Sisymbrium

Een geslacht van één- of tweejarige planten.

Ze zijn kaal of met eenvoudige haren bezet.

Bladeren zijn geveerd tot ongedeeld.

Gele bloemen staan in trossen die later langer worden.

De vrucht is een hauwtje.

Het geslacht is met 80 soorten afkomstig uit het M. Zeegebied, Eurazië en N. Amerika, zelfs een paar in tropische gebieden in de bergen.

Brassicaceae, kruisbloemenfamilie.

Uit Fuchs.

Sisymbrium irio, L, (regenboogachtig)

Heeft de bladeren die diep gelobd zijn met punten die terug gedraaid zijn, getand en glad, net als de stengel.

Een bladige plant van een halve meter hoogte.

Kleine gele bloemen in juli en augustus.

Peulen opgaand.

Eenjarig.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) ´In het Latijn is dit gewas Irio genoemd en naar het Grieks Erysimum of ook soms Chamaeplium en dit wordt van Dioscorides beschreven’.

Erysimum is afgeleid van het Griekse eruo: ik help, het werd tegen vele ziektes gebruikt, vooral bij hals ziektes, bij zingen. Of van rood, gebruikt als huid wrijfmiddel, of van afstoten, zie Eruca, naar de bittere smaak zou het braken opwekken.

Of trekken, naar de veronderstelde blaartrekkende kracht.

Dodonaeus (b) ‘Maar Theophrastus vermaant van noch een ander Erysimon, namelijk van hetgeen dat Dioscorides Myagrum noemt. Dan diegene die deze tegenwoordige Irio voor een medesoort van Verbena of ijzerkruid houden en ijzerkruid wijfje of Verbena femina noemen, zijn zeer bedrogen en verdoold. Lobel noemt het Verbena femina en Eysenkraut Weiblin van Fuchsius’.

Naar de stijve vertakking zag men een overeenkomst met Verbena, bij H. Tragus heet het gewas Verbena foemina, de vrouwelijke verbena, de echte en manlijke heette Verbena mas, gelbes Eisenkraut.

Ook werd het wel heilig kruid genoemd vanwege zijn goede eigenschappen, (zie ijzerkruid) zou een aangename geur bezitten. In Wales Arfog meddygawl.

Dodonaeus © ‘Het tegenwoordig Erysimum of Irio of een medesoort er van is van Lobel Erysimum of Irio Dioscoridis genoemd edele raket en Irion van Cordus en Cleome van andere, in het Portugees reinchauris. Het wordt in het Frans ook ravenon genoemd net zoals hederik.’

Breedbladige raket, Engelse London rocket. Deze plant zou voor het eerst opgekomen zijn bij de Grote Brand van Londen in 1666. In het voorjaar, volgend op die ramp, ontsprongen overal jonge planten en in de zomer was het zo overvloedig dat geheel Europa niet zoveel van deze planten had. Het leek een groot wonder.

De as was een goede ondergrond, Duitse Schuttkresse, kres die op as groeit, Glanz Rauke.

(d) Singer’s plant, Franse herbe aux chantres en de Duitse naam Sängerkraut draagt het met eren: wat voorzanger betekent. Het kruid is vanouds bekend tegen heesheid en stemloosheid. Zie Erysimum. “Hese zangers en zo wel jonge als oude die bijna stem en adem verloren hadden hebben op korte tijd een klinkende heldere stem weer gekregen door hulp van zeker kruid dat in ons land aan alle wegen in het wild groeit en op mosterd in bladeren en bloemen vrij gelijkt, de naam van dit kruid is Irio.’ Lobel: ‘Irio of Erysimum Dioscoridis. De excellente krachten van de echte Erysimum die zo zeer goed is tegen de kortheid op de borst en verstoppingen en overladenheid van de longen en ook zo’n bijzondere hulp is tegen de heesheid hoe oud en onoverwinnelijk die mag zijn wat bijna ongelooflijk is. Want zij heeft een middelmatige subtiele en insnijdend substantie gemengd met vochtige zuiverende delen waardoor de grove taaie slijmachtige levenssappen gescheiden worden zonder grote verhitting of drogen en vaneen verdeeld zijnde vanwege enige winderigheid die zij mede gemengd heeft zonder grote arbeid gezuiverd uit de borst gebracht worden. Zij is dan een zeer goede medicijn van de aderen, te weten de materie bereidend en uitleidend. Ik bedenk me vele voorbeelden die mijn meesters en mij zeer gelukkig vergaan zijn. Ik weet hese zangers en zowel jonge als oude die bijna stem en adem verloren hadden en die op korte tijd een heldere en klinkende stem weer gekregen hebben door hulp van alleen de Erysimum en van mijn meester Rondellet die allereerst het gebruik heeft geleerd en gewezen.’ Hij beschrijft ook een siroop van dit Erysimum gemaakt waarmee hij ettelijke genezen heeft die vele jaren lang hees waren geweest, te weten het groen kruid zelf stoten en van dat sap met andere daartoe dienende dingen naar de kunst een siroop bereiden’.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Dit zaad met honig vermengt en dikwijls gelikt is goed om de taaie fluimen en etterachtige verzamelingen van de borst en longen te laten rijzen en rijpen en is daardoor zeer geschikt diegene die kort van adem zijn en een verouderde hoest hebben.

Hetzelfde zaad op dezelfde manier bereidt en gebruikt is ook goed tegen geelzucht, pijn en krimping van de buik en tegen jicht en weedom van de heupen en van allerhande jicht.

Dan om dit zaad in likkingen te gebruiken dient het beste als het eerst in water geweekt en verkoeld is of als het in een doek gewonden en met deeg overdekt gebakken is geweest, want anders is het te heet van aard.

Dezelfde Dioscorides voegt er noch meer bij, te weten dat het zaad van Erysimon met honig en water vermengt goed gelegd is als een pleister op de verborgen kanker en voort etende zeren, op de harde zweren en klieren omtrent de oren en op de verouderde harde blaren en gezwellen aan de borsten van de vrouwen en aan de schaamdelen van de mannen, want het heeft een sterke en geweldige kracht om die koude gezwellen te laten scheiden en verdwijnen.

Uit Fuchs.

Sisymbrium officinale, Scop (geneeskrachtig)

Langwerpige bladeren met getande zijslippen, harig en diep gelobd met de punten terug gedraaid, de eindstandige lob is groot en rondachtig, ovaler zijn ze in de lagere lobben.

De bloem is klein en bleekgeel.

Peulen zijn donzig en staan dicht tegen de stengel aan gedrukt.

Je ziet ze de hele zomer langs de weg, grijs met het stof van de weg en ziet er ruw uit.

Een eenjarige en ruderale plant van 80cm. hoog uit Europa, N. Afrika.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Daar worden drie diverse soorten van Sisymbrion gevonden waarvan de eerste voldoende op de tamme munt lijkt, de andere is van Theophrastus beschreven en lijkt niet de tamme munt. De derde is ook een soort van Sisymbrion met de toenaam Cardamine die anders waterkers genoemd wordt. De andere soort die van Theophrastus Sisymbrion genoemd wordt is een van de kruiden die hij stamachtige tuilkruiden of kranskruiden met smalle bladeren noemt die scherper van reuk is dan Serpyllum of wilde tijm en is van dien aard dat als ze niet door teelt onderhouden wordt zeer gemakkelijk verandert en de gedaante van de munt geheel aanneemt’.

Sisymbrium, Grieks si: zeer, sys: zwijn, ombrios: neus, de plant groeit in poelen waarin zwijnen zich graag rondwentelen.

De naam Sisymbrium dateert van Scopoli uit 1772. Het Griekse sisymbrion werd gebruikt door Theophrastus en Dioscorides. De naam is verbonden met meer planten en geurende, dus niet met deze, mogelijk met watermunt. Ovidius verhaalt dat Venus versierd zou zijn met guirlandes van mirre, rozen en Sisymbrium.

(b) Raket, Frans roquette, Engels rocket, Duits Wegerauke, zie Eruca. Italiaans rucola.

(c) Frans velar, een oude Keltische naam vehlar: kres, zie Sinapis.

(d) Rautensenf, Engels hedge mustard, ook bank cress.

(e )Kok of Kotge, vergelijk Sinapis en Raphanistrum.

(f) In België tuchtig kruid of duchtig kruid, omdat het de koeien tochtig zou maken.

Bij Fuchs is het dat tweede ijzerkruid en wel het mannetje; ‘Van het ijzerkruid zijn twee geslachten, mannetje en wijfje. Dat mannetje wordt van Dioscorides Recta genoemd en Crista gallinacea, dat is hanenkam van zijn gesneden bladeren die een hanenkam gelijk zijn. Recta, dat is oprecht, daarom dat zijn takken oprecht en gestrekt omhoog groeien’.

Uit; http://wilde-planten.nl/oosterse%20raket.htm

Sisymbrium orientale L. (oosters) eenjarige plant van 20-100cm.

Bloeit in mei-juli met bleekgele bloemen.

Zacht behaarde stengels.

Geveerde bladeren met de bovenste spiesvormig.

Groeit op ruigtes. Uit M. Zeegebied, ingeburgerd op vele plaatsen.

Oosterse raket, Fries easterske raket, eastern rocket, Orientalische Rauke en Franse Sisymbre d’ Orient.

Gebruik.

Het zaad smaakt scherp als de mosterd maar is minder aangenaam en kan in de keuken gebruikt worden.

Het sap geeft een rode kleur aan blauw papier, is zuurachtig en kan gebruikt worden als een lakmoespapier. De eenvoudige gedaante van de raket zit vol met verborgen krachten. Het sap reinigt het strottenhoofd en luchtwegen. Hiertoe wordt er een thee van het zaad getrokken. 30 gram blad op 3 koppen water gehele dag door wat drinken. Klachten over heesheid zouden met dit sap binnen drie dagen genezen zijn. Volgens de Materia Medica moest het sap gemengd worden met een gelijke hoeveelheid suiker of honig.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl