Dictamnus

HET XXIV. CAPITEL.

Van de Fraxinella.

Gheslachten.

De Fraxinella schijnt tweederhande te wesen, hoe wel daer seer luttel onderscheydt in is: want sy en verschillen van den anderen nerghens in meer dan in de grootte van de bladeren, ende in de verwe van de bloemen.

Ghedaente.

1. De eerste soorte van Fraxinella gheeft uyt haere wortel verscheyden ronde steelkens, omtrent anderhalven voet langh, oft hoogher, nae beneden met bladeren, ende nae boven met bloemen gheschicktelijck d’een boven d’ander gevoeght staende, verciert. De bladeren zijn langhworpigh, veel te samen aen een steelken oft ribbeken vereenight, die van de Soete-wortel oft Soet-hout gelijckende, veel kleyner dan die van den Esschenboom: elck bladt bijsonder is nochtans korter, harder, ende spitser oft scherper van voren, dan die van het Soet-hout. De verwe van de bloemen is bleeck-rood purpurachtigh, bijnae als die van de Wilde Maluwe; dan haer ghedaente is anders: want uyt het midden van vijf ghemeynlijck gevoorde oft gestreepte bladerkens, van de welcke de bovenste langhachtigh zijn, hanghen ettelijcke ghekromde hayrs-ghewijse draeykens af, bijnae de ghedaente van een baerdeken hebbende. Den reuck van dese bloemen is swaer ende onlieffelijck, iae nae den Bock stinckende. Den selven reuck blijft oock in de haeuwkens oft saedt-huyskens die nae de bloemen volgen. Voorts soo is het te weten, dat dese haeuwkens gemeynlijck vijf te samen van elcke bloeme voortkomen, van ghedaente rouw, oneffen ende wat roodachtigh van verwe zijn: daer in scherp, rond, swart ende blinckende saedt, kleyner dan dat van de Pioene, oft oock van den Lentiscus. De wortelen zijn uyt eenen oorsprongh oft knobbelachtigh beginsel in verscheyden langhworpighe deelen verspreydt, wit, gelijfvigh, ende in ’t midden een dunne zenue hebbende: van smaeck wat bitterachtigh, met eenige niet wel merckelijcke scherpigheydt daer by ghevoeght.

2. De Andere soorte heeft grooter, groener, harder ende spitser bladeren, ende bovendien een weynighsken roodachtigher bloemen dan de voorgaende; de welcke veel swarter oft donckerer groen ende sachter oft niet soo hard, ende oock wat stomper van voren oft botter bladeren pleegh te hebben. Anders en verschillen sy van den anderen nerghens in.

Plaetse.

In Italien, Oostenrijck ende Hongarijen, ende oock in Hooghduytschlandt wast de Fraxinella ghenoegh in ’t wildt, op de berghen ende heuvelen, doch in slijckachtighen ende steenachtighen grond. Hier in Nederduytschlandt wordt sy in de hoven onderhouden.

Tijdt.

Fraxinella bloeyt in de Braeckmaendt; dan het saedt komt veel laeter voort.

Naem.

De nieuwe Cruydt-beschrijvers hebben dit ghewas den naem van Fraxinella op ’t Latijnsch gegeven: meest allegader heetense op ’t Griecks Chamaemelion; welcke naemen soo veel beteeckenen als Leeghe oft Kleyn Esschen oft Esschen-cruydt; in onse tael houdt het den Latijnschen naem Fraxinella. De Apotekers noemen ’t Diptamum; ende pleghen de wortelen daer van dickwijls in stede van den oprechten Dictamnus te gebruycken: daerom wordt het oock van sommige Pseudodictamnum ende Dictamnum album gheheeten. Dan dat het gheenen oprechten Dictamnus en is, dat is nu ter tijdt een ieder soo bekent, dat het noodeloos soude wesen, eenighe woorden te ghebruycken om dat te wederlegghen, oft voor valsch te bethoonen. Het is oock blijckelijck ghenoegh dat het gheen Pseudodictamnum van Dioscorides en is. [564]

Tragium primum. Maer oft het een soorte van Tragium van de ouders is oft niet, dat en schijnt soo klaerlijck niet te blijcken: want het heeft met het Tragium, in sonderheydt met het Eerste, eenighe ghelijckenisse, soo my dunckt: gemerckt dat het Eerste Tragium (aengesien Dioscorides twee soorten van Tragium bekent, ende beschreven heeft) van bladeren, roeden oft steelen, ende oock van vruchten den Lentiscus gelijck is; maer is in alles kleyner dan die ende gheeft een sap van sich de Gomme gelijckende: ende wast alleen in het Eylandt Candien oft Creta.

‘Tselve betuyght Plinius oock in het 13.capitel van sijn 27.boeck, segghende aldus: Tragonis oft Tragium wast alleen aen den Zeekant van het eylandt Candien, den Lentiscus (hoe wel sommighe boecken qualijck hebben Iunipero, in stede van Lentisco) van saedt, bladeren ende tacken ghelijck: het sap daer van, dat melckachtigh is, ende soo dick als Gomme wordt, oft oock het saedt van ’t selve, van buyten op de wonden geleyt, kan alle stekelige ende scherpe doornen ende dierghelijcke dingen daer uyt halen, ende ten voorschijn doen komen. Aengaende alle dese beschrijvinghen van het Tragium primum, soo soude onse Fraxinella daer mede seer wel over een moghen komen: want sy gelijckt den Lentiscus oock soo wel van bladeren als het Soet-hout, ende heeft den reuck van den Bock, die in ’t Griecks Tragos genoemt zijnde, den oorsprongh van den naem Tragium schijnt geweest te zijn. Dan ghemerckt de Fraxinella geen heestere en is, gelijck het Tragium beschreven wordt, ende daer-en-boven geen bezien oft vruchten voort en brenght als den Lentiscus, maer haeuwkens daer het saedt in besloten light, ende bovendien gheen aenwassende tackskens en heeft, ende dat noch meer is, gheen sap oft gommachtigen traen van sich vloeyende en geeft; daerom dunckt my, datmen dese onse Fraxinella geensins voor het Tragium, maer voor eene gantschelijck ander ghewas behoort te houden: ende dat sy van het Tragium verscheyden van gheslachten is, iae van de ouders niet bekent oft immers niet gebruyckt, maer veronachtsaemt oft vergheten is gheweest. Dese mijne meyninghe wordt bevestight door ’t gene dat Bellonius in het eerste boeck van sijn Vremde Aenmerckingen verhaelt, segghende dat het Tragium in het Eylandt Candien van hem aen de loopende wateren wassende ghevonden is gheweest, ende dat met geele bloemen; sulcks als onse Fraxinella gheensins niet en is; want sy wast geerne op berghachtighe gewesten, ende niet aen de water-stroomen: ende bovendien soo heeft sy roode bloemen: waer uyt het onderschil, dat tusschen het Tragium ende onse Fraxinella is, merckelijcken ende blijckelijck ghenoegh schijnt te wesen.

Aerd.

De wortel van de Fraxinella verwarmt ende verdrooght in den tweeden graed, ende is verteerende, verdrijvende, dun makende, ende openende van aerd.

Kracht ende Werckinghe.

De wortel van Fraxinella doet de maendt-stonden voortkomen, ende doet ghemackelijck pissen: vervoordert ende verlicht het baren oft de verlossinghe van kinde: sy doet de nae-geboorte af komen, ende iaeght die uyt den lijve: is oock seer bequaem om alle koude ghebreken des Moeders te beteren. Men seydt oock datse seer behulpigh is den ghenen die een quaede maghe hebben, ende oock die engh van borst zijn, oft hunnen adem niet wel verhaelen en konnen.

Sommige schrijven oock, dat de selve wortel seer krachtigh ende goedt is teghen de steken oft beten van allerhande beesten, iae oock van de vergiftighe dieren; oock teghen alle doodelijcke ende fenijnighe drancken; ende voorts teghen den voortgangh oft besmettelijckheydt van de pestige sieckten. Ende daerom raeden sy een ieder datmense by alle soorten van Theriakelen ende dierghelijcke menghelinghen voeghen soude.

BIIVOEGHSEL.

De bloemen van dit ghewas zijn seer schoon om aen te sien, eenen tros van anderhalven palme oft langher besettende, eenighsins die van de Affodille ghelijckende, maer bleeck purpur van verwe. Het is somtijdts min, somtijdts meer rieckende; eerst niet onbehaeghlijck, daer nae al te sterck, harstachtigh oft peckachtigh, iae solferachtigh. De steelen, bloemen ende haeuwen zijn somtijdts heel klam ende vet om aen te raecken. De wortels zijn wit ende veel, vast in malkanderen hanghende, soo dick als een kleynen vingher; de welcke wy uyt-ghetrocken hebben, seydt Lobel, vol stinckende ende geel lijmachtigh sap, dat vast aen de vinghers kleeft; welcke gomme de groene ende blaeuwachtighe vlieghen schijnen te volghen: ghelijck dit heel cruydt dat eyghens heeft, dat het veel van de mieren gequelt wordt: daerom moetmen ’t met kalck bestroyen: ’t welck in andere cruyden oock ghedaen pleegh te worden. Plinius ghelijckt dit cruydt met den Terebinthus. Het soeckt eenen vetten ende wel gheoeffenden grond, ende daer toe neerstigheydt, om te besproeyen ende voor de koude van de locht te bewaeren. “Tselve cruydt heeft, niet teghenstaende veele redenen die daer tegen strijden, den naem Tragium, nae sijnen stanck, ende Paeonia mascula, nae de krachten die het heeft teghen de vallende sieckte: ende om dat het de schichten uyt de wonden haelt, heetet Valschen Diptam, Witten Diptam, Dictamnos albus, Pseudo-dictamnum nothum; in ’t Fransch Diptam bastard; in ‘t Italiaensch Dittamo ó Dictamo bianco ende Frassinella del volgo; in ’t Hooghduytsch Aschwurtz, dat is Esschen-cruydt.

Fraxinella met sneeu-witte bloemen is van Clusius in de bosschen omtrent Franckfort gevonden, de ghemeyne Fraxinella anders gantsch ghelijckende in haer heele ghedaente.

Andere veranderinghe van Fraxinella. Den selven Clusius heeft in Oostenrijck ende Hongarijen noch twee verscheyden soorten van Fraxinella ghevonden. Eene die hoogher opschiet, ende een langer adere van bloemen krijght, die oock donckerer peersche bloemen, ende swarter oft bruyner bladeren heeft. Ende een Andere die veel leegher is, ende een korter adere van bloemen heeft; ende bleecker roode bloemen, ende groener oft niet soo bruyne bladeren. De Hongheren noemense beyde Dictamus ende Zarvas fiu. Oft dit een Siciliana is, kan ick niet versekeren: want hy schrijft dat de Italiaenen een soorte van Androsaemum die Dodoneus beschrijft, oock Siciliana heeten.

Lobel vermaent oock van een Fraxinella die kleyner bladeren heeft: dan men seydt dat sy door verplanten soude konnen geworden zijn: want sy en verschilt van de gemeyne aengaende haer ghedaente niet met allen.

Frassinella van de Italiaenen is van dese onse Fraxinella seer verscheyden, ende is anders niet dan den Salomons seghel, die wy te voren af ghehandelt hebben: want onse Fraxinlla noemen sy Frassinello, als voorseydt is, oft Frassinello del volgo.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Sommighe gheleerde schrijven dit ghewas toe alle de krachten van Dictamnus ende oock van Pioene; ende hier voortijdts, in meest alle de Apoteken zijn die wortelen van het selve voor den Witten Diptamus ghebruyckt geweest.

Water daer de wortel van Fraxinelle in ghesoden is wordt seer nuttelijck gebruyckt, om alle vergiftige quaede beestkens ende onghedierte uyt den lijfve te iagen; als zijn echelen, oor-wormen ende meer andere dierghelijcke.

Dese wortel van binnen genomen, drijft uyt den lijve niet alleen alle vergift, maer oock de rotte ende stinckende vuyligheydt; als daghelijcks in de kinderen versocht wordt, want sy en kan de wormen van den buyck gheheel vernielen ende dooden, van binnen ghenomen zijnde; in sonderheydt met Ruyte ende Rhabarber gegheten.

Het is seer dickwijls bevonden gheweest, dat het saedt van dit ghewas seer nuttelijck gegeven wordt de gene die onderhevigh zijn van de vallende sieckte, alsoo wel als van de Peonie.

Tot den selven eynde wordt de conserve, die van dit saedt ende van ’t cruydt ghemaeckt is, seer nuttelijck ghebruyckt.

‘Tghedistilleert water van dit cruydt inghedroncken is seer goedt teghen de pest ende alle smettelijcke sieckten ende heete kortsen. Die van Venegien ghebruycken ’t selve in de ontstekene oft verhitte ooghen. Te Roomen wordt het verkocht als een goede blancketsel, oft ten minsten om het aensicht wit te maken.

Olie van dese bloemen ghemaeckt, is seer goedt op de leden, die met ’t flercijn ghequelt zijn, ghestreken.

‘Tsaedt, sap oft wortel van dit cruydt, ghenesen de koude pisse, breken den steen in de blase, verwecken de maendt-stonden, en worden een vierendeel loots swaer inghenomen.

Men seydt dat de wilde geyten als sy met pijlen gheschoten zijn, de selve door ’t eten van dese cruyde uyt-drijven: ende men bevindt oock hedensdaeghs dat het saedt, bladers, gomme oft sap, ende oock de wortels van Fraxinella (als Dioscorides van sijn Tragium oock schrijft) de doornen ende splinters, ende alle andere dinghen die in ’t lichaem gesteken zijn, uyt-trecken, daer op gheleydt zijnde.

Galenus schrijft van het Tragium aldus: De bladeren, vruchten ende gomme hebben een treckende ende verteerende kracht; want dit cruydt is van fijne dunne deelen, ende verwarmende in ’t eerste van den derden graed. Oft onse teghenwoordige Fraxinella sulcks is, daer twijffelt Dodoneus seer aen, doch Lobel niet heel.

Men doet dese wortel by de drancken diemen bereydt teghen de inwendighe quetsuren. Sommighe hebbense oock seer nuttelijck ghebruyckt in de pocken, ghevende de selve ‘smorgens nuchteren te drincken met het afsiedsel van Pockhout. Het is een wonderlijcke bate teghen de vallende sieckte (als gheseydt is) ende andere koude ghebreken van de herssenen.

Hindernisse.

De haeuwen ende de bloemen van Fraxinella aengheraeckt oft ghewreven zijnde, veroorsaecken een ieucksel aen de huyt; selfs in heeter landouwen doen sy daer blaeren oft bleyen aen komen. [565]

HET XXIV. KAPITTEL.

Van Fraxinella. (Dictamnus albus)

Geslachten.

Fraxinella schijnt tweevormig te wezen hoewel er zeer weinig verschil in is want ze verschillen van elkaar nergens meer in dan in de grootte van de bladeren en in de kleur van de bloemen.

Gedaante.

1. De eerste soort van Fraxinella geeft uit zijn wortel verschillende ronde steeltjes die omtrent vijf en veertig cm lang of hoger zijn en naar beneden versierd met bladeren en naar boven met bloemen regelmatig de een boven de ander gevoegd staan. De bladeren zijn langwerpig en veel tezamen aan een steeltje of ribje verenigt en die van de zoete wortel of zoethout gelijk en veel kleiner dan die van de essenboom en elk blad apart is nochtans korter, harder en spitser of scherper van voren dan die van het zoethout. De kleur van de bloemen is bleekrood purperachtig en bijna als die van de wilde maluwe, dan haar gedaante is anders want uit het midden van vijf gewoonlijk gevoorde of gestreepte blaadjes waarvan de bovenste langachtig zijn hangen ettelijke gekromde haarvormige draadjes af die bijna de gedaante van een baardje hebben. De reuk van deze bloemen is zwaar en onlieflijk, ja stinken naar de bok. Die reuk blijft ook in de hauwtjes of zaadhuisjes die na de bloemen volgen. Voorts zo is het te weten dat deze hauwtjes gewoonlijk vijf tezamen van elke bloem voortkomen en van gedaante ruw, oneffen en wat roodachtig van kleur zijn waarin scherp, rond, zwart en blinkend zaad zit dat kleiner is dan dat van de pioen of ook van de Lentiscus. De wortels zijn uit een oorsprong of knobbelachtig begin in verschillende langwerpige delen verspreid, wit, stevig en hebben in het midden een dunne zenuw, van smaak wat bitterachtig met enige niet goed merkbare scherpte er bij gevoegd.

2. De andere soort heeft grotere, groenere, hardere en spitsere bladeren en bovendien een wat rodere bloemen dan de voorgaande die veel zwarter of donkerder groen en zachter of niet zo hard en ook wat stomper van voren of bottere bladeren plag te hebben. Anders verschillen ze van elkaar nergens in.

Plaats.

In Italië, Oostenrijk en Hongarije en ook in Hoogduitsland groeit Fraxinella genoeg in het wild op de bergen en heuvels, doch in slijkachtige en steenachtige grond. Hier in Nederduitsland wordt ze in de hoven onderhouden.

Tijd.

Fraxinella bloeit in juni, dan het zaad komt veel later voort.

Naam.

De nieuwe kruidbeschrijvers hebben dit gewas de naam van Fraxinella op het Latijns gegeven en meest allen noemen het op het Grieks Chamaemelion welke namen zoveel betekenen als lage of kleine es of eskruid, in onze taal houdt het de Latijnse naam Fraxinella. De apothekers noemen het Diptamum en plegen de wortelen er van dikwijls in plaats van de echte Dictamnus te gebruiken en daarom wordt het ook van sommige Pseudodictamnum en Dictamnum album genoemd. Dan dat het geen echte Dictamnus is dat is tegenwoordig iedereen zo bekend dat het nodeloos zou wezen enige woorden te gebruiken omdat te weerleggen of voor vals te betonen. Het is ook duidelijk genoeg dat het geen Pseudodictamnum van Dioscorides is. [564]

Tragium primum. Maar of het een soort van Tragium van de ouders is of niet dat schijnt niet zo duidelijk te blijken want het heeft met het Tragium en vooral met het eerste enige gelijkenis, zo ik denk, gemerkt dat het eerste Tragium (aangezien Dioscorides twee soorten van Tragium bekend en beschreven heeft) van bladeren, twijgen of stelen en ook van vruchten de Lentiscus gelijk is, maar is in alles kleiner dan die en geeft een sap van zich die op gom lijkt en groeit alleen in het eiland Candië of Kreta.

Hetzelfde betuigt Plinius ook in het 13^de kapittel van zijn 27^ste boek en zegt aldus: ‘Tragonis of Tragium groeit alleen aan de zeekant van het eiland Kreta die op Lentiscus (hoewel sommige boeken kwalijk hebben Junipero in plaats van Lentisco) van zaad, bladeren en takken gelijk, het sap er van dat melkachtig is en zo dik als gom wordt of ook het zaad er van buiten op de wonden gelegd kan alle stekelige en scherpe doornen en diergelijke dingen er uit halen en te voorschijn laten komen’. Aangaande al deze beschrijvingen van het Tragium primum zo zou onze Fraxinella daarmee zeer goed overeen mogen komen want ze lijkt op de Lentiscus ook zowel van bladeren als het zoethout en heeft de reuk van de bok die in het Grieks Tragos genoemd is en de oorsprong van de naam Tragium schijnt geweest te zijn. Dan gemerkt dat de Fraxinella geen heester is zoals het Tragium beschreven wordt en daarboven geen bessen of vruchten voortbrengt als de Lentiscus, maar hauwtjes daar het zaad in besloten ligt en bovendien geen aangroeiende takjes heeft en dat noch meer is geen sap of gomachtige traan die er van vloeit geeft, daarom lijkt het me dat men deze onze Fraxinella geenszins voor het Tragium, maar voor een gans ander gewas behoort te houden en dat ze van het Tragium verschilt van geslacht is, ja van de ouders niet bekend of immers niet gebruikt maar veronachtzaamd of vergeten is geweest. Deze mijn mening wordt bevestigd door hetgeen dat Bellonius in het eerste boek van zijn vreemde aanmerkingen verhaalt die zegt dat het Tragium in het eiland Kreta van hem aan de lopende wateren groeiend gevonden is geweest en dat met gele bloemen zulks als onze Fraxinella geenszins is, want ze groeit graag op bergachtige gewesten en niet aan de waterstromen en bovendien heeft ze rode bloemen waaruit het verschil dat tussen het Tragium en onze Fraxinella is merkelijk en blijkbaar genoeg schijnt te wezen.

Aard.

De wortel van de Fraxinella verwarmt en verdroogt in de tweede graad en verteert, verdrijft, maakt dun en is openend van aard.

Kracht en werking.

De wortel van Fraxinella laat de maandstonden voortkomen en laat gemakkelijk plassen en bevordert en verlicht het baren of de verlossing van kind en laat de nageboorte afkomen en jaagt die uit het lijf en is ook zeer geschikt om alle koude gebreken van de baarmoeder te verbeteren. Men zegt ook dat ze zeer behulpzaam is diegenen die een kwade maag hebben en ook die eng van borst zijn of hun adem niet goed ophalen kunnen.

Sommige schrijven ook dat deze wortel zeer krachtig en goed is tegen de steken of beten van allerhande beesten, ja ook van de vergiftige dieren en ook tegen alle dodelijke en venijnige dranken en voorts tegen de voortgang of besmettelijkheid van de pestachtige ziekten. En daarom raden ze iedereen aan dat men ze bij alle soorten van teriakels en diergelijke mengsels voegen zou.

BIJVOEGING.

De bloemen van dit gewas zijn zeer mooi om te zien die een tros van vijftien cm of langer bezetten en enigszins die van de affodil gelijk, maar bleek purper van kleur. Het ruikt soms minder en soms meer en eerst niet onbehaaglijk en daarna al te sterk, harsachtig of pekachtig, ja zwavelachtig. De stelen, bloemen en hauwen zijn soms heel klam en vet om aan te raken. De wortels zijn wit en veel die vast in elkaar hangen en zo dik als een kleine vinger die we uitgetrokken hebben, zegt Lobel, vol stinkend en geel lijmachtig sap is dat vast aan de vingers kleeft welke gom de groene en blauwachtige vliegen schijnen te volgen net zoals dit hele kruid dat eigens heeft dat het veel van de mieren gekweld wordt en daarom moet men het met kalk bestrooien wat in andere kruiden ook gedaan plag te worden. Plinius vergelijkt dit kruid met de Terebinthus. Het zoekt een vette en goed geteeld grond en daartoe naarstigheid om te besproeien en voor de koude van de lucht te bewaren. Hetzelfde kruid heeft niet tegenstaande vele redenen die daartegen strijden de naam Tragium naar zijn stank en Paeonia mascula naar de krachten die het heeft tegen de vallende ziekte en omdat het de schichten uit de wonden haalt heet het valse diptam, witte diptam, Dictamnos albus, Pseudo-dictamnum nothum, in het Frans diptam bastard, in het Italiaans dittamo ó dictamo bianco en frassinella del volgo, in het Hoogduits Aschwurtz, dat is essenkruid.

Fraxinella met sneeuwwitte bloemen is van Clusius in de bossen omtrent Frankfort gevonden die op de gewone Fraxinella anders gans lijkt in haar hele gedaante.

Andere verandering van Fraxinella. Dezelfde Clusius heeft in Oostenrijk en Hongarije noch twee verschillende soorten van Fraxinella gevonden. Een die hoger opschiet en een langere aar van bloemen krijgt die ook donkerder paarse bloemen en zwartere of bruinere bladeren heeft. En een ander die veel lager is en een kortere aar van bloemen heeft en bleker rode bloemen en groener of niet zo bruine bladeren. De Hongaren noemen ze beide Dictamus en zarvas fiu. Of dit een Siciliana is kan ik niet verzekeren want hij schrijft dat de Italianen een soort van Androsaemum die Dodonaeus beschrijft ook Siciliana noemen.

Lobel vermaant ook van een Fraxinella die kleinere bladeren heeft, dan men zegt dat ze door verplanten zo geworden zijn want ze verschilt niets van de gewone aangaande haar gedaante.

Frassinella van de Italianen verschilt van deze onze Fraxinella zeer en is niets anders dan de Salomonszegel die we tevoren gehandeld hebben want onze Fraxinlla noemen ze frassinello, als gezegd is, of frassinello del volgo.

Aard, kracht en werking.

Sommige geleerde schrijven dit gewas alle krachten van Dictamnus en ook van pioen toe en hier vroeger in meest alle apotheken zijn die wortels er van voor de witte diptamus gebruikt geweest.

Water daar de wortel van Fraxinella in gekookt is wordt zeer nuttig gebruikt om alle vergiftige kwade beestjes en ongedierte uit het lijf te jagen als zijn bloedwormen, oorwormen en meer andere diergelijke.

Deze wortel van binnen genomen drijft niet alleen alle vergif uit het lijf, maar ook de rotte en stinkende vuiligheid als dagelijks in de kinderen onderzocht wordt want ze kan de wormen van de buik geheel vernielen en doden, van binnen genomen en vooral met ruit en rabarber gegeten.

Het is zeer dikwijls bevonden geweest dat het zaad van dit gewas zeer nuttig gegeven wordt aan diegene die onderhevig zijn van de vallende ziekte alzo goed als van de pioen.

Tot hetzelfde doel wordt de konserf die van dit zaad en van het kruid gemaakt is zeer nuttig gebruikt.

Het gedistilleerd water van dit kruid gedronken is zeer goed tegen de pest en alle besmettelijke ziekten en hete koortsen. Die van Venetië gebruiken het in de ontstoken of verhitte ogen. Te Rome wordt het verkocht als een goede blanketsel of ten minste om het aanzicht wit te maken.

Olie van deze bloemen gemaakt is zeer goed op de leden die met jicht gekweld zijn gestreken.

Het zaad, sap of wortel van dit kruid genezen de koude plas, breken de steen in de blaas, verwekken de maandstonden en worden een vierendeel lood zwaar ingenomen.

Men zegt dat de wilde geiten als ze met pijlen geschoten zijn die door het eten van dit kruid uitdrijven en men bevindt ook tegenwoordig dat het zaad, bladeren, gom of sap en ook de wortels van Fraxinella (als Dioscorides van zijn Tragium ook schrijft) de doornen en splinters en alle andere dingen die in het lichaam gestoken zijn uittrekken kan als het erop gelegd wordt.

Galenus schrijft van het Tragium aldus: ‘de bladeren, vruchten en gom hebben een trekkende en verterende kracht want dit kruid is van fijne dunne delen en verwarmend in het eerste van de derde graad’. Of onze tegenwoordige Fraxinella zulks is daar twijfelt Dodonaeus zeer aan, doch Lobel niet geheel.

Men doet deze wortel bij de dranken die men bereidt tegen de inwendige kwetsingen. Sommige hebben ook zeer nuttig gebruikt in de pokken en geven die ‘s morgens nuchter te drinken met het afkooksel van pokhout. Het is een wonderlijke baat tegen de vallende ziekte (als gezegd is) en andere koude gebreken van de hersens.

Hindernis.

De hauwen en de bloemen van Fraxinella aangeraakt of gewreven veroorzaken een jeuksel aan de huid en zelfs in hetere landstreken laten ze er blaren of blaartjes aan komen. [565]