Ficus

Indiaenschen Vijgh-boom, ende Musa. 27.

Den Indiaenschen Vijgh-boom is eenen seer hooghen boom, ghemeynlijck eenen seer dicken recht op staende stam oft struyck hebbende; ende daer nae ter sijden veel ende verscheyden tacken verspreydende: welcke tacken een bijster dun hayrs-ghewijs veselinghsken van haer gheven (sulcks alsmen in onse ghemeyne Cuscuta oft Wranghe pleeght te sien) waschverwigh oft goudtverwigh, ter wijlen dat selve noch versch ende iongh is: ’t welck op der aerden komende, sijn selven daer in vast maeckt, ende verwortelt, ende soo bijnae een nieuwe struyck oft iongh boomken voortbrenght; ’t welck groot ende hoogh gheworden zijnde, sich selven oock in tacken verbreydt, die ter aerdenwaerts gheboghen, wederom dierghelijcke veselinghen uytgheven, ende andere struycken voortbrenghen. ‘Tselve ghebeurt met de andere tacken van den voorseyden stam oock; soo dat eenen boom met sijn ionghe struycken oft kinderen rondom hem staende, somtijdts een gheheele mijle in de ronde beslaet; in voeghen datmen niet wel oordeelen en soude konnen welck van alle die boomen de moeder oft middelstam is; uyt de welcke alle d’andere oorspronghelijck ghekomen zijn, behalven alleen aen de dickte van den struyck; den welcken somtijdts in die oude boomen soo dick is, dat dry mans den selven niet omvatten en konnen. Dan niet alleen de leeghste tacken ende de ghene die de aerde naest zijn, maer oock de opperste tacken van dese boomen, gheven sulcken veselinghen van haer: ende daerom kan eenen boom alleen een seer dicht bosch van sijn tacken ende sijn ionghe uytspruytselen maecken. Dan als de inwoonders van die landen in eenighe van die bosschen komen willen, dan houwen sy de dunste ende teerste veselinghen af, eer sy in dicke struycken verandert zijn: ende dat doen sy soo langh tot dat sy een prieel oft een bequaeme woonstede ghemaeckt hebben; onder de welcke sy hun selven des somertijdts teghen de hitte der Sonnen [1416] beschutten moghen: want de grootste tacken zijn met soo dicke sijd-tacken bewassen, dat de stralen der Sonne daer gheensins door komen en konnen. Ende daerom ghebeurt het oock datmen in die landen somtijdts in een van die bosschen soo veel van die uytghehoolde rust-steden oft verwelfde prieelen vindt, dat de stem van de menschen, die daer luyde spreken oft roepen, somtijdts twee, dry oft meer verscheyden wederklanckende gheeft, sulcks alsmen in de kelders ende uytghehoolde berghen pleeght te hooren. Fabricus Mordente (van wien Clusius dese beschrijvinghe heeft) seydt dat hy somtijdts acht hondert oft duysent menschen onder een van die boom heeft sien rusten, hoe wel datter wel by de dry duysent souden hebben konnen staen. De bladeren groeyen aen de teerste tacken, ende zijn de Quee-bladeren ghelijck, boven groen, onder witachtigh, ende oock met hayrachtigh dons oft wolle bedeckt, die de Elefanten seer gheerne eten. De vrucht is soo groot als het uyterste van den duym, van buyten ende binnen bloetverwigh, vol greynkens oft sadekens, oock wel soet ende eetbaer, maer niet al uyt soo lieffelijck om eten als onse ghemeyne Vijghen: anders sy komt oock voort tusschen de bladeren als onse Vijgen, dat is aen de ionghe tackskens, by den oorsprongh van de bladeren.

Desen boom wast in het eylandt Goa, ende in de eylanden daer omtrent gheleghen.

Clusius noemt desen boom nae de ghedaente van sijn vrucht Indiaenschen Vijgh-boom, in ’t Latijn Ficus Indica; oock soo schijnt dit den Indiaenschen Vijgh-boom te wesen die Plinius in ’t langh beschrijft, met groote bladeren, ende kleyne vruchten; onder wiens tacken de Herders hunnen somerlegher maecken: want sy zijn soo wijt verspreydt, datter wel een gheheele bende Ruyters onder kan rusten, ende teghen de Sonne ende reghen beschudt blijven. Hy heeft soo groote ghelijckenis met de Indiaensche Vijghe van Theophrastus, dat hy met recht Ficus Indica Theophrasti magh heeten. Het is oock sonder twijffel den boom daer Quintus Curtius van spreeckt, als hy de reyse van Koningh Alexander in ’t diepste van Indien beschrijft. Onesicritus, Strabo ende andere oude schrijvers vermaenen oock van groote Indiaensche boomen, ende beschrijvense soo datmen niet anders ghedencken kan dan dat sy de teghenwoordighen boomen willen verstaen. Maer hoe hy nu ter tijdt in Indien gheheeten wordt, is ons onbekent; de Portugiesen te Goa woonende noemen hem Arbor de rayz oft Boom met de wortelen, seydt J. H. Linschoten. Dan Fer. Lopez de Castagneda spreeckt van eenen boom in Maluca wassende, die zijn wortelen als struycken verheft, Mangiu gheheeten: maer oft hy daer mede de Maghle, oft desen boom verstaet, is onwis.

Mangle van Oviedus heeft oock groote ghelijckenis met desen Indiaenschen Vijgh-boom: hy wast in West-Indien, ende is den nutsten boom van alle de ghene die in West-Indien gemeynlijck wassen, naementlijck om huysen te timmeren, ende andere dinghen van te maecken. Hy wast aen den oever van de Zee; ende heeft bladeren als de grootste Peer-bladeren, doch wat dicker ende langher: hauwen twee palmen langh oft grooter, dick, die van de Cassie ghelijckende, bruyn, inhoudende mergh als runtsel van melck oft als mergh van beenen) dat de Indiaenen in gebreke van ander spijse eten: want al is ’t bitter, het is nochtans ghesont, segghen sy: dan om de waerheyt te bekennen, het is een spijse van de beesten oft wilde menschen. Desen boom heeft wat vremdts in hem: want beneffens de tacken die hy uyt sijn middel-struyck met groote menighte om hoogh verheft, met bladeren geladen, ende in sijd-tacken verspreydt, soo sietmender noch veele tacken sonder bladeren, die haer selven te waterwaerts oft ter eerdenwaerts buyghende ende in d’aerde oft zant verwortelende, wederom andere recht opschietende tacken voortsbrenghen: soo dat eenen boom met sijn sijd-boomen metter tijdt een bosch wordt.

Coccinilie-boom van America ghelijckt de voorseyde boomen wat: dan men weeter anders niet van, dan dat de beste Coccinilie, oft Coccus baphica Americana, daer aen groeyt, als elders oock vermaent is, by de ghemeyne Coccinilie.

Vijghe van Malediva wast aen een gheboomte, (seydt Pyrard) dat de Portugiesen Indiaensche Vijghen noemen, bladeren hebbende als de Note-boom-bladeren, voortbrenghende een kleyne vrucht, die nerghens toe en dient, (hier in van de voorgaende Indische Vijghe verschillende) dan alleenlijck, dat soo wanneer sy ghebrandt is, daer een swarte olie van komt, daer sy hun schepen mede swart maecken, alsmen elders met Teir doet. ‘Tghene dat in desen boom wonder is, dat de tacken, nae datse om hooghe ghesproten zijn, een kleyne wortel op haer tsop voortbrenghen, ende haer selven dan soo omkrommen, dat die boven ghegroeyde wortelkens in d’aerde sinckende, haer selven daer in vast maeckende, wederom wasdom nemen, boomen worden, ende seer haest veel landts beslaen, ten zy datmense afhoudt, als nerghens toe nut, dan om te branden.

Eenen vremden boom met vrucht als een Vijghe heeft harde tacken, seydt Clusius, eenen vingher dick, met een dicke bruyne asgrauwe schorsse, draghende acht vruchten als kleyne Vijghskens op korte dicke steelkens, allegader roodtverwigh, met aschgrauwe placken bespraeyt, hardt ende vast ghenoegh; ende soo de vruchten van den Sycomorus van Syrien wat ghelijckende; oft de vrucht van den voorbeschreven Arbor de rayz oft Indiaensche Vijghe van Theophrastus, om datse somtijdts niet grooter en zijn dan een Cicer. Dan midts dat de Indiaensche Vijghen niet veel by een, maer elck bijsonder staen, daerom sal ’t misschien den vrucht van den boom Gaguey wesen, daer Ferd. Oviedus van spreeckt.

Enzanda wast in het eylandt Loanda, by het Rijck Congo, seydt Pigasetta; ende is een heel hooghen boom, altijdts groen, seer vremdt van was; want uyt de tacken, die om hooghe groeyen, sincken benedenwaerts ettelijcke veselinghen (als van de Arbor de rayz gheseydt is) als snoerkens oft snaerkens: die d’aerde ghenakende, daer in verwortelen, ende andere struycken uytgheven, ende desen boom aldus seer vermenighvuldighen. Tusschen de uyterste schorsse, ende ’t hout van desen boom vindtmen een dun vliesken als Lijnwaet oft andere webbe; de welcke ghestooten, ghesuyvert, ende in de lenghde ende breedde ghetrocken zijnde, bequaem is om de arme lieden van dat landt te kleeden.

Musa, oock Vijgh-boom van Indien gheheeten, en is eyghentlijck gheenen boom, al is ’t datse somtijdts soo hoogh wordt als eenen boom, ende soo dick van struyck als een mensche in sijn middel, maer meest soo dick als een dye. Dese struyck is van veele op den anderen ligghende schorssen vergadert, van onder tot boven bewassen met seer groote bladeren, somtijdts twaelf palmen langh, dry oft vier palmen breedt, maer meest kleyner, met een dicke zenuwe in de lenghde doorregen, ende met dweerse sijd-aderen verciert, aen d’een sijde doncker groen, aen d’ander bleecker, soo slap ende teer, datse door den windt ghescheurt worden, doch soo datmen ’t binnenste van de bladeren siet afhanghen, van de middel-zenuwe ende sijd-aderen ghescheyden, die haer door haer sterckte noch overeynd houden. Dan get gantsche ghewas en is maer een spruyt, draghende op sijn tsop eenen steel soo dick als eenen arm, in veele knopen ghedeylt, elck met tien oft twaelf Vijghen behanghen druyfs-ghewijs; soo dat den eenighen middel-steel somtijdts hondert vruchten draeght, somtijdts oock wel twee hondert: maer eerst sietmen de bloemen tsamen als eenen Pijn-appel ghehoopt, rosachtigh, een palme langh, de ghedaente van Eyers wat ghelijckende: de welcke vergaen zijnde, soo wordt den steel in veele sijd-steelen verdeylt, als gheseydt is; ende de vruchten worden groot, elck een palme langh, so dick als eenen arm, somtijdts kleyner, somtijdts grooter. De schorsse van dese vrucht is tamelijck dick, licht om afnemen: ende daer in is mergh oft vleesch als mergh van Ossen-beenders. Dese heele druyve wordt ghepluckt alsser eenighe van die vruchten geel beghint te worden; ende dan hanghtmense in huys aen den balck, ende daer wordtse voorts rijp. De struyck, die dese druyve gedraghen heeft, is iaerigh, ende en draeght maer eens vruchten aen haeren eenighen tack, die afghesneden wordt als de vruchten rijp zijn; ende het onderste van de struyck laetmen verdrooghen, oft men kapt het af, om de Olifanten daer mede te voeden, die oock groot behaghen nemen [1417] in de wortel van dit ghewas, die dick is ende rondt, des winters niet vergaende met den struyck, maer alle iaer verscheyden nieuwe spruyten uytghevende; soo datmen dat maer eens en behoeft te saeyen oft te planten om eeuwighlijck te behouden: want voor elcke spruyt die vergaen is, komender ses oft seven, die het naeste iaer vruchten draghen, soo vervolghens, datmen daer al het iaer door vruchten van hebben kan.

Dese soorte van Vijghen wast in Indien op verscheyden plaetsen van selfs, al is ’t dat sommighe ons wouden doen ghelooven datse door konste ghemaeckt is, alsmen een Suycker-Riet in de wortel van Colocassia stack. In dese landen van Europa en aertse niet wel; want in Lisbona heeftse Clusius wel ghesien, maer onvruchtbaer. De Portugiesen in Indien woonende maecken daer verscheyden soorten van. De Cenorins noemen sy de ghene die seer geel zijn, effen, langhworpigh, aenghenaem van smaeck, ende beter van reuck. Chincapalona oft Chincapanlones zijn de ghene die wat groenachtigh zijn, langher, ende oock goedt van smaeck. Maer men prijst de ghene die in Sofala wassen, van die van Ethiopien Iminga oft Inninga gheheeten. Dan haeren oprechten Arabischen ende Persiaenschen naem is Meuz, Mauz oft Mouz, met Musa oft Amusa. In Canara, Decan, Guzarate ende Bengala heetse Quelli (oft Quella, te weten de groene) in Malavar Palan; in Malayo Pican. In Afrijcken, te weten in Guinea, heetse Bananas oft Bannanes. Sy heet oock Ficus Martabanis, om dat de beste in Martaban groeyen; in Lisbone Banana, oft Figuera Banana; Brocardus heetse Poma Paradisi. Lobel noemtse in ’t Latijn Musa Serapionis, Cunophoron, oft Nux Indica; andere Ficus Indica, oft Ficus Peruana. Ruellius seydt, dat dese vrucht van Theophrastus ende Strabo oock vermaent is. Dan Clusius is van ghevoelen, dat het soude moghen wesen dat ghewas dat Plinius in ‘t 6.capitel van sijn 12.boeck Pala noemt; wiens vrucht Ariena heet. Ende het soude de Gulden Appelen, van Dodoneus Pala gheheeten, misschien wel moghen wesen. Oft, seydt den selven Clusius, het is de Palma Cypria, daer Theophrastus van spreeckt in ‘t 8.capitel van ‘t 2.boeck; oft oock den boom met langhe bladeren als de vleugels van den Struys-voghel, dry voeten langh, daer hy van spreeckt in ‘t 5.capitel van sijn 4.boeck. Ludovicus Romanus maeckt daer dry soorten van. Men seydt oock datse in America wassen, ende dat den boom Pacovera oft Paquover heet, oft Paco-aire; de vrucht Pacona, Pocova, oft Paco. Dan Oviedus heet desen boom Platanus, oneyghentlijck.

De Araben segghen, dat de vruchten van Musa weynigh voedtsels gheven, galle ende slijm in ’t lichaem doen groeyen; maer goedt zijn teghen de verhitte longher ende dorst. Daerom, segghen sy, sullen de ghene die galachtigh zijn, Honigh Azijn nae dese vrucht drincken; ende de slijmerighe oft pituitense menschen sullen daer Honigh nae ghebruycken. Sy is goedt voor de nieren, ende doet pissen: maer veel geten verladet de maghe, ende vermindert den etens lust: doch sy maeckt den buyck weeck, ende de rouwe heel sacht. Sy segghen oock datse verwarmende ende vochtmaeckende is in het laetste van den eersten graed; ende datse de vrucht in des moeders lichaem doet groeyen. Dan de Indiaenen ghevense de krancke t’eten in de kortsen ende andere sieckten. Oviedus schrijft, dat dese vrucht in twee deelen langhs henen open ghedaen, ende van beyde sijden ghesneden, ende daer nae in de Son ghedrooght, seer goedt is van smaeck, ende beter van sap dan onse drooghe Vijghen. De groote ende volsappighe soorte smaeckt beter dan eenen ghebraden Quee-appel, te weten, op een tichel oft steen gheleyt, ende in den oven ghebacken, oft in een panne met wat Suycker gheroost, ende met wat Caneel-poeder besproeyt; ende dan verquickt sy het hert. Sommighe nemen de schorsse af, ende sieden de vrucht met vleesch, te weten als dat vleesch by nae gaer is. Want dese vrucht en magh niet veel siedens verdraghen: selfs al te rijp zynde en is sy niet goedt: dan nochtans heel onrijp zijnde is sy al te wranghe. Sommighe etense rouw (doch volkomen rijp) met Broodt: want sy is dan oock seer aenghenaem van smaeck, seer ghesondt, ende licht om verdouwen.

De Indiaenen eten de binnenste ende teerste bladeren eer sy open gaen, ende de scheyselen der bloemen van dese Musa, met Peper, versch Gengber, Loock, Sout [1418] ende Edick. De heel volwassen bladeren, mits datse soo uytnemende groot, sacht ende koel zijn spreydtmen over de vloeren oft bedtsteden in tijde van groote hitte. Sommighe legghense op de verbrandtheydt. Sy worden op veele plaetsen van Indien ghebruyckt voor tafelen, om daer veele schotelen tseffens op te setten: andere ghebruyckense voor tafel-berders oft telloren: maer diese eens ghebruyckt hebbende, die worpen sy dan wegh. Lobel seydt, dat dierghelijcke uytermaten groote bladers somtijdts uyt Indien ghebroght worden, onder tsamen ghevouwen, daer sy Suycker-brooden oft Gomme Elemni in winden. Wt Indien worden somtijdts lichte, effenen, tamelijcken dicke stocken ghebroght, castanie-bruyn oft rosachtigh, wel vier voeten langh; de welcke sommighe houden voor de middelzenuwe van dese bladeren; sommighe voor steelen van eenigh Venckelachtigh ghewas. Hoe het is, sy zijn seer bequaem tot krucken voor oude lieden.

Musa van de eylanden van Malediva. Pyrard schrijft, dat die van Malediva heele boomgaerden van dese Musa hebben; ende dat de strucyk omtrent de tien voeten hoogh wordt, soo teer als een Kool-struyck, met verscheyden schorssen, d’een op d’ander, als den Aiuyn: het binnenste hert is oock soo dick als een arm: het welck daer niet ghedrooght en wordt, maer noch versch zijnde dient om by de potagien te doen. De bladeren zijn daer anderhalve elle langh, een half elle breedt. De vrucht is seer smaeckelijck, soo dat sy hun ionghe kinderen daer mede op voeden: want sy streckt hun voor pap oft bry. Somtijdts draeght desen boom dry hondert vruchten, elck soo dick als een arm, ende eenen voet langh: men vindtse daer ’t allen tijden des iaers. Sy is eerst groen; maer rijp zijnde, geel.

Musa van Egypten. Prosper Alpinus schrijft, dat den boom Mauz in Egypten alom wast, maer meest by Damiaten, soo groot als eenen Granaet-boom, onghetackt, sijn bladeren als riet verspreydende: die tien oft elf voeten lang zijn, ende bijnae dry voeten breedt, door de vochtigheydt des grondts, ende de goede lochte van Egypten. Veele segghen, dat dit ghewas gheint is gheweest van een Suycker-Riet op de wortel van Culcasia: het welck andere voor onghelooflijck houden: immers het ghelijckt inde lenghde der bladeren het Suycker-Riet, ende in de breedde de Culcasia. Dese bladeren en vallen daer niet af, maer blijven altijdt even groen. Hy heeft veele vruchten, druyfs-ghewijs by een, kleyne Concommerkens ghelijckende, van buyten goudt-geel, met een soetrieckende schorsse. Het binnenste is als Concommeren in ’t aensien; maer sacht, vet, taey, soet ende seer lieflijck voor de ghene die daer toe ghewent zijn, sonder eenighe saeden oft keernen: sy worden traeghelijcke verdouwt, voeden veel, ende maecken groven ende taeyen gijl in ’t lichaem, het inghewant (in sonderheydt de lever) verstoppende. Maer sy ghebruycken het afsiedsel daer van teghen den hoest; ende enghborstigheydt die van sinckinghe der heeter vochtigheden komt; ende teghen de sijd-sucht, oft pleuris, ende ontstekinghe der longheren: oock teghen de verhitte nieren, ende het moeyelijck pissen. Jae de Egyptenaers segghen, dat de rouwe vrucht ghegeten, oft oock ghesoden inghenomen den bijslapens lust ende macht vermeerdert. De schorsse der vruchten ghedrooght, heeft veel kracht om het inghewant te verstercken: ende om het hert te verquicken, maecken sy daer een afsiedtsel van in het water van Calaf oft Ban van Egypten; het welck van hun oock ghebesight wordt teghen de heete oft pestighe kortsen. ‘Tpoeder der schorssen in ’t voorseyde water van Calaf ontdaen, drincken sy teghen alle ghebreken van het hert ende maghe.

Photel is eenen boom in Catay wassende niet meer dan twaelf voeten hoogh, met bladeren van Weghbre, vruchten als die van de Musa, maer korter: goedt om den dorst ende hitte der kortsen te verslaen.

Oprechten Vijghe-boom van Peru, eyghentlijck Ficus Peruana ghenoemt, is onsen ghemeynen Vijghe-boom, die in Peru uyt Spaegnien ghebroght zijnde daer soo wel aerdt, dat hy sijn bladeren des winters niet en verliest: de welcke daer veel gheacht worden om te ghenesen de ghene die van de groote seer vergiftighe Spinne koppen ghesteken zijn, te weten alsmen ’t sap twee oft drymaels in de wonde giet: als by de ghemeyne Vijghen oock verhaelt is.

Indiaenschen Heylboom, alsoo nae ’t Indiaensch ghenoemt, in ’t Latijn Indorum ferruminatrix, dat is Indiaensch Wondt-cruydt, om dat het soo goedt is om de ghebroken litten ende de verwronghen oft verstuyckte leden te ghenesen, is oock een altijdt-groen ghewas, door een ghedurigh vervolgh van bladeren soo groot als eenen boom wordende, ende daer in, als oock in de ghedaente der bladeren, den Indiaenschen Vijghe-boom (niet de Musa, oft de Arbor de rayz, maer Tune van Dodoneus beschreven) ghelijckende: maer de vruchten zijn kleyner, ende voller van doornen: daer een roodt sap uyt vloeydt, dat lijmachtigh is, bequaem om de lakenen te verwen.

Indiaanse vijgenboom en Musa. 27. (Ficus religiosa, Musa of Ensete)

De Indiaanse vijgenboom is een zeer hoge boom die gewoonlijk een zeer dikke rechtop staande stam of struik heeft en daarna terzijde veel en verschillende takken verspreidt welke takken een bijster dun haarvormig vezeltje van zich geven (zulks als men in onze gewone Cuscuta of warkruid plag te zien) waskleurig of goudkleurig terwijl dat het noch vers en jong is en als dat op de aarde komt zichzelf er in vast maakt en verwortelt en zo bijna een nieuwe stam of jong boompje voortbrengt en als dat groot en hoog geworden is zichzelf ook in takken verbreidt die ter aarden gebogen zijn en wederom diergelijke vezels uitgeven en andere stammen voortbrengen. Hetzelfde gebeurt met de andere takken van de voor vermelde stam ook zodat een boom met zijn jonge stammen of kinderen die rondom hem staan soms een gehele mijl in de rondte beslaat op die manier dat men niet goed oordelen zou kunnen welk van al die bomen de moeder of middelstam is waaruit alle andere oorspronkelijk gekomen zijn, behalve alleen aan de dikte van de stam die soms in die oude bomen zo dik is dat drie mannen die niet omvatten kunnen. Dan niet alleen de laagste takken en diegene die dicht bij de aarde zijn, maar ook de opperste takken van deze bomen geven zulke vezels van zich en daarom kan een boom alleen een zeer dicht bos van zijn takken en zijn jonge spruiten maken. Dan als de inwoners van die landen in enige van die bossen komen willen dan houwen ze de dunste en teerste vezels er af eer ze in dikke stammen veranderd zijn en dat doen ze zo lang totdat ze een prieel of een goede woonplaats gemaakt hebben waaronder ze zichzelf in de zomertijd tegen de hitte van de zon [1416] beschutten mogen want de grootste takken zijn met zulke dikke zijtakken begroeid dat de stralen van de zon er geenszins door komen kunnen. En daarom gebeurt het ook dat men in die landen soms in een van die bossen zoveel van die uitgeholde rustplaatsen of overwelfde priëlen vindt dat de stem van de mensen die daar luid spreken of roepen soms twee, drie of meer verschillende echo’s geeft zulks als men in de kelders en uitgeholde bergen plag te horen. Fabricus Mordente (waarvan Clusius deze beschrijving heeft) zegt dat hij soms acht honderd of duizend mensen onder een van die boom heeft zien rusten, hoewel dat er wel bij de drie duizend zouden hebben kunnen staan. De bladeren groeien aan de teerste takken en zijn de kweebladeren gelijk, boven groen en onder witachtig en ook met haarachtig dons of wol bedekt die de olifanten zeer graag eten. De vrucht is zo groot als het uiterste van de duim en van buiten en binnen bloedkleurig en vol korrels of zaden, ook wel zoet en eetbaar maar niet zo lieflijk om te eten als onze gewone vijgen, anders ze komt ook tussen de bladeren voort als onze vijgen, dat is aan de jonge takjes bij de oorsprong van de bladeren.

Deze boom groeit in het eiland Goa en in de eilanden die er omtrent liggen.

Clusius noemt deze boom naar de gedaante van zijn vrucht Indiaanse vijgenboom, in het Latijn Ficus Indica, ook zo schijnt dit de Indiaanse vijgenboom te wezen die Plinius in het lang beschrijft, met grote bladeren en kleine vruchten onder wiens takken de herders hun zomerleger maken want ze zijn zo wijdt verspreidt dat er wel een hele bende ruiters onder kan rusten en tegen de zon en regen beschut blijven. Hij heeft zo’n grote gelijkenis met de Indiaanse vijg van Theophrastus dat hij met recht Ficus Indica Theophrasti mag heten. Het is ook zonder twijfel de boom daar Quintus Curtius van spreekt als hij de reis van koning Alexander in het diepste van Indien beschrijft. Onesicritus, Strabo en andere oude schrijvers vermanen ook van grote Indiaanse bomen en beschrijven die zo zodat men niet anders bedenken kan dan dat ze de tegenwoordige bomen willen verstaan. Maar hoe hij tegenwoordig in Indien genoemd wordt is ons onbekend, de Portugezen die te Goa wonen noemen hem Arbor de rayz of boom met wortels zegt J. H. Linschoten. Dan Fer. Lopez de Castagneda spreekt van een boom die in de Molukken groeit die zijn wortels als stammen verheft en Mangiu genoemd wordt, maar of hij daarmee de Maghle of deze boom verstaat is onzeker.

(Rhizophora mangle) Mangle van Oviedus heeft ook grote gelijkenis met deze Indiaanse vijgenboom en groeit in West-Indië en is de nuttigste boom van al diegene die in West-Indië gewoonlijk groeien, namelijk om huizen te timmeren en andere dingen er van te maken. Hij groeit aan de oever van de zee en heeft bladeren als de grootste peerbladeren, doch wat dikker en langer, hauwen van twintig cm lang of groter en dik die op die van Cassia lijken en bruin, ze bevatten merg als stremsel van melk of als merg van benen) dat de Indianen in gebreke van ander spijs eten, want al is het bitter, het is nochtans gezond, zeggen ze, dan om de waarheid te bekennen, het is een spijs van de beesten of wilde mensen. Deze boom heeft wat vreemds in zich want naast de takken die hij uit zijn middelstam met grote menigte omhoog verheft en met bladeren geladen en in zijtakken verspreid is ziet men er noch vele takken zonder bladeren die zichzelf te water waart of ter aarden waart buigen en in de aarde of zand verwortelen en wederom andere recht opschietende takken voortbrengen zodat een boom met zijn zijbomen op den duur een bos wordt.

(Nopalea cochenillifera, cochenille cactus) Cochenilleboom van Amerika lijkt wat op de voor vermelde bomen, dan men weet er niets anders van dan dat de beste cochenille of Coccus baphica Americana daaraan groeit zoals elders ook vermaand is bij de gewone cochenille.

Vijg van Malediven groeit aan een geboomte (zegt Pyrard) dat de Portugezen Indiaanse vijgen noemen en bladeren heeft als de notenboombladeren en een kleine vrucht voortbrengt die nergens toe dient, (en verschilt hierin van de voorgaande Indische vijg) dan alleen dat wanneer die gebrand is er een zwarte olie van komt daar ze hun schepen mee zwart maken zoals men elders met teer doet. Hetgeen dat in deze boom wonder is dat de takken nadat ze omhoog gesproten zijn een kleine wortel op hun top voortbrengen en zichzelf dan zo omkrommen dat het boven gegroeide worteltjes in de aarde zinken en zichzelf daarin vast maken en wederom groeien en bomen worden en zeer gauw veel land beslaan, tenzij dat men ze afhouwt als nergens toe nuttig, dan om te branden.

Een vreemde boom met vrucht als een vijg heeft harde takken, zegt Clusius, een vinger dik met een dikke bruine asgrauwe schors en acht vruchten draagt als kleine vijgjes op korte dikke steeltjes die alle rood gekleurd en met asgrauwe plekken besproeid zijn en hard en vast genoeg en zo wat op de vruchten van Sycomorus van Syrien lijken of op de vrucht van de voorbeschreven Arbor de rayz of Indiaanse vijg van Theophrastus omdat ze soms niet groter zijn dan een cicer. Dan omdat de Indiaanse vijgen niet veel bijeen, maar elk apart staan, daarom zal het misschien de vrucht van de boom (Capsicum baccatum) Gaguey wezen daar Ferd. Oviedus van spreekt.

(Rhizophora?) Enzanda groeit in het eiland Loanda bij het rijk Kongo, zegt Pigasetta, en is een heel hoge boom die altijd groen is en zeer vreemd van gewas want uit de takken die omhoog groeien zinken naar beneden ettelijke vezels (zoals van de Arbor de rayz gezegd is) als snoertjes of snaartjes en als die de aarde raken er in verwortelen en andere stammen uitgeven en dezen boom aldus zeer vermenigvuldigen. Tussen de uiterste schors en het hout van deze boom vindt men een dun vliesje als linnendoek of andere web die gestoten, gezuiverd en in de lengte en breedte getrokken wordt geschikt is om er de arme lieden van dat land te kleden.

(Musa sapientum of nu Musa een hybride van Musa balbisiana en Musa acuminata) ) Musa die ook vijgenboom van Indien genoemd wordt is eigenlijk geen boom al is het dat ze soms zo hoog wordt als een boom en zo dik van stam als een mens in zijn middel, maar meest zo dik als een dij. Deze stam is van vele op elkaar liggende schorsen verzameld en van onder tot boven begroeid met zeer grote bladeren die soms honderd twintig cm lang en dertig of veertig cm breed zijn, maar meest kleiner en met een dikke zenuw in de lengte doorregen en met dwarse zijaderen versiert, aan de ene zijde donkergroen en aan de andere bleker en zo slap en teer zodat ze door de wind gescheurd worden doch zo dat men het binnenste van de bladeren ziet afhangen die van de middelzenuw en zijaderen gescheiden zijn en zich door hun sterkte noch overeind houden. Dan het ganse gewas is maar een spruit die op zijn top een steel draagt zo dik als een arm en in vele knopen gedeeld is en elk met tien of twaalf vijgen behangen en dat druifvormig zodat de enige middensteel soms honderd vruchten draagt en soms ook wel twee honderd, maar eerst ziet men de bloemen tezamen als een pijnappel gehoopt, rosachtig en tien cm lang die wat de gedaante van eieren hebben en als die vergaan zijn wordt de steel in vele zijstelen verdeeld, als gezegd is, en de vruchten worden groot die elk tien cm lang en zo dik als een arm zijn, soms kleiner en soms groter. De schors van deze vrucht is tamelijk dik en gemakkelijk om er af te nemen waarin merg of vlees is zoals merg van ossenbeenderen. Deze hele druif wordt geplukt als er enige van die vruchten geel begint te worden en dan hangt men ze in huis aan de balk en daar worden ze verder rijp. De stam die deze druif gedragen heeft is eenjarig en draagt maar eens vruchten aan zijn enige tak die afgesneden wordt als de vruchten rijp zijn en het onderste van de stam laat men verdrogen of men kapt het af om de olifanten daarmee te voeden die ook groot behagen nemen [1417] in de wortel van dit gewas die dik is en rond en ‘s winters niet vergaat met de stam maar elk jaar verschillende nieuwe spruiten uitgeeft zodat men dat maar eens behoeft te zaaien of te planten om eeuwig te behouden want voor elke spruit die vergaan is komen er zes of zeven die het volgende jaar vruchten dragen en zo vervolgens zodat men er al het hele jaar door vruchten van hebben kan.

Deze soort van vijgen groeit in Indien op verschillende plaatsen vanzelf, al is het dat sommige ons wilden laten geloven dat ze door kunst gemaakt wordt als men een suikerriet in de wortel van Colocasia steekt. In deze landen van Europa aard ze niet goed, want in Lissabon heeft Clusius ze wel gezien, maar onvruchtbaar. De Portugezen die in Indien wonen maken er verschillende soorten van. De cenorins noemen ze diegene die zeer geel zijn, effen, langwerpig en aangenaam van smaak en beter van reuk. Chincapalona of chincapanlones zijn diegene die wat groenachtig zijn, langer en ook goed van smaak. Maar men prijst diegene die in Sofala groeien en van die van Ethiopië iminga of inninga genoemd worden. Dan haar echte Arabische en Perzische naam is Meuz, Mauz of Mouz met Musa of Amusa. In Canara, Decan, Guzarate en Bengala heet het quelli (of quella, te weten de groene) in Malabar palan, in Maleis pican. In Afrika, te weten in Guinea, heet ze bananas of bannanes. Ze heet ook Ficus Martabanis omdat de beste in Martaban groeien, in Lissabon banana of figuera banana, Brocardus noemt ze Poma Paradisi. Lobel noemt ze in het Latijn Musa Serapionis, Cunophoron of Nux Indica, andere Ficus Indica of Ficus Peruana. Ruellius zegt dat deze vrucht van Theophrastus en Strabo ook vermaand is. Dan Clusius is van mening dat het dat gewas zou mogen wezen dat Plinius in het 6^de kapittel van zijn 12^de boek Pala noemt en wiens vrucht Ariena heet. En het zou misschien de gouden appels die van Dodonaeus Pala genoemd worden wel mogen wezen. Of, zegt dezelfde Clusius, het is de Palma Cypria daar Theophrastus van spreekt in het 8^ste kapittel van het 2^de boek of ook de boom met lange bladeren als vleugels van de struisvogel van negentig cm lang daar hij van spreekt in het 5^de kapittel van zijn 4^de boek. Ludovicus Romanus maakt er drie soorten van. Men zegt ook dat ze in Amerika groeien en dat de boom Pacovera of Paquover heet of Paco-aire, de vrucht Pacona, Pocova of Paco. Dan Oviedus noemt deze boom Platanus, oneigenlijk.

De Arabieren zeggen dat de vruchten van Musa weinig voedsel geven, gal en slijm in het lichaam laten groeien, maar goed zijn tegen de verhitte longen en dorst. Daarom, zeggen ze, zullen diegene die galachtig zijn honigazijn na deze vrucht drinken en de slijmerige of pituiteuze mensen zullen er honig na gebruiken. Ze is goed voor de nieren en laat plassen, maar veel gegeten verladen ze de maag en vermindert de eetlust, doch ze maakt de buik week en de ruwe heel zacht. Ze zeggen ook dat ze verwarmend en vochtig makend is in het laatste van de eerste graad en dat ze de vrucht in moeders lichaam laat groeien. Dan de Indianen geven het de zieken te eten in de koortsen en andere ziekten. Oviedus schrijft dat deze vrucht in twee delen in de lengte open gedaan en aan beide kanten gesneden en daarna in de zon gedroogd zeer goed van smaak is en beter van sap dan onze droge vijgen. De grote en vol sappige soort smaakt beter dan een gebraden kweeappel, te weten, op een tichel of steen gelegd en in de oven gebakken of in een pan met wat suiker geroosterd en met wat kaneelpoeder besproeid en dan verkwikt ze het hart. Sommige nemen de schors er af en koken de vrucht met vlees, te weten als dat vlees bijna gaar is. Want deze vrucht kan niet zoveel koken verdragen en zelfs al te rijp is ze niet goed, dan nochtans heel onrijp is ze al te wrang. Sommige eten ze rouw (doch volkomen rijp) met brood want ze is dan ook zeer aangenaam van smaak, zeer gezond en licht om te verteren.

De Indianen eten de binnenste en teerste bladeren eer ze open gaan en de scheden van de bloemen van deze Musa met peper, vers gember, look, zout [1418] en azijn. De heel volwassen bladeren, omdat ze zo uitnemend groot, zacht en koel zijn spreidt men over de vloeren of bedsteden in tijd van grote hitte. Sommige leggen ze op de verbranding. Ze worden op vele plaatsen van Indien gebruikt voor tafels om er vele schotels tegelijk op te zetten en andere gebruiken ze voor tafelplanken of schalen, maar die ze eens gebruikt hebben die werpen ze dan weg. Lobel zegt dat diergelijke uitermate grote bladeren soms uit Indien gebracht worden en onder tezamen gevouwen zijn daar ze suikerbroden of gom Elemni in winden. Uit Indien worden soms lichte, effen en tamelijk dikke stokken gebracht die kastanjebruin of rosachtig zijn en wel honderd twintig cm lang die sommige houden voor de middenzenuw van deze bladeren, sommige voor stelen van enig venkelachtig gewas. Hoe het is, ze zijn zeer geschikt tot krukken voor oude lieden.

Musa van de eilanden van Malediven. Pyrard schrijft dat die van Malediven hele boomgaarden van deze Musa hebben en dat de stam omtrent drie meter hoog wordt en zo teer is als een koolstruik en met verschillende en de ene op de andere zoals ui, het binnenste hart is ook zo dik als een arm wat daar niet gedroogd wordt, maar noch vers dient om bij de stamppot te doen. De bladeren zijn daar ruim een meter lang en een vijf en dertig cm breed. De vrucht is zeer smakelijk zodat ze hun jonge kinderen daarmee opvoeden want het dient hun voor pap of brei. Soms draagt deze boom drie honderd vruchten en elk zo dik als een arm en dertig cm lang, men vindt ze daar het hele jaar door. Ze is eerst groen maar als ze rijp zijn geel.

Musa van Egypte. Prosper Alpinus schrijft dat de boom Mauz in Egypte alom groeit, maar meest bij Damiaten en zo groot als een granaatboom, onvertakt en zijn bladeren als riet verspreidt die drie of drie meter dertig lang zijn en bijna negentig cm breed door de vochtigheid van de grond en de goede lucht van Egypte. Vele zeggen dat dit gewas geënt is geweest van een suikerriet op de wortel van Colocasia wat andere voor ongelooflijk houden, immers het lijkt in de lengte op de bladeren van suikerriet en in de breedte op Colocasia. Deze bladeren vallen er niet af, maar blijven altijd even groen. Hij heeft vele vruchten die druifvormig bijeen staan en kleine komkommertjes lijken en van buiten goudgeel met een zoet ruikende schors. Het binnenste is als komkommers in het aanzien, maar zacht, vet, taai, zoet en zeer lieflijk voor diegene die eraan gewend zijn en zonder enige zaden of kernen, ze worden traag verteerd, voeden veel en maken grof en taaie gijl in het lichaam die het ingewand (en vooral de lever) verstoppen. Maar ze gebruiken het afkooksel er van tegen de hoest en benauwdheid die van zinkingen van de hete vochtigheden komt en tegen de zijzucht of pleuris en ontsteking van de longen en ook tegen de verhitte nieren en het moeilijk plassen. Ja, de Egyptenaars zeggen dat de rouwe vrucht gegeten of ook gekookt ingenomen de bijslapen lust en macht vermeerdert. De schors van de vruchten gedroogd heeft veel kracht om het ingewand te versterken en om het hart te verkwikken en ze maker een afkooksel van in het water van Calaf of Ban van Egypte wat van hun ook gebruikt wordt tegen de hete of pestachtige koortsen. Het poeder van de schorsen in het voor vermelde water van Calaf opgelost drinken ze tegen alle gebreken van het hart en maag.

Photel is een boom die in Katai groeit en niet meer dan drie meter zestig hoog wordt, met bladeren van weegbree en vruchten als die van de Musa, maar korter en goed om de dorst en hitte van de koortsen te verslaan.

Echte vijgenboom van Peru die eigenlijk Ficus Peruana genoemd wordt is onze gewone vijgenboom die in Peru uit Spanje gebracht is en daar zo goed aard dat hij zijn bladeren ‘s winters niet verliest die er veel geacht worden om diegene te genezen die van de grote en zeer vergiftige spinnen gestoken zijn, te weten als men het sap twee of driemaal in de wond giet, zoals bij de gewone vijgen ook verhaald is.

(Cactus specie als Opuntia ficus-indica) Indiaanse heilboom is zo naar het Indiaans genoemd, in het Latijn Indorum ferruminatrix, dat is Indiaans wondkruid, omdat het zo goed is om de gebroken leden en verwrongen of verstuikte leden te genezen en dit is ook een altijdgroen gewas door een steeds opvolgen van bladeren wordt het zo groot als een en boom en daarin als ook in de gedaante van de bladeren lijkt het op de Indiaanse vijgenboom (niet de Musa of Arbor de rayz, maar Tune die van Dodonaeus beschreven is) maar de vruchten zijn kleiner en voller van doornen en daaruit vloeit rood sap dat lijmachtig is en geschikt om de lakens te verven.