Solanum

HET XXIII. CAPITEL.

Van Nascaye oft Solanum.

Gheslachten.

Onder de gheslachten van Nascaye oft Solanum is het eerste ende ghemeynste Tam, dat wy in dit Capitel beschrijven sullen: de andere zijn wildt, ende sommighe niet bekent, sommighe uyt vremde landen gebroght; van de welcke wy in de naevolghende Capitelen handelen sullen, elck van die bijnae een bijsonder Capitel ghevende: als zijn de Kriecken over Zee, Slaepmaeckende Nascaye, Dulle-bezien oft Groote Nascaye, ende meer andere.

Ghedaente.

Tamme Nascaye heeft eenen recht opstaende steel, anderhalven voet langh, in verscheyden sijd-tacken verdeylt. De bladeren zijn bruynachtigh oft doncker groen, weeck ende slap, breedt, die van Basilicom wat ghelijckende, maer breeder ende grooter. De bloemen zijn wit, twee, dry oft meer by een voortkomende: daer nae volghen ettelijcke bezien, druyf-ghewijs oft eygentlijcker krans-gewijs nederwaerts hanghende, eerst groen, daer nae rijp gheworden zijnde somtijdts swartachtigh, somtijdts roodt, somtijdts geel. De wortelen zijn witachtigh van verwe, dun ende gheveselt.

Plaetse.

Nascaye wast op veele verscheyden ghewesten, niet alleen in de hoven, daer het den naem Tamme oft Hof-Nascaye nae voert, ende daer het dickwijls onder andere cruyden vermenght pleegh te groeyen, maer oock wel neffens de weghen, aen de kanten van de velden ende [743] bouwlanden, by de haghen ende hegghen, omtrent oude muren ende weghen, vervallen huysen ende puynachtige steenachtighe oft rouwe gruysachtighe plaetsen.

Tijdt.

Dit cruydt bloeyt in den Somer, selfs heel diep in den Herfst; ende dan worden de bezien rijp.

Naemen.

Wy noemen dit gewas hier in Nederlandt ghemeynlijck Nascaye, oft oock wel Nachtschade, nae den Hooghduytschen naem Nachtschade; in’t Fransch heetet Morelle; in ’t Italiaensch Solatro; in de Apoteken is het oock met den naem Solatrum bekent: dan in ’t Latijn heetet eyghentlijck Solanum, ende, tot onderschil van de andere wilde geslachten, Solanum hortense, dat is Tamme Nascaye oft Hof-Nascaye; in ’t Griecksch Strychnos, oft Trychnos, oft Strychnos cepaeos, dat oock in onse tael Hof-Nascaye beteeckent. Sommighe noemen ’t oock Morella op ’t Latijnsch, ende Uva lupina, oft Uva vulpis; in ’t Spaensch heetet oock Morella ende Yerva Mora. Marcellus den ouden schrijver (ende andere van sijn tijden met hem) noemt het Strumus oft Strumum: Plinius in het 8.capitel van sijn 27.boeck seydt, dat het oock Cucubalum (oft Cacubalum) heet. Welcke twee laetste naemen onder de oneyghene oft bastaerdt-naemen by Apuleius oock te vinden zijn: maer den selven Apuleius, alle de soorten van Nascaye in een capitel begrijpende, heeft haer naemen seer leelijcken, iae schandelijcken onder een verwerret ende vermenght.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Galenus seydt in ’t boeck van de Krachten der onghemenghelde gheneesdingen, dat de Nascaeye gebruyckelijck is in alle sieckten ende ghebreken die verkoelt ende ghestopt oft t’samen getrocken moeten worden: want sy komt tot den tweeden graed soo wel van de t’samentreckinghe, als van de verkoelinghe. ‘Tselve versekert hy oock in ’t boeck van de Krachten der voetselen, wanneer hy vermaent, dat onder alle de dingen diemen eet, geen moes-cruydt te vinden en is, dat soo seer t’samentrecken kan als de Nascaye; ende daerom seydt hy oock, dat de Medicijns de selve met recht seer selden als een voedtsel, maer meest altijdt als een medicijne oft gheneesdingh pleghen te ghebruycken: ende bovendien datse heel luttel voedtsels gheeft.

Dioscorides betuyght, dat Nascaye alle heete geswillen ende puysten op de huyt komende, als de roose, wilt vier, springhende vier, oock hooftpijne, verhittinge der magen, ende dierghelijcke onghevallen ende ghebreken uyt scherpe ende bijtende vochtigheden hunnen oorsprongh nemende, helpen, versoeten ende ghenesen kan. Ende het magh wel ghebeuren, geloove ick, dat sy in dese gebreken eenige nuttigheydt oft hulpe soude mogen betoonen, nochtans (nae mijn gevoelen) het is dickwijls ongeraden, somtijdts oock heel schadelijck, ’t selve cruydt daer in te gebruycken: want men bevindt al te dickwijls, dat dusdanighe dinghen de krancke meer schade ende letsel door haer al te koude kracht aendoen, dan de sieckten oft ghebreken selve, daermense tegen wil ghebruycken, gedaen souden hebben; ghemerckt dat sy door haer onmatighe koude wederom binnen den lijve drijven ’t gene dat het ingewant lastigh was, ende dat door de eyghen kracht der nature als schadelijck nae buytenwaerts gheiaeght wierdt. Ende voorwaer, ’t voorseyde cruydt in de voornoemde ghebreken te willen gebruycken, strijdt gantschelijck tegen de leeringhe van Hippocrates: want hy gheeft te kennen in ‘t 25.deel van ‘t 16.boeck van sijn Aphorism, dat het quaet is, dat de roose, wilt vier, roodthondt, pockskens, ende alle heete opdrachtigheden (die allen met den naem Erysipelata oft Roose begrepen moghen worden) van buyten oft van de uyterlijcke leden ende van de huyt binnenwaerts, dat is nae ’t ingewant, ghedreven worden. “Tselve bevestight hy oock in ’t boeck Coaca, segghende dat het goedt ende bequaem is dat het Eryspelas nae buyten sijnen keer neemt; maer dat het hinderlijcke ende een quaedt teecken is, als het binnenwaerts gedreven wordt. “Twelck niet alleen in den Eryspelas ende sijn medesoorten, maer oock in alle andere dierghelijcke uytbrekende puystkens ende opdrachtigheden, die door het wercken van de nature (die haer selven helpt) hunnen oorsprongh nemen, oock waerachtigh is, ende daghelijcks bevonden wordt. Nu dan dit soo is, gelijck het is, soo staet het oock te verwachten, dat door het ghebruyck van dese verkoelende ende te rugghe drijvende dinghen (onder de welcke de Nascaye gheensins voor de minste te houden en is) alle de bedorven, vuyle, scherpe ende heete vochtigheden nae binnewaerts nae het herte oft ander edel inghewant ghedreven sullen worden. “Twelck nochtans sonder een merckelijcke schade ende groote sorghe ende hinderlijckheydt gheensins gheschieden en kan.

Om de voorseyde redenen salmen dan wel toesien, datmen niet te onbedachtelijck, noch te lichtelijck, oft te haestelijck tot het ghebruyck van dusdanighe verkoelende dinghen, als van de Nascaye, en kome, soo wanneer daer eenige roode puysten, eenighe gheswil, roose, wildt vier, oft enige andere diergelijcke opdrachtigheden des huyts haer selven vertoone.

BIIVOEGHSEL.

Dese ghemeyne soorte van Nascaye oft Naschaye wordt van Lobel Solanum hortense Circaea aut Phaseoli folio gheheeten; van andere Cucebalum oft Cucubalum Plinij, als Dodoneus eensdeels vermaent heeft; in ’t Enghelsch heetse Nachtschade, Morell, Pety Morell ende Howndes bette. Dan Morellaria is den naem van Lentiscus.

Het is te verwonderen, dat van de verrotte bladeren van dit gewas een eyghen gheslacht van wormen pleegh voort te komen, ’t welck groen is, met geel ghespickelt, op sijn hooft een horenken wel eenen vingher langh draghende.

Solanum arborescens oft Solanum Theophrasti, dat is Boomachtighe Nascaye, sal van Dodoneus elders beschreven worden met naem van Pseudocapsicum, ende Solanum Lignosum, oft Valsch Bresilie-Peper, ’t welck oock Solanum rubrum pleegh te heeten, hoe wel dat de Alfsrancke oock een Boomachtighe Nascaye is, ende de Latijnsche naemen, Solanum arborescens, Solanum fruticosum ende Solanum lignosum voert, iae oock den naem van Solanum rubrum, dat is Roode Nascaye, al is ’t dat haer bloemen uyt de blaeuwen peersch zijn. Ende voorwaer de Alfsrancke heeft met de soorten van Nachtschade wat ghemeynschaps, als meest alle Cruydt-beschrijvers teghen Dodoneus klaerlijck ghenoegh betoonen.

Solanum tuberosum is een soorte van ghemeyne Nascaye, dan haer wortelen zijn dick ende knobbelachtigh.

Solanum tetraphyllon, oft Solanum monococcon van Gesnerus, is de Herba Paris oft Wolfsbezie, voren van ons beschreven.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Hoe sorghelijck dat het ghebruyck van Nascaye is heeft Dodoneus ghenoegh betoont: het wordt nochtans nae de leeringhe van de ouders in de naevolghende ghebreken als seer nut ghepresen ende ghebruyckt. [744]

De groene bladers van dese Tamme Nascaye gestooten, ende met Meel van Gersten-mout vermenght, zijn seer goedt gheleydt op de voortsetende sweeringhen ende wildt vier: selfs worden voor sonderlinghe ghehouden in den kancker. De selve bladers alleen ghewreven, ghenesen den hooftsweer, heete ghebreken van de ooghen, ooren, lever, milte ende blase, van buyten opgheleydt.

De selve met Sout ghewreven, verdrijven de aposteunien omtrent de ooren, plaesters-ghewijs opgheleydt.

Sap van Nascaye met Ceruse, Olie van Roosen ende Silver, oft schuym van Silver, wordt gheleydt op het wildt vier ende de voortsetende sweeringhe.

Sommighe strijcken de huyt met dit sap, om de selve teghen de beten van alle vergiftigh ende schadelijck ghedierte te wapenen ende te bewaeren.

“Tselve sap met broodt ghemenght, wordt op de heete gebreken der ooghen gheleydt: ende met Olie van Roosen gheneest het de verbrandtheydt: met wol oft catoen in de moeder ghesteken, stopt de maendtstonden. Teghen de scherpe sinckinghen op de ooghen ende elders wordt dat selve vermenght met wit van eyers in stede van water by andere oogh-salfkens. In de ooren gedruypt, versoet de pijne. Op de oogen ende wijnbrauwen wordt het oock plaesters-ghewijse gheleydt met geel hoender-mest ghemenght, als de ghebreken seer heet zijn.

Water van Nachtschade ghedistilleert, is goedt teghen de groote hitte der kortsen.

Alle dese krachten hadde Dodoneus in de woorden van Dioscorides begrepen: dan wy hebbense tot meerder voldoeninghe wat breeder uytgheleydt.

HET XXIII. KAPITTEL.

Van nachtschade of Solanum. (Solanum nigrum)

Geslachten.

Onder de geslachten van nachtschade of Solanum is het eerste en gewoonste tam dat we in dit kapittel beschrijven zullen, de anderen zijn wild en sommige niet bekend, sommige uit vreemde landen gebracht waarvan we in de volgende kapittels handelen zullen en elk er van bijna een apart kapittel geven als zijn de krieken over zee, slaap makende nachtschade, dolle bessen of grote nachtschade en meer andere.

Gedaante.

Tamme nachtschade heeft een recht opstaande steel van vijf en veertig cm lang die in verschillende zijtakken verdeeld is. De bladeren zijn bruinachtig of donker groen, week en slap, breed en die van Basilicum wat gelijk, maar breder en groter. De bloemen zijn wit die met twee, drie of meer bijeen voortkomen en daarna volgen ettelijke bessen die druifvormig of eigenlijk kransvormig nederwaarts hangen en eerst groen en daarna als ze rijp geworden zijn soms zwartachtig, soms rood en soms geel zijn. De wortels zijn witachtig van kleur, dun en gevezeld.

Plaats.

Nachtschade groeit op vele verschillende gewesten en niet alleen in de hoven daar het de naam tamme of hof nachtschade naar voert en daar het dikwijls onder andere kruiden vermengt plag te groeien, maar ook wel naast de wegen, aan de kanten van de velden en [743] bouwlanden, bij de hagen en heggen, omtrent oude muren en wegen, vervallen huizen en puinachtige steenachtige of ruwe gruisachtige plaatsen.

Tijd.

Dit kruid bloeit in de zomer en zelfs heel diep in de herfst en dan worden de bessen rijp.

Namen.

Wij noemen dit gewas hier in Nederland gewoonlijk nascaye of ook wel nachtschade naar de Hoogduitse naam Nachtschade, in het Frans heet het morelle, in het Italiaans solatro en in de apotheken is het ook met de naam Solatrum bekend, dan in het Latijn heet het eigenlijk Solanum en tot verschil van de andere wilde geslachten Solanum hortense, dat is tamme nachtschade of hof nachtschade, in het Grieks Strychnos of Trychnos of Strychnos cepaeos dat ook in onze taal hof nachtschade betekent. Sommige noemen het ook Morella op het Latijns en Uva lupina of Uva vulpis, in het Spaans heet het ook morella en yerva mora. Marcellus de ouden schrijver (en andere van zijn tijden met hem) noemt het Strumus of Strumum, Plinius in het 8^ste kapittel van zijn 27^ste boek zegt dat het ook Cucubalum (of Cacubalum) heet. Welke twee laatste namen onder de oneigen of bastaardnamen bij Apuleius ook te vinden zijn, maar dezelfde Apuleius die alle soorten van nachtschade in een kapittel omvat heeft hun namen zeer lelijk, ja schandelijk onder elkaar verward en vermengd.

Aard, kracht en werking.

Galenus zegt in het boek van de krachten van de ongemengde geneesdingen dat de nachtschade gebruikelijk is in alle ziekten en gebreken die verkoeld en gestopt of tezamen getrokken moeten worden want ze komt tot de tweede graad en zowel van de tezamen trekking als van de verkoeling. Hetzelfde verzekert hij ook in het boek van de krachten van het voedsel wanneer hij vermaant dat onder alle dingen die men eet geen moeskruid te vinden is dat zo zeer tezamen trekken kan als de nachtschade en daarom zegt hij ook dat de dokters die met recht zeer zelden als een voedsel, maar meest altijd als een medicijn of geneesding plegen te gebruiken en bovendien dat ze heel weinig voedsel geeft.

Dioscorides betuigt dat nachtschade alle hete gezwellen en puisten die op de huid komen als de roos, wild vuur, springend vuur en ook hoofdpijn, verhitting van de maag en diergelijke ongevallen en gebreken die uit scherpe en bijtende vochtigheden hun oorsprong nemen helpen, verzoeten en genezen kan. En het mag wel gebeuren, geloof ik, dat ze in deze gebreken enige nuttigheid of hulp zou mogen betonen, nochtans (naar mijn mening) het is dikwijls ongeraden en soms ook heel schadelijk het kruid daarin te gebruiken want men bevindt al te dikwijls dat dusdanige dingen de zieke meer schade en letsel door hun al te koude kracht aandoen dan de ziekten of gebreken zelf daar men ze tegen wil gebruiken gedaan zouden hebben, gemerkt dat ze door haar onmatige koude wederom het lijf binnen drijven hetgeen dat het ingewand lastig is en dat door de eigen kracht van de natuur als schadelijk naar buiten gejaagd wordt. En voorwaar, het voor vermelde kruid in de voornoemde gebreken te willen gebruiken strijdt gans tegen de lering van Hippocrates, want hij geeft in het 25^ste deel van het 16^de boek van zijn Aphorism te kennen dat het kwaad is dat de roos, wild vuur, rode hond, pokjes en alle hete uitslag (die allen met de naam Erysipelata of roos begrepen mogen worden) van buiten of van de uiterlijke leden en van de huid binnenwaarts, dat is naar het ingewand, gedreven worden. Hetzelfde bevestigt hij ook in het boek Coaca en zegt dat het goed en geschikt is dat het Eryspelas naar buiten zijn keer neemt, maar dat het hinderlijk en een kwaad teken is als het naar binnen gedreven wordt. Wat niet alleen in de Eryspelas en zijn medesoorten maar ook in alle andere diergelijke uitbrekende puistjes en uitslag die door het werken van de natuur (die zichzelf helpt) hun oorsprong nemen ook waar is en dagelijks bevonden wordt. Nu dan dit zo is zoals het is zo staat het ook te verwachten dat door het gebruik van deze verkoelende en terug drijvende dingen (waaronder de nachtschade geenszins voor de minste te houden is) alle bedorven, vuile, scherpe en hete vochtigheden naar binnen naar het hart of ander edel ingewand gedreven zullen worden. Wat nochtans geenszins zonder een merkelijke schade en grote zorg en hinderlijkheid gebeuren kan.

Om de voor vermelde redenen zal men dan wel toe zien dat men niet te onbedacht, noch te gemakkelijk of te gauw tot het gebruik van dusdanige verkoelende dingen als van de nachtschade komen wanneer er enige rode puisten, enig gezwel, roos, wild vuur of enige andere diergelijke uitslag van de huid zichzelf vertoont.

BIJVOEGING.

Deze algemene soort van nachtschade of naschaye wordt van Lobel Solanum hortense Circaea aut Phaseoli folio genoemd en van andere Cucebalum of Cucubalum Plinij zoals Dodonaeus eensdeels vermaand heeft, in het Engels heet het nachtschade, morell, pety morell en howndes bette. Dan Morellaria is de naam van Lentiscus.

Het is te verwonderen dat van de verrotte bladeren van dit gewas een eigen geslacht van wormen plag voort te komen wat groen is met geel gespikkeld en op zijn hoofd een horentje van wel een vinger lang draagt.

Solanum arborescens of Solanum Theophrasti, dat is boomachtige nachtschade, zal van Dodonaeus elders beschreven worden met naam van Pseudocapsicum en Solanum Lignosum of vals Braziliëpeper wat ook Solanum rubrum plag te heten, hoewel dat de alfsrank ook een boomachtige nachtschade is en de Latijnse namen Solanum arborescens, Solanum fruticosum en Solanum lignosum voert, ja ook de naam van Solanum rubrum, dat is rode nachtschade, al is het dat haar bloemen uit het blauwe paars zijn. En voorwaar de alfsrank heeft met de soorten van nachtschade wat gemeenschap zoals meest alle kruidbeschrijvers tegen Dodonaeus duidelijk genoeg betonen.

Solanum tuberosum is een soort van gewone nachtschade, dan zijn wortels zijn dik en knobbelachtig.

Solanum tetraphyllon of Solanum monococcon van Gesnerus is Herba Paris of wolfsbes en tevoren van ons beschreven.

Aard, kracht en werking.

Hoe zorgelijk dat het gebruik van nachtschade is heeft Dodonaeus genoeg betoont, het wordt nochtans naar de lering van de ouders in de volgende gebreken als zeer nuttig geprezen en gebruikt. [744]

De groene bladeren van deze tamme nachtschade gestoten en met meel van gerstemout vermengt zijn zeer goed gelegd op de voortsetende zweren en wild vuur, zelfs worden voor bijzonder gehouden in de kanker. Die bladeren alleen gewreven genezen de hoofdpijn, hete gebreken van de ogen, oren, lever, milt en blaas, van buiten opgelegd.

Die met zout gewreven verdrijven de blaren omtrent de oren, pleistervormig opgelegd.

Sap van nachtschade met was, olie van rozen en zilver of schuim van zilver wordt gelegd op het wild vuur en voortsetende zweren.

Sommige bestrijken de huid met dit sap om die tegen de beten van alle vergiftig en schadelijk gedierte te wapenen en te bewaren.

Hetzelfde sap met brood gemengd wordt op de hete gebreken van de ogen gelegd en met olie van rozen geneest het de verbranding, met wol of katoen in de baarmoeder gestoken stopt de maandstonden. Tegen de scherpe zinkingen op de ogen en elders wordt dat vermengd met wit van eieren in plaats van water bij andere oogzalfjes. In de oren gedrupt verzoet het de pijn. Op de ogen en wenkbrauwen wordt het ook pleistervormig gelegd en met geel hoendermest gemengd als de gebreken zeer heet zijn.

Water van nachtschade gedistilleerd is goed tegen de grote hitte van de koortsen.

Al deze krachten had Dodonaeus in de woorden van Dioscorides begrepen, dan wij hebben ze tot meerder voldoening wat uitvoeriger uitgelegd.

HET XXXI. CAPITEL.

Van Veranges oft Dul-Appelen.

Ghedaente.

De Appelen die Mala insana op ’t Latijnsch heeten, dat is Dulle-Appelen, wassen aen een leegh cruydt, ’t welck een kort steelken heeft, met luttel tacken oft sijd-steelkens begaeft: maer de bladeren zijn breedt, grooter, rouwer, gherimpelder, dicker ende witter dan de bladeren van Nascaye, aen de kanten rondom wat ghesneden, de Kleyne Klisse bladeren eenighsins ghelijckende: de bloemkens zijn schoon witachtigh oft peersachtigh van verwe, als een straelende sterre geschickt, in ’t midden geele draeykens hebbende. De vrucht komt voort in een kelcks-ghewijse knoppe, met een tamelijcken langh steelken nederwaerts afhangende: dese vrucht is somtijdts langhworpigh, een Hinnen ey van grootte ende ghedaente ghelijck; somtijdts soo rondt als eenen Appel; somwijlen wit, maer meestendeel peersch blauwachtigh. [751]

Plaetse.

Dit is oock een vremt ghewas, soo wel in Vranckrijck als in Duytschlandt: dan in Egypten wast het over al op de sandtachtighe velden, somtijdts oock van selfs voort-komende: ende daer worden de Vruchten oft Appelen wel tweemael oft drymael grooter dan in Vranckrijck oft Duytschlandt, ghelijck Petrus Bellonius in ’t tweede boeck van sijne Sonderlinghe aenmerckinghen betuyght.

Tijdt.

Het is een cruydt, dat alle iaer op een nieuw ghesaeyt moet worden, ende omtrent den Winter versterft: in de Lente ghesaeyt zijnde, krijgt het in den Herfst sijn rijpe Vruchten.

Naem.

In dese landen is dit ghewas met den Franschen naem Verangenes bekent: dan de selve Fransoysen noemen ’t oock Pommes d’amour, als de Gulden-Appelen oock pleghen te heeten: in Spaegnien heet het oock Verangenes; in Duytschlandt Melantzan ende Dollopfel; in Lombardijen Melongena; in ’t landt van Toscana Peranciani, als Matthiolus seydt: andere noemen ’t Melanzana. Dan den Latijnschen naem is Mala insana, dat is Dulle-Appelen. Den voorseyden Bellonius houdt dat voor den Malinathalla van Theophrastus. Dan van de Malinathalle schrijft den selven Theophrastus aldus: Op sandtachtighe plaetsen (in Egyptenlandt) niet verre van den Nijl, wast een Eerdt-ghewas Malinathalle ghenoemt, rondt van maecksel, soo groot als een Mispel, sonder keern: ’t geeft bladeren uyt als die van Cypeiros. Dese dinghen ( te weten de wortel van Lotus, Corsium gheheeten, ende Malinathalla) worden van de inwoonders van die landen vergadert, ende met Gerste ghesoden oft anders bereydt: ende dan worden sy bijster soet van smaeck: ende dienen voor een spijse diemen in ’t laetste van de maeltijden op de tafelen pleeg te brenghen. Welcke woorden merckelijck betoonen, dat dese onse Verangenes oft Dulle-Appelen geensins voor de Malmathalla te houden en zijn, maer van de selve seer wel verschillen. Want dese Vrucht oft Appel wordt grooter dan een Mispel: ende de bladeren en ghelijcken die van den Cypeirus oft Cyperus (dat is Wilden Galigaen) gheensins niet.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

In welcker voeghen dat dese Appelen bereydt oft gaer ghemaeckt worden ende ghegeten, sy zijn quaedt van sap, ende gheven gheen oft heel weynigh voedtsel.

Nochtans, als den selven Bellonius betuyght, in Egyptenlandt, worden dese Verangenes onder d’asschen ghebraden, oft in water ghesoden, oft oock ghebacken oft gheroost zijnde, bijnae daghelijcks in alle maeltijden ghegheten.

Hermolaus Barbarus schrijft, dat sy met Olie, Soudt ende Peper als de Campernoelien bereydt ende gegheten pleghen te worden.

BIIVOEGHSEL.

Alsmen dese Verangenes oft Verangena (soo sy in Spaegnien te Toledo ghenoemt worden) saeyen wil, dat moetmen in de Lente doen, te weten in vette ende wel ghesuyverde aerde, op een plaetse die wel ter Sonnen staet; mits datse gheen koude verdraghen en moghen; ende begheeren de selve oeffeninghe vande Concommers. De steelen zijn rondt, omtrent een spanne hoogh: daer aen wassen breede swart-groene bladeren, daer tusschen groeyen de bloemkens, op korte steelkens: de groote rondachtighe lange appelen oft vruchten zijn binnen vol saedt, van verwe sommighe castanie-bruyn, sommighe wit oft gheelachtigh, sommighe doncker peersch. De wortel is faselachtigh. ‘Tsaedt is gheelachtigh, oft oock swartachtigh ende bruyn.

Andere veranderinghe. Men vindt dese soorte met doornachtige bladeren, oock met vruchten als Coloquintida. Bellonius heeftse in de sandachtighe gronden van Egyptenlandt sien wassen met roode, witte, ende langhworpighe oft ronde vruchten. In Syrien heetense op ’t Arabisch Melongena oft Bedengia, ende zijn aldaer drijderley, schrijft Rauwolfius: want sommighe vruchten zijn aschgrauw, sommighe gheel; sommighe blauw-peersch, van ghedaente langhworpigh krom, als langhe Kauwoorden: de Italiaenen heetense Melantzana, die van Malta Bringeen, ghelijck een blauw geslaghen oogh in hun Arabisch taele ghenoemt pleeg te worden.

Swarte Dol-Appelen, van den selven Rauwolfius vermaent, van de Mooren Bathleschain ghenoemt, in ’t Latijn Melanizanae nigrae, zijn tweederley: de eene vrucht is langh ende hoogh; de ander is rondt; beyde nu swart, nu bruyn; met een gladde blinckende schorsse: de welcke beter is ghesoden oft ghebraden dan rauw, als Avicenna oock schrijft.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dese Appelen oft Verangenes zijn koudt ende vochtigh, ghelijck de Kauwoorden: ende en hebben in de medicijne gheen ghebruyck, maer worden in Sicilien ende in Candien, Malta ende Afrijcken voor een spijse ghebruyckt, in d’asschen oft op den rooster ghebraden, eerst met Olie, Peper ende Soudt vervult zijnde. Die van Toledo in Spaegnien eten de selve met vleesch ghesoden, ende stroyen daer kaes over: sy leggense oock in Azijn, ende bewaerense den heelen winter door. Sommighe siedense eerst in water oft wey wel morw, ende snijdense dan in stucken oft schijven, ende etense in salaet met Olie, Azijn ende Peper. Andere doen de schelle af: ende snijdense dan in ronde sneden, ende siedense in water: daer nae roosten sy de selve met meel ende boter oft olie, ende stroyender peper-poyer ende soudt op. Sulcke spijse verweckt seer tot bijslaepen, om datse winden maeckt: maer sy doet in ’t lijf selve veele quade vochtigheden groeyen, ende veroorsaeckt verstoptheydt, hooftsweeren, droefheydt, swaermoedighe droomen, ende ten laetsten langhdurende kortsen.

HET XXXI. KAPITTEL.

Van Veranges of dolle appelen, aubergine. (Solanum melongena)

Gedaante.

De appels die Mala insana op het Latijns heten, dat is dolle appelen, groeien aan een laag kruid wat een kort steeltje heeft en met weinig takken of zijsteeltjes begaafd is, maar de bladeren zijn breed, groter, ruwer, gerimpelder, dikker en witter dan de bladeren van nachtschade en aan de kanten rondom wat gesneden en lijken enigszins op kleine klisbladeren, de bloempjes zijn mooi witachtig of paarsachtig van kleur en als een stralende ster geschikt die in het midden gele draadjes hebben. De vrucht komt in een kelkvormige knop voort die met een tamelijk lang steeltje nederwaarts afhangt en deze vrucht is soms langwerpig en lijkt op een kippenei van grootte en gedaante, soms zo rond als een appel en soms wit, maar meestal paars blauwachtig. [751]

Plaats.

Dit is ook een vreemd gewas zowel in Frankrijk als in Duitsland, dan in Egypte groeit het overal op de zandachtige velden en komt soms ook vanzelf voort en daar worden de vruchten of appelen wel tweemaal of driemaal groter dan in Frankrijk of Duitsland zoals Petrus Bellonius in het tweede boek van zijn bijzondere aanmerkingen betuigt.

Tijd.

Het is een kruid dat elk jaar opnieuw gezaaid moet worden en omtrent de winter versterft, als het in de lente gezaaid is krijgt het in de herfst zijn rijpe vruchten.

Naam.

In deze landen is dit gewas met de Franse naam verangenes bekend, dan die Fransen noemen het ook pommes d’amour zoals de gouden appelen ook plegen te heten, in Spanje heet het ook verangenes, in Duitsland Melantzan en Dollopfel, in Lombardije melongena en in het land van Toscana peranciani, als Matthiolus zegt, andere noemen het melanzana. Dan de Latijnse naam is Mala insana, dat is dolle appels. De voor vermelde Bellonius houdt dat voor de Malinathalla van Theophrastus. Dan van de Malinathalle schrijft dezelfde Theophrastus aldus: ‘Op zandachtige plaatsen (in Egypte) niet ver van de Nijl groeit een aardgewas Malinathalle genoemd die rond van vorm is en zo groot als een mispel en zonder kern, het geeft bladeren uit als die van Cypeiros. Deze dingen (te weten de wortel van Lotus, Corsium genoemd en Malinathalla) worden van de inwoners van die landen verzameld en met gerst gekookt of anders bereid en dan worden ze bijster zoet van smaak en dienen voor een spijs die men op het eind van de maaltijden op de tafels pleeg te brengen’. Welke woorden merkelijk betonen dat deze onze Verangenes of dolle appels geenszins voor de Malmathalla te houden zijn, maar er wel zeer van verschillen. Want deze vrucht of appel wordt groter dan een mispel en de bladeren lijken geenszins op die van Cypeirus of Cyperus (dat is wilde galigaan).

Aard, kracht en werking.

Op welke manier dat deze appelen bereid of gaar gemaakt worden en gegeten, ze zijn kwaad van sap en geven geen of heel weinig voedsel.

Nochtans, zoals dezelfde Bellonius betuigt, in Egypte worden deze verangenes onder de as gebraden of in water gekookt of ook gebakken of geroosterd bijna dagelijks in alle maaltijden gegeten.

Hermolaus Barbarus schrijft dat ze met olie, zout en peper als kampernoelies bereid en gegeten plegen te worden.

BIJVOEGING.

Al smen deze verangenes of verangena (zo ze in Spanje te Toledo genoemd worden) zaaien wil dat moet men in de lente doen, te weten in vette en goed gezuiverde aarde op een plaats die goed in de zon staat omdat ze geen koude verdragen kunnen en begeren dezelfde teelt van de komkommers. De stelen zijn rond en omtrent zeventien cm hoog en daaraan groeien brede zwartgroene bladeren en daartussen groeien de bloempjes op korte steeltjes, de grote rondachtige lange appels of vruchten zijn binnen vol zaad en van kleur sommige kastanjebruin en sommige wit of geelachtig, sommige donker paars. De wortel is vezelachtig. Het zaad is geelachtig of ook zwartachtig en bruin.

Andere verandering. Men vindt deze soort met doornachtige bladeren ook met vruchten als kolokwint. Bellonius heeft ze in de zandachtige gronden van Egypte zien groeien met rode, witte en langwerpige of ronde vruchten. In Syrië heten ze op het Arabisch melongena of bedengia en zijn daar drievormig, schrijft Rauwolfius, want sommige vruchten zijn asgrauw, sommige geel en sommige blauwpaars en van gedaante langwerpig krom als lange kauwoerden, de Italianen noemen ze melantzana en die van Malta bringeen net zoals een blauw geslagen oog in hun Arabisch taal genoemd plag te worden.

Zwarte dol appels zijn van dezelfde Rauwolfius vermaand en van de Moren bathleschain genoemd, in het Latijn Melanizanae nigrae, zijn tweevormig, de ene vrucht is lang en hoog en de ander is rond, beide nu zwart of bruin en met een gladde blinkende schors die beter is gekookt of gebraden dan rauw, als Avicenna ook schrijft.

Aard, kracht en werking.

Deze appelen of Verangenes zijn koud en vochtig net zoals de kauwoerden en hebben in de medicijnen geen gebruik, maar worden in Sicilië en in Kreta, Malta en Afrika voor een spijs gebruikt en in de as of op het rooster gebraden en zijn eerst met olie, peper en zout gevuld. Die van Toledo in Spanje eten die met vlees gekookt en strooien er kaas over, ze leggen ze ook in azijn en bewaren ze de hele winter door. Sommige koken ze eerst in water of wei goed murw en snijden ze dan in stukken of schijven en eten ze in salade met olie, azijn en peper. Andere doen de schil er af en snijden ze dan in ronde sneden en koken ze in water en daarna roosteren ze die met meel en boter of olie en strooien er peperpoeder en zout op. Zulke spijs verwekt zeer tot bijslapen omdat ze winden maakt, maar ze laat in het lijf zelf vele kwade vochtigheden groeien en veroorzaakt verstopping, hoofdpijnen, droefheid, zwaarmoedige dromen en tenslotte langdurende koortsen.

HET CXXX. CAPITEL.

Van Gulden-Appelen.

Ghedaente.

Het ghewas, dat de Gulden-Appelen voortbrenght, heeft ronde steelen, dry voeten hoogh, oft hoogher, in veele sijd-tacken verdeylt, vol sap, haest nedervallende, dat is slap oft onsterck: daer aen wassen overvloedighlijcken veele bladeren, die op veele plaetsen diep ghesneden zijn, soo dat haer besondere deelen bijnae als de bladeren van Agrimonie verdeylt ende ghekerft schijnen te wesen: onder dese bladeren komen gheele bloemkens voort; ende daer nae volghen ronde vruchten, met diepe kervinghen, ribben oft voren ghestreept, soo groot als een tamelijck Appelken, rijp gheworden zijnde schoon roodt oft met een goudt-geele verwe blinckende; met veel vocht margh als met sap vervult: daer tusschen schuylt het saedt.

Dit gantsch ghewas heeft eenen swaeren ende stercken stinckende seer seldsamen reuck, ende is heel uyt den groenen witachtighe van verwe, ende wat ruygh.

Plaetse.

Men saeyt dit cruydt somtijdts in de hoven.

Tijdt.

Dese Gulden-Appel krijgt in ’t selve iaer dat hy ghesaeyt wort, volkomen bloemen ende vruchten, die in den Herfst rijp worden.

Naem.

De Nederlanders noemen de vrucht van dit ghewas Gulden-Appel; de Hooghduytschen Goltopfel; de Fransoysen Pommes d’amour; de Italiaenen Pomi di oro; in ’t Latijn heetense Aurea mala. Sy verschillen nochtans veel van die Aurea mala oft Gulden-Appelen, daer de Poëten af spreken, segghende, dat sy in de hoven der dochteren van Hesperus wiesen; welcke hoven van eenen Draeck bewaert wierden, die van Hercules omghebroght is, als de selve verzieren.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dese Appelen mitsgaders het gantsch cruydt, zijn verkoelende van aerd, doch niet soo seer als de Mandragora.

Sommighe eten de selve Gulde-Appelen met Peper, Olie ende Soudt, gaer ghemaeckt zijnde. Dan sy gheven het lichaem wel wat voedsels, maer dat selve is heel weynigh, ende quaedt oft bedorven, ende tot de ghesondtheydt gheensins streckende.

BIIVOEGHSEL.

In de hoven van dese landen worden dese Gulde-Appelen om haer fraeyigheydt wille meer dan om haeren goeden reuck oft smaeck onderhouden. De geelachtighe bloemen wassen op korte steelkens vijf oft ses by een. De appelen zijn sommighe roodt, sommighe bleeck gheel, oft witachtigh, somtijdts soo groot als eenen Aranie-appel; somtijdts ghevoort ende ghestreept; somtijdts oock gantsch sonder strepen. De wortelen van dit ghewas zijn langh ende gheveselt.

Veranderinghen. In onse hoven, seydt Lobel, komt een andere soorte van Gulden appelen voort van Spaensch saedt, hebben recht opstaende steelkens, anderhalven voet hoogh, de voorseyde in alles ghelijck, maer kleyner. Somtijdts zijn de bloemen van vijf breede, somtijdts van veel meer, doch smalle, bladerkens ghemaeckt.

Het bloeyt in Hoymaendt ende Oogstmaendt; ende heet te Milanen in Italien Pomum Indum ende Tumatle: ende wordt ghelooft uyt een eylandt van West-Indien ghebroght te zijn. Gesnerus noemt het Solanum pomiferum: andere houden het voor het Lycopersicum van Galenus. Lobel twijffelt oft dit het Glaucium van Dioscorides niet en soude moghen wesen: want het heeft de greynkens met de Mandragora, Nachtschade ende Geelen Heul. Het heet in de Apoteken Pomum amoris ende Pomum aureum; in Vranckrijck somtijdts Pommes d’orees; in Enghelandt Gold appel. Eenighe rekenen dit voor een gheslacht van Malinsana oft Dul-Appelen. Andere segghen dat het een soorte van Papas is, dat wy by de Indische cruyden beschrijven.

Beneffens dese Gulden-Appelen isser noch eenen anderen Gulden-Appel in onse tijden bekent gheweest, daer Dodoneus in ‘t 4. Capitel van sijn 28. Boeck van handelen sal.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Om dat sommighe ghelooven, dat dit cruydt alle de krachten heeft die het Glaucium van Dioscorides toegheschreven zijn, sullen wy die beyde uyt Lobel beschrijven. “Tsap van dit ghewas, seydt hy, is seer nut voor de ghene die loopende ooghen met eenighe hitte beginnen te krijgen; ende het en verdrijft niet alleen ’t ghewelt van de overvallende vochtigheydt, maer het matight oock de hitte, ghelijck dickwijls versocht is gheweest. Jae ’t is oock seer goedt tegen ’t wildt vier. Daerom wordt dat oock voor te seer koudt ende te verdoovende ghehouden, selfs als ’t ghestooten is: maer ’t sap dat ghestooten wordt uyt de ghebrande tackskens, die in Syrien ende heete landen groeyen, mach misschien onstercker zijn, ende oock dicker ende hooger van verwe. Want het sap, sonderlinge van de Appels, is waterachtigh, dun ende geelachtigh, ghelijck dat van de Meloenen. By nae soodanighe krachten hadde het Glaucium oock: ’t welck (als Galenus seydt) van nature t’samen-treckende is, met eenighe walginghe, ghemerckt dat soo seer verkoelt, dat het alleen ’t wildt vier, (als het niet te seer krachtigh en is) kan ghenesen. Het is ghemaeckt uyt een waterachtighe ende aerdachtighe stoffe, die beyde koudt zijn, maer niet ten uytersten. De bladers van Glaucium (seydt Dioscorides) worden ghedaen in eenen aerden pot, ende soo ghestelt in eenen laeuwen oven, tot datse verflenscht zijn: daer nae wordense ghestooten, ende ’t sap uytghedouwt: ’t welck ghebruyckt wordt om de ghebreken van de ooghen te verkoelen.

Den stercken stinckenden reuck van dese Gulden-Appelen geeft ghenoegh te kennen, hoe onghesondt ende quaedt datse gheten zijn: al is het saecke datse in Italien veel ghegheten worden, als den selven Lobel betuyght.

Dan de selve Appelen in Olie ghesoden, oft voor de heete Sonne eenen tijdt langh ghestelt, ghenesen de schorftheydt.

HET CXXX. KAPITTEL.

Van gouden appelen, tomaat. (Solanum lycopersicum)

Gedaante.

Het gewas dat de gouden appels voortbrengt heeft ronde stelen die negentig cm hoog zijn of hoger en in vele zijtakken verdeeld en vol sap, ze vallen gauw naar beneden, dat is slap of zwak en daaraan groeien overvloedig vele bladeren die op vele plaatsen diep gesneden zijn zodat hun aparte delen bijna als de bladeren van Agrimonia verdeeld en gekerfd schijnen te wezen en onder deze bladeren komen gele bloempjes voort en daarna volgen ronde vruchten die met diepe kerven, ribben of voren gestreept zijn en zo groot als een tamelijk appeltje en als ze rijp geworden zijn mooi rood of met een goudgele kleur blinken en met veel vochtig merg als met sap vervult en daartussen schuilt het zaad.

Dit gans gewas heeft een zware en sterke stinkende zeer zeldzame reuk en is heel uit het groene witachtig van kleur en wat ruig.

Plaats.

Mens zaait dit kruid soms in de hoven.

Tijd.

Deze gouden appel krijgt in hetzelfde jaar dat het gezaaid wordt volkomen bloemen en vruchten die in de herfst rijp worden.

Naam.

De Nederlanders noemen de vrucht van dit gewas gulden-appel, de Hoogduitsers Goltopfel, de Fransen pommes d’amour, de Italianen pomi di oro, in het Latijn heet het Aurea mala. Ze verschillen nochtans veel van die Aurea mala of gouden appelen daar de poëten van spreken en zeggen dat ze in de hoven van de dochters van Hesperus groeiden welke hoven van een draak bewaard werden die van Hercules omgebracht isz zoals die versieren.

Aard, kracht en werking.

Deze appels met het gans kruid zijn verkoelend van aard, doch niet zo zeer als Mandragora.

Sommige eten die gouden appels met peper, olie en zout als het gaar gemaakt is. Dan ze geven het lichaam wel wat voedsel, maar dat is heel weinig en kwaad of bedorven en strekt geenszins tot de gezondheid.

BIJVOEGING.

In de hoven van deze landen worden deze gouden appels vanwege hun fraaiheid meer dan om hun goede reuk of smaak onderhouden. De geelachtige bloemen groeien op korte steeltjes met vijf of zes bijeen. De appelen zijn sommige rood, sommige bleek geel of witachtig en soms zo groot als een oranjeappel, soms gevoord en gestreept en soms ook gans zonder strepen. De wortels van dit gewas zijn lang en gevezeld.

Veranderingen. In onze hoven, zegt Lobel, komt een andere soort van gouden appelen voort van Spaans zaad en dat heeft rechtopstaande steeltjes van vijf en veertig cm hoog die de voor vermelde in alles gelijk is, maar kleiner. Soms zijn de bloemen van vijf brede en soms van veel meer, doch smalle bladertjes gemaakt.

Het bloeit in juli en augustus en heet te Milaan in Italië pomum Indum en tumatle en men geloofd dat het uit een eiland van West-Indië gebracht is. Gesnerus noemt het Solanum pomiferum en andere houden het voor het Lycopersicum van Galenus. Lobel twijfelt of dit het Glaucium van Dioscorides niet zou mogen wezen want het heeft de zaden met de mandragora, nachtschade en gele heul. Het heet in de apotheken Pomum amoris en Pomum aureum, in Frankrijk soms pommes d’orees, in Engeland gold appel. Enige rekenen dit voor een geslacht van Malinsana of dulle appelen. Andere zeggen dat het een soort van Papas is dat we bij de Indische kruiden beschrijven.

Naast deze gouden appels is er noch een andere gouden appel in onze tijden bekend geweest daar Dodonaeus in het 4^de kapittel van zijn 28^ste boek van handelen zal.

Aard, kracht en werking.

Omdat sommige geloven dat dit kruid alle krachten heeft die het Glaucium van Dioscorides toegeschreven zijn zullen we die beide uit Lobel beschrijven. ‘Het sap van dit gewas, zegt hij, is zeer nuttig voor diegene die lopende ogen met enige hitte beginnen te krijgen en het verdrijft niet alleen het geweld van de overvallende vochtigheid, maar het matigt ook de hitte als dikwijls onderzocht is geweest. Ja het is ook zeer goed tegen het wild vuur. Daarom wordt dat ook voor te zeer koud en te verdovend gehouden, zelfs als het gestoten is, maar het sap dat gestoten wordt uit de gebrande takjes die in Syrië en hete landen groeien mag misschien zwakker zijn en ook dikker en hoger van kleur. Want het sap en vooral van de appels is waterachtig, dun en geelachtig als dat van de meloenen’. Bijna zodanige krachten had het Glaucium ook wat (als Galenus zegt) dat van nature tezamen trekkend is met enige walging, gemerkt dat het zo zeer verkoelt dat het alleen het wild vuur (als het niet te zeer krachtig is) kan genezen. Het is gemaakt uit een waterachtige en aardachtige stof die beide koud zijn, maar niet tot het uiterste. De bladeren van Glaucium (zegt Dioscorides) worden in een aarden pot gedaan en zo in een lauwe oven gesteld totdat ze verflenst zijn en daarna worden ze gestoten en het sap uitgeduwd wat gebruikt wordt om de gebreken van de ogen te verkoelen.

De sterke stinkende reuk van deze gouden appels geeft genoeg te kennen hoe ongezond en kwaad dat ze gegeten zijn al is het zaak dat het in Italië veel gegeten worden zoals dezelfde Lobel betuigt.

Dan die appels in olie gekookt of voor de hete zon een tijd lang gesteld genezen de schurft.

HET XXXII. CAPITEL.

Van Appelen van Ethopien oft Mala Aethiopica.

Ghedaente.

De Appelen, diemen Mala Aethiopica noemt, verschillen veel van de Dul-Appelen, die wy in ’t voorgaende Capitel beschreven hebben. Want het ghewas dat de selve voort-brenght, staet overeynd, met eenen rechten steel, die somtijdts anderhalve voet hoogh is, in twee oft dry sijd steelkens verdeylt: daer aen wassen breede bladeren, uyt de witten groenachtigh, hoeckigh, hardachtigh, van haer middel zenuwe oft ribbe ettelijcke korte doornkens uytghevende: de bloemkens wassen langhs de steelkens, ende zijn witachtigh, van ses bladerkens ghemaeckt: in ’t midden van de welcke wat geelachtighe draeykens staen: daer nae volght de Vrucht, die rondt is, ghestreept, oft ghevoort, kleyner ende harder dan den Gulden-Appel, schoon roodt van verwe, als sy rijp is: op ’t sop van de welcke een kleyn beworp oft scheysel van een ander Appelken staet, dat oock roodt is, maer wat bleecker oft lichter van verwe.

Plaetse.

Dese Appelen zijn oock vremt in dese Nederlanden. Dan het saedt van de selve is hier eerst [752] uyt Spaegnien ghebroght van Mevrouw Christine Bertolff, weduwe van den wijt-vermaerden Heere Joachin Hopper.

Tijdt.

Dit cruydt heeft te Colen seer traeghlijck, doch van ’t selve iaer dat het ghesaeyt was, volkomen bloemen ende rijpe vruchten ghekreghen.

Naem.

Men noemt dit ghewas Appel van Ethiopien, in ’t Latijn Malum Aethiopicum, om datmen ghelooft, dat het uyt Ethiopien, dat is swarte Moorenlandt, eerst in Spaegnien ghebroght, ende van daer voort in andere landen overghesonden is geweest, oft niet, dat en soude ick niet konnen versekeren. Immers met de Malinathalla, van de welcke wy in ’t voorgaende Capitel uyt Theophrastus vermaent hebben, en komt het oock geensins over een: want het en heeft gheen bladeren als die van de Cyperus oft Wilden Galigaen, sulcks als die van de Malinathalla beschreven worden te zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Men seydt, dat dese Appelen van Ethiopien, in het vleesch-sop met Sout ende Peper ghesoden zijnde, voor spijse ghehouden ende ghegheten worden; ende dat sy soo quaedt van sap oft voedsel niet en zijn als de Dul-Appelen oft de Gulden-Appelen: ende dat om dieswille dat sy harder van stoffe zijn, ende langher bewaert konnen worden, ende niet soo haest en bederven, als de voorseyde Gulde oft Dulle Appelen. Nochtans en hebben dese Appelen van Ethiopien oock gheen goedt oft heel onschadelijck sap in haer, ende en gheven het lichaem niet veel voedsels.

BIIVOEGHSEL.

Sommighe houden dit ghewas voor een soorte van Gulden-Appel: dan het is in dese landen niet seer bekent, ende selden ghesien: daerom sullen wy hier noch een dierghelijck ghewas uyt Lobel beschrijven.

Peper van Guineen, van Lobel Solanum pomiferum herbariorum gheheeten, als ofmen seyde Nascaye met Appelkens, en heeft gheen dorenkens oft stekelinghen aen de steelen. De vrucht oft appel is roodt, seer lustigh om sien, ende bijkants ghelijck den Gulden-Appel: de bladers zijn grooter dan die van Nascaye, die van Geel Bilsen-cruydt ghelijck. De bloemkens zijn als die van de Hof-Nascaye. Het is oock een somer-cruydt.

Papas van West-Indien soude oock by dese cruyden ghestelt moghen worden, om de ghelijckenisse van bladeren die dat met de Appelen van Ethiopien oft met de Gulden-Appelen heeft: dan dat selve sal hier nae by de Indische cruyden beschreven worden.

HET XXXII. KAPITTEL.

Van appels van Ethiopië of Mala Aethiopica. (Solanum aethiopicum)

Gedaante.

De appelen die men Mala Aethiopica noemt verschillen veel van de dolle appels die we in het voorgaande kapittel beschreven hebben. Want het gewas dat die voortbrengt staat met een rechte steel overeind die soms vijf en veertig cm hoog is en in twee of drie zijsteeltjes verdeeld is en daaraan groeien brede bladeren die uit het witte groenachtig, hoekig en hardachtig zijn en van haar middenzenuw of rib ettelijke korte doorntjes uitgeeft, de bloempjes groeien langs de steeltjes en zijn witachtig en van zes bladertjes gemaakt, in het midden er van staan wat geelachtige draadjes en daarna volgt de vrucht die rond is, gestreept of gevoord en kleiner en harder dan de gouden appel en mooi rood van kleur als ze rijp is met op de top er van staat een klein beworp of scheiding van een ander appeltje dat ook rood is, maar wat bleker of lichter van kleur.

Plaats.

Deze appels zijn ook vreemd in deze Nederlanden. Dan het zaad van die is hier eerst [752] uit Spanje gebracht van mevrouw Christine Bertolff, weduwe van de wijdt vermaarde heer Joachin Hopper.

Tijd.

Dit kruid heeft te Keulen zeer traag doch in hetzelfde jaar dat ze gezaaid was volkomen bloemen en rijpe vruchten gekregen.

Naam.

Men noemt dit gewas appel van Ethiopië, in het Latijn Malum Aethiopicum, omdat men geloofd dat het uit Ethiopië, dat is zwarte Morenland, eerst in Spanje gebracht en vandaar voort in andere landen overgezonden is geweest of niet, dat zou ik niet kunnen verzekeren. Immers met de Malinathalla waarvan we in het voorgaande kapittel uit Theophrastus vermaand hebben komt het ook geenszins over een want het heeft geen bladeren als die van de Cyperus of wilde galigaan, zulks als die van de Malinathalla beschreven worden te zijn.

Aard, kracht en werking.

Men zegt dat deze appels van Ethiopië in het vleessap met zout en peper gekookt voor spijs gehouden en gegeten worden en dat ze niet zo slecht van sap of voedsel zijn als de dolle appels of gouden appels en dat omdat ze harder van stof zijn en langer bewaard kunnen worden en niet zo gauw bederven als de voor vermelde gouden of dolle appels. Nochtans hebben deze appels van Ethiopië ook geen goed of heel onschadelijk sap in zich en geven het lichaam niet veel voedsel.

BIJVOEGING.

Sommige houden dit gewas voor een soort van gouden appel, dan het is in deze landen niet zeer bekend en zelden gezien en daarom zullen we hier noch een diergelijk gewas uit Lobel beschrijven.

(Aframomum melegueta) Peper van Guinee is van Lobel Solanum pomiferum herbariorum genoemd alsof men nachtschade met appeltjes zei en heeft geen dorentjes of stekeltjes aan de stelen. De vrucht of appel is rood en zeer lustig om te zien en bijna gelijk de gouden appel, de bladeren zijn groter dan die van nachtschade en die van geel bilzekruid gelijk. De bloempjes zijn als die van de hof nachtschade. Het is ook een zomerkruid.

(Solanum tuberosum) Papas van West-Indië zou ook bij deze kruiden gesteld mogen worden vanwege de gelijkenis van bladeren die dat met de appels van Ethiopië of met de gouden appels heeft, dan dat zal hierna bij de Indische kruiden beschreven worden.