Baccharis

HET XXVI. CAPITEL.

Van Baccharis, uyt Dioscorides ende andere.

Ghedaente.

Baccharis, nae het schrijven van Dioscorides, is een welrieckende cruydt, bequaem om in de kransen ende tuylkens te ghebruycken: ’t selve betuyght Virgilius oock. Dan Dioscorides beschrijftse met rouwe, harde, dicht by een wassende bladeren, van grootte middelmatigh tusschen die van de Violette, ende tusschen die van Wolle-cruydt. Den steel is kantigh, anderhalven voet hoogh, wat rouwachtigh, sommighe sijd-steelkens oft aenwassende tackskens hebbende. De bloemen zijn purpurverwigh, wat nae den witten treckende, goet van reuck. De wortelen ghelijcken die van het Swart Nies-cruydt: aengaende den reuck ghelijcken sy het Cinamomum oft Caneel.

Plaetse.

De Baccharis wast gheerne op rouwe ende dorre plaetsen ende komt voort op magheren, doch gheensins vochten grond, soo Plinius betuyght.

Naem.

Dit ghewas en is in dese tijden niet bekent, daerom en heeft het in onse taele geenen eyghen naem: in ’t Griecks pleeghmen ’t Baccharis oft Paccharis te noemen, als ofmen Pancharis seyde, nae het goedtduncken van sommighe; in ’t Latijn is het oock bekent met den naem Baccar: dan sommighe hebben ’t Nardus rusticus gheheeten, als Plinius betuyght in het 6.capitel van sijn 21.boeck: iae Plinius self noemt het soo in het 12.capitel van sijn 12.boeck; maer in het 19.capitel van sijn 21.boeck schrijft hy dat het alsoo t’onrecht genoemt wordt, segghende aldus: Sommighe hebben de Baccharis met groote dwalinghe Barbarica gheheeten: insghelijcks oock moeten van haer dwalinghe geleyt ende op den rechten wegh ghebroght worden al de ghene diese Rusticus Nardus ghenoemt hebben: want daer is een ander cruydt met diergelijcken toenaem, te weten ’t gene dat de Griecken Asaron noemen. Den selven Plinius in het 21.capitel van den voorseyden boeck verklaert, dat de Baccharis van sommige Perpensa gheheeten wierdt. Maer indien de Perpensa ander gheen ghewas en is dan het Asarum, alsmen onder de bastaert ende valsche naemen van Asarum gheschreven vindt, soo zijn die dit versekeren oock in soo groote dwalinghe, als oft sy de Baccharis Asarum noemen. Want Baccharis ende Asarum schillen seer veel van malkanderen, als Plinius betuyght, ende ghelijck de beschrijvingen van beyde die cruyden by een ghebroght zijnde uytwijsen ende klaerlijck betoonen konnen. Daerom zijn de Apotekers oock seer verdoolt, die den Asarum, oft Mans-oor, Asara bacara noemen, met eenen naem die van Asarum ende Baccharis ghemaeckt ende vergadert schijnt te wesen; recht oft Asarum ende Baccharis eenerhande cruyden waeren. Welcke dwalinghe hier uyt haeren oorspronck schijnt ghenomen te hebben, dat onder de valsche ende bastaert naemen van Asarum het woordt Baccharis oock ghevonden wordt, oft om dat Crataevas, den ouden Cruydtbeschrijver, de Baccharis oock Asarum noemt, dat en is by Dioscorides gheensins het Asarum oft Mans-oor, maer de Baccharis: ghelijck de beschrijvinghe van beyde ghenoeghsaem bewijst; ghemerckt dat Asarum van Dioscorides beschreven wordt als een ghewas sonder steel, ende nergens in welrieckende dan alleen in de wortelen: bovendien soo en is het geensins geen krans-cruydt, oft bequaem omby de tuylkens oft meyen te doen, wel verstaende, indien het immers waer is, dat, gelijck Plinius betuyght, Asarum daerom sijnen naem in de Griecksche taele verkregen heeft, om dat het by de kroonen ende kranssen niet gedaen oft gebruyckt en wiert. Maer daerentegen [474] brenght het Asarum van Crataevas ettelijcke steelen voort, ende bovendien soo is het welrieckende, ende bequaem om by de kroonen oft kranssen te doen; ’t welck klaerlijck genoegh blijcken sal uyt de beschrijvinghe selve die hy daer van geeft: Asarum, seght hy, is een welrieckende ghewas, bequaem om daer tuylkens, meyen oft kranssen af te maecken: de steelen zijn gekniedt, dat is inledekens oft knoopkens verdeylt: de bladeren zijn dicht ende veel by een; de bloemen purpurverwigh; de wortel is goedt van reuck, de Swarte Nieswortel gelijck, van reuck met Cinamomum oft Kaneel over een komende. Het wast in rouwe ende drooge gewesten. Uyt welcke woorden seer merckelijck ende openbaer is, dat Asarum van Crataevas eenerhande ghewas is met de Baccharis van Dioscorides, ende seer verscheyden is van de Mans-oor oft Asarum van den selven Dioscorides; ende dat het Asarum t’onrecht onder andere bastaert-naemen den naem Baccharis toegheschreven wordt: ende datter met noch grooter dwalinge daer-en-boven noch bijgevoeght is, dat Asarum een krans-cruydt is, ende bequaem om by de tuylkens te doen, ende bovendien goedt van reuck, ghelijck onder de Bijvoeghselen van Dioscorides qualijck gheschreven is.

Voorts soo vermaent Virgilius in sijn 7. Ecloga van dit voorschreven cruydt oock, ende rekent dat onder de krans-cruyden, heetende dat oock Baccharis. Dan den selven naem Baccharis wordt van sommighe oock toegheschreven een salve die van Atheneus in het 15.boeck vermaent wordt, de welcke misschien van de wortelen van dit cruydt magh gheweest zijn, ende daer nae geheeten was.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Baccharis, als Paulus Aegineta, met korte woorden alle de krachten van dit cruydt begrijpende, schrijft, te weten de wortelen daer van, in water ghesoden, openen ende ontsluyten alle verstopte doorganghen ende sweet-gaten, verwecken de maendtstonden, ende doen ghemackelijck pissen.

De bladeren van Baccharis zijn t’samentreckende van kracht; ende daerom zijn sy bequaem om allerhande vloet ende buyck-loop te stelpen, ende alle sinckinghen ende katarren op te doen houden.

Ander ghebruyck.

Behalven dat de Baccharis seer bequaem was om by de tuylkens als een lieflijck ende welrieckende cruydt te doen, soo betuyght Plinius oock, dat de ouders sommige salven van de wortelen van Baccharis pleghen te maecken, daer den Poët Aristophanes in sijne Comedien af spreeckt: welcke salven (als ’t licht te dencken is) den naem Baccharis ghevoert hebben, ende om den goeden reuck van dit cruydt, bereydt, veel gheacht ende ghebruyckt zijn gheweest.

Den Poët Virgilius schrijft, dat Baccharis seer bequaem was om alle tooverijen ende schadelijcke besweeringhen te beletten, ende alle quade tonghen machteloos te maecken.

BIIVOEGHSEL.

Baccharis, nae de meyninghe van Clusius. De oprechte Baccharis van Dioscorides is, nae het ghevoelen van Clusius, ’t selve ghewas dat van Matthiolus voor de Groote Conyza beschreven is; ende die van Montpelliers hebben die oock voor de oprechte Baccharis ghehouden: dan die van Salamanca noemdense Helenium, doch met luttel redenen. Dese wast oock van selfs op veele bergh-bosschen van Oostenrijck ende Hongarijen. De schilderije daer van, ende eensdeels de beschrijvinghe, is van ons voren ghegheven by de gheslachten van Conyza, met naem van Groote Conyza met breeder bladeren. Lobel noemtse Baccharis oft Pancharis in ’t Griecks; in ’t Latijn Baccharis Monspelliensium; ende is t’onrecht van Matthiolus ende Dodoneus (voeght den selven Lobel daer noch by) gheheeten Groote Conyza, ende van Cordus Conyza Helenitis. Den selven Lobel beschrijftse aldus: Het is een boomachtigh ghewas, met sijd-scheuten oft tacken, ende rouwe swartachtighe bladers, die van de Sleutel-bloemen, oft Savie met breede bladers van grootte ghelijck: den steel is dry voeten hoogh, waer aen verstorven roode bloemen groeyen, veel by een staende; de welcke in een grauwe hayrigheydt vergaen, ghelijck die van de Distelen. De wortel spreydt haer uyt boven in d’aerde met veele faselinghen, ghelijck die van de Garyophyllate, hebbende oock den reuck van dien, oft van Kaneel; by de welcke d’ouders de wortel van Baccharis vergheleken hebben, die de Giroffels-naghelen niet en kenden. Sy wast veel omtrent Montpelliers. De Italiaenen noemense Baccara. Sy wast oock veel omtrent den Danouw.

Baccharis nae de meyninghe van Rauwolfius. Dit cruydt is van Rauwolfius in den afgangh van den bergh Libanus ghevonden gheweest, ende is van hem ghelooft gheweest seer nae by de Baccharis van Dioscorides te komen: dan, soo het blijckt uyt de kenteeckenen die hy daer van gheeft, seght Clusius, het is eer voor een gheslacht van Bergh-Gnaphalium, dan voor de Baccharis te houden, ’t welck van Fuchsius ende andere in het gheslacht van Pilosella minor oft Kleyne Naghel-cruydt gherekent is: ende Rauwolfius self bekent, dat sijne Baccharis met de Pilosella, aengaende haer bloemen, grootte ghelijckenisse ende ghemeynschap heeft.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Sommighe oude vrouwen gheven de wortel van de Groote Conyza van Matthiolus (die Clusius voor de oprechte Baccharis houdt) met wijn te drincken, om de schorftheydt te ghenesen; ende tot den selven eynde maecken sommighe daer een salve af.

De Baccharis van Rauwolfius wordt ghehouden voor een goedt wondt-cruydt.

Dioscorides schrijft noch meer van sijne Baccharis; te weten, dat de wortel daer van, in water ghesoden, goedt is ghedroncken den ghenen die gheborsten ende van hooghe ghevallen zijn, ende niet wel en konnen den aedem ophaelen, oock die eene verouderden hoest hebben. De selve wortel is oock seer goedt met wijn ingegeven teghen de beten van fenijnighe dieren. De groene wortel van Baccharis aen de moeder ghehouden drijft de vrucht af. ‘T water daer dese wortel in ghesoden heeft, is seer goedt ghebruyckt de vrouwen die in ’t kinder-bedde ligghen, om daer in te baden. De wortel van Baccharis wierd in oude tijden veel ghebruyckt in poederen daermen ‘t lichaem mede bestroyde, om haeren lieflijcken reuck. De bladers, midts datse t’samentreckende zijn, worden oock voor seer goet ghehouden teghen den weedom van den hoofde, daer op gheleyt: sy zijn oock goedt teghen de inflammatien oft ontstekinghen van de ooghen; ende ghenesen de geswollen borsten, als de vrouwen gelegen zijn van kinde: ende oock het wilt vier; ende bovendien de beghinnende fistelen oft loopende gaten aen d’ooghen. Den reuck van de Baccharis verweckt tot slapen.

HET XXVI. KAPITTEL.

Van Baccharis dioscoridis uit Dioscorides en andere.(Nu Pluchea dioscoridis)

Gedaante.

Baccharis, naar het schrijven van Dioscorides, is een welriekend kruid en geschikt om in de kransen en tuiltjes te gebruiken, hetzelfde betuigt Virgilius ook. Dan Dioscorides beschrijft het met ruwe, harde, dicht bijeen groeiende bladeren die van grootte middelmatig tussen die van de viool en tussen die van wolkruid. De steel is kantig en vijf en veertig cm hoog, wat ruwachtig en heeft sommige zijsteeltjes of aanwassende takjes. De bloemen zijn purperkleurig en trekken wat naar het witte en goed van reuk. De wortels lijken op die van het zwart nieskruid en aangaande de reuk lijken ze op Cinamomum of kaneel.

Plaats.

Baccharis groeit graag op ruwe en dorre plaatsen en komt voort op magere, doch geenszins vochtige grond, zo Plinius betuigt.

Naam.

Dit gewas is in deze tijden niet bekend en daarom heeft het in onze taal geen eigen naam, in het Grieks plag men het Baccharis of Paccharis te noemen als of men Pancharis zei naar het goeddunken van sommige, in het Latijn is het ook bekend met de naam Baccar, dan sommige hebben het Nardus rusticus genoemd als Plinius betuigt in het 6^de kapittel van zijn 21^ste boek, ja Plinius zelf noemt het zo in het 12^de kapittel van zijn 12^de boek, maar in het 19^de kapittel van zijn 21^ste boek schrijft hij dat het alzo te onrecht genoemd wordt en zegt aldus: ‘sommige hebben Baccharis met grote dwaling Barbarica genoemd en insgelijks ook moeten van hun dwaling geleid en op de rechte weg gebracht worden al diegene die het Rusticus Nardus genoemd hebben want er is een ander kruid met diergelijke toenaam, te weten hetgeen dat de Grieken Asaron noemen’. Dezelfde Plinius in het 21^ste kapittel van het voor vermelde boek verklaart dat de Baccharis van sommige Perpensa genoemd werd. Maar indien de Perpensa geen ander gewas is dan het Asarum als men onder de bastaard en valse namen van Asarum geschreven vindt dan zijn die dit verzekeren ook in zo’n grote dwaling als of ze de Baccharis Asarum noemen. Want Baccharis en Asarum verschillen zeer veel van elkaar als Plinius betuigt zoals de beschrijvingen van beide die kruiden uitwijzen als ze bijeen gebracht zijn en duidelijk aantonen kunnen. Daarom zijn de apothekers ook zeer verdoold die Asarum of mansoor Asara bacara noemen met een naam die van Asarum en Baccharis gemaakt en verzameld schijnt te wezen net alsof Asarum en Baccharis dezelfde kruiden zijn. Welke dwaling hieruit zijn oorsprong schijnt genomen te hebben dat onder de valse en bastaard namen van Asarum het woord Baccharis ook gevonden wordt of omdat Crataevas de oude kruidbeschrijver de Baccharis ook Asarum noemt en dat is bij Dioscorides geenszins het Asarum of mansoor, maar de Baccharis, zoals de beschrijving van beide voldoende bewijst, gemerkt dat Asarum van Dioscorides beschreven wordt als een gewas zonder steel en nergens welriekend dan alleen in de wortels en bovendien is het geenszins een kranskruid of geschikt om bij de tuiltjes of meien te doen, wel verstaande indien het immers waar is dat, zoals Plinius betuigt, Asarum daarom zijn naam in de Griekse taal verkregen heeft omdat het niet bij de kronen en kransen gedaan of gebruikt werd. Maar daartegen [474] brengt het Asarum van Crataevas ettelijke stelen voort en bovendien is het welriekend en geschikt om bij de kronen of kransen te doen wat duidelijk genoeg blijken zal uit de beschrijving zelf die hij er van geeft: ‘Asarum, zegt hij, is een welriekend gewas en geschikt om er tuiltjes, meien of kransen van te maken, de stelen zijn geknied, dat is in leden of knoopjes verdeeld, de bladeren zijn dicht en veel bijeen en de bloemen purperkleurig, de wortel is goed van reuk en de zwarte nieswortel gelijk en komt van reuk met Cinamomum of kaneel overeen. Het groeit in ruwe en droge gewesten’. Uit welke woorden zeer merkelijk en duidelijk is dat Asarum van Crataevas hetzelfde gewas is met de Baccharis van Dioscorides en zeer verschilt van de mansoor of Asarum van dezelfde Dioscorides en dat het Asarum te onrecht onder andere bastaardnamen de naam Baccharis toegeschreven wordt en dat er met noch groter dwaling daarboven noch bijgevoegd is dat Asarum een kranskruid is en geschikt om bij de tuiltjes te doen en bovendien goed van reuk net zoals onder de bijvoegingen van Dioscorides kwalijk geschreven is.

Voorts zo vermaant Virgilius in zijn 7^de Ecloga van dit voorschreven kruid ook en rekent dat onder de kranskruiden en noemt dat ook Baccharis. Dan dezelfde naam Baccharis wordt van sommige ook toegeschreven aan een zalf die van Atheneus in het 15^de boek vermaand wordt die misschien van de wortels van dit kruid mag geweest zijn en daarnaar genoemd was.

Aard, kracht en werking.

Baccharis, als Paulus Aegineta, met korte woorden alle krachten van dit kruid omvat, schrijft te weten de wortels er van in water gekookt openen en ontsluiten alle verstopte doorgangen en zweetgaten, verwekken de maandstonden en laten gemakkelijk plassen.

De bladeren van Baccharis zijn tezamen trekkend van kracht en daarom zijn ze geschikt om allerhande vloed en buikloop te stelpen en alle zinkingen en katarren op te laten houden.

Ander gebruik.

Behalve dat Baccharis zeer geschikt was om bij de tuiltjes als een lieflijk en welriekend kruid te doen zo betuigt Plinius ook dat de ouders sommige zalven van de wortels van Baccharis plegen te maken daar de poëet Aristophanes in zijne komedien van spreekt, welke zalven (als het licht te denken is) de naam Baccharis gevoerd hebben en om de goede reuk van dit kruid bereidt veel geacht en gebruikt zijn geweest.

De poëet Virgilius schrijft dat Baccharis zeer geschikt was om alle toverijen en schadelijke bezweringen te beletten en alle kwade tongen machteloos te maken.

BIJVOEGING.

(Inula conyza of Conyza dioscoridis) Baccharis naar de mening van Clusius. De echte Baccharis van Dioscorides is naar de mening van Clusius hetzelfde gewas dat van Matthiolus voor de grote Conyza beschreven is en die van Montpelliers hebben die ook voor de echte Baccharis gehouden, dan die van Salamanca noemen het Helenium, doch met weinig redenen. Deze groeit ook vanzelf op vele bergbossen van Oostenrijk en Hongarije. De schilderij daarvan en eensdeels de beschrijving is van ons tevoren gegeven bij de geslachten van Conyza met naam van grote Conyza met bredere bladeren. Lobel noemt het Baccharis of Pancharis in het Grieks, in het Latijn Baccharis Monspelliensium en is te onrecht van Matthiolus en Dodonaeus (voegt dezelfde Lobel er noch bij) grote Conyza genoemd en van Cordus Conyza Helenitis. Dezelfde Lobel beschrijft het aldus: ‘het is een boomachtig gewas met zijscheuten of takken en ruwe zwartachtige bladeren die van de sleutelbloemen of salie met brede bladeren van grootte gelijk, de steel is negentig cm hoog waaraan verstorven rode bloemen groeien die veel bijeen staan en die in een grauwe harigheid vergaan net zoals die van de distels. De wortel spreidt zich uit boven in de aarde met vele vezels net als die van Geum en heeft ook de reuk er van of van kaneel waarmee de ouders de wortel van Baccharis vergeleken hebben die de kruidnagels niet kenden. Ze groeit veel omtrent Montpelliers. De Italianen noemen hete Baccara. Ze groeit ook veel omtrent de Donau’.

Baccharis naar de mening van Rauwolfius. Dit kruid is van Rauwolfius in de afgang van de berg Libanon gevonden geweest waarvan hij geloofde dat het zeer dicht bij de Baccharis van Dioscorides komt, dan zoals het uit de kentekens blijkt die hij er van geeft zegt Clusius dat het eerder voor een geslacht van berg Gnaphalium dan voor de Baccharis te houden is wat van Fuchsius en andere in het geslacht van Pilosella minor of klein nagelkruid gerekend is en Rauwolfius zelf bekent dat zijn Baccharis met de Pilosella aangaande zijn bloemen grote gelijkenis en gemeenschap heeft.

Aard, kracht en werking.

Sommige oude vrouwen geven de wortel van de grote Conyza van Matthiolus (die Clusius voor de echte Baccharis houdt) met wijn te drinken om de schurft te genezen en tot hetzelfde doel maken sommige er een zalf van.

De Baccharis van Rauwolfius wordt gehouden voor een goed wondkruid.

Dioscorides schrijft noch meer van zijn Baccharis, te weten dat de wortel er van in water gekookt goed is gedronken diegenen die geborsten en van hoog gevallen zijn en niet goed kunnen ademhalen en ook die een verouderde hoest hebben. Die wortel is ook zeer goed met wijn ingegeven tegen de beten van venijnige dieren. De groene wortel van Baccharis aan de baarmoeder gehouden drijft de vrucht af. Het water daar deze wortel in gekookt heeft is zeer goed gebruikt de vrouwen die in het kinderbed liggen om er in te baden. De wortel van Baccharis werd in oude tijden veel gebruikt in poeders daar men het lichaam mee bestrooide vanwege zijn lieflijke reuk. De bladeren omdat ze tezamen trekkend zijn worden ook voor zeer goed gehouden tegen de weedom van het hoofd als het daarop gelegd wordt en zijn ook goed tegen de inflammatien of ontstekingen van de ogen en genezen de gezwollen borsten als de vrouwen van kind gelegen zijn en ook het wild vuur en bovendien de beginnende fistelen of lopende gaten aan de ogen. De reuk van Baccharis verwekt tot slapen.