Agathis

Uit J. Banks.

Dit geslacht, dat ook tot de Araucaria familie behoort, komt met 21 soorten voor in Indochina en het westelijk deel van de Maleise Archipel tot N. Zeeland toe.

De planten zijn zeldzaam, soms zien we ze in botanische tuinen. Pinaceae, Araucaria klasse.

Agathis soorten kenmerken zich door brede tot lancetvormige, platte en lijnvormige, leerachtige naalden die op het eerste gezicht doen denken aan gewone loofbladeren. De jonge bladeren zijn vaak koperachtig rood.

De mannelijke stuifmeelkegels verschijnen gewoonlijk slechts bij grotere bomen nadat de zaadkegels zijn verschenen. De vrouwelijke zaadkegels ontwikkelen zich gewoonlijk op korte zijtakjes, rijpend na twee jaar. en zijn normaal ovaal of bolvormig. Volwassen exemplaren brengen zeer flinke kegels voort.

Sommige soorten worden in hun thuisland reusachtige bomen met kaarsrechte stammen. Het hout wordt gebruikt voor huizen- en scheeps­bouw waarom men het in de loop der tijd zoveel gekapt heeft dat ze maar weinig meer voorkomen. Die zeer grote boomstammen hebben en weinig of geen vertakkingen tot op zekere hoogte, jonge bomen zijn meest eerst kegelvormig en later meer rond of onregelmatig gevormd.

De schors is lichtgrijs tot grijsbruin meestal in onregelmatige schilfers die dikker worden bij oudere bomen. De laagste takken laten vaak cirkelvormige littekens achter aangezien zij vaak van de boomstam vallen.

=Agathis australis, Salisb. (in het zuiden voorkomend) (Dammara australis, Lambert) Het is een altijdgroene en harsrijke den met leerachtige bladeren. De naalden zijn 6-13cm lang en 2-5cm breed, lancetvormig.

Vrouwelijke bloemen komen in ovale 10cm lange groepen voor.

De kegel is eivormig en in het bezit van brede, gevleugelde zaden.

Het is bij ons ook de bekendste van dit geslacht en kan net zo gekweekt worden als de kamerden.

In Nieuw-Zeeland is het een mooie boom die daar een 60m haalt met een smalle kegelvormige kroon. Een lange takvrije stam en een bast die met kurkknotten bezet is. De grootste resterende kauri-boom is de Tane Mahuta, in het Waipoua Forest van 51 meter hoog met een omvang van ongeveer 13,8 meter, wordt op 1250 en 2500 jaar oud geschat.

De grootste die vermeld is groeide op de bergen aan Tararu Creek ten noorden van de Waihou River en was bekend als The Great Ghost en was 8.54 meter in diameter en 26.83 meter in omvang, verbrandde in 1890. Een kauri te Mill Creek, Mercury Bay mat in 1840, 22 meter in omvang tot de eerste takken en zou rond 1870 geveld zijn.

Naam, etymologie.

(a) Kawari pijn, kauri, Duitse Kauri-Bume, Kauri-Fichten of Kauri-Kiefer is de kauri of kawri van de inlanders.

(b) Soms zijn ze ook bekend als damar. Ook hier slaat het woord damar op zijn betekenis als harsleverancier. Damar is een Maleis woord voor hars.

(c) Duitse Kopalfichte, copal of kopal komt van de Nahuatl taal copalli wat wierook betekent. Een gom en meestal van Hymenaea verrucosa, ook van Rhus copalinum of wordt in de aarde gevonden zoals amber. Anime of gum anime is vrijwel gelijk en zitten er soms diertjes in, het wordt in vloeibare staat als vernis gebruikt. Langzamerhand heeft men het woord ook voor niet Amerikaanse harsen gebruikt. Copalhars kwam vanuit N. Zeeland, later ook als kaurihars of kaurkopal in de handel en werd gebruikt voor de bereiding van vernis.

(d) Agathis, dit betekent tot een bal of kluwen gevormd, naar de bloemen die in trossen staan.

Damar.

Naast hout leveren ze een prima hars dat gebruikt wordt als klitstof, bijvoorbeeld als linoleumkit. De damar- of kopaluitvoer in Indonesië was 16 000 ton in 1939.

Vondsten van harsen in de bodem doen denken aan barnsteen, de kleur is lichtgeel tot donkerbruin. Lang wist men niet waar deze hars van afkomstig was. De gom is het gedeeltelijk fossiele gom van deze boomsoort wat een meter onder de aarde gevonden wordt in knollen tot 50 kg. Het bleek dat men die gom in grote hoeveelheden vond op plaatsen waar in vroeger tijden de kauriwouden stonden.

De twijgen en takken verstijven van de harsdruppels die zich erop bevinden en zich onder de stam en in de aarde verzamelen. Oude bomen vallen op door de mooie en rechte stam zonder takken. Om die reden werd het hout veel geïmporteerd om als masten voor oorlogsschepen te dienen. Nu wordt het gebruikt om er gitaren van te maken en dan bekend als commercial grade mahogany.

Uit F. Kohler, www.BioLib.de.

Agathis dammara Rich. (synoniem voor kopal) (Agathis orientalis, Lambert.) (oosters) (Dammara orientalis Lamb.)

Bladen tegenoverstaand of afwisselend, gaaf, leerachtig en blauwachtig, 5-8cm lang.

Kan meer dan 30m hoog worden.

Het is een grote boom die vooral op Amboyna in de Molukken groeit.

Naam, etymologie.

Dammar den, bindang, Engelse Amboine pine, Duitse Dammar Tanne.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl, en: volkoomen.nl