Mentha

HET XV. CAPITEL.

Van Poley oft Paleye.

Gheslachten.

De Paleye is tweederhande: de eene met breeder oft ronder, ende de andere met smaller ende langer bladeren.

Ghedaente.

1. Poleye heeft bijster veel ronde ende by nae knies-ghewijs ghedeylde steelen, die meest alle ter aerden ligghen; ende haer selven daer aen op veele plaetsen hechten, ende voortkruypen; dan de ghene die de bloemen voortbrenghen, staen recht overeynd. Wt elck lidt, knoopken oft knieken spruyten twee bladeren recht tegen den andere over staende, rondachtigh van ghedaente, bruyner groen oft swarter dan die van de Marioleyne, ende oock gladder oft kaeler dan die: uyt den oorspronck oft schoot van de welcke komen sommighe kleyne steelkens, oft ettelijcke heel kleyne bladerkens ghesproten. De bloemen wassen wervels-ghewijse rondom de steelen, met kroonkens by oft neffens de bladeren, van verwe blauw, seer selden witachtigh. De wortel hanght met veele faselinghen aen een.

Dit gantsch cruydt is sterck ende krachtigh van reuck, in sonderheyt ter wijlen dat het staet en bloeyt: welcken reuck oock blijft op het water dat daer van door konste ende door kracht des viers ghetrocken oft ghedistilleert wordt.

2. Men vindt noch een andere soorte van Poleye, de voorgaende van steelkens, bloemen, verwe, gladdigheydt oft kaelheydt ende reuck ghelijck: wiens bladeren langhworpigh zijn, ende seer nae by die van het Weggras, aengaende haer ghedaente, komen.

Plaetse.

Poley wast seer gheerne in poelachtige ende broeckachtighe vochte ghewesten, sulcks als des winters onder ‘t water ligghen, ende overvloeden, ende des somers droogh zijn; doch onghebouwt ligghen, ende woest ende wildt blijven.

Tijdt.

Dit cruydt bloeyt in Hoymaendt ende Oogstmaendt; ende alsdan moetmen ’t vergaderen om te ghebruycken. [454]

Naem.

Dese twee cruyden voeren hier te lande ende in Hooghduytschlandt den naem Poley oft Paleye, naementlijck het een, Poleye met ronde bladeren; ende het ander, Poleye met smalle oft langhe bladeren: de Fransoysen noemense beyde Pouliot; de Italiaenen Pulegio; de Spaegniaerts Poleo; welcke naemen al t’samen van den Latijnschen gemaeckt zijn: want in ’t Latijn noemtmense ghemeynlijck Pulegium. De Apotekers noemse oock Pulegium ende Pulegium regale, tot onderschil van den ghemeynen Serpyllum oft Quendel, die van sommighe Pulegium montanum (als ofmen Bergh-Poleye seyde) gheheeten wordt, als voorseydt is. Voorts soo wordt de Poley in ’t Griecks Glechon gheheeten; somtijdts oock Blechon oft Blechton.

Aerd.

De Poleye, als Galenus schrijft, is seer verwarmende van aerdt, te weten in den derden graed, ende boven dien verdrooght krachtighlijck, ende maeckt dun ende fijn.

Kracht ende Werckinghe.

Poleye verweckt de maendtstonden, doet de naegheboorte voortkomen, ende de doode vrucht rijsen; te weten alsmen dit voorseyde cruydt met eenighen dranck te drincken gheeft.

De selve met Honigh inghenomen, oft by de leckingen gemenght diemen Eclegmata noemt, maeckt alle taeye dicke slijmerachtigheyt, die in de longeren ende in de borst stekende oft vast zijn, heel los ende dun, ende doet die ghemackelijcken rijsen, ende met het spouwsel voortkomen.

Poley met edick ende water, dat is met Posca, t’samen inghenomen, verdrijft de walginghe, knaginghen, nijpinghen oft steecken van den krop der maghen, soo Dioscorides schrijft.

Sy iaeght de swarte galle ende het bedorven swart bloet met den kamerganck uyt den lijve.

Met wijn ghedroncken, helpt de ghene die van slangen ende verghiftigh ghedierte ghebeten oft ghesteken zijn.

‘Tselve met edick voor den neuse ghehouden, doet de flauwe oft beswijmde menschen wederom tot hun selven komen.

Drooghe Poleye ghestooten ende ghebrandt, maeckt het tandt-vleesch sterck ende vast, als het met dat poeder oft asschen ghewreven wordt.

Met Polenta, dat is Gersten-meel oft meel van Gersten-mout, vermenght, op de heete geswillen gedaen, stilt oft versoet de smerte, ende belett het voorder sweeren ende verargheren der selven.

Dioscorides seght daer noch meer van, dat ’t selve cruydt alleen op de Podagra oft de gicht van de voeten gheleydt ende ghewreven, tot dat de huyt rood wordt, die smerte versoet, ende de gichte gheneest: in der selver voeghen ghebruyckt is het oock te dencken, dat het de heupgichte oft de Sciatica nut soude moghen wesen.

Poleye met wasch oft eenigh ceroen vermenght, ende daer een plaester af gemaeckt, gheneest de puysten, wratten, weeren, wenden, overwassen, oft de ionthi ende vari, ende doetse op korten tijdt verdwijnen.

Van buyten op de stede van de milte, met sout vermenght zijnde, gheleyt, gheneest de ghebreken van de milte.

Het water, daer Poleye in ghesoden is gheweest, ghebruyckt, ende de leden daer mede gewasschen oft gebaeyt, is seer goedt om het ieucksel ende de krauwagie des lichaems te verdrijven, ende te versoeten.

In een badt oft kuype gedaen, gheneest alle gheswillen, hardigheden ende oock de omkeeringhen oft verdraeyinghen des Moeders, soo wanneer de vrouwen haer selve daer eenen tijdt langh in houden, ende baeyen, oft daer over in een sweet-kuype sitten.

Sommighe willen oock versekeren, dat Poleye seer nut is om de watersuchtighe ende de Geelsuchtighe menschen te ghenesen; ende dat sy de pisse doet rijsen ende ghemackelijck voortkomen; ende datse de oude zeeren suyver maecken; insghelijcks oock datse seer goet is om de smerte des hoofts, die van koude oorsaecken gekomen zijn, te versoeten, ende oock om de spanninghen, treckinghen ende andere diergelijcke krimpinghen oft gebreken der zenuen te ghenesen.

Sotion verhaelt, dat de Poleye gedrooght oft dor zijnde, geknauwt, ende dan op de wijnbrauwen gekleeft, vast gemaeckt oft ghebonden, de loopende ende leepe ooghen, die al reede langhen tijdt gheleeckt hebben, ghenesen ende seer krachtighlijck verdrooghen kan; sulcks dat, soo wie dat eerst versocht heeft, dat selve veel liever sal hebben in de leckinghe der ooghen ende leepe ooghen te ghebruycken, dan eenigh andere middelen oft collyria, die over al seer ghepresen ende ghebruyckt worden.

Water van Poleye gedistilleert, dat seer welrieckende is, doet de maendtstonden van de ionghe dochters oft maeghden, die te langhe achter blijven, ten voorschijn komen, ende maeckt daer door, dat sy veel beter ende fraeyer coleur krijghen, ende niet meer met haer geele verwe ghequelt en zijn, als sy waeren eer dat de maendtstonden haer verthoont hadden, ende eer dat sy haer openinghen gekreghen hadden; maer sy moeten dat ettelijcke daghen achter den anderen ghebruycken.

‘Tselve water is oock seer goedt ghebruyckt teghen de opstijginghe des Moeders, ende de worginghe ende quade ghebreken die daer van komen; in sonderheyt alsmen daer wat Mithridation by doet.

BIIVOEGHSEL.

Dit cruydt is den Dictamnus van ghedaente seer ghelijck, ende oock ghenoeghsaem van krachten: het ghelijckt oock de Marioleyne eenighsins, maer is bruyner ende stercker van reuck. Sint Hieronymus schrijft, dat de Indianen dat selve meer achten dan den Peper. Sommighe ghelooven, schrijft Lobel, dat dit cruydt in ’t Latijn Pulegium gheheeten is, om dat het de vloyen door sijnen reuck verdrijft ende doodet; ende dat het in ’t Griecks Blecon gheheeten is, om dat het door sijnen scherpen ende seer bitteren smaeck de schapen ’t bletten beneemt als sy ’t selve eten: ten waer dat alsoo genoemt wirdt, om dat het de grove ende taeye fluymen van de longer drijft. Nu ter tijt is ’t geheeten Pulegium regium & vulgarum, oft Pulleium. Plinius en beschrijft maer een soorte van Poleye, vermaenende van Manneken ende Wijfken. De Enghelsche noemen ’t Peny Riall, Penny Royall, Pulioll Royall, Podding grasse ende Orgamy.

Poleye met witte bloemen, seght Lobel, wast in ’t landt van Piemont, tusschen Rivoli en Turin; ende dat schijnt de Poleye Manneken van Plinius te wesen.

Herte Poleye oft Harte Poleye, van Lobel Pulegium angustifolium cervinum Montpelliensum odoratus gheheeten, wast in Languedock, omtrent Montpelliers, ende is daer alle man bekent; maer wordt in andere landen selden ghesien. Dit cruydt brenght voort veele sijd-steelkens, die veel rechter op groeyen ende stijver zijn dan die van den anderen, wel dry palmen hoogh, oft hoogher, maer de bladers zijn kleyner, ende meer in ghetal, van ghedaente ende grootte die van de Keule ghelijck, staende met spatien van een, trosghewijs: uyt de welcke voortskomen purpurachtighe bollekens van bloemkens. De wortel is die van de andere Poleye niet seer gelijck, haer uytspreydende in ’t opperste van der aerden, ende met veele krinckelinghen, gelijck die van ouden Asparagus, op de manieren van de Gratiola. Den smaeck, reuck ende krachten van desen zijn lieflijcker, krachtigher ende beter dan die van de andere. Sommighe Italiaenen ghelooven dat dese Poleye eenerhande ghewas is met den Diptam van Candien.

Wilde Poleye, in ’t Griecks Glechon agrion, in ’t Latijn Pulegium silvestre, in’t Fransoys Pouliot sauvage gheheeten, van andere Nepita, is een soorte van Calamente, Katte-cruydt, oft Veldt-Muere. Den oprechten Dictam wordt oock Wilde Poleye oft Pulegium silvestre van sommighe gheheeten.

Bergh-Poleye oft Pulegium montanum is anders niet dan onsen ghemeynen Quendel oft Serpyllum.

Poleye van Anguillara verschilt oock niet veel van de Veldt-Munte oft Menthastrum: doch sy heeft ronder bladeren, ende is liefelijcker van reuck. Men vindtse veel op ende omtrent de vesten oft wallen van Padua.

Eyghentheyt van Poleye.

Poleye pleegh in ’t diepste van den winter te bloeyen als de bladeren al verdrooght zijn. Als de Schapen dat eten ter wijlen dat het bloeyt, beghinnen sy te bleeten door de scherpigheyt van dat cruydt, dan Lobel schrijft daer anders van.

Oeffeninghen.

Poleye groeyt seer wel ’t sy ghesaeyt oft gheplant, maer is ’t dat sy van wortel oft tackskens in den Herfst gheplant wordt, sy sal omtrent half November bladers ende bloemen leveren. Als dit cruydt eens gheplant is, soo blijft het altijdt, soo verre dat alle iaer ghesuyvert wordt; maer moet seer wel besproeyt ende begoten zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dat Poleye verwarmt, seght Galenus, blijckt merckelijck by dien dat het rood maeckt, van buyten opgheleydt zijnde; ende in dien dat het een wijl tijdts daer op bleve, ’t soude de huyt quetsen: maer dat het subtijl ende fijn maeckt, blijckt ghenoegh by dien, dat de vette ende taeye fluymen lichtelijck doet van de longer ende uyt de borst rijsen, ende uytspouwen, oock om dat het de maendtstonden verweckt.

Plinius seydt dat Poleye groote ghemeynschap heeft met de Munte.

Daerom voeght hy daer noch by, dat een kransken van Poleye veel beter is teghen de swijmelinghen ende draeyinge in ’t hooft, dan een van Roosen. Men seght oock, dat het wegh neemt de pijne des hoofts, daer op gheleydt zijnde: iae dat meer is, men seght, dat het ’t hooft beschermt teghen de groote hitte oft kouwe.

Poleye met wijn ghesoden ende ghedroncken lost de pisse, ende doet den steen rijsen, sonderlinghe van de nieren.

Poleye met Aloë ende Honigh inghenomen, iaeght af de quade [455] vochtigheden die omtrent de longher ligghen, door kamerganck: ende is seer goet teghen de treckinghe oft spanninghe der zenuen, ende den kramp.

‘Tselve cruydt met edick inghenomen, is seer goet den ghenen die met eenighe vallende sieckte besmet zijn.

‘Tselve cruydt in witten wijn ghesoden ende ghedroncken, is seer goet om de miltsucht te ghenesen, ende om de vrouwen die in arbeyt zijn te doen gemackelijck baren, ‘smorgens ende ‘savonts ghedroncken. Dan men moet dien wijn niet te drincken gheven, dan als ’t groot noot is, oft als de vrouwen met den witten vloet ghequelt zijn.

Poleye met azijn ende honigh ghesoden stelpt den bloetganck, stilt den hick, ende belett het braecken oft overgheven.

Het ghedistilleert water van Poleye suyvert ’t ghesicht, ende gheneest die ghescheurt zijn: ’t selve in den neuse ghesteken, stelpt het bloet; gheneest de ghebreken van de ooghen ende ooren.

Poleye geneest de verbrandtheydt met meel van Gersten-mout daer op gheleydt: met sout ende edick ghestooten gheneest de beten ende steken van slanghen, scorpioenen, spinnen ende andere quade ghedierten.

Alsmen onghesont, vuyl, brack oft seer sout water drincken moet, soo salmen Poleye daer in legghen, oft poeder van ’t selve daer in stroyen, dan en sal ’t den mensche niet schaden oft deeren.

Poleye is goet gheroken den ghenen die vochte herssene hebben.

Poeder van Poleye met mee inghenomen, drijft af de melancolije ende het swaer bloet door den kamerganck af.

‘Tselve cruydt met Quendel in water ende azijn gheweyckt, oft ’t ghedistilleert water van ’t selve aen ’t voorhooft oft aen ’t slach van den hoofde met doecken ghedaen, versoet den hooftsweer, als daer gheen kortse by en is.

Xenocrates schrijft, dat een tacksken van Poleye in wolle ghewonden te riecken ghegheven, oft tusschen ’t decksel van den bedde gheleyt, de derdedaeghsche kortsen gheneest.

Verkiesinghe.

Die van Montpelliers houden haere Hert-Poleye voor lieflijcker ende krachtigher dan de ander: want hoe wel dat sy van de ander ghenoegh hebben, nochtans bevelen sy de Apotekers de selve te ghebruycken, liever dan d’ ander. Sommige Italiaenen schrijven dat alle de krachten van Diptam toe: want sy segghen, dat het eenderhande ghewas is met den Diptam.

Ander ghebruyck.

De bloemen van Poleye noch versch wesende ghebrandt veriaghen de vloyen: den selven roock doodet de fenijnighe ghedierten.

Het ghedistilleert water neemt de sproeten ende vlecken wegh, ende suyvert het aensicht, alsmen ’t daer mede wast.

In oude tijden pleeghmen kroonen oft kranssen van Poleye te vlechten, die ettelijcke iaeren goedt ende welrieckende bleven.

HET XV. KAPITTEL.

Van polei of paleye. (Mentha pulegium)

Geslachten.

Polei is tweevormig, de ene met bredere of rondere en de andere met smallere en langere bladeren.

Gedaante.

1. Polei heeft bijster veel ronde en bijna knievormige gedeelde stelen die meest alle ter aarde liggen en zichzelf daaraan op vele plaatsen hechten en voortkruipen, dan diegene die de bloemen voortbrengen staan recht overeind. Uit elk lid, knoopje of knietje spruiten twee bladeren die recht tegenover elkaar staan en zijn rondachtig van gedaante en bruiner groen of zwarter dan die van de marjolein en ook gladder of kaler dan die, uit de oorsprong of schoot er van komen sommige kleine steeltjes of ettelijke heel kleine bladertjes gesproten. De bloemen groeien wervelvormig rondom de stelen met kroontjes bij of naast de bladeren en zijn van kleur blauw en zeer zelden witachtig. De wortel hangt met vele vezels aaneen.

Dit gans kruid is sterk en krachtig van reuk en vooral terwijl dat het staat en bloeit welke reuk ook blijft op het water dat daarvan door kunst en door kracht van het vuur getrokken of gedistilleerd wordt.

2. Men vindt noch een andere soort van polei die de voorgaande van steeltjes, bloemen, kleur, gladheid of kaalheid en reuk gelijk is en wiens bladeren langwerpig zijn en zeer dichtbij die van het weggras komt aangaande haar gedaante.

Plaats.

Polei groeit zeer graag in poelachtige en broekachtige vochtige gewesten zulks als ‘s winters onder het water liggen en overvloeien en ‘s zomers droog zijn doch ongebouwd liggen en woest en wild blijven.

Tijd.

Dit kruid bloeit in juli en augustus en dan moet men het verzamelen om te gebruiken. [454]

Naam.

Deze twee kruiden voeren hier te lande en in Hoogduitsland de naam Poley of Paleye en namelijk het een polei met ronde bladeren en het ander polei met smalle of lange bladeren, de Fransen noemen ze beide pouliot, de Italianen pulegio, de Spanjaarden poleo welke namen alle tezamen van de Latijnse gemaakt zijn want in het Latijn noemt men ze gewoonlijk Pulegium. De apothekers noem ze ook Pulegium en Pulegium regale tot onderscheidt van de gewone Serpyllum of quendel die van sommige Pulegium montanum (als of men bergpolei zei) genoemd wordt, als gezegd is. Voorts zo wordt polei in het Grieks Glechon genoemd en soms ook Blechon of Blechton.

Aard.

Polei, als Galenus schrijft, is zeer verwarmend van aard, te weten in de derde graad en bovendien verdroogt het krachtig en maakt dun en fijn.

Kracht en werking.

Polei verwekt de maanstonden, laat de nageboorte voortkomen en de dode vrucht rijzen, te weten als men dit voor vermelde kruid met enige drank te drinken geeft.

Die met honing ingenomen of bij de likkingen gemengd die men Eclegmata noemt maakt alle taaie dikke slijmachtigheid die in de longen en in de borst steken of vast zijn heel los en dun en laat die gemakkelijk rijzen en met het spuugsel voortkomen.

Polei met azijn en water, dat is met Posca, tezamen ingenomen verdrijft de walging, knaging, nijpen of steken van de krop van de maag, zo Dioscorides schrijft.

Ze jaagt de zwarte gal en het bedorven zwart bloed met de kamergang uit het lijf.

Met wijn gedronken helpt diegene die van slangen en vergiftig gedierte gebeten of gestoken zijn.

Hetzelfde met azijn voor de neus gehouden laat de flauwe of bezwijmde mensen wederom tot zichzelf komen.

Droge polei gestoten en gebrand maakt het tandvlees sterk en vast als het met dat poeder of as gewreven wordt.

Met polenta, dat is gerstemeel of meel van gerstemout, vermengd en op de hete gezwellen gedaan stilt of verzoet de smart en belet het verder zweren en verergeren er van.

Dioscorides zegt er noch meer van dat hetzelfde kruid alleen op de Podagra of jicht van de voeten gelegd en gewreven totdat de huid rood wordt die smart verzoet en de jicht geneest en op dezelfde manier gebruikt is het ook te denken dat het de heupjicht of Sciatica nuttig zou mogen wezen.

Polei met was of enig ceroen vermengt en daar een pleister van gemaakt geneest de puisten, wratten, knoesten, knobbels, aangroei of de ionthi en vari en laat ze op korte tijd verdwijnen.

Van buiten op de plaats van de milt met zout vermengd gelegd geneest de gebreken van de milt.

Het water daar polei in gekookt is geweest gebruikt en de leden daarmee wassen of baden is zeer goed om de jeuk en de kriebelen van het lichaam te verdrijven en te verzoeten.

In een bad of kuip gedaan geneest alle gezwellen, hardigheden en ook de omkering of verdraaiing van de baarmoeder wanneer de vrouwen zichzelf er een tijd lang in houden en baden of daarover in een zweetkuip zitten.

Sommige willen ook verzekeren dat polei zeer nuttig is om de waterzuchtige en de geelzuchtige mensen te genezen en dat ze de plas laat rijzen en gemakkelijk voortkomen en dat ze de oude zeren zuiver maken en insgelijks ook dat ze zeer goed is om de smart van het hoofd die van koude oorzaken gekomen zijn te verzoeten en ook om de spanningen, trekkingen en andere diergelijke krampen of gebreken van de zenuwen te genezen.

Sotion verhaalt dat polei gedroogd of dor en gekauwd en dan op de wenkbrauwen gekleefd, vast gemaakt of gebonden de lopende en tranende ogen die alreeds lange tijd gelekt hebben genezen en zeer krachtig verdrogen kan zodat wie dat eerst onderzocht heeft dat veel liever zal hebben in het lekken van de ogen en tranende ogen te gebruiken dan enig andere middel of oogzalf die overal zeer geprezen en gebruikt worden.

Water van polei gedistilleerd dat zeer welriekend is laat de maandstonden van de jonge dochters of maagden die te lang achterblijven te voorschijn komen en maakt daardoor dat ze veel betere en fraaiere kleur krijgen en niet meer met hun gele kleur gekweld zijn zoals ze waren eer dat de maandstonden zich vertoond hadden en eer dat ze hun opening gekregen hadden, maar ze moeten dat ettelijke dagen achter elkaar gebruiken.

Hetzelfde water is ook zeer goed gebruikt tegen de opstijging van de baarmoeder en de wurging en kwade gebreken die daarvan komen en vooral als men er wat Mithridation bij doet.

BIJVOEGING.

Dit kruid is de Dictamnus van gedaante zeer gelijk en ook voldoende van krachten en lijkt ook enigszins op marjolein, maar is bruiner en sterker van reuk. Sint Hieronymus schrijft dat de Indianen dat meer achten dan de peper. Sommige geloven, schrijft Lobel, dat dit kruid in het Latijn Pulegium genoemd is omdat het de vlooien door zijn reuk verdrijft en doodt en dat het in het Grieks Blecon genoemd is omdat het door zijn scherpe en zeer bittere smaak de schapen het blaten beneemt als ze het eten, tenzij dat het alzo genoemd werd omdat het de grove en taaie fluimen van de longen drijft. Tegenwoordig heet het Pulegium regium & vulgarum of Pulleium. Plinius beschrijft maar een soort van polei en vermaant van mannetje en wijfje. De Engelse noemen het peny riall, penny royall, pulioll royall, podding grasse en orgamy.

Polei met witte bloemen, zegt Lobel, groeit in het land van Piedmont tussen Rivoli en Turijn en dat schijnt polei mannetje van Plinius te wezen.

(Mentha cervina)

Herten polei of harten polei is van Lobel Pulegium angustifolium cervinum Montpelliensum odoratus genoemd en groeit in Languedock omtrent Montpelliers en is daar bij alle man bekend, maar wordt in andere landen zelden gezien. Dit kruid brengt vele zijsteeltjes voort die veel rechter opgroeien en stijver zijn dan die van de andere en wel dertig cm hoog of hoger, maar de bladeren zijn kleiner en meer in getal en van gedaante en grootte die van bonenkruid gelijk en staan met spaties vaneen en trosvormig waaruit purperachtige bolletjes van bloempjes voortkomen. De wortel is die van de andere polei niet zo gelijk en spreidt zich uit in het opperste van de aarde met vele kronkels als die van oude Asparagus op de manier van Gratiola. De smaak, reuk en krachten van deze zijn lieflijker, krachtiger en beter dan die van de andere. Sommige Italianen geloven dat deze polei hetzelfde gewas is met de diptam van Kreta.

Wilde polei, in het Grieks Glechon agrion, in het Latijn Pulegium silvestre, in het Frans pouliot sauvage genoemd en van andere Nepita is een soort van Calamente, kattekruid of veldmuur. De echte dictam wordt ook wilde polei of Pulegium silvestre van sommige genoemd.

Berg polei of Pulegium montanum is niets anders dan onze gewone quendel of Serpyllum.

Polei van Anguillara verschilt ook niet veel van de veldmunt of Menthastrum, doch ze heeft rondere bladeren en is lieflijker van reuk. Men vindt het veel op en omtrent de vesten of wallen van Padua.

Eigenschappen van polei.

Polei plag in het diepste van de winter te bloeien als de bladeren al verdroogd zijn. Als de schapen dat eten terwijl dat het bloeit beginnen ze te blaten door de scherpte van dat kruid, dan Lobel schrijft er anders van.

Teelt.

Polei groeit zeer goed is het dat het gezaaid of geplant is, maar is het dat ze van wortel of takjes in de herfst geplant wordt zal ze omtrent half november bladeren en bloemen leveren. Als dit kruid eens geplant is dan blijft het altijd zover dat elk jaar gezuiverd wordt, maar moet zeer goed besproeid en begoten zijn.

Aard, kracht en werking.

Dat polei verwarmt, zegt Galenus, blijkt merkelijk omdat het rood maakt als het van buiten opgelegd is en indien dat het een tijdje er op bleef zou het de huid kwetsen, maar dat het subtiel en fijn maakt blijkt genoeg omdat het de vette en taaie fluimen gemakkelijk van de longen en uit de borst laat rijzen en uitspouwen en ook omdat het de maandstonden verwekt.

Plinius zegt dat polei grote gemeenschap heeft met munt.

Daarom voegt hij er noch bij dat een kransje van polei veel beter is tegen de bezwijming en draaiing in het hoofd dan een van rozen. Men zegt ook dat het de pijn van het hoofd wegneemt als het daarop gelegd wordt, ja dat meer is men zegt dat het ’t hoofd beschermt tegen de grote hitte of koude.

Polei met wijn gekookt en gedronken lost de plas en laat de steen rijzen en vooral van de nieren.

Polei met Aloë en honing ingenomen jaagt af de kwade [455] vochtigheden die omtrent de longen liggen door kamergang en is zeer goed tegen de trekking of spanning van de zenuwen en kramp.

Hetzelfde kruid met azijn ingenomen is zeer goed diegenen die met enige vallende ziekte besmet zijn.

Hetzelfde kruid in witte wijn gekookt en gedronken is zeer goed om de miltzucht te genezen en om de vrouwen die in arbeid zijn gemakkelijk te laten baren, ‘s morgens en ‘s avonds gedronken. Dan men moet die wijn niet te drinken geven dan als het grote nood is of als de vrouwen met de witte vloed gekweld zijn.

Polei met azijn en honing gekookt stelpt de bloedgang, stilt de hik en belet het braken of overgeven.

Het gedistilleerd water van polei zuivert het gezicht en geneest die een breuk hebben en hetzelfde in de neus gestoken stelpt het bloed en geneest de gebreken van de ogen en oren.

Polei geneest de verbranding door het met meel van gerstemout op te liggen en met zout en azijn gestoten geneest het de beten en steken van slangen, schorpioenen, spinnen en andere kwade gedierten.

Als men ongezond, vuil, brak of zeer zout water drinken moet zal men polei daarin leggen of poeder er van daarin strooien en dan zal het de mens niet schaden of deren.

Polei is goed geroken diegene die vochtige hersens hebben.

Poeder van polei met mede ingenomen drijft de melancholische en het zwaar bloed door de kamergang af.

Hetzelfde kruid met tijm in water en azijn geweekt of het gedistilleerd water er van aan het voorhoofd of aan de slag van het hoofd met doeken gedaan verzoet de hoofdpijn als er geen koorts bij is.

Xenocrates schrijft dat een takje van polei in wol gewonden te ruiken gegeven of tussen het dek van het bed gelegd de derdedaagse malariakoorts geneest.

Verkiezing.

Die van Montpellier houden hun hert polei voor lieflijker en krachtiger dan de andere, want hoewel dat ze van de ander genoeg hebben, nochtans bevelen ze de apothekers aan die te gebruiken en liever dan de andere. Sommige Italianen schrijven dat alle krachten van diptam toe want ze zeggen dat het hetzelfde gewas is met de diptam.

Ander gebruik.

De bloemen van polei die noch vers zijn gebrand verjagen de vlooien en die rook doodt de venijnige dieren.

Het gedistilleerd water neemt de sproeten en vlekken weg en zuivert het aanzicht als men het daarmee wast.

In oude tijden plag men kronen of kransen van polei te vlechten die ettelijke jaren goed en welriekend bleven.