstaande heeft het geen kracht dan glimmen. Prima cum fuerit accensa et crescens monoytes in ultima defendeate, zo bedoelt Aaron het in het boek van krachten van kruiden en stenen.

Celontes. Of edelstenen uit Sri Lanka die nu zo genoemd worden.

If thou wylt pacify tempestes and go over fluddes. Take the stone which is called Corallus Coral, and some be red and some white. And it hath bene [44] proved that it stemmeth strayght bloud, putteth away the foolyshnes of hym that beareth is, geveth wysedome. And this hath bene proved of certain men in our time. And it is good against tempestes and peryls of fludders.

Als u stormen wil temmen en over vloeden gaan. Neem de steen die Corallus of koraal wordt genoemd en sommige zijn rood en sommige wit. En het is beproefd dat het stremt lopend bloed, neemt weg de gekte van hem die het draagt, geeft wijsheid. en dit is beproefd door zekere mensen in onze tijd. En het is goed tegen stormen en gevaar van vloeden.

Koraal, Duits Koralle, Engels coral uit oud-Frans coral (Frans corail) uit midden-Latijn corallum, uit Latijn corallium, dat uit Grieks korallion dat mogelijk van Semitische afkomst is, Hebreeuws goral: een kleine steen, vgl. kraal.

De rode koralen, Corallium, leven in groepjes. Die groepjes hebben de vorm van grillige boompjes die tot een halve meter hoogte kunnen komen. De harde rode as is net als de boom met schors bekleed maar bestaat uit roodgekleurde klei. In de schors zitten de koraaldiertjes die met elkaar in verbinding staan zodat het eigenlijk 1 organisme is. De kalk wordt in de diertjes gevormd en vergroeit tenslotte tot een steenharde massa waar de zachte massa van de koraaldiertjes als een soort schors omheen zit. Het ligt op een diepte van 80-200m en wordt soms opgevist.

In Italië, bij de Vesuvius, in het stadje Torre del Greco draait het leven om bloedkoraal

Koraal behoudt en bevestigt de tanden in mensen, zo wordt het gebruikt bij kinderen, ook om ze gemakkelijker te krijgen en voor dit doel wordt het om de nek gedragen. Er bestaat het bijgeloof dat het verkleuren van de kogeltjes het ziek worden van het kind aanduidt. Zijn kracht en werking is wonderlijk want het weert de bliksem af, wervelwinden, stormen en winden van schepen en huizen waar het in is.

If thou wylt kyndle fyre. Take the Christall stone, *put it nye under the circle of the Sun, that is to say agaynst the Sun, and put it nye any thing that mai be burned, and incontinentlye the heate of the Sunne shining wyll set it a fyre. And if it bee droonke wyth hony, it encreaseth mylke.

Als u vuur wil ontsteken. Neem de kristal steen en doe het niet onder de zonnecirkel, dat is te zeggen tegen de zon en doe het niet bij een ding dat verbranden kan en onmiddellijk zal het bij zonneschijn in vuur zetten. En als het gedronken wordt met honing bevordert de melk.

Kwarts, in zuivere gekristalleerde vorm, heet bergkristal. Kristal, in Duits Kristall, de Engelse crystal stamt uit Frans cristal en dit uit Latijns crystallum: kristal, ijs, uit Grieks krystallos: ijs, extreem koud, van kryos: ijskoud, vorst. Dit is de naam voor het bergkristal omdat men die in de hoogste graad bevroren achtte, dat door hemels vuur vervaardigd water gemaakt was en zo koud bevroren dat het niet meer ontdooien kan.

Kristal is een heldere steen met een waterige kleur. Bergkristal is de zuiverste vorm. Dit bestaat uit glasachtige, doorzichtige en soms ook gekleurde kristallen die in de vorm van regelmatige, zeszijdige zuilen en van boven in een zeszijdige piramide eindigen. Als het als edelsteen gebruikt wordt heeft het de naam van simili diamant (similis: gelijk)

If thou wylt that the Sunne appeare of bloudy colour. Take the stone which is called Elitropia. It is greene lyke to the precious stone called the Emeraud. And it is sprinkled wyth [45] bloudy drops. The Aegromansers call it Gemma Babylonica, the precious stone of Babylon by the propper name. But if it bee annoynted wyth the iuyce of an herbe of the same name, and bee put in a vessel ful of water, it maketh the Sunne to seme of bloudye colour, as if the Eclipse were seene. The cause of thys is, for it maketh all the weater to bubble up into a little cloud, which makyng the ayre thycke, lettetth the Sunne to be seene, but as it wer read in a thycke colour, a lytle after the cloud goeth away by dropping downe lyke dew, as it were by droppes of rayne. Thys also borne about, maketh a man of good fame, whole and of long life. It is sayde of old Philosophers, that a man annoynted wyth an [46] herbe of thys name, as we have said before, excelleth with vertue. *Elitropia is found oftentymes in Cipres and Inde.

Als u wil dat de zon verschijnt van een bloedige kleur. Neem de steen die Elitropia genoemd is. Het is groen zoals de kostbare steen die smaragd genoemd wordt. En het is gevlekt met bloedige druppels. De Aegromansers noemen het Gemma Babylonica, de kostbare steen van Babylon, met de goede naam. Als het gezalfd wordt met het sap van een kruid van dezelfde naam en gedaan in een vat vol water maakt het dat de zon gezien wordt met een bloederige kleur alsof de eclips gezien wordt. De oorzaak van dit is dat het alle water laat borrelen tot in een wolkje die de lucht dik maakt en laat de zon zien alsof het rood is in dikke kleur even nadat de wolk weggaat door neer te druppelen zoals dauw alsof het neer druppelt in de vorm van regen. Deze alzo gedragen maakt een man van goede faam, gezond en lang leven. Er wordt gezegd door de oude filosofen dat as een man gezalfd wordt met het kruid van deze naam, zoals we tevoren hebben gezegd, neemt het zeer toe in krachten. Elitropia wordt vaak in Cyprus en Indië gevonden.

Heliotroop, helios: zon .

De heliotroop is ondoorzichtig, donkergroen met hier en daar rode vlekjes. De heliotroop wordt wel gebruikt voor zegelstenen. De rode vlekjes zijn gekomen omdat de groene heliotroop onder het kruis lag waar Jezus opgehangen werd, zijn bloeddruppels zijn op de steen gevallen. Een vorm van chalcedoon.

Aeromancer is een elementalist die is gewijd aan het element lucht.

If thou wylte make seethyng water to be colde, which standeth upon the fyre. Take the stone which is called Epibretes, which put in water against the eye of the Sunne, putteth forth fyry beames of the sun. And is is sayde of olde and newe Philosophers, if it bee put in seethyng water, the bublyng up or seethyng wyll soone cease, and a lytle after it wil ware cold, and it is a shining and ruddy stone.

Als je kokend water dat op het vuur staat koud wil maken. Neem de steen die Epibretes wordt genoemd en als die gedaan wordt in water tegen het oog van de zon geeft het vurige stralenbundels van de zon. En er wordt gezegd door de oude en nieuwe filosofen dat als het in kokend water wordt gedaan zal het borrel spoedig verminderen en wat later zal het koud zijn en het is een glinsterende en roodachtige steen.

Of Epistrites, Epistites, Grieks epi; op, sitos; voedsel.

If thou wylt eschew illusions and fantasies, and overcome alle causes or matters. [47] Take the stone which is called Calcedonius, * it is pale browne of colour, and somewhat darke, if this be perced and hanged about the necke with the stone which is called Sinerip it is good against all fantastical illusions, and it maketh to overcom al causes or matters in fute, and keepeth the body agaynst thy adversaries.

Als je illusies en fantasieën wil vermijden en alle oorzaken en redenen overwinnen. Neem de steen die Calcedonius genoemd wordt, het is licht bruin van kleur en soms wat donker, als dit doorstoken en gehangen wordt aan de nek met een steen die Sinerip genoemd wordt is het goed tegen alle fantastische illusies en zorgt dat je alle oorzaken of redenen overwint in de toekomst en beschermt je lichaam tegen je tegenstanders.

Calcedoon, chalcedon, chalcedoon of calcedone. Calcidone, Midden-Latijn chalcedonius lapis, achates chalcedonius; midden-Hoogduits. calcedon, calcidon; noord-Duits chalcedon. Het wordt gevonden te Broessa, aan de voet van de Olympus, en is het eerst door de bewoners van Chalcedon in de handel gebracht.

Is doorschijnend, verschillend gekleurd, meestal blauw of groenachtig en wordt voor de vervaardiging van allerlei gereedschap gebruikt. Het is een vorm van kiezelzuur die zich door een geringe doorschijnendheid en tevens door een mooie, zachte kleur onderscheidt. Er zijn stukken die geheel mat zijn en daardoor zeer geschikt voor cameeën.

Men onderscheidt verschillende variteiten.

If thou wylt be acceptable, and pleasant. Take the stone which is called Celidonius, * of it there is some blacke, and some somewhat red, * it is drawen out of the bellye of Swallowes. If that which is somewhat read be wrapped in a lynnen cloth, or in a Calves skyn, borne under the left arme hole, it is good against madnes, * olde syckenesses and diseases, and the [48] sleeping or forgetfull sicknes, and Contra epidinam, whyche is a scabbe that runneth through the whole body.

Evax sayth that this stone maketh a man eloquent, acceptable, and pleasunt. The black stone is good agaynst wylde beastes, and wrath, and bryngeth the busynes begunne to an ende. And if it be wrapped in the leaves of Celidon, it is said that it maketh the sight dul. And they should be drawen out in the moneth of August, and two stones are found oftentimes in one Swallow.

Als je aangenaam en prettig wil zijn. Neem de steen die Celidonius genoemd wordt, van die zijn sommige zwart en sommige wat rood, het wordt uit de maag van een zwaluw getrokken. Als diegene die wat rood is gewikkeld wordt in een linnen kleed of in een kalveren huid en gedragen onder de linkerarmoksel is het goed tegen gekte, oude ziektes en kwalen en de slapende of vergeetachtige ziekte en tegen epidinam wat een schurft is die over het hele lichaam loopt.

Evax zegt dat deze steen maakt een man wel bespraakt, aangenaam en prettig. De zwarte steen is goed tegen wilde beesten en verbolgenheid en brengt begonnen zaken tot een einde. En als het gewikkeld wordt in de bladeren van Chelidonium wordt er gezegd dat dit het gezicht dof maakt. En ze zullen in de maand augustus gedragen worden en twee stenen worden vaak gevonden in een zwaluw.

Belemniet, Duits Belemnit of Donnerkeil, donderbeitels of duivelsvingers is een inslaande bliksemschicht. Het vinden van belemnieten heeft aanleiding gegeven tot bijgeloof, duivelsvingers, Teufelsfinger, Cereanius lap. Het is een van de weinige stenen die in de Duitse mythologie en in medisch gebruik een rol speelde. De Donnerkeile is onder de gelijke naam over de gehele wereld verspreid. Bij Grimm vind je als synoniem: Donneraxt, grote, gladde Krotenstein, Luchsteine, Storchsteine (omdat, zoals men zegt de storch zo’n steen vasthoudt om wakker te blijven) Rappensteine (zwart) Teufels- of Hexenfinger (omdat men er toverij mee bedrijft) Alpsteine (omdat die tegen de Alp behoedt), Fingersteine en Wettersteine.

Het is de naam van versteningen die afkomstig zijn van het inwendige van kalkachtige geraamten van sommige koppotige weekdieren en inktvissen. Ze zijn vingervormig en soms puntig. De lengte kan een 60cm bedragen wat zou wijzen op een lengte van meer dan 2m van het dier.

If thou wylt be victorious agaynst thy adversaries. Take the stone which is called Bagates, * it is of divers colors. The ancient Philosophers say, that it hath beene prooved in the [49] prince Alcides, whych how lang he dyd beare it, hee had alwayes victory; it is a stone of divers colours, lyke the skyn of a Kyd.

Als je zegevierend wil zijn tegen je tegenstanders. Neem de steen die Bagates wordt genoemd en het is van verschillende kleuren. De oude filosofen zeggen dat het beproefd is in prins Alcides die zo lang hij het droeg altijd overwon, het is een steen van verschillende kleuren zoals het huis van een koe.

Zegesteen, Duits Siegsteine of Siegessteine, is een gem van een glasvorm met ingeritste ruwe figuren die wel In Alsen, Duitsland gemaakt werden, Alsengemmen. Ook komen ze in de aarde voor. De meestal blauwe of groenachtige glasvoet bestaat in de regel uit een helle en donkerder schicht. Men vermoedt daarin de zogenaamde Siegessteine uit de Edda in de Wielandsage. Tegenwoordig worden ze in de christelijke kunst gebruikt. Men houdt ze voor een namaking van oude meesters uit de 7-9^de eeuw.

If thou wylt knowe before of anything to come. Take the stone which is called Bena, which is like a beast toth, and put it under thy toung. And as Aaron and the olde Philosophers sayth, how long thou wylt hold it so alwayes conjecturyng, thou shalt prophecye thynges to come, and thou shalt not erre in any wyse for iudging.

Als je van tevoren wil weten of er iets aankomt. Neem de steen die Bena genoemd wordt en die is als een beestentand en doe het onder je tong. En zoals Aaron en de oude filosofen zeggen, net zo lang als je wil zal het altijd gissen, je zal profeteren van dingen die komen en je zal niet dwalen in elke uitspraak.

?

If thou wilt that thy garment be unable to be burned. Take the stone which is called Histinos, which as Isidorus sayeth is lyke to Saffron. And it is found in a part of Spaine. Thys [50] stone bloweth like a paire of bellowes, by raesaon of the windines in it. It is found nye the Gades of Hercules, that is twoo Iles by the further partes of Spayne beyonde Garnade, and if thys stone be set in a garment, it can be burned in no wyse, but it shineth like fyre. And some men say, that the white Carbunkle stone, is of this kynde.

Als je wil dat je gewaad onmogelijk kan verbranden. Neem de steen die Histinos genoemd wordt die zoals Isidorus zegt is gelijk saffraan. En het wordt gevonden in een deel van Spanje. Deze steen blaast op zoals een paar magen vanwege de winderigheid erin. Het wordt gevonden bij de pilaren van Hercules, dat zijn twee eilanden in de uiterste delen van Spanje achter Granada en als deze steen in een gewaad wordt gedaan kan het op geen manier verbranden, maar het schijnt zoals vuur. En sommige mensen zeggen dat de witte karbonkelsteen van deze soort is.

Histinos: Spanje.

If thou wylt have favour and honour. Take the stone whiche is called Tabrices, and is is lyke to the Christall stone. The ancient Philosphers as Evax and Aaron saye of it, that it geveth eloquince, favour and honour, and is is sayde moreover, that is healeth every dropsy. [51]

Als je gunsten en eer wil hebben. Neem die steen die Tabrices genoemd wordt en het is zoals de kristallen steen. De oude filosofen zoals Aaron en Evax zeggen ervan dat het welsprekendheid, gunsten en eer geeft en er wordt bovendien nog gezegd dat het elke waterzucht heelt.

?

If thou wylt drive away fantasies and folishnes. Take the stone whych is called Chrysolitus, and it is of the same vertue with Attemicus, als Aaron and Evax say in the booke of the nature of herbes and stones. This stone set in gold and borne, driveth away foolishnes, and expelleth fantasies. It is affirmed to gene wiset (?) ome, and it is good agaynst feare.

Als je weg wil hebben fantasieën en gekte. Neem de steen die Chrysolitus wordt genoemd en het heeft dezelfde kracht als Attemicus zoals Aaron en Evax zeggen in het boek van de natuur van kruiden en stenen. Deze steen in goud gezet en gedragen neemt weg gekte en verjaagt fantasieën. Het bevestigt de voortekens wil hebben en het is goed tegen gevaar.

Chrysoliet, midden-Nederlands crisolijt, crisout, Engels chrysolite, Duits Chrysolith, Latijn chrysolithus, Grieks khrusolithos, van khruso: goud, lithos: steen, een olijfkleurige halfedelsteen, ook olivine, olivijn en peridot genoemd, in Frans heet het peridot. Zie ook Openb. Joh. 21, 20;

Chrysoliet is niet zo hard, 6.5, 7, geelachtig groen, ook geel en bruin en zelden rood, met een glasglans en doorzichtig tot doorschijnend. Het bestaat uit magnesia silicaat.

Bij de ouden was het een edelsteen van een goudgele (chrysos) kleur, dat is nu zoveel als olivin. De olijfgroene vorm heet peridot. In vroegere tijd is het veel geslepen, vooral aan relikwieënkastjes en andere kerkelijke sieraden is de edelsteen veel verwerkt. Het werd blijkbaar door de kruisvaarders van hun tochten mee genome

If thou wylt iudge the opinions and thoughts of others. Take the stone which is called Garatides, and it is of blacke colour, let one hold it in hys mouth, it maketh him that beareth it mery and in favour, and well estemed wyth all men.

Als je de meningen en gedachten van anderen wil beoordelen. Neem de steen die Garatides genoemd wordt en het is van een zwarte kleur, laat iemand het in zijn mond houden, het maakt hem die het draagt gelukkig en in gunst en zeer achtenswaardig bij alle mensen.

Een soort agaat? Of zwarte granaten. (melaniet)

If thou wylt have victory and amitie. [52] Take the stone whych is called Nicomay, and it is the same that is called Alablaster, and it is of a kynde of Marble, and it is white and shynyng. And oyntments are made of it for the buryeng ot the dead.

Als je victorie en vriendelijkheid wil hebben. Neem de steen die Nicomay genoemd wordt en het is dezelfde die alabaster genoemd wordt en het is een soort van marmer en het is wit en glinsterend. En zalven worden ervan gemaakt voor het begraven van de doden.

Albast, midden-Nederlands alabastre, Engels alabaster, Frans albtre, uit Latijn alabastrum, uit Grieks alabastron: zalfflesje, van alabastos. Naam van een stad in Egypte, Alabastron.

Albast is een zachte, witte, half doorzichtige steen die zeer goed te polijsten is.

Het onyxmarmer, de oosterse alabaster, is een melkwit tot honinggeel, ook groenachtig door parallel verlopende lichte en donkere lagen gestreepte doorschijnende kalkverbinding. Het werd gebruikt voor beelden, altaren en allerhande sierwerk. Het wordt vooral in Beni Suef en Siut in Egypte, het zgn. onyxalabaster gevonden Er zijn twee soorten:

Het kalkalbast druipt nog dagelijks van de stalagmieten en stalactieten in de druipsteengrotten. Daar ontstaat gewoonlijk geelachtig wit, door donkere en lichtere strepen afgewisseld, grofkorrelig en zeer doorschijnend albast.

Het gipsalbast is een op marmer lijkende doorschijnende soort van dicht gips. Dit is zelden schitterend wit, gewoonlijk grijs, ook wel eens geelachtig, roodachtig wit en blauwachtig grijs. Het is meestal meermalen gevlekt, geaderd en gewolkt.
Vanwege de grote dichtheid is het zeer geschikt om gepolijst te worden. Dit geeft het een hoge waarde.
De verwisseling van beide soorten is al oud en bekend bij de Grieken. Het is waarschijnlijk ontstaan doordat beide mineralen dienden als grondstof voor de vervaardiging van zalfflesjes van zekere vorm, in Grieks alabaster, en daarom alabastrinetes of alabastersteen genoemd werd. Het kalkalbast werd daar het meest voor gebruikt. De meest gezocht variëteit kwam uit de omgeving van Thebe, vandaar Egyptisch albast, en vertoonde een tekening van kronkelende evenwijdige lagen als gevolg van zijn afzetting.

If thou wilt that a man sleping tel to thee what he hath done. Take the stone whyche is called Quirien, thys stone is founde in the nest of the Lapwynge or blacke Plover.

Als je wil dat een slapende man je vertelt wat hij gedaan heeft. Neem de steen die Quirien genoemd wordt, deze steen wordt gevonden in het nest van de kievit of zwarte pluvier.

Bij Megenberg wordt het in het nest van een hop gevonden.

If thou would obtayne any thyng of any man. Take the stone which is called Badianus, and it is black shining through, whych when the heade of a Cocke is geven to Emmeters of Pysmeres to eate, it is founde a long tyme after in the heade of the Cocke. And the same stone is [53] also called Conatides.

Als je iets van iemand wil verkrijgen. Neem die steen die Badianus genoemd wordt en het is geheel zwart glimmend en als het hoofd van een haan aan mieren of pismire wordt gegeven om te eten wordt het lang daarna gevonden in het hoofd van de haan. En dezelfde steen wordt ook Conatides genoemd.

Antraciet?

If thou would make that neyther Dogs nor Hunters maye hurt any beast whych they hunt. Put before them the stone which is called Luperius, * it wyll tun soone to the stone. Thys stone is founde in Lybia, and all beastes com to it as their defender. It letteth that neyther Dogges nor Hunter may hurt them.

Als je ervoor wil zorgen dat nog honden of jagers een beest mogen kwetsen die ze opjagen. Zet voor hen de steen die Luperius genoemd wordt, de steen zal het zo doen. Deze steen wordt gevonden in Libië en alle beesten komen ernaartoe als hun beschermer. Het belet dat nog honden of jagers hen zullen kwetsen.

Lupus; wolf.?

If thou wilt burne any mans hande without fyre. Take the stone whych is called Unces, whyche was called bifore Principenapti, which is fyre, and it is as fyre. If any man straine hard this stone, it burneth soone hys hand lyke as it were burned wilt a materiall fyre, whych is a marveilous thyng. [54]

Als je iemands hand wil verbranden zonder vuur. Neem die steen die Unces genoemd wordt die tevoren Principenapti genoemd werd wat vuur betekent en het is als vuur. Als iemand deze steen hard bewerkt verbrandt het aanstonds zijn hand net zoals het verbrand wordt met materieel vuur wat een wonderbaarlijk ding is.

Pyriet, ijzerkies of zwavelkies, de Duitse Eisenkies, Schwefelkies, is groenachtig geel, metaalglanzend, ondoorschijnend, veelal in teerlingen gekristalliseerd en meestal in dichte massaճ. Het komt veel voor in de hardste gesteenten, ook temidden van de steenkolen en geeft soms aanleiding tot zelfverbranding van die (wanneer het oxideert komt er warmte vrij) Het geeft bij het aanslaan vonken. Dit wordt gevonden in Elba, Tirol, Spanje en Duitsland.

Markasiet of speerkies heeft dezelfde samenstelling maar een andere kristalvorm. Het wordt ook in bruinkolen en venen aangetroffen. Beide zijn weinig geschikt voor ijzerbereiding omdat de zwavel er moeilijk uit komt, ze oxideren gemakkelijk en veranderen dan in ijzervitriool.

If thou wylt cure melancoly, or a fever quarterne in any man. Take the stone which is called Lapis lazuli. It is lyke to the colour of the heaven, * ther is with in litle bodies of gold. And it is sure, *proven, that it cureth melancoly, and the fever quarterne.

Als je melancholie of de vierde daagse malariakoorts wil genezen in een man. Neem de steen die Lapis lazuli genoemd wordt, het is net zoals de hemelse kleur en er zijn wat kleine plekjes goud in. En het is zeker en beproefd dat het de melancholie en de vierde daagse koorts geneest.

Lapis lazuli is een half doorzichtige steen in verschillende intens blauwe tinten. Een hemelse kleur. De hardheid is matig, 5.25, S. G..2.8. De steen is volkomen ondoorzichtig, het is een natuursteen en bestaat uit meerdere mineralen. Het bestaat uit aluinaarde, lazuriet, kiezel, zwavel, natrium en ijzer., dus een aluminiumsilicaat. Het is een aggregaat van verschillende mineralen die er in afwisselende verhoudingen in voorkomen. De fraaie kleur waardoor de lazuursteen zich in het bijzonder onderscheidt ontstaat door de aanwezigheid van lazuliet, hauyn en sodaliet. Daarom zie je er ook andere kleuren in. Als siersteen was vroeger de lazuursteen, lapis lazuli, zeer gezocht. Het is prachtig hemelsblauw en soms ook door goudgeel zwavelkies, pyriet, met puntjes. Het heeft weinig glans maar is bekend door de prachtig blauwe kleur en fijne polijsting. Het wordt veel nagemaakt, maar die hebben nooit van die gouden spikkeltjes, hoewel er nu ook een Duitse imitatie is die dat wel heeft. De pyrietkristalletjes geven het de gouden spikkels dat vanouds voor goud wordt aangezien. Dit geeft door de schittering een bijzondere schoonheid. De vergelijking met sterren aan het firmament liggen voor de hand. Onder ultraviolette stralen wordt de blauwe kleur dof zwart. Sinds mensenheugenis wordt het gewonnen in het dal van de Koktsja in de Afghaanse provincie Badaksjan aan de bovenloop van de rivier Oxus. Door Marco Polo werd in 1271 samen met zijn vader een tocht ondernomen naar de binnenlanden van Azië waar ze deze groeven ontdekten.

Herbarius in Dyetsche, Ԍapis lazuli is koud en droog ook, maar in welke graad het is zeggen de meesters niet. Lapis lazuli is een steen waar van je die kiest die het beste op de hemelse kleur lijkt. Het laxeert voornamelijk de zwarte gal. En het is goed tegen het letsel van de milt en aambeien als je wijn te drinken geeft waar dit en Senne bladeren met venkelzaad in gekookt zijn.

Het poeder van lapis lazuli dat met het poeder van het been dat corde cervi (hertenbeen) genoemd wordt in het sap van bernagie gemengd wordt is goed tegen alle ziekten die uit zwaarmoedigheid komenծ

Perzisch lazward: lazursteen, lazuurverf, geeft Arabisch lazaward. Omdat het azuur als artikel geschat werd kwam in midden-Latijn azura, Italiaans azzuro en Frans azur. Vandaar dringt azuurblauw: hemelsblauw naar ons en Duitsland door. Het lapis lazuli dat via de Arabieren hier kwam. Lapis: Latijn voor steen, lazuli komt van Arabisch azul: blauw, vergelijk azuur. Lazuursteen, in Duits Lasurstein. Vooral werd het gebruikt in de wapenkunde, in het hemelsblauw of in het lazuur gekleed.

If thou would make ane mans wyt sharpe and quicke, * angement bys ryches, and also prophecy things to come. Take the stone which is called Smaragdus. In English speeche an Emeraude. And it is verye cleare, shyninge thoroughe and plaine, but it that is yelow is better. It is taken out of the nests of Gripes or Gryffons, it doth both comfort and save, and being born, [55] it maketh a man to understande well, and giveth to him good memory, angmenteth the ritches of him that beareth it and if any man shall hold it under hys toung, he shall prophecy anone.

Als je iemands geest scherp en snel wil maken, aangenaam bij de rijken en alzo profeteren van toekomende dingen. Neem de steen die Smaragdus genoemd wordt. In Engelse spraak een smaragd. En het is zeer helder en geheel glimmend en vlak, maar de gele is beter, het wordt genomen uit de nesten van de greif of griffioen, het doet beide, bemoedigen en bewaren en gedragen maakt het dat een man goed begrijpt en geeft hem een goed geheugen, aangenaam bij de rijken van diegene die het draagt en als iemand het onder zijn tong houdt zal hij aanstonds profeteren.

Smaragd, Duits Smaragd, Emeraude, Emerald, Engels emerald, midden Engels emeraude komt van oud Frans esmeralde, esmeraude, van Latijn smaragdum en dat van Grieks smaragdos, van Hebreeuwse oorsprong, Semitisch wat ‘flikkeren of glanzen’ betekent.

Een heldergroene edelsteen, de 4^de edelsteen in Openbaringen 21. Smaragd komt gewoonlijk voor als diep grasgroene kristallen die de vorm van een zeszijdige zuil hebben. Een kostbare steen die op beril lijkt en van een heldergroene kleur is.

Het wordt gevonden in Peru, Oeral, hier tot 40cm lange en 25cm dikke kristallen, (het is mogelijk de smaragdi scythici van Plinius)

If thou wylt have a raynebow to appeare. Take the stone which is called Iris, and it is white like to Christall, four square, of having horns. If this stone be put in the beame of the Sunne, by turnyng back, it maketh a raynbowe soone to appeare in the wall.

Als je wil dat een regenboog verschijnt. Neem de steen die Iris genoemd wordt en het is wit zoals kristal, vierkant of met horens. Als deze steen in de stralenbundel van de zon gezet wordt maakt het dat er gauw een regenboog verschijnt op de muur.

De kleur die sommige kwartskristallen vertonen is te danken aan de aanwezigheid van geringe hoeveelheid vreemde bestanddelen. Zo is de rookkwarts rookbruin tot donkergrijs zwart gekleurd door organische stoffen. Is de kleur zeer donker dan heet het morion. Door verhitting kan men het van zijn oorspronkelijke kleur beroven. Wanneer men het daarna snel laat afkoelen ontstaan er fijne scheuren die door breking van de lichtstralen de kleuren van de regenboog vertonen. (regenboogkwarts of iriserend kwarts) Duits Regenbogenquarz, ook voor geslepen bergkristal en glas die door breking iriseren.

If thou wylt make a stone whych may never be made hote. Take the stone which is called Gallasia. It hath the figuere of hail and the colour and hardnes of the Diamonde. If thys stone be put in a very great fyre, it wyll never [56] be hot, and the cause is for it hath the holes so strayt together, that the heate may not enter in the bodye of the stone. Also Aaron and Evax say, that this stone borne mitigateth wrath, lecherye, and other hote passions.

Als je een steen wil maken die nooit heet wordt. Neem de steen die Gallasia genoemd wordt. Het heeft de figuur van hagel en de kleur en hardheid van een diamant. Als deze steen in een groot vuur gedaan wordt zal het nooit heet worden en de oorzaak ervan is dat het dat de gaten zijn zo dicht bij elkaar zodat de hitte er niet in het lichaam van de steen kan komen. Alzo zeggen Aaron en Evax dat als deze steen gedragen wordt kalmeert het toorn, melaatsheid en ander hete lijden.

Soort glas.

If thou wylt knowe whether the wyfe lyeth with any other maryed man or no. Take the stone called Galeritis whyche is the same that is called Catabres and it is founde in Libia and Brittania, the most nobie Ile of the world, where in is conteined both countries England and Scotland. It is of double colour black, and the colour of Saffron, and it is found gray coloured turnyng to palenesse. It healeth the dropsy, and it bindeth the bealies that have a laske. And Avicenna [57] sayth, that if the same be broken and washed or begeven to a woman to be wassen, if she be not a virgin she wyll pysse soone, if she be a vyrgin she wyll not pysse.

Als je wil weten of je vrouw ligt met een andere getrouwde man of niet. Neem de steen die Galeritis genoemd wordt en die is hetzelfde die Catabres genoemd wordt en het wordt gevonden in Libië en Brittannië, het nobelste eiland van de wereld dat beide landen bevat, Engeland en Schotland. Het is van een dubbele kleur, zwart en de kleur van saffraan en het wordt grijs gevonden dat naar bleekheid gaat. Het heelt de waterzucht en het bindt de magen die diarree hebben. En Avicenna zegt dat als die wordt gebroken en gewassen en aan een vrouw wordt gegeven om te wassen en als ze geen maagd is zal ze zo plassen, als ze een maagd is zal ze niet plassen.

Git, in Duits Gagat, Gagatkohle, (=Pechkohle, Schwarzer Bernstein, Schwarzer Agtstein of Agstein) Frans jais, Engels jet: gitzwart, van oud-Fns jaiet, van Latijn, van Grieks gagates, waarschijnlijk is de naam afkomstig van Gagas in Lyci. Het is een rijke, zwarte vorm van lignite die heel goed gepolijst kan worden en dan als sier gebruikt.

Het is een zwarte, glanzende, ruw brekende en zeer bitumeuze kool, die deels in Tertiar lagen, deels in oudere lagen voor komt. Een soort verhard hout.

Dioscorides schrijft dat de gagat een verwijderende en verdelende kracht heeft. Rook zwarte gagat, dan blijkt of iemand aan de vallende ziekte lijdt. De steen werd als middel tegen jicht en pijnstillende middelen gebruikt. Plinius brengt ogenschijnlijk op gelijke grond dat het roken met gagat de slangen verdrijft, de krampen van de baarmoeder heelt en epilepsie (morbus sancticus) openbaart uit een andere bron.

In de oude abdij van Whitbey, gesticht in 656 na Chr., waren de monniken al bezig rozenkransen en kruisen van git te maken ten behoeve van de kloosterzusters. Later kwam het materiaal meer algemeen in gebruik.

‘Dit is een ruwe steen en toch is het kostbaar. Meest overvloedig en best is het in Engeland. En het is dubbel, dat is te zeggen, geel en zwart. De zwarte is vlak en licht en brandt gauw in vuur en drijft adders weg door de geur als het gebrand wordt. Dat geeft een idee van diegene die boze geesten in zich heeft en het wordt gehouden als tegenmiddel tegen die geesten. De steen weerstaat demonen, houdt toverspreuken en bezweringen tegen. En het geeft kennis over maagden want als een maagd van drinkt van dit water, non urinabit, en als ze geen maagd is en hiervan drinkt, urinabit, en ook tegen haar wil en zo wordt met deze steen de maagschap bewezen. Bij Arnoldus Saxo helpt de steen ook tegen waterzucht, hij legt de proeve van maagschap ook nader uit. Konrad von Megenberg geeft dit weer: ‘Als een maagd dit water drinkt en is ze nog maagd dan gebeurt er niets, maar is ze geen maagd dan geeft ze gelijk water.’ Alle verborgene en onzekere openbaart de steen, het brengt het door magnetische kracht aan het daglicht.’

If thou wilt overcome thy enemyes. Take the stone whych is called Draconites, from the Dragons head. And if the stone be drawen aut from hym alyve, it is good against al poisons, and he that bereth it on his left arme, shal overcome all hys enemies.

Als je jouw vijanden wil overwinnen. Neem de steen die Draconites genoemd van een drakenhoofd. En als de steen gehaald wordt van hem levend is het goed tegen alle gif en hij die het draagt aan zijn linkerarm zal overwinnen al zijn vijanden.

De steen in een slangenhoofd is een oud geloof. Plinius bijvoorbeeld vermeldt dat Dracontites of Dracontia is een steen die gebroed wordt in de hersens van serpenten.

Serpentijn (ophiet of ophioliet), naar de kleur van sommige variëteiten die op een slangen, (serpent)huid lijkt, het is de slangensteen.

Het is een waterhoudend magnesiumsilicaat. Meestal zijn ze groen of zwartgevlekt of geaderd. De lichtere gele of groene, soms met kalkspaat samengegroeide variëteiten noemt men edele serpentijn. Ze zijn doorschijnend en enigszins glanzend op de breuk, terwijl de gewone soorten ondoorzichtig en mat zijn.

In verse toestand is het serpentijn zeer zacht en laat zich dan gemakkelijk bewerken en fraai polijsten. Het wordt gebruikt voor monumenten, versiersels, kandelaars etc. In de lucht wordt het harder. Dan men maakt er vijzels en allerlei kleine voorwerpen van

Het wordt in de Pyreneeën, de Apennijnen, Silezië, Moravië, Cornwall en in Zweden gevonden.

De naam van serpentijn of veldslang werd vroeger ook aan een soort geschut geven.

If thou wilt engender love between any two. Take the stone which is called Echites, and it is called of some Aquileus because the Egles put these in theyr nestes. It is of purple colour, and it is founde nygh the banks of the Occean sea, and [58] some tyme in Persia, and it conteyneth alwayes an other stone in it, whych foundeth in it, whan it is named. It is sayde of auncient Philosophers, that this stone hanged up in the leaft shoulder, geveth love betweene the Husband and the wyfe. It is profytable to women great with child, it letteth untimely byrth, it mitigateth the vecyll of makyng an frayde, and it is sayde to be good to them that have the falling sicknes. And as the men of Chaldea saye, if poyson be in the meate, if the afore sayd stone be put in it, it letteth that the meate maye bee swallowed downe. And if it bee taken out, the meate is sone swallowed downe. And I did see that thys last was examined sensybly of one of our brethren. [59]

Als je liefde wil bevorderen tussen willekeurig twee. Neem de steen die Echites genoemd wordt en het wordt soms Aquileus genoemd omdat de adelaars het in hun nesten doen. Het heeft een purperen kleur en wordt gevonden bij de oevers van de oceaan en soms in Perzië en het bevat altijd een andere steen er in die erin gevonden wordt als het wordt genoemd. Er wordt door de oude filosofen gezegd dat als deze steen op de schouder wordt gehangen geeft het liefde tussen man en zijn vrouw. Het is goed voor zwangere vrouwen, het belet vroegtijdige geboorte, het kalmeert de blijdschap van vreugde en er wordt gezegd dat het goed is voor hen die de vallende ziekte hebben. En zoals de mensen van Chaldea zeggen als er gif is in het eten en als de voor genoemde steen erin is het belet dat de maaltijd naar beneden ingeslikt wordt. En als het eruit genomen wordt de maaltijd zo ingeslikt. En ik zag dat dit laatste verstandig was onderzocht door een van onze broeders.

Het is de arendsteen, aechites.

In haar nest zet ze twee kostbare stenen die agaat genoemd worden, in Duits is dit de Adlerstein, de ene is de manlijke en de ander de vrouwelijke vorm. De mannelijke hiervan is hard en is wat gloeiend. En de vrouwelijke is zacht. En er wordt verteld dat ze geen jongen kunnen krijgen zonder die stenen. De mannelijke adelaar legt in haar nest die kostbare steen, die heldere agaat, om haar zo te vrijwaren van de pijnen die met het eieren leggen komen. De Perzen noemen die adelaarsteen de geboortesteen. Ook om de jongen te vrijwaren van venijnige beten van kruipende wormen. Bij Plinius horen we over de arendssteen, de aetites die van het bekende aetos is afgeleid en die lithos eutokios heet ofwel: ‘Om de leg te bevorderen.’

In ons ijzeroer, die wel de adelaarsteen of klappersteen genoemd wordt en bij de Duitsers ‘Rasen-eisensteinլ vind je soms bolvormige, holle stukken waarin zich een beweegbare kern bevindt. Als je het stuk beweegt dan klappert dit tegen de randen. Daardoor ontstond de naam klappersteen. Dit is de mythische adelaarssteen die zich bevindt in de nesten van de adelaars, die het erin dragen.

Aetiten, geoden of klapperstenen, zijn stenen van verschillende aard, het zijn doorgaans klei houdende ijzerstenen. Ze hebben een nier- of kogelvormig gedaante met de grootte van een hazelnoot tot mensenhoofd toe en zijn van binnen hol. In die ruimte zit meestal een andere steen, gewoonlijk een spaatsoort of een ijzeroxide. Ze worden in musea als geologische zeldzaamheden bewaard. Ze worden gevonden in de Harz, Saksen en Bohemen.

If thou wilt make a man sure. Take the stone whych is called Tepistites. It is found in the sea, it is shining and ruddy. And it is said in the boke of Alchorath that if it bee borne before the harte, it maketh a man sure, * refrayneth, *mitigateth al seditions and discordes. It is sayd also that is mitigateth the flyes wilt long hynder legges, whiche burneth corne with touchyng of it, *devoureth the residue, foules, cloudes, hayle, *such as have power of the fruts of the earth. And it hath ben proved of Philosophers of late time, *of certaine of our brethren, that it being put agaynst the beames of the sunne putteth foorth fyrye beames. Also if thys stone be put in seethyng water, the seethyng wyl sone cease, and the water wil [60] be cold a lyttle after.

Als je een man zeker wil maken. Neem de steen die Tepistis genoemd wordt. Het wordt in de zee gevonden, het glimt en is roodachtig. En er wordt gezegd in het boek van Alchorath dat als het voor het hart gedragen wordt maakt het een man zeker en opgewekt, vermindert alle opruiing en wanorde. Er wordt ook gezegd dat het de vliegen vermindert met lange achterpoten die het koren verbranden door het aan te raken, verslinden het residu, vervuilen, wolken en hagel zulke die de kracht van de vruchten van de aarde hebben. En het is beproefd door filosofen van de laatste tijd, van zekere van onze broeders dat als het gedaan wordt tegen de zonnestralen dat het vurige zonnestralen voortbrengt. Alzo als deze steen in kokend water wordt gedaan zal het koken gauw verminderen en het water wordt gauw daarna koud.

Te pistis: vertrouwen of geloof.

If thou wylt that strangers walke sure and safe. Take the stone whyche is called Hyacinthus, in English a Jacinet, it is of many colours. The grene is best, * it hath red vaines and it should be set in sylver, and it is said in certaine lectures, that ther is two kindes of it, of the water, and of the Saphyre. The Jacint of the water is yelow white. The Jacint of the Saphires is veri shining yelow, having no watrishnes, *this is better, *it is written of this in lectures of plilosophers, that it being borne on the finger or neck, maketh strangers sure, and acceptable to theyr gestes. And it provoketh sleepe for the coldnes of it, the Jacinet of Saphyre hath properly this. [61]

Als je wil dat vreemdelingen zeker en veilig wandelen. Neem de steen die Hyacinthus wordt genoemd, in Engels een jacinet, het is van vele kleuren. De groene is de beste, het heeft rode strepen en moet in zilver gezet worden en er wordt gezegd in zekere lectuur dat er twee soorten van zijn, de water en de saffier. De jacint van het water is geelwit. De jacint van de saffier is zeer glimmend geel en heeft geen waterigheid, deze is beter. Er wordt hiervan geschreven in lectuur van filosofen dat als het aan de vinger of nek gedragen wordt maakt het de vreemdelingen zeker en aangenaam voor hun gasten. En het wekt slaap op vanwege zijn koudheid, de jacinet of saffier heeft dit net zo.

Hyacinth bezit een sterke glans en is een silicaat van aluin– en zirkoonaarde. Het is een edelgesteente en wel van een hyacintrode of gele verscheidenheid van de zirkoon. Het is doorzichtig, heeft een dubbele straalbreking en wordt bij wrijven positief elektrisch. Voor de blaasbuis wordt het roder zonder te smelten. Meestal is het afkomstig van Ceylon

Het rode zirkon of hyacint, ook robijn genaamd, werkt zo afkoelend dat een kolenvuur dooft. Het verlicht de geboorte en verdrijft boze geesten.

Reeds bij de ouden was het bekend. Men gebruikte het tot versiering van uurwerken, dozen, ringen etc. Vanwege zijn hardheid komt het te pas als steunpunt voor fijne balansen en voor spillen van uurwerken. Door de hardheid wordt de wrijving van de spillen minder.

If thou wylt be saved from divers chaunces and pestilent bitternes. Take the stone which is calles Orithes, of which there be three kindes, one blacke an other grene and the thyrd, of the whych one part is rough, *the other playne, and the colour of it is lyke the colour of plate of yron, but the grene hath white spots; this stone born preserveth from divers chaunces and peryls of death.

Als je ze verzekerd wil zijn van toverij en pestachtige bitterheid. Neem de steen die Orithes genoemd wordt waarvan drie soorten zijn, een zwarte en een andere groen ende derde waarvan een gedeelte ruig is, de anderen zijn vlak, en de kleur ervan is zoals de kleur van een plaatijzer, maar de groene heeft witte vlekken, deze steen als die wordt gedragen beschermt voor diverse toverijen en doodsgevaren.

Orthit, bucklandit voor een deel, allanit, wordt in zuilvormige of tafelwormige kristallen gevonden, ook in zwart of roestbruin, ondoorzichtig, vetglanzend of wat metaalglanzend, hardheid 5.6-6, s.g 3-4, ingewassen in graniet en gneis.

If thou wylt make peace. Take the stone which is called a Saphyre, which commeth from the East into Inde, and it that is of yelowe colour is best, which is not very bright, it maketh peace and concord, it maketh the kinde pure and devout toward God, it strengtheneth the mynde in good [62[ thinges, and maketh a man to cole from inward heete.

Als je vrede wil maken. Neem de staan die saffier genoemd wordt die van het oosten naar Indië komt en die van een gele kleur die niet zo helder is dat is de beste, het maakt vrede en overeenstemming, het maakt de aard puur en devoot tot God en versterkt de geest in goede dingen en maakt een man dat hij afkoelt van innerlijke hitte.

Saffier, de Duitse Saphirin, Engels sapphire, midden-Nederlands saphir, uit Frans saphir, uit Latijn sapphirus, uit Grieks sappheiros, dat uit Hebreeuws sappir wat weer uit Oudindisch sanipriya stamt of zo genoemd naar het eiland Sapphirine in de Arabische zee.

De donker tot helblauwe saffier, de oosterse saffier, is de cyanus van Plinius. De Grieken en Romeinen verstonden onder saffier de lazuursteen, zie daar.

Eveneens uit zuivere aluinaarde, aluminiumoxide, bestaat de fraai blauw gekleurde saffier. Na de diamant, met robijn, is dit het hardste gesteente, hardheid 9. Het is een vorm van korund. Ook hier is de kleur weer wat wisselend, licht blauw tot indigo, en zo herkenbaar aan de plaats van afkomst.

Aan de blauwe saffier wordt door de aanhangers van Boeddha magische krachten toegeschreven. De Indirs gebruikten hem tegen de verschrikkelijke pest. Ook in het oude Egypte droegen de priesters hem op de borst, voor de Joden was dit het symbool van de blauwe hemel. Bij de Griekse mystici onderhield de saffier zich met het sterrenbeeld Jupiter. De koningen hebben er in alle tijden hun diadeem mee versierd, de saffier maakt de mens aangenaam in Gods ogen.

If thou wylt cure a virgin. Take the stone whych is calles Saunus, from the Ile Sauna. It doth make firm or consolidate the minde of the bearer of it. And being bound to the hand of a woman travelyng wyth childe it letteth the byrth, and keepeth it in belly. Therfore it is forbidden in suche a busynesse, that thys stone touch a woman.

Als je een maagd wil genezen. Neem de steen die Saunus genoemd wordt van het eiland Sauna. Het doet beide, maakt stevig of hecht de geest van de drager ervan. En als het gebonden wordt op een zwangere vrouw belet het de geboorte en houdt het in de buik. Daarom is het verboden in zulke zaken dat deze steen een vrouw aanraakt.

Sardoen? Megenberg noemt het Sami en Maerlant Samis.

Thou shalt fynde many other like things in the booke of mines of Aaron and Evax.

The manner of doyng theese things consisteth in this, that the bearer for a good effect bee cleane from alle pollutien or defilyng of the bodye. [63] Isidorus seemeth to saye that Licania hath in the hed a stone of most noble vertue, *is of white colour, which brayed, * geven to them that have the strangulion, to drincke, it looseth perfectly the uryne, and shortlye healeth it, putteth away the fever quartern. Also it taketh away a white spot or pearle in the eye. Also if a woman with child beare it on her, shee shall not loose her byrth. Also the flesh of them sodden and eaten, is good to them that have an exulceration or sore in the lounges, wyth a consumption of all the bodye, and spitting of bloud.

Also the pouder of the beastes wyth the ryve or barke of trees, [64] with some graines of Pepper, is profitable against the Emerodes and growing out of fleshe about the buttockes. Lykewyse they being raw braied with the rindes or barkes of trees, breake rype impostumes.

Je zal veel dergelijke dingen in het boek van mijnen van Aaron en Evax vinden.

De manier om deze dingen te doen bestaat in dit dat de drager voor een goed effect bevrijd moet zijn van alle besmetting of vervuiling van het lichaam.

Isidorus schijnt te zeggen dat Licinia in zijn hoofd een steen had van zeer nobele krachten, het is van een witte kleur en die gebraden en gegeven aan hem die een beklemde breuk heeft te drinken, loost het perfect urine en al gauw heelt het en doet weg de vierdaagse malariakoorts. Alzo neemt het een witte vlek of parel in het oog weg, alzo als een vrouw met kind het bij zich draagt zal ze haar kind niet verliezen. Alzo het vlees ervan gekookt en gegeten is goed voor hen die een zweer of zeer in de longen hebben met vertering van het hele lichaam en bloedspuwen.

Alzo als het poeder van beesten met de twijgen of bast van bomen en met enkele korrels peper is het goed tegen aambeien die uit het vlees groeien bij het einde. Net zo worden ze rauw gebraden met de bast of schillen van bomen dan breken ze rijpe blaren.

The thyrde booke of Albertus Magnus, of the vertues of certayne beastes.

For as muche as it hath bene spoken in the booke before of certain effects caused by the vertue of certayne stones; and of theyr marvelous vertue or operation; nowe we wyll speake in thys Chapter of certayne effects, caused of certayne beastes. [65]

Het derde boek van Albertus Magnus van de krachten van zekere dieren.

Voor zover als er is gesproken in het vorige boek van zekere effecten veroorzaakt door de krachten van zekere stenen en hun wonderbaarlijke krachten of werkingen; nu willen we in dit kapittel spreken van zekere effecten veroorzaakt door zekere dieren.

Aquila An Eagle.

Casso

Bubo A shricke owle.

Hircus A gote bock.

Camelus A Camell.

Lepus An Hare.

Experiolus,

Leo A Lyon.

Foca A Purpays.

Anguilla An Eele.

Mustela A Wesel

Upupa A lapwing or black plover

Pelicanus A Pellicon.

Cornus A Crow.

Milvus A kyt, or gleyde.

Turtur A Turtell.

Talpa A Mole.

Mervis A black macke of Owle.

Aquila the Eagle is a byrde knowen well ynough of men of Chaldea, they call it Vorax, the [66] Greekes cal it Rimbicus. Aaron and Evax say, that it hath a marveilous nature or vertue. For if the brain of it be turned into pouder, and be mixed wyth the iuyce of the Hemlocke, they that eate of it shall take them selves by the heare, and they shall not leave the bolde, so long as the beare that they have receyved. The cause of thys effect is, for that the brayne is very cold, in somuch that it engendreth a fantastical vertue, shutting the powers by smoke.

Aquila de adelaar is een vogel die voldoende bekend is bij de mensen van Chaldea en ze noemen het Vorax, de Grieken noemen het Rimbicus. Aaron en Evax zeggen dat het een wonderbaarlijke natuur of kracht heeft. Want als de hersens tot poeder gemaakt worden en gemengd met het sap van de scheerling en die er van eten zullen zichzelf bij de haren pakken en ze zullen het niet zacht aanpakken zo lang ze dragen wat ze ontvangen hebben. De oorzaak van dit effect is dat de hersens zeer koud zijn en zover dat het een fantastische kracht bevordert en sluit zijn krachten door rook.

Aquila, donker gekleurd. Duits Adler, Engels eagle, van oud Fran aigle, dat van Latijn Aquila.

Conium, scheerling. Engels hemlock; holle pijp.

Casso is a beast that is knowen well inoughe, it is called Rapa of the Chaldeys, and of the Greekes Orgalo. Aaron sayth of thys, if the teete of it be borne of any man, he shall never bee vexed, but he shall desyre alwayes to [67] go foorth. Also he that beareth the feete of it shall alwayes overcome, and shall bee feared of hys enemyes. And he sayde that hys ryght eye wrappeth in a Wolves skyn, maketh a man pleasaunt, acceptable, and gentle. And yf meate bee made of the foresayde thynges, or pouder geven to any man in meate, the gever shall be greatly loved of hym that receyveth it. Thys last was proved in our tyme.

Casso is een beest die goed genoeg bekend is, het wordt Rapa door de Chaldeeërs genoemd en door de Grieken Orgalo. Aaron zegt ervan als de tand ervan door iemand wordt gedragen zal hij nooit meer vastgezet zijn, maar hij zal verlangen om altijd verder te gaan. Alzo hij die de voeten ervan draagt zal altijd te boven komen en zal gevreesd worden door zijn vijanden. En hij zegt dat zijn rechteroog gewikkeld in een wolvenhuid een man prettig, aangenaam en rustig maakt. En als voedsel gemaakt is van de voor vermelde dingen of poeder gegeven aan iemand in het eten zal de gever zeer geliefd zijn van hem die het ontvangt. Dit laatste is beproefd in onze tijd.

?

Bubo a shrick Owle, is a byrd wel inough knowen, which is called Magis of the Chaldeis, and Hysopus of the Greekes. There bee marvaylous vertues of thys fowle, for if the hart and ryght foote of it be put upon a man sleeping, hee shall saye anone to thee what soever thy shalt aske of hym. [68] And thys hath been prooved of late tyme of our brethren. And if any man put this under his arme hole, no Dog wyll baske at hym, but keepe scilence. And yf these thynges aforesayde ioyned together with a wyng of it be hanged up to a tree byrdes wil gather together tot that tree.

Bubo, een schrik uil, is een vogel die genoeg bekend is en die door de Chaldeeërs Magis genoemd wordt en door de Grieken Hysopus. Er zijn wonderbaarlijke krachten van deze vogel want als het hart en de rechtervoet ervan op een slapende man gedaan worden zal hij aanstonds tot je zeggen wat je van hem zal vragen. En dit is laatst beproefd door onze broeders. En als iemand doet dit onder zijn oksels zal er geen hond tegen hem blaffen, maar ze zullen zwijgen. En als deze voor gezegde dingen samengedaan worden met een vleugel ervan en opgehangen in een boom zullen alle vogels tezamen komen in die boom.

Bubo; klanknabootsing. Uil, midden Engels ule en nu owl.

Shrik owle, schrik uil.

Hircus the gote buck is a beast well inough knowen, it is called of the Chaldeis Ecbiedi, of the Greekes Massif. If the bloud of it be taken warme with viniger, and the iuyce of fenil, and sodden together with a glasse, it maketh the glas saft as dow, and it may be cast agaynst a wall, and not be broken. And if the aforesayd confection be put in a vessel, and the face of ani man be anointed with it, marveilous, * horrible thinges [69] shall appeare, and it shall seeme to hym that he must dye. And if the aforesayd thing be put in the fyre, and there be there anye man that hath the fallyng sycknes, by puttyng to the Lode stone, he falleth anone tot the ground as dead, and yf the water of Eeles bee geven to hym to drynke, he shal be cured anone.

Hircus de geitenbok is een beest die genoeg bekend is, het wordt door de Chaldeeërs Ecbiedi genoemd en door de Grieken Massif. Als het bloed ervan genomen wordt met azijn en het sap van venkel en tezamen gekookt met een glas maakt het dat glas zacht als dons en het mag tegen een muur gegooid worden en zal niet breken. En als het voor vermelde maaksel in een vat wordt gedaan en als het gezicht van iemand er mee gezalfd wordt zullen wonderbaarlijke dingen verschijnen en zal het voor hem lijken dat hij sterven moet. En als het voor gemelde ding in een vuur wordt gezet en als daar iemand is die de vallende ziekte heeft door het neerzetten van een magneet valt hij aanstonds op de grond als dood en als water van paling aan hem worden gegeven zal hij aanstonds genezen worden.

Capra hircus; geit, Engels goat, bok, Engels buck.

Camelus the Camel is a beast knowen well ynough. It is called of the Chaldeis Ciboi, of the Greekes Iphim. If the bloud of it be put into the skyn of the beast called Stellio and then set on any mans head which is like a Lisard, having on his back spots lyke starres, is shalle seeme that he is a Giant, and that hys heade is in heaven; and thys is sayde in the booke of Alegorath of Mercurye; [70] and a lantern anoynted with the bloud of it, be lyghtened, it shall seme that all men standing about have Camels heads, so that there be no outward lyght of an other candell.

Camelus de kameel is een beest die goed genoeg bekend is. Het wordt door de Chaldeeërs Ciboi genoemd en door de Grieken Iphim. Als het bloed ervan in de huid van een beest gedaan wordt die Stellio heet die als een hagedis is en heeft op zijn rug vlekken als sterren en dan op iemands hoofd gezet wordt zal het lijken of hij een reus is en dat zijn hoofd in de hemel is en dit wordt gezegd in het boek van Alegorath van Mercurius en als een lantaarn met het bloed ervan gezalfd is en aangestoken zal het schijnen dat alle mensen buiten kameel hoofden hebben als er geen ander licht buiten is van een andere kaars.

Camelus; drager, kameel, Engels camel.

Stellio is de muurgekko, Tarentula mauritanica, een soort hagedis.

Lepus the Hare is a beast wel ynough knowen, of the Chaldeis it is called Vetercellum and of the Greekes Onollosa, the vertue of it is shewed to be marvelous, for Evax and Aaron sayde, that the feete of it ioyned with a stone or with the head of a blacke Owsel, moveth a man to hardynesse, so that he feare not death. And if it be bounden to hys leaft arme, he may go wheter he wyll, and he shall returne safe without peryll, and if it be geven to a Dog to eate, wyth the hart of a Wesell, from thence forth he shall not [71] crye out, although he shoulde be kylled.

Lepus de haas is een beest die genoeg bekend is, door de Chaldeeërs wordt het Vetercellum genoemd en door de Grieken Onollosa, de kracht wordt wonderbaarlijk getoond want Evax en Aaron zeggen dat als de voeten ervan gedaan worden met het hoofd van een merel beweegt het een man tot hardheid zodat hij niet bang voor de dood is. En als het aan zijn linkerarm gebonden wordt mag hij gaan waarheen hij wil en zal veilig en zonder gevaar terugkeren en als het aan een hond te eten gegeven wordt met het hart van een wezel, daarna zal hij niet meer blaffen zelfs als hij gedood zal worden.

Lepus; snelvoet. Haas, Engels hare.

Blackbird is een merel, zie onder.

Experialus is a beast well ynough knowen; if the nove (?) of it be burned, *consolidated, * be given in meate to any horse, he wyl not eate for the space of iii daies. And if the forsayd things be put with a litle Turpentine it shall be clear, and secondly it shalbe made as a cloud and bloud, and if it be casten a litle in water, an horrible thunder shalbe made.

Experialus is een beest goed genoeg bekend, als de neus ervan verbrand wordt, bevestigd en gegeven in het eten van een paard zal hij drie dagen niet meer eten. En als het voor genoemde ding met wat terpentijn gedaan wordt zal het helder worden en ten tweede zal het tot een bloederig wolkje worden en als het in wat water gedaan wordt zal er een verschrikkelijke donderslag gemaakt worden.

?

Leo a Lyon is a best well ynough knowen, of the Chaldeis called Balamus, of the Greekes Beruth. If thonges of leather be made of the skyn of hym, and a man gyrded wyth them, hee shall not feare his enemies. And if any man wyll eate of the flesh of him, and wyll drynke of hys water [72] for three dayes, he shall be cured from the fever quartaine. And if anye part of hys eyes be put under a mans arme hole and borne, all beasts shal flee away, bowing downe their head unto their low bellyes.

Leo een leeuw is een beest die goed genoeg bekend is, door de Chaldeeërs wordt het Balamus genoemd en door de Grieken Beruth. Als leren repen uit zijn huid worden gemaakt en een man die omgordt zal hij niet bang zijn voor zijn vijanden. En als iemand zijn vlees wil eten en drie dagen zijn water wil drinken zal hij genezen zijn van de vierdaagse malariakoorts. En als een gedeelte van zijn ogen onder een mans oksels gedaan en gedragen worden zullen alle beesten wegvliegen en hun hoofden tot onder hun buiken buigen.

Panthera leo, leeuw, Engels lion.

Foca a Purpais is a fish well inough knowen, of the Chaldeis it is called Daulauber, of the Grecians Labor, thys fyshe is of divers nature. If the foring of it be taken, and be put with a lyttle of his hart of it in water, for a sure; ty fishes wyll gather there together. And if thou wilt beare it under thy arme hole, no man shal be able to have victory against thee, thou shalt have a gentle and pleasaunt iudge.

Foca, een zeehond is een vis die goed genoeg bekend is. Door de Chaldeeërs wordt het Daulauber genoemd en door de Grieken Labor, de vis is van verschillende vormen. Als de voering ervan wordt genomen en met wat van zijn hart in wat water wordt gedaan, dan is het zeker dat alle vissen daar tezamen zullen komen. En als je het onder je linker oksel wil dragen zal geen man in staat zijn van je te winnen en je zal een zachtaardige en aangenaam oordeel hebben.

Purpais? Phoca; zeehond, Engels dog fish.

Anguilla an Eele, it is a fysh sufficiently knowen. The vertues [73] of it are marvaylous, as Evax, Aaron saye, for if it dye for fault of water, the harte remaynynge whole, and strong viniger bee taken and mixed wyth the bloud of the fowle called in Latine Vultur, which some call in English a Grive, and some a Raven, and be put under dung in any place, they shall all how manye so ever they be recover their lyfe, as they had before; and if the worme of thys Eele be drawen out, and put in the aforesayd confection the space of one moneth, the worme shalbe chaunged into a very black Eele, or whych yf any man shall eate, he shall dye.

Anguilla een aal is een vis die bekend genoeg is. De krachten er van zijn wonderbaarlijk zoals Evax en Aaron zeggen want als het sterft van vuil water blijft het hart goed en sterke azijn moet genomen worden en gemengd met het bloed van een vogel die Vultur genoemd wordt in Latijn die sommige Engelsen een gier noemen en sommigen een raaf en het moet gedaan worden onder mest in een plaats, ze zullen en hoeveel er zijn hun leven terug krijgen zoals ze tevoren hadden; en als de wormen van deze alle er uit gedaan worden en een maand in voor genoemd mengsel gedaan worden zullen de wormen veranderen in zeer zwarte alen en als iemand daarvan zal eten zal hij sterven.

Anguilla anuilla, paling of all, Engels eel.

Vultur, gier.

Mustela the Wesell is a beast sufficiently knowen. If the hart of this beast be eaten yet quaking, it maketh a man to know thynges [74] to come, and if any Dogge eate of the harte wyth the eyes and tong of it, he shall soone lose hys voyce.

Mustela de wezel is een beest die genoeg bekend is. Als het hart van dit beest gegeten wordt terwijl het nog slaat maakt het dat een man weet van dingen die komen en als een hond het hart er van met de ogen en tong eet zal hij spoedig zijn stem verliezen.

Mustela, wezel, Engels weasel.

Upupa the Lapwing or blacke Plover, is a byrde sufficientlye knowen, of the Chaldeyes it is called Boridieta, of the Greekes Ison. The eyes of it borne, make a man grosse or great; and if the eyes of it be borne before a mans brest, all hys enemys shall be pacified; and yf thou shall have the head of it in thy purse, thou canst not be deceyved of any marchant. Thys hath bene proved this day of our brethren.

Upupa de kievit of zwarte pluvier is een beest die voldoende bekend is, door de Chaldeeërs wordt het Boridieta genoemd en door de Grieken Ison. De ogen er van gedragen maken een man groot of lang en als de ogen ervan gedragen worden bij een man zijn borst zullen al zijn vijanden vrede maken en als je de hoofd ervan in je zak zal hebben dan kan je niet bedrogen worden in elke handel. Dit is beproefd in deze dagen door onze broeders.

Upupa epos; hop, Engels hoope.I het is de hop en geen kievit, zo ook wel bij de andere vermeldingen van de kievit.

Kievit, Engels lapwing, vergelijk Fries ljeap.

Pellicanus the Peillican is a byrd sufficiently knowen, it is called of the Chaldeis Voltri, and of the Greekes Iphalati. The vertue of it is marveilous. If yong [75] byrdes bee kylled and their hart not be broken, and if a part of her bloude bee taken, and bee put warme in the mouth of her yong byrdes, they wyl receive soone agayne life as before. If it be hanged up to the necke of any byrde it shall flye alwayes untyll it be dead. And the right foote of it put under an hoate thyng, after three monethes shalbe engendred quick, and shall moove it selfe of the unmour and heate whych the byrde hath. And Hermes in the booke of Alchorath, and Plinius do witnesse thys.

Pellicanus de pelikaan is een beest die voldoende bekend is, het wordt door de Chaldeeërs Voltri en door de Grieken Iphalat genoemd. De kracht ervan is wonderbaarlijk. Als jonge vogels gedood zijn en hun hart niet gebroken is en als wat van haar bloed wordt genomen in warm in de mond van haar jonge vogels wordt gedaan zullen ze spoedig het leven ontvangen zoals tevoren. Als het gehangen wordt aan de nek van een vogel zal het altijd vliegen totdat het dood is. En als de rechtervoet ervan onder een heet ding gedaan zal het na drie maanden voortkomen en zal zichzelf bewegen van de vastheid en hitte die de vogel heeft. En Hermes in het boek van Alchorath en Plinius getuigen dit.

Pelecanus; pelikaan, Engels pelican.

Corvus, called of some a Raven, * of others a Crow, the vertue of this fowle is marveylous, as Evax and Aaron reherse. If her egges be sodden, put agayne in the nest, the Raven goeth sone [76] to the read sea, in a certayne Ile where Aldoricus or Alodrius is buryed, and she bryngeth a stone wherewyth she toucheth her egs, and the egges be as raw as they were before. It is a marvelous thyng to styrre up sodden egges. If thys stone bee put in a ryng, and the leafe of the Laurell tree put under it, and a man beyng bounden in chaynes, or a doore shut, be touched therwith he that is bounden shall soone be loosed, and the doore shalbe opened. And yf thys stone be put in a mans mouth, it geveth to hym understandyng of all byrdes. The stone is of Inde, because it is founde in Inde, after certain wise man and sometyme in the read sea. It is of divers colours, and it maketh a man to forget all wrath, as we [77] have said above in the same stone.

Corvus een raaf, van anderen een kraai, de krachten van deze vogel is wonderbaarlijk zoals Evax en Aaron herhalen. Als haar eieren gekookt zijn en weer in het nest gedaan gaat de raaf gauw naar de Rode Zee naar een zeker eiland waar Aldoricus of Alodrius is begraven en ze brengt een steen waarmee ze haar eieren aanraakt en de eieren zijn weer net zo goed als tevoren. Het is een wonderbaarlijk ding om gekookte eieren te zien bewegen. Als deze steen in een ring gezet wordt en het blad van een laurier er onder gedaan wordt en als een man in kettingen gebonden is of een deur gesloten en daarmee aangeraakt wordt zal hij die gebonden is gauw loskomen en de deur zal geopend worden. En als deze steen in een man zijn mond gedaan wordt geeft het hem begrip van alle vogels. Deze steen is van Indi omdat het in Indi gevonden wordt naar zekere wijze man en soms in de Rode Zee. Het is van diverse kleuren en het zorgt ervoor dat een man alle toorn vergeet zoals we bogen gezegd hebben in dezelfde steen.

Corvus corax; raaf, Engels raven. Corvus corone is de kraai, Engels crow.

Milvus a Kyte or Gleyde is a byrd sufficientlye knowen, of the Chaldeys it is called Bysicus, of the Greekes Melos. If the head of it be taken and borne before a mans breast, it getteth unto hym love and favour of all man and women. If it be hanged to the necks of a Henne, she wyll never cease to tnune(?), untyll it be put away; and yf a Cockes combe bee annoyted wyth the bloude of it, hee wyll not crow from thence foorth. There is a certayne stone found in the kners of thys byrd, if it be looked craftely, which if it be put in the meate of two enemies, they shall be made frendes and there shalbe made very good peace among them.

Milvus een wouw of glijder is een vogel die voldoende bekend is, door de Chaldeeërs wordt het Bysicus genoemd en door de Grieken Melos. Als het hoofd wordt genomen en voor een man zijn borst wordt gedragen geeft het hem liefde en gunsten van alle mannen en vrouwen. Als het op de nek van een hen gehangen wordt zal ze nooit meer ophouden met tokkelen totdat het weggehaald wordt en als een hanenkam gezalfd wordt met het bloed er van hij zal daarna nooit meer kraaien. Er is een zekere steen die gevonden wordt in de krop van deze vogel en moet sterk bekeken worden en als het gedaan wordt in het eten van twee vijanden zullen ze vrienden worden en er zal goede vrede tussen hen zijn.

Milvus milvus; wouw, Engels kyte.

Tnune, slecht te lezen.

Turtur a Turtel is a bird wel [78] ynough knowen, it is called Mulon of the Chaldeys, of the Greekes Pilax. If the harte of thys fowle be borne in a Wolves skin, hee that beareth it, shall never have an appetite to cowant (?) lethery from thence foorth. If the hart of it be burned, and be put and done the egges of any fowle, ther can never yong byrdes be engendyrd of them from thence foorth; and if the feete of thys fowle bee hanged to a tree, it shall not beare fruit from hence forth; and yf an heary place, and an horse bee annoyted with the bloud of it, and wyth water wherin that a Mole was sodden, the blacke (?) causwyll fall of.

Turtur een tortel is een vogel die voldoende bekend is, het wordt door de Chaldeeërs Muron genoemd en door de Grieken Pilax. Als het hart van deze vogel in een wolvenhuid wordt gedragen zal hij die het draagt nooit geen trek meer hebben in koeienmelk daarna. Als het hart wordt gebrand en gedaan onder de eieren van een vogel dan zullen er daarna nooit meer jonge vogels van komen en als de voeten van deze vogel aan een boom worden gehangen zal die daarna geen vruchten meer dragen en als een harige plaats en een paard gezalfd worden met water waarin het bloed van een mol in gekookt is het zwarte haar zal er af vallen.

Streptopelia turtur, tortel, Engels turtle dove.

Cowant, onduidelijk te lezen.

Talpa a Mole is a beast well inough knowen. The vertue of this beast is mervilous as it is es [79] hearsed of Philosphers. If the foote of it be wrapped in the leafe of a Laurel tree, and be put in the mouth of an horse, he wyl flee for feare. And it it be put in the nest of any fowle, there shall never come foorth yong byrdes of those egs. And if thou wilt drive away Moles, put it in a pot, and quicke brymstone kyndled, all the other Moles shal come together there. And the water of that decoction maketh a blacke horsse whyte.

Talpa een mol is een beest die genoeg bekend is. De krachten van dit beest is wonderbaarlijk zoals het gehoord wordt van filosofen. Als de voet ervan gewikkeld wordt in het blad van een laurier en gedaan in de mond van een paard zal hij wegvliegen van angst. En als het in een nest van een vogel gedaan wordt zullen er nooit geen jonge vogels van die eieren komen. En als je mollen wil verdrijven, doe het in een pot en snelle zwavel aangestoken dan zullen alle mollen daar tezamen komen. En het water van dat kooksel maakt een zwart paard wit.

Talpa europaea; mol, Engels mole.

Merula, a black Mack or owsell, is a fowle wel inough knowen, and the vertue of it is marveylous. For if the fethers of the ryght wyng of it be hanged up in the myddest of an house, wyth a red fease, whych was never occupyed, no man shall bee able to staye in that house, untyll it be [80] put away. And if the hart of it be put under the head of a man sleepyng and he be enquired, he wyll say all that he hath done wyth an hye voyce.

Merula een merel of zwarte vogel is een vogel die voldoende bekend is en de krachten er van zijn wonderbaarlijk. Want als de veren van de rechtervleugel midden in een huis opgehangen worden met een rode vezel die nog nooit gebruikt is zal geen man in dat huis kunnen blijven totdat het weg wordt gedaan. En als zijn hart onder een slapende man wordt gedaan en hij gevraagd wordt zal hij alles zeggen wat hij gedaan heeft met een luide stem.

Turdus merula, merel, Engelse blackbird.

The maner of doing all these beforesayd things, that the effect maye bee good and profitable, is that it be done under a favorable planet as Jupiter * Venus, and this is their dayes and houres. If any man therfore wyll do these thinges truly, wythout doubt he shall fynde truth, and verye great effect or vertue in the before sayd thinges, as I have proved * sene oftentymes together wyth oure brethren in our tyme. Therefore let hym consider here, which shall fynde plentye of the before sayde thinges, that he possesseth a lordship and vertues. For if they be [81] done in theyr contraryes, as a good effect in a makelous sygne, his vertue and effect should be letted for hys contrary, and se good and treu things should be despised. We see very manye to be deceyved in sure and true thynges whych if they had knowen, and kepte the qualities of sygnes or tymes they should have obteyned their wyll and effect with afore sayd thynges.

Isidorus seemeth to say, that the ashes of a great Frog, borne at a womans gyrdle, restrayeth greatly the comming of a womans naturall purgation.

And in a probation if it be bonden to a Hens necke, there shall come forth no bloude of her, or of any other beast.

Also it bee tempered wyth [82] water, and the heade or an other place be anoynted with it, heare wyl no more grow there.

If any man beare a Dogs hart an his left syde, al the Dogs shall holde theyr peace, and not barke at hym.

If any man wyll bynde the ryght eye of a Wolfe on hys right fleve, neither men nor Dogs may hurt hym.

Here are ended some secretes of Albartus Magnus of Tolone upon Natures, Vertues, and effects of certain Herbes, Stones, and Beastes. And here followeth in what houre every Planet hath hys dominion. [83]

De manier om al deze voor genoemde dingen te doen zodat het effect goed en voordelig mag zijn is dat het gedaan wordt onder een gunstige planeet zoals Jupiter en Venus en dat is in hun dagen en uren. Als iemand deze dingen getrouw wil doen zal hij zonder twijfel de waarheid vinden en zeer groot effect of krachten in de voor genoemde dingen zoals ik beproefd en vaak gezien heb samen met onze broeders in onze tijd. Daarom laat hij hier overwegen zodat hij veel zal vinden van de voor gezegde dingen dat het een grootsheid en kracht heeft. Want als het in het tegenover gestelde gedaan wordt en als een goed effect in een slecht teken zijn zouden zijn krachten en effecten het tegengestelde bewerken en de goede dingen zouden veracht worden. We zien velen die bedrogen zijn in zekere en ware dingen die als ze die gekend hadden en gehouden in hun kwaliteiten of tekens of tijden zijn zouden ze hun wil en effect met de tevoren gezegde dingen gekregen hebben.

Isidorus lijkt te zeggen dat de as van een grote kikker gedragen aan een vrouw haar gordel behoudt zeer het komen van een vrouw haar natuurlijke purgatie.

En om te proberen, als het gebonden wordt aan een hen haar nek zal er geen bloed van haar komen of een ander dier.

Alzo als het getemperd wordt met water en het hoofd of een andere plaats ermee gezalfd zal er geen haar meer groeien.

Als iemand een hondenhart aan zijn linkerkant draagt zullen alle honden rustig blijven en niet naar hem blaffen.

Als iemand het rechteroog van een wolf aan zijn rechterzijde bindt mogen nog mensen nog honden hem beschadigen.

Hier eindigen sommige geheimen van Albertus Magnus van Toulouse van naturen, krachten en effecten van zekere kruiden, stenen en beesten. En hier volgt in welk uur elke planeet zijn heerschappij heeft.

And that all thinges whych have bene sayd before, * also shalbe sayd after, may be applied more easely to the effects of their desyre, whyche have not cunning of the starres, fyrst thou shalt note, that an houre is taken two waies, that is equal, and unequal. The equall houre is the houre of the dyal or clocke, which is alwayes equall. The unequall houre is considered after that the daies be longer or shorter. For the Astrologians consider alwayes the time in the which the Sunne standeth upon hys halfe sphere, and they cal it the day or the bow of the day, and by the contrary the night. They devided that tyme whych they call the daye in xii equal partes, whith be the houres of the same day, and whatsoever [84] is sayd of the day, thou must understand contrarywise of the night. And that thou mayst understand more clerely, let us put the case; The sunne commeth out from hys halfe sphere at viii of the dyall, we have unto the goyng downe of the Sunne xviii houres of the dyal, which we may multiplye by lx, as there be lx minutes of every houre of the dyall, and we shall have nyne hundreth, * three score minutes, which we maye devyde by xii, as there be xii houres of the daye, applying to every houre hys porcion, * we have lxxx mynutes in an houre. Therefore every houre of a daye shall have lxxx minutes, which shall conteyne i houre, * one thirde of an houre of the dyal. And in al that tyme the dominion of the Planet of that [85] houre, we considered, als the table beneath written shall showe. Every houre of thys night shall not have but xl minutes, whych thou shalt understand lykewyse of others, accordyng to the risyng of the Sunne upon the grounde, because that houre whyche is in the myddest betwene nyght and day, whych is called the daunyng of the daye, is not called the daye, but the daye is properly understand, whan the Sunne maye be seene.

Therefore thou wylling to consider the dominion of every Planet, for in everye houre every Planet hath hys dominion, thou shalte consyder the houres themselves after the way above wrytten, and so thou maeiest come to the ende of thy purpose. Also [86] the begynning of the daye is considered from one of the clocke of the day going before after noone. So let the Sunday bee devvded into two equall partes, and it is of twelve houres devide into two, then the halfe daye shal bee xii and the fyrst hour folowyng will bee the begynning of Mondaye.

En dat alle dingen die we tevoren gezegd hebben en alzo hierna gezegd zal worden gemakkelijk toegepast worden tot het effect dat je verlangt die niet van de sterren komen, eerst zal je noteren dat een uur in twee manieren genomen wordt, gelijk en ongelijk. Het gelijke uur is het uur van de zonnewijzer of klok die altijd gelijk is. Het ongelijke uur wordt beschouwd naar dat de dagen langer of korter zijn. Want de astrologen nemen altijd de tijd in overweging waarin de zon staat op zijn halve hemellichaam en ze noemen het de dag of de boog van de dag en daar tegenover de nacht. De verdelen die tijd die ze de dag noemen in 12 gelijke delen wat de uren van dezelfde dag zijn en wat er zo gezegd is van de dag moet je daar tegenover van de nacht verstaan, zodat je het duidelijk begrijpt laten we het uiteenzetten; De zon komt op vanuit zijn halve hemellichaam op de 8^ste van de zonnewijzer, we hebben tot het neergaan van de zon 18 uren van de zonnewijzer die we vermeerderen kunnen met 60 omdat er 60 minuten in elk uur van de zonnewijzer zijn en we zullen negen honderd drie (?) gescheurde minuten hebben die we verdelen kunnen in 12 omdat we 12 uren hebben in de dag en zo voor elk uur zijn portie, we hebben 80 minuten in een uur. Daarom zal elk uur van de dag 80 minuten hebben die 1 uur zal bevatten en een derde van een uur van de zonnewijzer. En in al die tijd dat de beschouwen we de heerschappij van de planeet van dat uur zoals de tafel beneden beschreven zal laten zien. Elk uur van de nacht zal niet meer hebben dan zestig minuten die je net zo zal verstaan zoals de andere naar het rijzen van de zon op de grond omdat het uur welke midden in de nacht is tussen nacht en dag, die de dageraad genoemd wordt, wordt geen dag genoemd, maar de dag wordt duidelijk begrepen als de zon gezien kan worden.

Daarom zal je de heerschappij van elke planeet beschouwen want in elk uur dat elke planeet zijn heerschappij heeft zal je overwegen die uren naar de manier zoals boven beschreven is en zo kan je komen tot het einde van je doel. Alzo wordt het begin van de dag beschouwd van 1 uur van de klok van de dag die gaat voor en tot 12 uur. Zo wordt de zondag verdeeld in 2 gelijke delen en het is van 12 uren verdeeld in 2, dan de halve dag zal 12 zijn en het eerstvolgende uur is het begin van maandag.

Vreemde berekening, dit wel naar de 60 minuten in een uur en 80 minuten in een zonnewijzer.

Therefore thou shall consyder that Sonday hath hys sygne under the Sunne.

Monday hath hys sygne under the Moone.

Teusday hat hys sygne under Mars.

Wedensday hath hys sygne under Mercurius.

Thursday hath hys sygne under Jupiter.

Friday hath his sygne under Ve- [87] nus.

Saturday hath his sygne under Saturnus.

It is to be noted that every true acte make be done under this planete. And it is better yf it be done in the proper day of the planet, and in his own proper houre as for an example.

Under Saturnus lyfe, buylding doctrine, mutation.

Under Jupiter, honor, thing desired, rytches, apparel.

Under Mars, warre, pryson, matrimony, enemy.

Under the sunne, hope, lucere, fortune, heyre

Under Venus, freude or felowe, shype, way, lover, stranger.

Under Mercury, ioise, det, feare.

Under the Mone, polesy, dreame, marchandyse, thefte. [88]

Daarom zal je overwegen dat zondag zijn teken heeft onder de zon.

Maandag heeft zijn teken onder de maan.

Dinsdag heeft zijn teken onder Mercurius.

Donderdag heeft zijn teken onder Jupiter.

Vrijdag heeft zijn teken onder Venus.

Zaterdag heeft zijn teken onder Saturnus.

Je moet noteren dat elke goede handeling gedaan moet worden onder deze planeet. En het beter om het te doen in de goede dag van de planeet en in zijn eigen goede uur zoals in een voorbeeld.

Onder Saturnus leven, maken van leerstukken, verandering.

Onder Jupiter eer, dingen die verlangd worden, rijkheid, kleding.

Onder Mars oorlog, gevangenis huwelijk, vijanden.

Onder de zon hoop, licht, fortuin, bloei.

Onder Venus vreugde of vriendschap, scheepvaart, weggaan, liefde vreemds.

Onder Mercurius spel, dood, (?) gevaar.

Onder de maan beleid, dromen, handel, diefstal.

Of the houres of the dayes and nyghtes.

And first of the houres of Sunday, in hys fyrst hour the Sunne, in the second Venus, in the third Marcurius, in the fourthe the Moone, in the fyft Saturnus, in the vi Jupiter, in the vii Mars, in the viii the Sunne, in the ix the Moon, in the xiii Saturnus.

But in the fyrste houre of the nyghte Jupiter, in the seconde Mars, in the thyrde the Sunne, in the fourth Venus, in the fyfte Marcurius, in the vi the Mone, in the vii Saturnus, in the viii Jupiter, in the ix Mars, in the x the Sunne, in the xi Venus, in the xii Mercurius.

In the fyrst houre of Monday [89] the moone; in the second Saturnus; in the thyrd Jupiter, in the fourth Mars; in the fyft the sunne, in the sixt Venus; in the seventh Marcurius; in the viii mone, in the ix Saturnus; in the x Jupiter, in the xi Mars; in the xiii the Sunne.

But in the first houre of Mondaies night Venus, in the second mercurius; in the third the mone, in the fourth Saturnus; in the fyft Jupiter; in the syxt mars; in the vii the Sunne; in the viii Venus; in the ix Mercurius, in the x the moone, in the xi Saturnus; in the xii Jupiter.

In the fyrst houre of Teusday mars, in the second the Sunne, in the thyrde Venus; in the iv mercurius, in the fyft the moone, in the vi Saturnus; in the vii [90] Jupiter, in the viii mars, in the ix the Sunne, in the x Venus, in the xi mercurius, in the xii the moone.

But of Teusdaies nyghte in the first houre Saturnus, in the second Jupiter, in the third mars, in the fourth the Sunne; in the fyft Venus, in the syxt mercurius, in the seventh the moone; in the eyght Saturnus, in the ix Jupiter, in the tenthe mars, in the xi the Sunne, in the xii Venus.

Of the Wedensday in his fyrst houre mercurius, in the seconde the moone, in the thyrde Saturnus, in the fourth Jupiter, in the fyft mars, in the syxt the Sunne, in the seventh Venus, in the eyght mercurius, in the nynthe the moone, in the tenth Saturnus, [91] in the xi Jupiter, in the xii Mars.

But on Wedensday at nyght is the fyrste houre the Sunne, in the second Venus, in the iii Marcurius, in the iv the Moone, in the v Saturnus, in the vi Jupiter, in the vii Mars, in the viiii the Moone, in the ix Venus, in the x Mercurius, in the xi the Moone, in the xii Saturnus.

On Thursday in the first hour Jupiter; in the second Mars, in the iii the Sunne, in the iiii Venus, in the v Marcurius, in the vi the Moone, in the vii Saturnus; in the viii Jupiter; in the ix Mars, in the x the Sunne; in the xi Venus, in the xii Marcurius.

But on Thursday night in the first hour the Moone; in the second Saturnus, in the iii Jupiter; in the iiii Mars; in the v the Sun [92] in the vi Venus; in the vii Marcurius; in the viii the Moone; in the ix Saturnus; in the x Jupiter; in the xi Mars; in the xii the Sunne.

On Friday at one of the clocke Venus; at two Marcurius; at iii the Moone; at iiii Saturnus; at v Jupiter; at vi Mars; at vii the Moone; at viii Venus; at ix Marcurius; at x the Moone; at xi Saturnus; at xii Jupiter.

But on Friday night at one of the clock Mars; at two the Sun, at three Venus; at four marcurius, at fyve the moone, at sixe Saturnus; at vii Jupiter; at eyght Mars; at ix the Sunne, at x Venus; at xi Marcurius, at xii the Moone.

On Saterdai of one of the clock Saturnus; at ii Jupiter, at iii [93] Mars; at iiii the Sunne, at v Venus, at vi mercurius, at vii the moone, at viii Saturnus; at ix Jupiter, at x mars, at xi the sunne, at xii Venus.

But on the Saterdayes night at one of the clock mercurius, at two the moone, at three Saturnus, at foure Jupiter, at v mars, at vi the sunne, at vii Venus, at viii mercurius, at ix the moone, at x saturnus, at xi Jupiter, at xii mars.

And note that Jupiter and Venus be good. Saturnus and Mars evyll, but the Sunne and the Mone infamieane, and Mercurius is good with good and evyl wyth evyl. [94]

Van de uren van de dagen en nachten.

En eerst de uren van zondag, in zijn eerste uur de zon, in de tweede Venus, in de derde Mercurius, in de vierde de maan, in de vijfde Saturnus, in de zesde Jupiter, in de zevende Mars, in de achtste de zon, in de negende de maan, in de twaalfde Saturnus.

Maar in het eerste uur van de nacht Jupiter, in de tweede Mars, in de derde de zon, in de vierde Venus, in de vijfde Mercurius, in de zesde de maan, in de zevende Saturnus, in de achtste Jupiter, in de negende Mars, in de tiende de zon, in de twaalfde Venus en in de twaalfde Mercurius.

In het eerste uur van maandag de maan, in de tweede Saturnus, in de derde Jupiter, in de vierde Mars, in de vijfde de zon, in de zesde Venus, in de zevende Mercurius, in de achtste de maan, in de negende Saturnus, in de tiende Jupiter, in de elfde de Mars en in de twaalfde de zon.

Maar in het eerste uur van maandag nacht Venus, in de tweede Mercurius, in de derde de maan, in de vierde Saturnus, in de vijfde Jupiter, in de zesde Mars, in de zevende de zon, in de achtste Venus, in de negende Mercurius, in de tiende de maan, in de elfde Saturnus en in de twaalfde Jupiter.

In het eerste uur van dinsdag Mars, in de tweede de zon, in de derde Venus, in de vierde Mercurius, in de vijfde de maan, in de zesde Saturnus, in de zevende Jupiter, in de achtste Mars, in de negende de zon, in de tiende Venus, in de elfde Mercurius en in de twaalfde de maan.

Maar in dinsdag nacht in het eerste uur Saturnus, in de tweede Jupiter, in de derde Mars, in de vierde de zon, in de vijfde Venus, in de zesde Mercurius, in de zevende de maan, in de achtste Saturnus, in de negende Jupiter, in de tiende Mars, in de elfde de zon en in de twaalfde Venus.

Op woensdag in zijn eerste uur Mercurius, in de tweede de maan, in de derde Saturnus, in de vierde Jupiter, in de vijfde Mars, in de zesde de zon, in de zevende Venus, in de achtste Mercurius, in de negende de maan, in de tiende Saturnus, in de elfde Jupiter en in de twaalfde Mars.

Maar woensdag nacht is het eerste uur van de zon, in de tweede Venus, in de derde Mercurius, in de vierde de maan, in de vijfde Saturnus, in de zesde Jupiter, in de zevende Mars, in de achtste de maan, in de negende Venus, in de tiende Mercurius, in de elfde de maan en in de twaalfde Saturnus.

Donderdag het eerste uur is Jupiter, in de tweede Mars, in de derde de zon, de vierde Venus, de vijfde Mercurius, de zesde de maan, de zevende Saturnus, de achtste Jupiter, de negende Mars, de tiende de zon, de elfde Venus, de twaalfde Mercurius.

Maar donderdag nacht het eerste is de man, de tweede Saturnus, de derde Jupiter, de vierde Mars, de vijfde de zon, de zesde Venus, de zevende Mercurius, de achtste de maan, de negende Saturnus, de tiende Jupiter, de elfde Mars en de twaalfde de zon.

Op vrijdag om 1 uur Venus, met twee Mercurius, met drie de maan, met vier Saturnus, met vijf Jupiter, met zes Mars, met zeven de maan, met acht Venus, met negen Mercurius, met tien de maan, met elf Saturnus en twaalf Jupiter.

Maar vrijdag nacht om 1 uur Mars, twee de zon, drie Venus, vier Mercurius, vijf de maan, zes Saturnus, zeven Jupiter, acht Mars, negen de zon, tien Venus, elf Mercurius, twaalf de maan.

Op zaterdag om 1 uur Saturnus, twee Jupiter, drie Mars, vier de zon, vijf Venus, zes Mercurius, zeven de maan, acht Saturnus, negen Jupiter, tien Mars, elf de zon en twaalf Venus.

Maar zaterdagnacht om 1 uur Mercurius, twee de maan, drie Saturnus, vier Jupiter, vijf Mars, zes de zon, zeven Venus, acht Mercurius, negen de maan, tien Saturnus, elf Jupiter en twaalf Mars.

En noteer dat Jupiter en Venus goed zijn. Saturnus en Mars kwaad, maar de zon en maan berucht en Mercurius is goed met goed en kwaad met kwaad.

‘Nifter is was knowen of philosphers that al kindes of thinges move and iucene to them selves, because an active and rationable vertue is in them which they guyde and move als well to them selves, as to others as fyre moveth to fyre, and water to water.

Also Avicenna sayth, when a thyng standeth long in salte, it is salt, and if any thyng stande in a sluykyng place, it is made slyuckyng. And yf any thynge stande with a bold man, it is made bolde, if it stande wyth a feareful man, is is mede fearful. And if a [95] beast compaineth with men, it is made tractable and familiar; and generallye, is is verifyed of them by reasons and divers experience that every nature moveth to hys kynde and their verifieng is knowen in the fyrste qualities, and lykewyse in the seconde, and that same chaunceth in the third. And there is nothyng in alle dispositions, which moveth to it selfe, according to his whole power. And this was the roote and the second beginning of the woorkes of secretes, and turne thou not awaye the eyes of thy mynde.

After that this was graffed in the myndes of the Philosophers and they founde the dispostion of the naturall thynges. For they knew surely that great colde is graffed in some, in some graete [96] boldnes, in some great wrathe, in some greate feare, in some barraynes is engendred, in some is some other vertue engendred, eyther after the whole kind is boldenes and victory is naturall to a Lyon, or Secundum individum, as boldnes is in a harlot, not by mans kynde, but Persysviduum, there came of thys great marveiles and secretes able to he wrought. And they that understoode not the marveilousnes and how that might be, did dispite, * cast alway all thinges, in which the labour and wyt of Philosophors was, whose intent and labor was their own prayse in their proftelity that they might by they might by their writting make thinges called faise in great estimation. [97]

It is not secrete and hyd to the people, that everye lyke helpeth and strengt heveth hys lyke, and saveth, mooveth and embraceth it. And Phisitions have nowe syade and veryfied that fort heir parte, and have sayd that the Lyver helpeth the Lyver, and every member helpeth hys lyke. And the turalers of one metrall? into another, called Alchimistes, know that by manifest truth, how lyke Nature recneslye entreth and reloyceth of hys lyke. And every science hath now verified that in this lyke. And note then this diligently for great marveylous work es shal be seene upon thys.

Now it is veryfied and put in all mens myndes, that everye naturall kynde, and that everye particular or generall nature hath, [98] naturall amitie, and ennemitie so some other. And everye kynde hath some horrible enemy and destroying thing to be feared. Lykewyse some thyng reioyfing, exceedingly makyng glad, and agreeyng by nature. As the Sheepe do feare the Woolfe, and it knoweth not onely by sight, but also by tast. And the Hare feareth the Dogge, and the Mouse the Cat, and all foure footed Beast feare the Lyon, ald all flying Byrdes flye the Eagle, and al Beast feare Man, and this is graffed to every one by Nature. And some have this Secundum totam speciem, and at vil times, but some onelye Secundum individuum, and at certaine tyme.

And it is the certifiyng of al Phi– [99] lososphers, that they whych hate other in their life, hate their parts and all together after they dye. For a skyn of a Sheepe is consumed of the skyn of a Woolfe. And a Timbrel, Tabor or Drumslader made of the skin of a Woolfe causeth that whitch is made of shepes skyn not to be heard, and so is it in all others. And note thou this for a great secret.

And it is manifest to al men, that a thyng is the end of natural things, and that all naturall thynges are by hym and hee overcometh all thynges. And naturall thynges have naturall only dienee graffed (?) in them to man, and that had man is ful of all marvelousnes, so that in him are al conditons, that is wolftemperaunce in heate and colde, temperate in every thyng that it [100] wyll and in him be the vertues of al things, and all secret artes wortho in mans body it selfe, and every marvilous thing commeth forth of hym. But a man hath not all those thinges at one tymes but in Diverses individitis, and in hym is found the effect of all thynges. Thou shalt note how muche reason maye see and comprehende and how many thou may prove by the experience and to understande that whych is against man.

Ther is no man but doth know that everything is ful of marvilous operations and thou knowest not whych is greatest operation, tyll thou hast proved it. But every man despyseth the thyng where of hee knoweth nothynge, and that hath done no pleasure to [101] him. And every thing hath of hoate and colde, that is proper to him, and fire is not more marveilons then water, but they are divers and after an other manner, and Pepper is not more marveilous then Henbane, but after an other fashion. And hee that beleveth that marveylousnesse of thinges commeth from hoate and cold, cannot but say that there is a thing to be marveiled at in every thing seeing that every thyng hath of heate and cold that is convenient to it. And hee that beleveth that mervelousnes of things bee in Starres, (of whyche al things take their marveilous and hyd properties) may knowe yhat every thyng hath hys propper fygure celestiall agreyng tot hem, of which also commeth marvey- [102] lousnesse in woorking, for every thyng whyche begynneth , begynneth under a determinate ascendent and celestiall influence, and getteth a proper effect or vertue of sufferyng ot woorkyng marveylous thing. And he that beleveth that the marveylousnes of thyngs commeth by amitie, and ennemite, * and ennentie, as buying and sellyng can not be denied so for to come. And that universall every thyng is full of marveylous thinges, after everye way of searching of the natures of them. And after that the Philosophers knewe thys, they began to proove and assaye what is in thinges.

Plato sayth in Libro regimenti, that he that is not expert in the Arte of Logike of which the understanding is made ready, lifted by [103] nimble or lyght and speedye. And he that is runnyng in natural science, in whyche are declared marveilous thynges, hath hoate and colde, and in which the properties of every thyng in it selve be shewed. And they which bee not cunnyng in the Science of Astrologie, and in sightes and figures of Starres, of whych every one of them whych be high, hath a vertue and propertie, can not understand not verify all thinges which Philosophers have wrytten, nor can certefye all thynges, whyche shall appeare to mans sences, and hee shall go wyth heavynesse of minde for in those things is marveylausnes of all thyngs whych are seene.

A pure Astrologian beleveth that all marveilousnes of thinges [104] and that the roote of experience, and of all thinges whych be apparent when they bee put together, were from a celestial figure which every thyng getteth in the houre of hys kyllyng or generation. And he hath veryfyed it in every thyng thath he hath proved. He findeth that the concourse of thynges is accordynge to the course of the Starres. And victorye, ioy and heavynes dependeth therof, and is iudged by it. And therefore he commanded all thynges to bee done in certaine daies, in certayne houres in certayne conjuctions, and seperations, in certayne ascentions, and theyr wyt could not attayne to all the knowledge of Philosophers.

A great part of Philosophers and Phisitions have believed that [105] all that marveylousnes of expertence and merveiles came from natural things, when they be brought to light by hotte and cold, drye and moyst, and they shew these four qualities, and set them to bee the rootes of all marveilous thinges, and the mixtion of them is required to every marveylous thyng, they verified that in these works. And when they found many experiences of Philosophers, they might not verifie those thinges by hoate and colde, but rather by hys contrary. It chaunceth them to marvayle continually, and to bee sory and to deny that often times although they see it.

Therefore Plato said for a good cause, that hee which is not verye cunning to Logike, and wyse in the vertues of naturall thynges, [106] and likewyse the aspectes of the Starres, shall not see the causes of marveilous thinges, nor know them, not participate of the treasures of Philosophers.

Therefore I know that ever thing hath that which is his own of heate and cold, of whiche it maketh an other thyng effectual by accident, directlye and indirectly, and it hat hall his vertues of the Starres, and the figure of his generation, whyche it woorketh in mortalitie construction, and greeyng wyth other.

And not wythstandyng every thyng hat hys owne naturall vertues, by whych every thyng is a begynnyng of a marveylous effect. Therefore seeyng that every nature moveth to hys owne lyke, it maye bee ymagined of [107] the marveylousnes of effectes, to woorke every thynge that thou wylt, and thou shalt verefye it to all thyngs which thou shalt heare both of Phisieke and all other naturall Sciences, after a divers way of thy thought and wyt. And I shall shew the manyfestly that thou mayest helpe thy selfe, and prepare thee so receive those thinges whych I wyll tell to thee gathered and collected of Philosophers, and divers ancient autors. Therefore have thou thys thyng in thy mynd; that a hoate thyng, as muche as it by it selfe, helpeth in cold passions, and it is an experience in them, and agreeyth not to haote thynges, but accident of indirectlye, that whych is by accident, maye deceyve thee in the first qualities, for oftentymus [108] a hoate thyng healeth hoate sycknesses, that is by accident or indirectly.

Therefore if thou wylt have experience, first it becommeth thee to know of thinges whether they be hoate or colde, and note all that. And after thou knowest that, note what is the disposition and natural properities of it, whether it is boldnes or fearfulnes or honesty or barrennesse, or of what nature every thyng hath, hee is lyke to suche in theese thynges in whych hee is associate. Als the Lyon is a beast unfearfulll, and hath a naturall boldnes chiefly in hys forehead and hart. And therefore hee that taketh in hys fellowship the eye or hart of a Lyon, or the skyn whych is betwene hys two eyes, goeth bolde and not fearfull, and [109] bringeth fearfulnes to al beastes. And generally, ther is in the Lion vertue to geve boldnes and magnanimitie. Likewise in a Harlot boldnes is exstrennate. And therefore Philosophers say, that if any man put on a common Harlottes smocke, or looke in her glasse, or have it with hym, in whych she be holdet her self, he goeth bold and unfearefull. Lykewyse there is great boldnesse in a Cocke, in so much that Philosophers say that the Lyon is astonied when he seeeth him. And therefore they say, if any man beare any thing of his, he goeth boldly.

And generallye everye Beaste whych hath boldnes exterminate by Nature of chaunce, Si ex eo constucretur huiusmodi, it it geveth to it boldnes. Lykewyse if it [110] be a barrayne Beast by nature, or by some accident followed to it, that it mooveth some to baraynnes. And therfore Philosophers have written that the Muyle, for as much as he is utterly barayne of hys propertye, and whosoever is hee, maketh men and women barrayne, when some part of hym is sociate to women. And lykewyse doth hee that was borne before the naturall tyme, and a gelded may, because barraynnes is graffed in all theese, and they are lyke to a man in this, which dat is associate to hym selfe theese inwarde thynges. Lykewyse they whych wyl move love, looke what Beast loveth moste greatlye, and specially in that houre in whyche it is moste styrred up in love, because there is than greatter [111] strength in it in movyng to love they taken parte of the Beaste, in which carnal appetit is stronger, as ate the hart, the stones, and the mother ot matrice.

And because the Swallow loveth greatly, as Philosophers say therefore they chose greatly to styred up love.

Likewise the Dove , the Sparrow ar holden to be of this kinde, specially when they are delited in love, or carnall appetite, for than they provoke and bryng in love without resistance.

Lykewise when they wil make a man to be a blobber, or of much speeche, they put nygthe to hym a part of a Dogs toung or hart; but when they wyll made a man eloquent or delicetable, they hisociate to hym a Nyghtingale. And to [112] speake universallye, whatsoever vertue or naturall propertie they see in any naturall thing after an excesse, they thought to make like to move or incline any thing dysposed to that same. For they know surely that it might more helpe than hurt, inso much as it hath graffed in it of their nature; And al vertue moveth to such as it is, according to the power of it. And so must thou understande it to be in marveylous thynges, of whyche thou shalte nowe heare. And thys is said to indroduce thy mynde.

The author of Libri regimenti saith that there be certain things manifest to the sences, in whych we know no reason. And certayn be manifest by reason, in whyche we perceive Nullum sensum, nee [113] sensationem. And in the fyrste kynde of thynges we must believe no man, but experience and reason is to be proved by experience not to be denyed. And in the second kinde of thynges feeling is not to bee looked for, because it may not be felt. Therfore certain thynges must be believed by onely experience, wythout reason, for they be hyd from men.

Certayne are to be beleved by onely reason, bycause they lacke sences. For although we knowe not a manyfest reason wherefore the Lode stone draweth to it yron, not withstandyng experience doth manyfest it so that no man maye deny it. And like as this is marveylous which onelye experience doth certify, so should a man suppose in other thynges. And hee [114] should not deny any marveilous thing, although he hath no reason, but he ought to prove by experience, for the cause of marveilous thynges are hyd, and of so divers causes goyng before, that mans understanding after Plato maye not apprehend them.

Nadat het bij de filosofen bekend was dat alle soorten van dingen bewegen en naar zichzelf gaan omdat er een actieve en rationele kracht in hen is die ze voeren en bewegen naar zichzelf als tot anderen zoals vuur naar vuur beweegt en water naar water.

Alzo zegt Avicenna dat wanneer een ding lang in zout staat het is zoutig en als iets in een slijmerige plaats staat is het slijmerig. En als een ding bij een moedig man staat wordt het moedig en als het bij een angstig man staat wordt het angstig. En als een beest mensen vergezelt wordt het gedwee en vertrouwd en in het algemeen en het is bewezen van hen door redenen en diverse experimenten dat elke natuur naar zijn soort beweegt en hun juistheid is bekend in de eerste kwaliteiten en net zo in de tweede en datzelfde verandert in de derde. En er niets in alle rangschikkingen die naar zichzelf bewegen die overeenkomen met zijn hele kracht. En dit is de basis en het tweede begin van de geheime werken en prent het diep in je geheugen.

Nadat het ingegraveerd was in de geesten van de filosofen vonden ze de rangschikking van de natuurlijke dingen. Want ze weten zeker dat grote koude in sommige ingegraveerd zit, in sommige grote moed, in sommige grote toorn, in sommige grote angst, in sommige onvruchtbaarheid te weeg gebracht en in sommige zijn andere krachten ontwikkeld naar dat de hele soort van natuur moedig is en zegevierend is natuurlijk in een leeuw of secundum individu zoals moed in een hoer en niet van mensen soort maar per individu, daar komen van deze grote wonderen en geheimen geschikt om te bewerken. En diegene die deze wonderen en hoe dat kan niet begrepen verfoeiden het en namen altijd alle dingen waarin de geest en werk van filosofen was wiens bedoeling en werk het was hun eigen eer en hun profijt dat ze door het te schrijven van genoemde dingen grote waardigheid kregen.

Het is geen geheim en verborgen bij de mensen dat iedereen helpt en versterkt zijn gelijke en bewaart, beweegt en omarmt. En filosofen hebben nu gezegd en bewezen dat voor hun deel dat de lever helpt de lever en iedereen helpt zijn gelijke. En de werkingen van het ene metaal in de andere die alchimisten genoemd worden weten vanwege veelvuldige waarheid hoe de natuur herkent en binnenkomt en aantrekkelijk is voor zijn gelijke. En elke wetenschap heeft nu bewezen dat bij hen zelf. En noteer dan deze ijver voor zeer wonderbaarlijk werk wat hierna gezien zal worden.

Nu is het verzekerd en in alle mensen hun geesten gezet dat elke natuurlijke soort en dat iedereen afzonderlijk een algemene waarheid heeft, natuurlijke vriendschap en vijandschap heeft het tot een andere. En elke soort heeft een verschrikkelijke vijand en vernietigend ding om bang voor te zijn. Net zoals sommige dingen verheugen en buitengewoon blij en aangenaam maken van natuur. Zoals het schaap de wolf vreest en weet dat niet alleen door het te zien maar ook bij gevoel. En de haas vreest de hond en de muis de kat en alle viervoetige dieren vrezen de leeuw en alle vliegende vogels vlieden de adelaar en een beest vreest de man en dit is in ingegraveerd bij iedereen van natuur. En sommige hebben deze secundum totam speciem en in veel tijden, maar sommigen alleen secundum individuum en in een zekere tijd.

En het is verzekerd van alle filosofen dat diegene die anderen haten in hun leven, haten hun delen en alles samen na hun dood. Want een huid van een schaap wordt verteerd door de huid van een wolf. En een tamboerijn, trom of trommelvel die gemaakt is van de huid van een wolf veroorzaakt dat die gemaakt is van een schapenhuid niet gehoord wordt en zo is het in alle anderen. En noteer dit voor een groot geheim.

En het is duidelijk voor alle mensen dat een ding is het einde van natuurlijke dingen en dat alle natuurlijke dingen zijn bij hem en hij overkomt alle natuurlijke dingen. En natuurlijke dingen hebben natuurlijke die alleen gevestigd zijn in de mens en die mens is vol wonderbaarlijkheden zo dat in hem alle voorwaarden zijn, dat is wolven temperament en hitte en koude, temperament in elk ding dat er is en in hem zijn de krachten van alle dingen en alle geheime kunsten daartoe in een mensen lichaam zelf en elk wonderbaarlijk ding komt van hem voort. Maar een mens heeft al deze dingen in een tijd maar in verschillende verdelingen en in hem worden de effecten van alle dingen gevonden. Je zal noteren hoeveel redenen je kan zien en begrijpen en hoeveel je kan beproeven door onderzoeken en de te begrijpen welke tegen de mens is.

Er is geen mens die weet dat alles vol is van wonderbaarlijke werkingen en je weet niet welke de grootste werking heeft totdat je het hebt beproefd. Maar iedereen verafschuwt de dingen waarvan hij niets weet en dat hem geen vreugde heeft gegeven. En elk ding heeft een hitte en koude en dat is bekend bij hem en vuur is niet wonderbaarlijker dan water, maar ze zijn verschillend en op een andere manier en peper is niet wonderbaarlijker dan scheerling, maar van een andere werking. En hij die gelooft dat die wonderbaarlijkheden van de dingen komen van hitte en koude kan niet zeggen dat er een wonderlijk ding is in elk ding die je ziet en elk ding heeft van hitte en koude dat er mee overeen komt. En hij die gelooft dat wonderlijkheid van de dingen in de sterren zijn (waarvan alle dingen hun wonderlijke en verborgen eigenschappen hebben) mogen weten dat elk ding zijn eigen hemelse goede figuur heeft die met hem overeenkomt waarvan alzo de wonderlijkheden komen in werken want elk ding dat begint, begint onder een zekere opkomst en hemelse invloed en krijgt een goed effect of kracht van lijden of bewerken van wonderbaarlijke dingen. En hij die gelooft dat de wonderbaarlijkheden van dingen komen door vriendschap en vijandschap zoals kopen en verkopen kan niet ontkennen zo ver te komen. En dat universeel elk ding vol is van wonderbaarlijke dingen naar elke manier om naar de natuur ervan te zoeken. En na dat de filosofen dit wisten begonnen ze te beproeven en vertellen wat er in dingen zijn.

Plato zegt in Libro regimenti dat hij die geen expert in de kunst van logica is waarvan het begrijpen duidelijk maakt en opgetild wordt tot vlugheid van licht en snelheid. En hij die rent in natuurlijke wetenschap waarin de wonderbaarlijke dingen verklaard worden heeft hitte en koude waarin de eigenschappen van elk ding in zichzelf worden getoond. En diegene die niet bekend zijn in de wetenschap van astrologie en in tekens en figuren van de sterren waarvan elk van die hoog zijn en een kracht en eigenschap hebben kunnen niet begrijpen en niet alle dingen verifiëren die zullen verschijnen aan een mens zijn zinnen en hij zal met zwaarheid van geest gaan omdat in deze dingen de wonderbaarlijkheden van alle dingen worden gezien.

Een pure astroloog gelooft dat alle wonderbaarlijkheden van dingen de basis is van onderzoek en alle dingen die verschijnen als ze bij elkaar gedaan worden zijn van een hemelse figuur die elk ding krijgt in het uur van zijn geboorte of voortplanting. En hij heeft het onderzocht in elk ding dat hij beproefd heeft. Hij vindt dat de samenloop van dingen volgens de loop van de sterren is. En victorie, vreugde en zwaarheid hangt daarvan af en wordt erdoor beoordeeld. En daarom beveelt hij aan om alle dingen in zekere dagen te doen, en zekere uren en in zekere standen en afscheidingen, in zekere hemelloop en hun geest kan niet rijken tot alle kennis van filosofen. Een groot deel van filosofen en medici hebben geloofd dat alle wonderbaarlijkheden van onderzoek en wonderen van natuurlijke dingen komen als ze in het licht bij hitte en koude gebracht worden, droogte en vocht en ze tonen deze vier kwaliteiten en zetten ze bij de wortel van alle wonderbaarlijke dingen en bevestigen de juistheid in deze werken. En toen ze vele experimenten vonden konden ze deze dingen niet verifiëren door hitte en koude, maar meer in het tegengestelde. Het veranderde ze tot wonderen continu en tot spijt en om dat vaak te ontkennen, ofschoon ze het zagen.

Daarom zegt Plato voor een goede reden dat diegenen die niet zeer bekend is in de logica en wijs in de krachten van natuurlijke dingen en net zo in de aspecten van de sterren niet de oorzaken van wonderbaarlijke dingen zal zien, niet weten en niet deelnemen in de schatten van filosofen.

Daarom weet ik dat elk ding dat van zichzelf heet en koud is die een ander ding per ongeluk bevorderlijk maakt, direct en indirect, dat het al zijn krachten van de sterren heeft en de figuur van zijn opwekking welke in dodelijke constructie werkt en groeit met andere.

En niettegenstaande dat elk ding zijn eigen natuurlijke krachten heeft waarmee elk ding een begin is van een wonderlijk effect. Daarom ziende dat elke natuur naar zijn eigen gelijke beweegt kan je het wonderbaarlijke van effecten verbeelden om elk ding te maken dat je wil en je zal en je zal alle dingen controleren die je zal horen van fysieke en alle andere natuurlijke wetenschappen naar de verschillende manieren van gedachtes en kennis. En ik zal je veel laten zien zodat je jezelf kan helpen en klaar maken om die dingen te ontvangen die ik je vertel die verzameld en samengesteld zijn uit filosofen en verschillende oude auteurs. Daarom moet je dit in de geest hebben dat een heet ding, zoveel mogelijk als het is van zichzelf, helpt in koud lijden en het is een experiment erin en komt niet overeen met hete dingen, maar per ongeluk of indirect, diegene die per ongeluk is mag je ontvangen in de eerste kwaliteiten want vaak heelt een heet ding hete ziekte, dat is per ongeluk of indirect.

Daarom als je ervaring wil hebben moet je eerst weten van dingen of ze heet en koud zijn en noteer dat allemaal. En nadat je dat weet noteer wat de plaats is van zijn natuurlijke eigenschappen, of het moedig is of angstig of eerlijk of onvruchtbaar of wat elk ding heeft, hij moet zoeken in deze dingen waarmee hij is geassocieerd. Zoals de leeuw een beest is die niet angstig is en heeft een natuurlijke moed en voornamelijk in zijn voorhoofd en hart. En daarom hij die het hart of oog van een leeuw neemt in zijn vereniging of de huid die tussen zijn twee ogen zit gaat moedig en is niet angstig en brengt angst bij alle beesten. En in het algemeen er is in de leeuw een kracht om moed te geven en grootmoedigheid. Net zo in een hoer moed uitbundig. En daarom zeggen filosofen dat als iemand een hoerenkleed aandoet of kijkt in haar glas of heeft het bij zich en als ze het zelf houdt gaan ze moedig en onbevreesd. Net zo is er grote moed in een haan en zoveel zodat filosofen zeggen dat een leeuw verbaasd is als hij die ziet. En daarom zeggen ze, als iemand iets daarvan draagt gaat hij moedig.

En in het algemeen heeft elk beest dat bovenmatig moedig is door natuur of kans si ex eo constucretur huiusmodi, het geeft aan hem moed. Net zoals een beest onvruchtbaar is van natuur of door een toeval die erop volgt dat het tot een onvruchtbaarheid gaat. En daarom hebben filosofen geschreven dat een muilezel, voor zover hij uiterlijk onvruchtbare eigenschappen heeft, wat hij ook is hij maakt een man en vrouw onvruchtbaar wanneer sommige delen geassocieerd worden met vrouwen. En net zo doen diegene die geboren zijn voor hun natuurlijke tijd en gecastreerd zijn omdat onvruchtbaarheid gegraveerd is in hen allen en ze zijn zoals een man in dit die deze dingen inwendig tot hem associeert. Net zoals diegene die liefde teweeg wil brengen, kijk naar welk beest de meeste liefde bedrijft en vooral in dat uur in welk uur het meest beweegt in liefde omdat er dan grotere sterkte in is om te in liefde te bewegen en nemen ze deel van het beest waarin vleselijke lust sterker is zoals eten van het hart, de ballen en de baarmoeder of matrix.

En omdat de zwaluw zeer lief heeft, zoals filosofen zeggen, daarom kiezen ze die veel om liefde te weeg te brengen.

Net zo de duif en de mus worden van deze soort gezien en vooral wanneer ze overgegeven zijn in liefde of vleselijke lust want dan veroorzaken ze en brengen liefde in zonder weerstand.

Net zoals je een van man een roddelaar wil maken of veel sprekend doe tot hem ճ nachts een deel van een hondentong of hart, maar als je een man wel sprekend of aangenaam wil maken verbind je hem tot een nachtegaal. En om in het algemeen te spreken welke kracht of natuurlijke werkingen ze in een natuurlijk ding zien na een exces ze dachten om een beweging te maken of een ding in te sluiten dat overeenstemt tot datzelfde. Want ze weten zeker dat het beter zal helpen dan beschadigen zover als het ingegraveerd is in hun natuur. En alle krachten bewegen naar zulke zoals het is naar de krachten ervan. En zo moet je het begrijpen dat het in wonderbaarlijke dingen is waarvan je nu zal horen. En dit is gezegd als een inleiding in je geest.

De auteur van Libri regiment zegt dat er vele dingen duidelijk in de zinnen zijn waarvan we geen redenen weten en zekere zijn duidelijk vanwege een rede waarin we Nullum sensum ontvangen, geen sensatie. En in de eerste soort van dingen moeten we geen man geloven, maar onderzoek en rede beproeven door onderzoek die niet ontkend wordt. En in de tweede soort van dingen wordt het gevoel niet bekend omdat het niet gevoeld wordt. Daarom moeten zekere dingen allen door onderzoek geloofd worden zonder reden want ze zijn verborgen voor de mensen.

Zekere zijn te geloven vanwege een enkele reden omdat ze geen geest hebben. Want ofschoon we geen duidelijke reden hebben waarom de magneetijzer naar zich trekt, niet tegenstaande onderzoek bevestigt het zodat niemand het mag ontkennen. En net zoals dit is wonderbaarlijk wat enkel onderzoek bevestigt en zo zal iemand het in andere dingen veronderstellen. En hij zal geen wonderbaarlijk ding ontkennen ofschoon hij geen reden heeft maar moet het beproeven met onderzoeken want de oorzaak van wonderbaarlijke dingen zijn verborgen en zoveel verschillende zaken gaan daarvoor zodat men zijn begrip naar Plato die niet mag begrijpen.

turalers of one metrall, onduidelijk, ook entreth and reloyceth.

Therfore the Lode stone draweth yron to it, and a certayn other stone draweth glasse. So marveylous thynges are declared of Philosophers to bee in thynges by experience, which no man ought to denye. And that is not proved after the fasshion of Philosophers which founde that, for the Philosophers sai that the Palme is a tree, and it hath the Male, * the Female, therfore when the Female is nigh the Male, thou seest that the Female bowes down to [115] the Male, and the leafe and branches of it are made so softe, and boweth downe to the Male.

Therefore whan they see that, they bynde ropes from the Male to the Female. Reddit ergo erecta superse ipsam quasi adepta sit Masculo per continuationem fumis virtutem Masculi. Notwithstanding many of the ancient authors have shewed marveylous things, received now of the common people and taken for a truth. Therfore I shal shew to thee certain things, that thou maiest stablishe thy mynde upon them, and to knowe it for a certayne truthe, whych reason cannot stablishe by feeling, because the foresayd help in them. And therefore it is, that the sonne of Messias sayde in the booke of the beasts; If a woman [116] great with Childe put on the apparell of a man, and a man put it on after before he washe it, if hee have the fever quartaine, it wyll depart from him.

And it is sayde in the booke of Beastes, that the Lybard fleeth the privy members of a man, and in an other place it is said, si Carneum, if an old man be buryed in a dove or Culver house, or be put wher Doves of Culvers inhabit or rest, ther they ar multiplied untill it be full of them.

And in the booke De ciriaca of Galene, it is sayde that the Serpent which is called Regulus in Latin, a Cockattica in Englyshes, is somewhat whyte, upon whose head there be three heeres, * when any man seeth them he dieth sone. And whan any man or any other [117] lyving thing heareth hys whistelyng, he dyeth. And every Beast that eateth of it being dead, dieth also. Aristotle sayth, where there is Sommer syxe monethes, and lykewyse Winter, there is a floud in the whych Adders are founde, whose propertie is that they never see them selves, but they dye, and when they be dead they hurt not. But Aristotle put craftelye in the mynde of Alexander, that he should take a great glasse, and walke with it toward them, and when they dyd behold them selves in the glasse, they dyed. Thys saying of Aristotle was not beleved of some men.

For Avicenna sayd against Aristotle; if any man did see it, hey dyed, wherefore there is no truth in hys speeche. They sayd also, [118] if anye man woulde take of the mylke of a woman gyving sucke to her owne Daughter, of twee yeare old, and let it bee put in glasen vessell, or hanged up in a Dove or Culver house wher they go in and out. Doves wyll abide and be multiplied ther, but if they bee innumetable. They say further, when the mouth of a deade man is put upon him which complayneth of his belly, hys bellye is healed.

Alexander sayth, when anye thing is taken out of the navil of an Infant which commeth forth, if it be cut and put under the stone of a ryng of sylver or golde, than the passion or griefe of the colicke commeth not in any wyse to hym that beareth it.

Moreover Galen saith, when the [119] leaves of Sorrel be eaten, they louse the bellye. And when the seede of it is droonken, it louseth the belly. And it is sayd that the roote of Sorrel hanged upon him that hath the swine pockes, it helpeth him.

And Philosophers saye, when thou wilt that a Beast returne to his lodging, anoynt his forehead wyth Sepe squilla, and it wil returne.

And Aristotle saith in the booke of the Beastes; If any man put lorought ware uppon the hornes of a Cowes calfe, it wyll go wyth him wheresoever he wyll go wythout labour. And if any man anoint the horne of Kyne with waxe and Oyle, or pitch, the payne of their feete goeth away.

And if any shall anoynte the [120] tonges of Oxen with any talow, they wyll neyther taste nor eate meate, but they wyll die for hunger, except it be wiped away with salt and vinegar.

And if any man anoynt the nether parts of a Cock with oyle, he neither can nor wil treade a Hen.

If thou desyre that a Cocke crowe not, anoynt his heade and foreheade with oyle.

It is said in the booke of Archigenis, quando camilia of the Hare is hanged upon him that suffreth the collicke, it profiteth hym.

Aristotle saith the Emeraudes goeth away from him which sytteth upon a skyn of a Lyon.

If the doung of an Hare be broken unto poulder and cast a broade upon a place of Emotes or Pismeres, then the Pismeres [121] leave their place.

Philosophers say, if the heade of a Goate be hanged upon hym whych hath the Swyne pockes, hee is healed by it. If thou wilt that a woman be not viciate, nor desire men, take the privy members of a Woolfe, and the heeres which do grow on the cheekes or eye brightes of him, and the heres which bee under hys bearde, and burne it al, and geve it to her in a drink when she knoweth not, and shee shall desyre no other man. They say also when a woman desireth not her husbande, then let her husband take a litle of the talow of a bucke Goate, meane betwene litle and great, and let him anoynt hys privy member wyth it, and do the acte of generation, she shall love him, and shall not [122] do the acte of generation afterward with any.

And they saye that when the Snaile is poysoned, it eateth the herbe called Organy, and is healed, and therefore they know that the herbe called Organy, hath lyen under poyson. It is also sayde when the Wesel is poisoned of a Serpent, it eateth Rew, * they know by this that Rew is contrary to the venime of Serpentes.

Let a Mouse be put under the pricking of Scorpions, and it delivereth a man, because she is contrary and feareth him not.

Philosophers have invented that if any woman is barryne, when there is put to her a thyng that maketh a woman barayne, that woman is not barreine, but fruitfull and contrarywhise. [123]

It is said that when a spoonge is cast in wyne mixed wyth water, and after crushed foorth and strayned and wringed, the water commeth forth of it, and the wyne remayneth, if it be not mixed, nothing commeth forth.

Taberences sayth if a stone be hanged upon a Spoonge on the necke of a chylde which cougheth with a vehement or great coughs, hys coughe is mitigated and restrayned. And when it is put on the heade of an Affe, or into hys foundament, Scarabeus, that is a flye wyth a blacke shell, that breedeth in cowshardes and is black, called a Betle, cutteth him, and he turneth untyll it be drawen from him.

It is sayd also, that if any stone be bounden to the taile of an affe; [124] he wyll not bray nor roare.

If the heeres of an Affe bee taken, whych are nyghe hys privye members, and bee geven to anye man broken in with any kinde of wine in a drinke, he beginneth anone to fart. Likewise if any man taketh the egges of Pysunetes, breaketh them, and casteth them into water, and geve them to any man in a drinke, he ceaseth not anon to fart, they do likewise with wyne.

And it is sayde, if thou wylte make a ryng of a rodde of a freshe myrte tree, and put it on thy ryng fynger, it mittigateth or extyneteth the impostume under the arme holes.

In the booke of Aristotle it is sayd, that the roote of white Henbane, when it is hanged uppon a [125] man having the colicke, it is profitable to him. When Saltpeter is put in a vessel, and viniger upon it, it wyll boyle or seeth myghtely without fire.

It is sayd also in the booke of Hermes, when Leeke seede is casten upon vineger, the egernes of sournes of it goeth away.

Belbinus saith, when thou takest the white of an egge and Alum, and anoyntest a cloth wyth it, and washest it of wyth water of the sea beyng dry it letteth the fyre to burne.

An other sayde, when red Arsenicum and Allum are taken and broken and confected, or made wyth the iuyce of the herbe called Houslyke, and the Gall of a Bull, and a man anoynteth hys handes with it, and after taketh [126] hoate yron, it burneth not them. Lykewyse if there bee taken Exmagne and alume Jamenti, and strong vineger, and great Malowes of holye Hocke, if thou braye them well together, and anoynt thy handes therewyth, fyre hurteth them not..

When thou wylte that they whyche bee in a Pallace seeme without heades, take swert brimstone wyth oyle, and put it in a lampe and make lyght wyth it, and put it in the myddelst of men, and thou shalt see a marveylous thyng.

Belbinus sayth againe, he that shal put an herbe called Purslan upon his bed, shal not see dreame, nor vision utterly.

Aristotle sayth, that Mares when they smell the smoke of a [127] lampe put out, they bryng foorth their birth before they be perfit, * likewise this chanceth to certayn women with childe.

Aristotle saide, that if any man causeth by hys wyt a Camell to doo the acte of genration wyth hys owne mother, if he perceyve it before, he wyll not leave pursuing the man untyll hee kyll hym. And if one cause also by hys wyt an Horse to leape hys owne mother, and hee knowe if before, hee will kyl him selfe, and them that provoked him to that.

And Philosophers say, if thou drowne flies in the water, and the be dead, if they be buryed in asshes they ryse up agayne. And when thou drownest Bomber, it dieth, and let viniger be dropped downe lyke dewe uppon it, it is [128] quicke quickned. And when thou buriest the flye called a Beetle amonge Roses, it dyeth if thou bury it in dung, it quickeneth.

Philosophers saye, that when the feathers of Eagles bee put with the fethers of other fowles, they burne and mortefy them; for as hee overcommeth in hys lyfe al Birdes, and ruleth over them, so the feathers of Eagles ar deadly to alle feathers.

Moreover Philosophers say of the skyn of a Sheepe be put in any place with the skyn of Adib, it gnaweth and consumeth it. And hee that putteth on hym cloth of the wool of a Shepe which hath eaten Adib, itchyng ceaseth not from him, until he put it of.

If thou perfume an house or place wyth the lunges or lyghtes [129] of an Affre, thou riengest (?) it from twees Serpent, * Scorpion. And of this philosophers know that it is good against poyson.

Thoacerkes saith, if the tong of the Lapwing or black Plover be hanged upon a wall, Oblinionem meed it cum memorem et alimentiones.

And it is sayde in the booke of Tiropaltar. If a women have no delectation wyth her husbande, take the matrice of a Woolfe, of hys leafte foote and beare it, and she will love no man but hym, and it is sayde, when the leafte hyd or hamenl of a male Ostrigel is taken and boyled or seethedt wyth Oyle, and after the begynnyng or grounde of heir es are anoynted wit hit, they grow never agayne. [130]

Architas sayde, if the hart of a Serpent bee taken when hee lyveth, and be hanged upon a man being sicke of the fever quartain, it plucketh it utterly awaye. And the Adders skyn when it is strait bounde upon the ankle of a woman, it hasteth the byrth, but after the byrth it must be removed away anone.

The teeth of all Serpentes when thou pluckest them foorth by the rootes, as long as the serpent lyveth, if they be hanged upon a man sycke of the fever quartaine, they take away the Fever quartayne from hym, and if the Serpent be hanged upon a tooth aking it profiteth. And if a Serpent meete with a woman wyth child, she bringeth forth her childe before it be perfect. If it meete [131] with her when she travayleth of childe, if hasteth her byrth.

And they say, if thou wylt take the eye toothe of the Beast called Crocodilus in Latine, in Englisch a Crocodil, out of the upper more palate of the leafte syde of hys mouyth, and hang it on a man beyng sycke of the fevers, it healeth hym and the fevers wyll not returne agayne to hym. And they have sayde that the Lyon is afrayde of a white Corke, and also that hee feareth the fyre. Hee that is anoynted wyth the talow of the raynes of the Lyon, feareth not to go amongest beastes, and all beastes are afrayde of the Lyon. He that anoynteth his body with Hares dung, Wolves be afraid of him.

Et si tiritur arsenicum citrinum [132] and be mixed with milke, if a fly fall upon it, it dieth not.

If thou wylt take the ryght foote of a Snayle, and hang it upon the right foote of a diseased man with the goute, it profyteth it. Lykewise if thou hang up the leaft foote of a Snayle to the left foote diseased with the goute, it helpeth also. And so the hand of it is profitable to the hande, and the finger to the finger.

And if a fyre be kyndled before a man that is bursten of greene wood of fyg trees, his stones wil make a noyse or bounsing.

Ii is also sayde in the booke of Hermes, whan both the eyes of the Beare be bounden in a lynen cloth, upon Simistrum adivrorium they put awaye the fever quartain. And it is said, if the Woolfe [133] see a man, and the man see not him, the man is astonyed and festeth, and is hoarse. And therfore if any man beareth the eye of a Woolfe, it helpeth to victorye, to boldnes, vanguishing and feare of his adversarie.

It is also said if a ring be made of the whyte houfes of an Affe, he that hath the fallyng sycknesse putteth it on, suffreth not the falling sicknes.

They say more, when thou wilt that flies come not nye the house then put Condicim, * Oppinin in whyte lyme, after make thy house white wyth it, than flyes shal in no wyse enter.

When thou wilt that thy wyfe or wenche shewe to thee all that shee hath done, take the hart of a Pogue, and the heade of a Frog, [134] and drye them both, bray them unto poulder, and lay them upon the brest of her sleeping, and shee shal shew to thee all that she hath done, but when shee shall wake, wipe it away from her brest, that it be not lifted by.

Further they say, if anye man put a Diamonde under the head of a woman sleeping, shee manyfesteth if shee bye an advouterer, fot if it be so, she leapeth back out of the bed afrayde, and if not shee embraceth her husband with great love.

Moreover they say, that an Affes skyn when it is hanged upon Chyldren, it letteth them be be afrayde.

Architas sayth, if the waxe of the leaft eare of a Dog bee taken and be hanged uppon men sycke [135] in the fevers that come by coulde or fyrres, it is verye profitable, and specially to the fever Quartaine.

And Philosophers saye, that some kinde or flugvish (?) which never had sicknesse is profitable to every sycknesse, and hee that had never paine, helpeth and healeth a man from it.

When the house is perfumed wyth the leafte foute of a Mole, flies remayne not in it.

And if the hart, eye, of brayne of a Lapwyng or blacke Plover be hanged upon a mans necke, it is profitable agaynste forgetfulnesse, and sharpeth mans understanding.

If a woman may not conceive, take an Harts horne turned unto poulder, and let it be mixed whith [136] a Cowes gal, let a woman keepe it about her and let her to the act of generation, and shee shall conceive anone.

A grosse and stiffe heere of a Mares tayle put upon a doore, suffereth not zanzaies to enter.

The toothe of a fole or Cock of one yeare old put in the neck of a childe, maketh his teeth to breede without payne.

The tooth of a Mare put upon the head of a man, being mad, delyvereth hym anone from hys furye.

If a woman may not conceive, let Mares milke be geven to her not knowing, let her doe the act of genration in that houre, and she shall conceive anone.

The houfe of an Horse perfumed in a house, dryveth awaye [137] Myse, the same chaunceth also by the houfe of a Muile.

That al the hote water come forth of a caldron. Take or blanch that is Terra francisca wyth pytch cast in water, and it shall come fort all. That fyre maye come out of water, take the shell of an egge, and put it in quicke brymstone and lyme, and shut the hole, and put it into water, and it wyll kyndle.

It is sayde, if the herbe Camphere be put upon water, it is kindeled and burneth in the water.

That thou may take Byrdes with thy handes, take any corne verye wll steeped in the dregs of wyne, in the iuyce of Hemlocke, cast it to the birdes, every Byrd that taketh of it is made droonken, and looseth her strenght. [138]

They say that if any man be anoyted wyth the mylke of an Mise (?), all the flies in the house wil gather to hym.

To wryte letters or bylles, whiche bee not readde but in the nyght. Take the gall of a Snaile or milke of a Sew, and put it to the fyre or with water of a worm shining late.

If ye myngle together manye whytes of Hens egges, a month after they are made glasse, and as hard as a stone, and of this being after this fashion is made a Sophistical preciaus Stone which is called Topasius, if it bee conjoyned before wyth Saffron or red earth.

Lykewise if the some whych is found about the stones of a Hart of Horse, or Affe, beyng weery, be [139] mixed wyth wyne, and the wyne be geven to any man to drynk, he shal abborre wine for a month.

And if any man shall have manye Eeles in a wyne vessell, and they bee suffered to dye in it, if any man drynke of it, hee shall abborre wyns for a yeare, and per adventure evermore.

And it is sayde, if a rope be taken, wyth whych a Theefe is or hath bene hanged up with and a litle chaffe, which a whirlwinde lifted up in the ayre, and let them be put in a pot, and set among other pots, that pot shall breake al the other pots.

Also take thou a litle of the aforesaid rope, and put it on the instrument wyth which the breade is put in the oven, when hee that should put it in the Oven should [140] put it in, hee shall not bee able to put it in, but it shall leape out.

That men may seeme without heades.

Take an Adders skyn, and Auri pigmentum, greeke pitch of Reuponticum and the waxe of newe Bees, the fat or greace of an Affe, and breake them all, put them in a dull seethyng pot ful of water, and make it to seeth at a slow fire, and after let it ware cold and make a taper and every man that shal see light of it, shall seeme headlesse.

That men may seeme to have the vysage or countenaunce of a Dogge. Take the fat out of the eare of a Dog, and anoynt wyth it a litle new silke, put it in a new [141] lampe of greene glasse, and put the lampe among men, and they shall see the visage of a Dog.

That man may seeme to have three heades.

Take the heere of a dead Affe, and make a rope and drye it, and take the marow of the principall bone of hys ryght shoulder, and mixe it with vyrgin ware, and anoynt the cord, and put it upon the thresholds of the house, they that come into the house shal seeme to have three heades, and they that be in the house shall seeme Affes to them that enter in.

If thou wilt that a mans head seeme an Affe head. Take up of the coveryng of an Affe, * anoynt the man on his head.

If thou wilt that a chickyn, or other thing leape in the dish. [142] Take quick silver and the pouder of Calamite, and put is in a bottel of glasse well spotted, and put it within a hoate thyng. For seyng quicke sylver is hote, it moveth it selfe, * maketh it to leape or daunce.

If thou wilt see that other men cannot see. Take of the gall of a male Cat, and the fat of an Hen all whyte, and mixe them together, anoint thy eyes, and thou shalt seit that others cannot see.

If thou wylt understand the voyces of byrdes.

Associate wyth thee twou followes in the xxviii day of October, and go into a certayne wood with Dogs as to hunt, and every home with thee that beast which [143] thou shall finde first, and prepare it with the hart of a Foxe, thou shal understand anon the voyce of byrdes or beastes. And if thou wylt that any other likewise understand, kysse hym, and hee shall understand.

If thou wilt louse hendes. Go into the woode, and looke where the Pye hath ther nest with her byrdes, and when thou shall be ther, clym up the tree, and bynde about she hale of it where soever thou wylt. (?) For when she seeth thee, she goeth for a certayn herbe whych she wyll put up the bynding, and it is broken anon, that herbe falleth to the grounde upon the earth which thou should have put under the tree, and bee then present to take it.

In the nest of the Lapwing or [144] blacke Plover, there is a certaine stone whych is of divers colours, beare it with thee, and thou shalt be invisible.

That a man may be alwaies as a gelded man. Take the worme which shineth in Sommer, and geve it to him to drinke.

That a woman may confesse what she hath done. Take a water Frogge quicke, and take away her tong, and put it againe into the water, and put the toung unto a part of the hart of the woman sleepyng, whyche when she is asked, she shal say the trouth.

If thou wilt put anye man in feare in his sleepe. Put under his head the skyn of an Ape. [145]

If thou wylt take a Mole, put in his hole an Onion or a Leeke, or Oyle, and she wyll come soone forth without strenght.

A Serpent wil not come nygh Garlick, and a Dog tasteth not any thing dipped with Garlick, although he be hungry.

A perfuming by which every man shall seeme to other that bee in the house, in the forme of Elephantes and great Horsses. Take a Spice whych is called Alchacengi, braye it and myxe it with a litle fat of a Dolphin fish, and make thereof graynes as be of Pomeritron. After perfume some of them upon a fyre of cowes doung which is milked. And let not a place bee in the house from which smoke may come forth, but let it and the mylke be under the [146] earth within, and all which be in the lodgyng shall seeme as they were great men in the shape of Horsses and Elephantes, and it is a very marveilous thyng.

An other perfuming, whyche whan thou makest, thou seest outwardlye greene men, and men of many shapes, * infinite marveils whych are not discetned for theyr multitude. Take Timar, that is Vermillion, and the stone Lazulus, and Penyroyall of the Mountaynes, and beate it al to poulder, and sift it and then mixe it with the fat of a Dolphin fish, horsse or Elephant make then graynes or cornes after the fashion of Ryse, and drye them in a shadowe. Perfume it when thou wylt, and it shall bee done that is sayd. [147]

A perfume to see in our sleepe what thyng is to come of good and evyll. Take the bloude of an Affe congeled, and the fat Lupi cerini and sweete insense or gumme called Storax, and also Styrax, gather it altogether by equall weightes, and let them be mixed, graynes or cornes bee made thereof, and let the house be perfumed wyth them, and thou shalt see hym in thy sleepe that shall shew thee all thinges.

A maner of makyng a matche of a candel or candel weke, which whan thou shalte kyndle, thou shalt see men in what shape so ever thou wylt. Take the eyes of a shrick Owle the eyes of a fishe which is called Iffures, and the eyes of a fyshe [148] whyche is called Libinitis, and the gall of Vatues, (?) breake them with thy handes, and mixe them together, and put them in a vessel of glasse, then when thou wylte worke it, take the fat of any beast thou wilt, that this may be made in the shape of it melt it and mixe it perfectlye wyth that medicine, and anoynt the matche or candle wike whatsoever thou wilt with it. After kyndle it in the mydst of the house, and the men that seene in the shape of that beast whose fat thou didst take.

An other match of a candle or a candle weke that men may appeare in the shape of Angels. Take the eyes of a fish, and the eyes of foge, that is of a breaker of bones, and breake them wyth thy handes, and make them soft, [149] and put them in a vessel of glasse vii dayes. After put some oyle in them, and lyghten it in a greene lampe, put it before men whych be in the house, they shall see them selves in the shape of Angels by the light of the fire.

An other match of wieke of a candle, makyng men to appeare with blacke faces. Take a blacke lampe, and pour in it Oyle of the Elder of Alder tree, or quiycke sylver, and poure in the Oyle or quick sylver, and a part of the bloud of them that be in letting bloude, and put in that bloud Oyle of the Elder or Alder tree (some say of the Bur tree) or quicke sylver.

A marveilous lampe in which appeareth a thing of terrible qualitie, having in the hand a rodde, [150] and feareth a man. Take a greene Frog, and cut of the head if it upon a grene cloth, make it wete with the Oyle of a Burtree or Eldertree, and put in the wieke, lighten it in a greene lampe, thou shalt see a blacke man standyng, betweene whose handes there shalbe a lampe, and a merveilous thing.

An other wieke, which whan it is kindled, * water poured out it wareth strong, and when the oyle is put in in it put out. Take lyme whych water hath not touched, and put it wyth the weight equall to it of ware, the halfe of it of the oyle of baulme, Napta citrina, with equal to it of brimstone, and make a weke of it, let it drop down like dew upon the water, and it shall be kyndled [151] and drop downe oyle upon it and it shalbe put out.

An other weke, which when it is kindled, all thynges seme white and of sylver. Take a Lizarde and cut away the tayl of it, and take that whych commeth out, for it is lyke quicke sylver. After take a weke, make it wete wyth oyle, and put it in an new lampe and kindle it, and the house shall seeme bright, white or gylted wyth sylver.

A marveylous operation of a Lampe, which if any man shall hold, he ceaseth not to fart, untyll he shall leave it. Take the bloude of a Snayle, drye it up in a lynnen clothe, and make of it a weke, and lyghten it in a Lampe, geve it to anye man thou wylt, and say lyghten thys, [152] he shall not cease to fart, untyl he let it depart, and is is a marveylous thyng.

A weke which when it is lyghtned, women cease bot to daunce and be glad, and to playe as they were mad for great ioy. Take the bloud of an Hare, and the bloude of a certayne Fowle which is called Sollon, and it is lyke a Turtle Doove, and of the bloud of the Turtle male, equall to the halfe of it. Then put in it a weke, and lighten it in the mydst of the house, in which are syngers and wenches, and a marveylous thing shalbe proved.

If thou wylt make that Lyce may appeare to runne abrode in a mans bedde that he maye not sleepe, then cast in hys bedde the weyght of an unce or half unce of [153] Alcakengi, * if thou shalt make Pilos Asturis, thereof shall bee made a wicke, which when it is lightened every sycke man seeyth other by the vehemencye of the sicknes, and minishing or extenvation.

When thou wilt that thou seme wil inflamed or set on fyre from thy head unto thy feete, not be hurt. Take white great Malowes, or holy Hocke, myxe them wythe of egges, after anoynt the body with it, and let it be until it be dried up; and anoint thee wyth allum, and afterward cast on it smal brymstone beaten unto poulder, for the fire is inflamed on it, and hurteth not, and if thou do thus on the palme of thy hand, thou shalt bee able to holde the fyre without hurt. [154]

If thou wylt that a thyng bee rasten in the fyre and not burne. Take one part of glew of fish, and an equal quantitie to it of allum, let it be perfectly mixed, and and let vineger bee poured upon it let whatsoever thing thou wilt be confected wyth it, cast it in the fyre, anoynt thee wit this noyntment and it shal not be burned.

If thou wylt make a counterfaite, that is an Image or other thyng, and when is put in the water it is kyndled, and if thou shalt drawe it out, it shall bee put out or quenched. Take Lyme not quenched, and mixe it perfectly with a litle waxe, and the oyle of Sesamum, napta, that is white earth and brymstone, and make of it an Image, and when thou shalt put it in wa- [155] ter the fyre shalbe kyndled.

If thou wylt make that whan thou openest the handes upon a lampe, the light of it is put out, when thou closeth them upon it, it kyndleth, and it ceaseth not to do that. Take a spice whyche is called Syvina, after bray it, and make it with water of Camphere, and anoynt thy handes wyth it, after open them in the mouth of the lampe, the lyght of it shall be put out, and close them, and it shall be kyndled agayne.

If thou wilt see a thing drowned, or see deepe in the water in the nyght, and that it shall not be more hyd to thee then in the day, and reade bookes in a darcke night. Anoynt thy face with the bloud [156] of the Reremouse or Backe, and it shelbe done that I say. If thou wilt make any thyng whyte, perfume it with brimstone.

If thou wilt kyll soone a Serpent, take as much as thou wylt of an herbe called Rotunda Aristologia, Smerwort, or weke galingale, and braye it well, and take a Frog of the wood of feld, breake it wel, and mixe it with Aristologia, and put it with some ynke, write with it in paper or in any other thing which thou lovest beter, and cast it to Serpentes.

If thou wylt beare fire in thy hand that it maye not hurt thee. Take Lime dissolved wyth hot water of Beanes, and a litle Magrencules, and a lytle of great malowes or holye Hocke, and mixe [157] it well with it; after anoynte the palme of thy hand with it, and let it bee dryed, put in it fyre, and it shall not hurt.

Philosphers say that such lime burneth not in the fire; and glew of fische saveth from fire, and unpleasant allumn, and the bloude of the beast called Salamandra, and the smoke of an Oven or caldron. Therefore when anoyntment is made of all these or of certayne of them, the fyre hurteth not. The white of an Egge, and great malowes or holy Hocke have vertue in this matter.

A weke whych when it is lightened in the house, thou shalt see greene thyngs flying as sparows and other byrdes. Take a new cloth and put in it the braines of a byrd, and the fea- [158] thers of her tayl, and lay them in and make a wieke of theym, and put it in a new grene lampe, kindle it in the house wyth the Oyle of the Olive, the thinges which shall be made very greene, and it shall seeme that greene and black fowles do flye.

If thou wylt make a candle of wieke to be shaked, and walke when it is lightened. Take the skin of a Woolfe, and the skyn of a Dogge, and make of them both a wieke, and kyndle it with the oyle of Olive, and it shal be moved soone.

When thou wilt lighten a lantern, for which he shall feare greatly that seeyth it. Take a new white linnen cloth, [159] and make of it a weike, and put in the holownes of it a skyn of a Serpent and great salt, and fyll it with Oyle Olyve, and geve it to anye man that thou wylt, as soone as he shall kyndle it, he shal tremble and feare greatly.

A marveylous experience which maketh men to go into the fyre without hurt, or to beare fire or red hoate yron in theyr hande without hurt. Take the iuyce of Bismalva, and the white of an egge, and the seede of an herbe called Psillium also Pulicarias herba, and break it unto poulder, and make a confection, and myxe the iuyce of radish with the whyte of the egge. Anoynt thy bodye or hand wyth this confection, let it bee dryed, [160] and anoynt it agayne, after that thou maiest suffer boldly the fyre wythout hurt. But if thou wylte that the thyng anoynted seeme to burne, scatter uppon it quicke brimstone well beaten into poulder, and it shall seme to be burned when the brimstone shall be kyndled, and it shall not hurt hym. If thou shalt blowe the herbe called Colophonia Greke, pytch beaten very smalll upon the flame of the candle whych a man holdeth in his hande, it augmenteth marveylously the fyre, * lifteth by the flame unto the house rouse.

That thou maye beare fyre unhurt, let lyme be dissolved with hoate water of beanes, and put thereto a lyttle red earth of Mitiva, after put to a litle great Mallowes of holye Hocke, wyth [161] whyche conjoyned or myxed together, anoynte the palme of thy hande, and let it drye up, and so mayest thou beare anye fyre without hurt.

Thou mayest make burnyng water after this fashion. Take blacke, thicke and mighty and olde wyne, and in one quart of it thou shalte temper a lyttle quick Lyme and Brimstone beaten into poulder verye small, and lees of good wyne and common salt, whyte and grosse, after thou shalt put it in a Gourd well clayed, and Desuper posito alembico, thou shalte destyll burnynge water, whych thou shoulde keepe in a glasse.

Thou mayest make a Greke fire after this fashion. Take quycke Brymstone, lees [162] of wyne. Sarcecilam picolam, sodden salt, oyle of stone, and common oyle, make them seeth well, and of any thynge be put in it, it is kyndled whether it bee tree or yron, and is not put out but by pisse, vyniger or sande.

If thou wylt that every thing cease to be marveled. Looke the sufficient causes of doynge, and also of sufferynge for if thou loke bothe thou shalte not mervayle, for thou shalt see that ther is so great aptenes in one sufficience of another, that it maketh thee not to mervale, for whan thou seest that cold water kyndled the fyre, and putteth it not oute, yf thou shoulde behold the doyngs cause, thou woulde mervayl alwayes what were the efficiente cause convevient to thys thynge, [163] but whan thou lokest to the matter of that effecte, that is because it is lyme and brymstone, whyche are very inflammable, so that a very litle thyng flammeth them, thou seest that there is nothynge to be mervayled.

Lyke wyse is a mervayle that a thynge is burned by fyre, whan none of the causes is beholden onely; But whan the nature of the sufferer or weaknes of the doer is looked on, ther is no marvayle.

If thou wylt make a Carbunkle stone, or a thing shining in the night. Take very manye of the lyttle Beastes shynyng by nyghte, and put them beaten small in a bottel of glasse, and close it, and burye it in hoate Horses dung, and [164] let it fary xv dayes, afterwarde thou shalt destyll water of them Per alembicum, whyche thou shalt put in a vessel of Christal or glasse. It geveth so great clearenesse, that every man maye reade and write in a darke place where it is. Some men make thys water of the gal of a Snayle, the gal of the Wesell, of the gal of the Feret, and of a water Dog, they burye them in dung, and destyll water out of them.

Make flying fyre after this maner. Take one pound of Brimstone, two pounde of coales of wyllow or wythye, sixe pounde of stonye Salte, these three thynges must be brayed very small in a Marbel stone, afterward thou mayest [165] put (opeens afgelopen)

Daarom trekt het magneetijzer naar zich en een zekere andere steen trekt glas. Zoveel wonderbaarlijke dingen zijn door de filosofen in dingen verklaard door onderzoek die geen man hoort te ontkennen. En dat is niet beproefd naar de manier waarop filosofen dat vinden want de filosofen zeggen dat de palm is een boom en heeft een mannetje en een vrouwtje, daarom als het vrouwtje bij het mannetje is zie je dat het vrouwtje zich naar beneden buigt tot het mannetje en de bladeren en twijgen er van zijn zo zacht gemaakt en buigen neer voor het mannetje.

Daarom als ze dat zien binden ze twijgen van het mannetje aan het vrouwtje. Reddit ergo erecta superse ipsam quasi adepta sit Masculo per continuatem fumis virtutem Masculi. Niettegenstaande hebben veel van de oude auteurs wonderlijke dingen aangetoond die nu ontvangen worden van het gewone volk en voor waar genomen worden. Daarom zal ik je zekere dingen laten zien die je mag vastzetten in je geest en te weten voor een zekere waarheid wat de reden niet kan stabiliseren door het gevoel omdat het voor vermelde daarin helpt. En daarom is het dat de zoon van Messias in het boek van beesten zegt; als een vrouw zwanger van kind de kleding van een man aantrekt en een man doet het aan voordat hij het wast en als hij de vierdaagse malariakoorts heeft zal het hem verlaten.

En er wordt gezegd in het boek van beesten dat de luipaard vliedt de privé delen van een man en in een andere plaats wordt er gezegd, si Carneum, als een oude man begraven wordt in een duiven of witte duivenhok of gedaan wordt waar duiven of witte duiven wonen of rusten vermenigvuldigen ze zich totdat het vol is van hen.

En in het boek De ciriaca van Galenus wordt er gezegd dat een serpent die Regulus in het latijn genoemd wordt, een cockatrice (Basilicus) in het Engels en is wat wit en op wiens hoofd zijn er drie haren en wanneer iemand hem ziet sterft hij aanstonds. En als een mens of beest hoort hem wispelen, hij sterft. En elk beest dat ervan eet als het dood is sterft alzo. Aristoteles zegt waar de zomer zes maanden duren en net zo de winters daar is een vloed waarin adders gevonden worden wiens eigenschap het is dat ze nooit zichzelf zien, maar ze sterven en als ze dood zijn beschadigen ze niet. Maar Aristoteles zet krachtig in de geest van Alexander dat hij een groot glas moet nemen en ermee wandelen naar hen en wanneer ze zichzelf in het glas houden sterven ze. Dit gezegde van Aristoteles is niet geloofd door sommige mensen.

Want Avicenna zegt tegen Aristoteles; als iemand het zou zien, hij sterft, daarom is er geen waarheid in zijn taal. Ze zeggen alzo, als iemand de melk van een vrouw wil nemen die haar eigen dochter van twee jaar oud zoogt en doe het in een glazen vat of hang het op in een duiven of witte duivenhuis waar ze in en uit gaan. Duiven verblijven daar en zullen zich daar vermenigvuldigen tot ze ontelbaar zijn. Ze zeggen verder wanneer de mond van een dode man gezet wordt op diegene die over zijn maag klaagt, zijn maag wordt geheeld.

Alexander zegt, wanneer een ding uit de navel van een kind wordt genomen die voortkomt en als het gesneden en gedaan wordt onder de steen van een zilveren of gouden ring dat dan het lijden of grief van de koliek op geen wijze tot hem komt die het draagt.

Bovendien zegt Galenus dat wanneer de bladeren van zuring gegeten worden dat ze de maag zuiveren. En er wordt gezegd dat de wortel van zuring op hem gehangen die de zwijnen pokken heeft hem helpt.

En filosofen zeggen dat als je wil dat een best terugkeert naar zijn stal zalf dan zijn voorhoofd met zeep van Squilla en het zal terug keren.

En Aristoteles zegt in het boek van beesten; als iemand lorought waar doet op de horens van een koeienkalf, het zal met hem gaan waar hij gaan wil zonder werk. En als iemand de horens van een koe zalft met was en olie of pek, de pijn van hun voeten gaat weg.

En als iemand zal zalven de tongen van ossen met een talk zullen ze nog aanraken, nog eten het voedsel, maar ze zullen van honger sterven, uitgezonderd als het weggehaald wordt met zout en azijn.

En als iemand de onderste delen van een haan met olie, kan of wil hij verder geen hen betreden.

En als iemand verlangt dat een haan niet kraait, zalf zijn hoofd en voorhoofd met olie.

Er wordt gezegd in het boek van Archigenis, quando camilia van de haas wordt op hem gehangen die lijdt aan de koliek, het is goed voor hem.

Aristoteles zegt dat de aambeien weg gaan van hem die op een leeuwenhuid zit.

Als de mest van een haas tot poeder wordt gebroken en gedaan op een brood met mieren of pismeres dan zullen de mieren hun plaats verlaten. Filosofen zeggen als het hoofd van een geit gehangen wordt op hem die de zwijnen pokken heeft, hij wordt ervan geheeld. Als je wil dat een vrouw geen mannen bezoekt of ernaar verlangt, neem de privé delen van een wolf en de haren die groeien op de wangen of oogleden van hem en de haren die onder zijn baard zijn en verbrand alles en geef het tot haar in een drank en ze zal geen andere man verlangen. Ze zeggen alzo als een vrouw niet haar man verlangt laat dan die man wat nemen van de talk van een geitenbok, bedoel tussen klein en groot, en laat hem daarmee zijn privé delen zalven en de handeling van generatie doen, ze zal van hem houden en ze zal de handeling van generatie daarna niet met een ander doen.

En ze zeggen dat wanneer een slak vergiftigd is eet het een kruid dat Origanum genoemd wordt en het zal genezen en daarom weten ze dat het kruid Origanum onder gif heeft gelegen. Er wordt alzo gezegd wanneer de wezel vergiftigd is door een serpent dat het ruit eet, ze weten hierbij dat ruit is tegenover gesteld aan het venijn van serpenten.

Laat een muis onder de prikkende staart van een schorpioen staan en het bevrijdt een man omdat ze is tegenovergesteld en vreest hem niet.

Filosofen hebben uitgevonden dat als een vrouw onvruchtbaar is als er daar een ding gezet is dat de vrouw onvruchtbaar maakt, die vrouw is niet onvruchtbaar, maar vruchtbaar en tegenover gesteld.

Er wordt gezegd dat als een spons is gevat in wijn die met water gemengd is en daarna in elkaar geperst en gespannen en gewrongen komt het water eruit en de wijn blijft over, als het niet gemengd wordt komt er niets voort.

Taberences zegt als een steen aan een spons aan de nek van een kind wordt gehangen die onstuimig hoest met grote hoesten, zijn hoesten wordt verlicht en houdt op. En als gedaan wordt op het hoofd van een aap of in zijn fundament de scarabee, dat is een vlieg met een zwarte schaal dat broedt in koeienmest en is zwart en wordt een kever genoemd, snij hem en hij draait totdat het van hem gehaald wordt.

Er wordt alzo gezegd dat als een steen wordt gebonden in de staart van een aap, hij zal niet meer balken of brullen.

Als de haren van een aap worden genomen die vlakbij zijn priv delen zijn en gebroken gegeven aan een man met een soort wijn in een drank begint hij aanstonds te gaan. Net zo als iemand de eieren van mieren neem en ze breekt en doe die in water en geef het aan iemand te drinken, hij houdt niet op met gaan en doe net zo met wijn.

En er wordt gezegd als je een ring wil maken van een roede van de frisse mirteboom en doe die ring om je vinger, het verzacht of verdelgt de blaar onder de oksels.

In het boek van Aristoteles wordt gezegd dat als de wortel van de witte scheerling opgehangen wordt aan een man die koliek heeft het goed voor hem is. Als salpeter in een vat wordt gedaan en azijn er bovenop zal het koken of machtig zieden zonder vuur.

Het wordt alzo gezegd in het boek van Hermes, als prei zaad op azijn wordt gedaan de wrangheid of zuurheid ervan gaat weg,

Belbinus zegt als je het witte van een ei neemt en aluin en zalf een kleed er mee en was het met zeewater en als het droog is belet het dat het vuur het verbrandt.

Een ander zegt dat als rode arsenicum en aluin genomen en gebroken worden en bereid of gemaakt met het sap van het kruid dat huislook genoemd wordt en de gal van een stier en een man zalft zijn handen daarmee en daarna heet ijzer neemt brandt het hem niet. Net zoals er Exmagne genomen wordt en aluin Jamenti en sterke azijn en grote heemst of stokroos en als je die goed tezamen braadt en zalf je handen daarmee zal het vuur je niet beschadigen.

Als je wilt dat diegene in een paleis zonder hoofd lijken, neem zwarte zwavel met olie en doe het in een lamp en maak er licht mee en doe het midden tussen mensen en je zal een wonderbaarlijk dingen zien.

Belbinus zegt weer dat hij die het kruid postelein op zijn bed doet zal geheel geen dromen of visioenen zien.

Aristoteles zegt dat merries als ze de rook van een uitgedoofde lamp ruiken hun geboorte voortbrengen voordat ze perfect zijn, net zo verandert dit met zekere zwangere vrouwen.

Aristoteles zegt dat als iemand bij zijn weten veroorzaakt dat een kameel de handeling van generatie doet met zijn eigen moeder, als die het tevoren ziet zal hij het niet laten de man te achtervolgen totdat hij hem gedood heeft. En als iemand alzo bij zijn weten veroorzaakt dat een paard zijn eigen moeder dekt en hij weet dat tevoren zal hij zichzelf doden en diegene die hem dat veroorzaakte.

En filosofen zeggen als je vliegen verdrinkt in water en ze zijn dood, als je ze begraaft is as komen ze weer op. En als je hommels verdrinkt en ze sterven en laat er azijn op druppelen als dauw zijn ze snel verkwikt. En als je de vlieg begraaft die een kever bij rozen wordt genoemd, sterft het en als je het in mest begraaft verkwikt het.

Filosofen zeggen dat als de veren van een adelaar gedaan worden met de veren van andere vogels, ze verbranden allen en kastijden die; want zoals hij in zijn leven over alle vogels komt en heerst over hen, zo zijn de veren van adelaars dodelijk voor alle veren.

Bovendien zeggen filosofen over de huiden van schapen dat als ze op een plaats gedaan worden met de huid van Adib, het knauwt en verteert ze. En hij die doet aan hem een wollen kleed van een schaap die een Adib heeft gegeten, jeuk wil niet van hem gaan totdat hij het afdoet.

Als je een huis berookt of plaats met de longen of lichten van een aap bevrijd je het van venijn, serpenten en schorpioenen. En van dit weten filosofen dat het goed is tegen gif.

Thoarkes zegt, als de tong van een kievit of zwarte pluvier aan een muur gehangen wordt, Oblinionem meed it cum memorem et alimentiones.

En er wordt gezegd in het boek van Tiropaltar, als een vrouw geen genot heeft met haar man, neem de matrix van een wolf of zijn linkervoet en draag het, ze wil geen andere man liefhebben dan hem en er wordt gezegd als de linker (?) wordt genomen en gekookt of zieden met olie en nadat het begin of grond van haar ermee zijn gezalfd groeien ze nooit meer.

Architas zegt dat als het hart van een serpent genomen wordt terwijl hij leeft en opgehangen bij een man die ziek is van de vierdaagse malariakoorts plukt het die volkomen weg. En het adderhuis als die recht gebonden is aan de enkel van een vrouw verhaast haar geboorte, maar na de geboorte moet het aanstonds verwijderd worden.

De tanden van alle serpenten als je die van de wortels plukt zo lang als het serpent leeft en opgehangen bij iemand die ziek is van de vierdaagse malariakoorts nemen de vierdaagse koorts van hem weg en als een serpent opgehangen wordt aan een tand hangend is het goed. En als een serpent een vrouw met kind ontmoet baart ze haar kind voordat het volkomen is. Als het die ontmoette toen ze reisde met kind verhaast het de geboorte.

En ze zeggen als je nemen wil de oog tand van een beest dat Crocodilus in Latijn en in Engels krokodil genoemd wordt uit het opperste gehemelte van de linkerkant van zijn mond en opgehangen bij een man die ziek is van de koorts heelt het hem en de koortsen zullen niet meer naar hem terugkomen. En ze hebben gezegd dat de leeuw bang is voor de witte haan alzo dat hij bang is voor vuur. Hij die is gezalfd met de talk van de nerven van de leeuw is niet bang om tussen andere beesten te gaan en alle beesten zijn bang van de leeuw. Hij die zijn lichaam met hazenmest zalft dan zijn wolven bang van hem.

Et si tiritur arsenicum citrinum en gemengd met melk en als een vlieg erop valt sterft het niet.

Als je de rechtervoet van een slak wil nemen en het ophangen aan de rechtervoet van een man beladen met de jicht is het goed voor hem. Net zoals je de linkervoet van een slak ophangt aan de linkervoet van de zieke met de jicht helpt het alzo. En zo is de hand ervan goed voor de handen en de vinger voor de vinger.

En als een vuur aangestoken wordt voor een man dat gemaakt is van het groene hout van vijgenbomen zullen zijn stenen een geluid of bonzen maken.

Er wordt ook gezegd in het boek van Hermes wanneer beide ogen van een beer gebonden worden in een linnen kleed op Simistrum adiviorin doen ze de vierdaagse malariakoorts weg. En er wordt gezegd dat als een wolf een man ziet en de man ziet hem niet is de man verbaasd en staat vast en is hees. En daarom als iemand het oog van een wolf draagt helpt het tot victorie, tot moed, overwinning en gevaar van zijn tegenstanders.

Er wordt alzo gezegd dat een ring gemaakt van de witte hoeven van een aap en hij die de vallende ziekte heeft het aantrekt lijdt niet aan de vallende ziekte. Ze zeggen meer, als je wil dat de vliegen niet in huis komen zet dan Condicim en Oppinin (Opium?) in witte leem en nadat je huis er wit mee maakt zal er geen vlieg op geen manier erin komen.

Als je wil dat je vrouw of meisje alles aan je laat zien dat ze gedaan heeft, neem een deel van een pad en het hoofd van een kikker en droog ze beide, braad ze tot poeder en leg het op de borst van haar al slapende en ze zal je alles laten zien wat ze gedaan heeft, maar als ze wakker wordt neem het van har borst zodat het niet omhoog komt.

Verder zeggen ze, als iemand een diamant onder het hoofd van een slapende vrouw doet bevestigt ze of ze bij een geliefde is, want als het zo is loopt ze bang uit het bed en zo niet omarmt ze haar man met grote liefde.

Meer zeggen ze dat een apen huid die opgehangen is bij kinderen het hen belet om bang te worden.

Architas zegt dat als de was van het linkeroor van een hond genomen wordt en opgehangen bij een zieke man in de koorts die van koude of vuur komt is het zeer goed en vooral voor de vierdaagse malariakoorts.

En filosofen zeggen dat een soort van vliegvis die nooit ziek is geweest goed is voor elke ziekte en hij die nooit geen pijn heeft gehad helpt en heelt een man ervan.

Als het huis geparfumeerd wordt met de linkervoet van een mol komen er gen vliegen in.

En als het hart, oog of hersens van een kievit of zwarte pluvier op een man zijn nek gehangen wordt is het goed tegen vergeetachtigheid en verscherpt een man zijn begrip.

Als een vrouw niet kan ontvangen, neem een hertshoren die tot poeder gemaakt is en laat het mengen met een koeiengal, laat die vrouw het bij haar houden en de handelingen van generatie doen en ze zal aanstonds ontvangen.

Een grote en stijve haar van een merrie staart op een deur gedaan zorgt er voor dat geen gekken (tovenaars) binnen komen.

De tand van een vogel of haan van een jaar oud in de nek van een kind gedaan maakt dat zijn tanden zonder pijn voortkomen.

De tand van een merrie op het hoofd van een man gedaan die gek is bevrijd hem van zijn woede.

Als een vrouw niet ontvangt laat merrie melk aan haar geven zodat ze het niet weet en laat haar de handeling van generatie doen in dat uur en ze zal aanstonds ontvangen.

De hoef van een paard gerookt in een huis drijft weg alle muizen, datzelfde verandert alzo met de hoef van een muilezel.

Dat alle water van een ketel komt. Neem of bleek dat Terra francisca heet met pek in water en het zal voortkomen. Dat vuur uit water mag komen, neem de schaal van een ei en doe er in snelle zwavel en lijm en sluit het gat en doe het in water en het zal branden.

Er wordt gezegd dat als het kruid kamfer op water gedaan wordt ontsteekt het en brandt in het water.

Dat je vogels mag nemen met je handen, neem een koren die goed in wijnsteen is gedaan en in het sap van scheerling, gooi het naar vogels en elke vogel die ervan neemt wordt dronken en verliest zijn kracht.

Ze zeggen dat als iemand gezalfd wordt met de melk van een muis zullen alle vliegen in het huis zich bij hem verzamelen.

Om letters of syllaben te schrijven die niet dan in de nacht gelezen kunnen worden. Neem de gal van een slak of melk van een zeug en doe het in het vuur of met water van een glimworm.

Als je tezamen mengt veel van het witte van kippeneieren, een maand daarna wordt het glas en zo hard als een steen en hiervan naar dit maaksel is een Sophistical kostbare steen gemaakt die topaas genoemd wordt, als het tevoren met saffraan en rode aarde gevoegd wordt.

Net zoals met die die gevonden wordt bij de stenen van een hert of paard of aap en nadat die verweerd zijn en gemengd met wijn en die wijn gegeven aan iemand te drinken zal hij wijn voor een maand verafschuwen.

En als iemand vele alen in een wijnvat heeft en ze lijden de dood erin en als iemand ervan drinkt zal hij wijn voor een jaar verafschuwen en somtijds altijd meer.

En er wordt gezegd dat als een touw genomen wordt waaraan een dief is opgehangen met wat kaf die de wervelwind opgetild heeft in de lucht en laat het in een pot doen en bij andere potten zetten, die pot zal alle andere potten breken.

En neem wat van het voor genoemde touw en doe het op een instrument waarmee het brood in de oven wordt gedaan en diegene die dat in de oven zou doen zal niet in staat zijn het erin te doen, maar het zal er uit gaan.

Dat mensen gezien mogen worden zonder hoofden.

Neem een adder huid en Auri pigmentum, (arsenicum) Griekse pek of Reuponticum en de was van nieuw bijen, het vet of de smeer van een aap, breek ze allen en doe het in een goed kokende pot vol water en laat het koken op een zacht vuur en nadat het koud is geworden maak een kaars en elke man die het licht ervan zal zien zal hoofdeloos lijken.

Dat men mag lijken om het gezicht of uitdrukking van een hond te hebben. Neem het vet van het oor van een hond en zalf daarmee nieuwe zijde en doe het in een lamp van groen glas en doe het glas tussen mensen en ze zullen allen het gezicht van een hond hebben.

Dat het zal lijken dat men drie hoofden heeft.

Neem de haren van een dode aap en maak er een touw van en droog het en neem het merg van de voornaamste benen van zijn rechterschouder en meng het met maagdelijke was en zalf het koord en doe het op de drempel van een huis en die in het huis zullen komen zullen drie hoofden lijken te hebben en die in het huis zijn zullen apen lijken voor diegenen die binnen komen.

Als je wil dat een man zijn hoofd op een apenhoofd lijkt. Neem de bedekking van een aap en zalf de man op zijn hoofd.

Als je wil dat een kuiken of ander ding in de dis loopt. Neem kwikzilver en het poeder van Calamite en doe het in een goed gevlekt glas en doe er een heet ding in, want kokend kwikzilver is heet en beweegt zichzelf en maakt het te springen of dansen.

Als je iets wil zien dat anderen niet kunnen zien. Neem de gal van een mannetjes kat en het vet van een hen die geheel wit is en meng het tezamen en zalf je ogen en je zal zien wat anderen niet kunnen zien.

Als je de geluiden van vogels wil verstaan.

Associeer je met twee volgers op de 28^ste dag van oktober en ga naar een zeker woud met honden als om te jagen en elk huis van het beest dat je het eerste zal vinden en bewerk het met het hart van een vos en je zal de geluiden van beesten en vogels begrijpen. En als je wil dat iemand het net zo zal verstaan, kus hem en hij zal het begrijpen.

Als je handig wil openen. Ga naar het woud en kijk waar de specht zijn nest met haar jongen heeft en je zal daar zijn, klim op de boom en maak het gat dicht met wat je wil. Want als ze je ziet gaat ze voor een zeker kruid die ze op het dicht gemaakte doet en het wordt opengebroken en dat kruid valt op de grond op de aarde die je zal hebben onder die boom en wees dan present om het te nemen.

In het nest van een kievit of zwarte pluvier is een zekere steen van verschillende kleuren, draag het bij je en je zal onzichtbaar zijn.

Dat een man altijd gecastreerd mag zijn. Neem de worm die schijnt in de zomer en geef het hem in een drank.

Dat een vrouw bekend wat ze heeft gedaan. Neem snel een water kikker en neem zijn tong weg en doe het weer in het water en doe de tong onder een gedeelte van een slapende vrouw en als ze gevraagd wordt zal ze de waarheid vertellen.

Als je wil dat iemand angstig is in zijn slaap. Doe onder zijn hoofd de huid van een aap.

Als je een mol wil pakken, doe in zijn hol een ui of prei of olie en ze zal er gauw uitkomen zonder kracht.

Een serpent zal niet bij knoflook komen en een hond raakt niets aan dat gedipt is in knoflook zelfs als hij hongerig is.

Een beroking waarin iedereen voor een ander die in het huis zijn zal lijken in de vorm van olifanten of grote paarden. Neem de specerij die (Physalis) Alkakengi genoemd wordt, braadt het en meng het met wat vet van een dolfijn en maak daarvan korrels zoals van de granaat. Daarna berook sommige ervan op een vuur van koeienmest die gemolken is. En laat er geen plaats in het huis zijn waaruit rook mag komen, maar belet het en doe het en de melk onder de aarde erin en allen die in het huis zijn zullen lijken alsof ze grote mensen zijn in de vorm van paarden en olifanten en dit is een zeer wonderbaarlijk ding. Een andere beroking die als je het maakt zie je buiten groene mensen en mensen van vele vormen, oneindige wonderen die niet herkend worden vanwege hun hoeveelheid. Neem Timar, dat is vermiljoen, en de steen lapis lazulis en polei van de bergen en sla alles tot poeder en zeef het en meng het dan met het vet van een dolfijn, paard of olifant en maak er dan greinen of korrels van naar de vorm van rijst en droog het in de schaduw. Berook het wanneer je wil en er zal gedaan worden wat gezegd is.

Een rook om te zien in onze slaap wat er aan komt en of dat goed of kwaad is. Neem het bloed van een aap samengebald en het vet van Lupi cerini en zoete wierook of gom die Storax of Styrax genoemd wordt en verzamel het alle tezamen in gelijk gewicht en laat het mengen, greinen of korrels worden ervan gemaakt en laat het huis er mee parfumeren en je zal zie hem in je slaap die je alle dingen vertoont.

Een manier om een lont van een kandelaar week te maken die wanneer je het zal ontsteken dat je zal zien mensen in welke vorm dat je wil. Neem de ogen van een schrik uil en de ogen van een vis die Iffures genoemd wordt en de ogen van een vis die Libinitis genoemd wordt en de gal van Vatues en breek het met je handen en meg het tezamen en doe het in een glazen vat en als je ermee wil werken neem het vet van een beest die je wil zodat het gemaakt kan worden in de vorm ervan, smelt het en meng het perfect met dat medicijn en zalf de lont of kaarslont of wat je er mee wil. Na het aangestoken te hebben midden in het huis zie je de mensen het in de vorm van het beest wiens vet je nam.

Een andere lont van een kaars en of kaarslont zodat mensen verschijnen mogen in de vorm van engelen. Neem de ogen van een vis en de ogen van een vogel, dat is een beenbreker (lammergier) en breek het met je handen en maak het zacht en doe het in een glazen vat 7 dagen. Nadat je er wat olie in hebt gedaan en het oplicht in een groene lamp die voor mensen gezet wordt die in het huis zijn zullen ze zichzelf zien als engelen bij het licht van het vuur.

Een andere lont of doek of kaars om mensen te laten verschijnen met zwarte gezichten. Neem een zwarte lamp en doe er olie in van de els of elzenboom of kwikzilver en doe in de olie of kwikzilver een deel van het bloed van diegene die bloed gelaten heeft en doe in dat bloed olie van de els of elzenboom (sommige zeggen van de beuk) of kwikzilver. Een wonderbaarlijke lamp waarin een ding van verschrikkelijke kwaliteit verschijnt die in de hand een roede heeft en geen mens vreest. Neem een groene kikker en snij het hoofd eraf op een groen kleed en maak het nat met de olie van de beuk of elzenboom en doe er een lont in en verlicht het in een groene lamp en je zal zwarte man zien die staat en tussen zijn handen zal er een lamp zijn en een wonderbaarlijk ding.

Een andere lont die wanneer het is aangestoken komt er water uit en duurt lang en wanneer er olie in gedaan wordt gaat het uit. Neem lijm die geen water heeft aangeroerd en doe het met een gelijk gewicht er van de helft er in van de olie van citroenkruid, Nepeta citrina, met een gelijk deel zwavel en maak het nat en laat het druppelen zoals dauw op het water en het zal ontsteken en druppel er olie op en het zal uit gaan.

Een andere lont die wanneer het is aangestoken lijken alle dingen wit en van zilver. Neem een hagedis en snij de staart er af en neem dat wat eruit komt want het is gelijk kwikzilver. Nadat je een lont hebt genomen maak het nat met olie en doe het in een nieuwe lamp en ontsteek het en het huis zal helder lijken, wit overgoten met zilver.

Een wonderbaarlijke werking van een lamp die als iemand het zal vasthouden het veroorzaakt dat hij niet gaat totdat hij het zal loslaten. Neem het bloed van een slak, droog het in een linnen kleed en maak er een lont van en verlicht het in een lamp en geeft het aan iemand die je wil en zeg ontsteek dit en hij zal niet kunnen gaan tot hij het weg doet en het is en wonderbaarlijk ding.

Een lont die wanneer het ontstoken is vrouwen veroorzaakt te dansen en blij te zijn en te spelen alsof ze gek zijn vanwege grote vreugde. Neem het bloed van een haas en het bloed van een zekere vogel die Sollon genoemd wordt en het is zoals een tortelduif en de bloed van een mannetjes tortel gelijk de helft ervan. Doe het dan in een lont en verlicht het midden in een huis waarin zangers en meisjes zijn en een wonderlijk ding zal beproefd worden.

Als je wil dat luizen mogen verschijnen en rond rennen in een man zijn bed zodat hij niet kan slapen, doe dan in zijn bed het gewicht van een ons of half ons Alkakengi (Physalis) (Andere pagina?) en maak Pilos Asturis en daarvan zal je een lont maken die wanneer het is ontstoken zal elke zieke man zien dan andere vanwege de hevigheid van zijn ziekte en verkleining of uitbanning er van.

Als je wil dat je ontstoken lijkt of in vuur staat van je hoofd tot je voeten en niet beschadigd wordt. Neem de witte grote heemst of stokroos en meng het met het witte van eieren en nadat je je lichaam ermee gezalfd hebt laat je het opdrogen en zalf je met aluin en doe er daarna zwavel tot poeder gestoten op want als het vuur erop ontstoken is doet het geen pijn en doe je dit op de palm van je hand zal je in staat zijn om vuur vast te houden zonder pijn.

Als je wil dat iets roostert in het vuur en niet brandt. Neem een deel van de lijm van een vis en een gelijk deel ervan aluin en laat het perfect mengen en laat er azijn erop druppelen en wat je er ook mee maakt als het in vuur geworpen wordt en zalf je ermee met deze zalf en je zal niet branden.

Als je een namaaksel wil maken, dat is een afbeelding of ander ding, en wanneer het in water gedaan wordt ontsteekt het en je zal het eruit halen en het zal uitgaan of smoort. Neem lijm die niet gesmoord is en meng het perfect met wat was en de olie van Sesamum, napta, dat is witte aarde en zwavel, en maak er een afbeelding van en als je het in water zal doen zal vuur ontstoken worden.

Als je wil dat als je je handen opent boven een lamp gaat het licht er van uit en als je ze weer erboven sluit ontsteekt het en niets veroorzaakt het om dat te doen. Neem een specerij die Syvina genoemd wordt en nadat het is gebraden en met water van kamfer gemaakt zalf je de handen er mee en nadat je die opent in de mond van een lamp gaat het licht ervan uit en het zal weer opnieuw ontstoken worden.

Als je iets verdronken wil of diep in het water van de nacht zien en dat het nier meer verborgen is tot je dan op de dag en leesboeken in de donkere nacht. Zalf je gezicht met het bloed van de vleermuis of spekmuis en het zal gedaan worden wat ik zeg. Als je iets wit wil maken berook het met zwavel.

Als je gauw een serpent wil doden neem zoveel als je wil van een kruid die Rotunda Aristolochia genoemd wordt, Symphytum of weke galigaan en braad het goed en doe er wat inkt in schrijf ermee op papier of in elk ander ding die je beter lijkt en gooi het naar serpenten.

Als je vuur in je handen wil dragen zonder dat het pijn doet. Neem lijm opgelost met heet bonenwater en wat Magrencules en wat van de grote heemst of stokroos en meng het goed, nadat je de palmen van je hand ermee zalft laat je het drogen en doe het in vuur en je zal geen pijn voelen.

Filosofen zeggen dat zulke lijm niet brandt in het vuur en de lijm van een vis bevrijdt van vuur en onplezierig aluin en het bloed van een beest die Salamandra genoemd wordt en de rook van een oven of ketel. Daarom als er zalf gemaakt wordt van al deze of zekere van hen zal het vuur je geen pijn doen. Het witte van een ei en grote heemst of stokroos heeft kracht in deze zaak.

Een lont en als die verlicht wordt in het huis zal je groene dingen zien vliegen als mussen en andere vogels. Neem een nieuw kleed en doe er in de hersens van een vogel en de veren van haar staart en leg die en maak een lont ervan en doe het in een nieuwe groenen lamp, ontsteek het in het huis met olijvenolie en de dingen zullen zeer groen gemaakt worden en het zal lijken dat groene en zwarte vogels er vliegen.

Als je een kaars of lont wil maken die schudt en loopt wanneer het aangestoken wordt. Neem de huid van een wolf en de huid van een hond en maak van die beiden een lont en ontsteek het met olijvenolie en het zal gauw bewegen.

Als je een lantaarn wil ontsteken en waarvan die het zien zeer bang worden. Neem een nieuwe witte doek en maak er een lont van en doe in de holte ervan een huid van een serpent en groot zout en vul het met olijvenolie en geef het aan iemand die je wil en zo gauw hij het zal ontsteken het zal trillen en zeer angstig zijn.

Een wonderbaarlijk experiment die maakt dat een mens in het vuur gaat zonder beschadiging en om vuur of rood heet ijzer in zijn handen te dragen zonder schade. Neem het sap van Bismalva (Althaea officinalis) en het witte van een ei en het zaad van een kruid dat Psylium (Plantago psyllium) genoemd wordt en ook zo Pulicaria herba en breek het tot poeder en maak er een bereiding van en meng het sap van radijs met het witte van het ei. Zalf je lichaam of handen met de bereiding en laat het drogen en zalf het weer dan kun je daarna stoutmoedig het vuur lijden zonder je te beschadigen. Maar als je wilt dat het ding dat gezalfd is lijkt te branden strooi daarop snelle zwavel tot goed tot poeder is geslagen en het zal lijken als of het brandt als de zwavel wordt aangestoken en het zal hem niet beschadigen. Als je het kruid blaast dat Colophonia Greke (Grieks pek) dat zeer klein is geslagen op de vlam van de kaars die een man vasthoudt in zijn hand dan neemt wonderbaarlijk het vuur toe zodat de vlammen opgetild worden tot het dak van het huis.

Dat je zonder schade vuur mag dragen laat dan lijm oplossen met heet bonenwater en doe erbij wat rode aarde van Mitiva, daarna doe wat grote heemst of stokroos erbij en die samengedaan of tezamen gemengd en zalf daarmee de palmen van je hand en laat het opdrogen en dan kan je een vuur dragen zonder schade.

Je kan brandend water maken op deze manier. Neem zwarte, dikke en krachtige en oude wijn en in een kwart ervan zal je temperen wat snelle lijm en zwavel dat tot in zeer fijn poeder geslagen is en fermentatie van goede wijn en gewoon zout, wit en groot, daarna zal je het in een pompoen doen die goed dicht is gekleefd en Desuper posita alembico (distilleerketel) en je zal distilleren brandend water die je in een glas zal houden (brandewijn) Je maakt Grieks vuur op deze manier. Neem snelle zwavel en gefermenteerde wijn, Sarcecilam picolam en gekookte zout, olie van stenen (petroleum) en gewone olie en laat het goed koken en als er iets in gedaan wordt zal het ontsteken of het nu hout of ijzer is en wordt niet uitgeblust dan door plas, azijn of zand.

Als je wil dat elke zaak wonderbaarlijk lijkt, kijk naar de goede manier om het te doen en alzo van lijden want als je beide ziet zal je je niet verwonderen want je zal zien dat er geen grote neiging is in de ene en de andere want als je naar beide kijkt zal het je niet verwonderen want als je ziet dat koud water het vuur ontsteekt en doet het niet uit en als je het ding zijn oorzaak waarneemt zou je je altijd verwonderen wat de efficinte oorzaken zijn deze dingen veroorzaken, maar als je kijkt naar de materie van dat effect dat is omdat lijm en zwavel, die zeer ontbrandbaar zijn zodat een klein ding hen ontsteekt, dan zie je dat er weinig is om je te verwonderen. Net zo is een wonder dat een ding verbrand wordt door vuur want geen van de oorzaken wordt alleen gehouden. Maar wanneer naar de natuur van het lijden of zwakte van het ding wordt gekeken is er geen wonder.

Als je een karbonkelsteen wil maken of een ding dat in de nacht glimt. Neem zeer veel van de kleine beesten die glimmen in de nacht (vuurvlieg) en doe ze klein geslagen in een glazen pot en sluit het en begraaf het in hete paardenmest en laat het veertig dagen vergaan en daarna zal je distilleren water er van Per Alembicum en dat je zal doen in een kristallen of glazen vat. Het geeft zo’n helderheid dat elke man kan lezen en schrijven in donkere plaatsen waar het is. Sommige mannen maken dit water van de gal van een slak, de gal van een wezel, de gal van een fret en van een zeehond, ze begraven het in mest en distilleren er een water uit. Maak vliegend vuur op deze manier. Neem een pond zwavel, twee pond kolen van wilg of bandwilg, zes pond steenzout, deze drie dingen moeten zeer klein gebraden worden in een marmeren steen, daarna mag je