Dictamnus

Uit Favourite flowers of garden and greenhouse.

Een geslacht van planten die aan de basis verhout zijn.

1 variabele soort komt voor in Z. Europa tot N. China.

Rutaceae.

Dictamnus albus, L. (wit, Albus kreeg zijn naam niet naar de witte bloemen maar omdat het in de grond een opvallend witte en houtachtige wortel bezit.)

Heldergroene en geveerde aromatisch bladeren met eivormige, spitse blaadjes zijn fijn gezaagd, doorschijnende puntjes.

Opgaande en stevige stengels die vooral bovenaan klierachtig behaard zijn.

Roze en donkerder geaderde bloemen die klierachtig behaard zijn staan in lange trossen, bovenste bloembladeren zijn lancetvormig en spits in juni/juli.

De plant ruikt bij wrijving enigszins naar kaneel.

Het is een meerjarige die aan de basis wat verhout is.

Groeit in Europa in open loofbossen op droge grasvlaktes, verder tot Siberië, Mantsjoerije en Korea en wordt 60-100cm hoog. Is beschreven in 1596.

‘Albiflorus,’ is de witbloeiende vorm met gele adertjes.

‘Caucasicus,’ verschilt door grotere en bredere bladeren waarvan het bovenste blad eivormig en stomp is.

‘Purpureus,’ verschilt door de donker purper/roze en violet geaderde bloemen.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘De nieuwe kruidbeschrijvers hebben dit gewas de naam van Fraxinella op het Latijns gegeven en meest allen noemen het op het Grieks Chamaemelion welke namen zoveel betekenen als lage of kleine es of eskruid, in onze taal houdt het de Latijnse naam Fraxinella, in het Hoogduits Aschwurtz, dat is essenkruid.’

De mooie en oneven geveerde bladeren bezitten doorschijnende oliepuntjes, ze lijken op die van de es, vandaar eswortel of Fraxinella, Duits Eschenwurz, een afleiding van Fraxinus, Frans fraxinelle blanche, Engelse fraxinella.

Dodonaeus (b) ‘De apothekers noemen het Diptamum en plegen de wortelen er van dikwijls in plaats van de echte Dictamnus (Origanum) te gebruiken en daarom wordt het ook van sommige Pseudodictamnum en Dictamnum album genoemd. Dan dat het geen echte Dictamnus is dat is tegenwoordig iedereen zo bekend dat het nodeloos zou wezen enige woorden te gebruiken omdat te weerleggen of voor vals te betonen. Het is ook duidelijk genoeg dat het geen Pseudodictamnum van Dioscorides is. Maar of het een soort van Tragium van de ouders is of niet dat schijnt niet zo duidelijk te blijken. Hetzelfde kruid heeft niet tegenstaande vele redenen die daartegen strijden de naam Tragium (bok) naar zijn stank en Paeonia mascula naar de krachten die het heeft tegen de vallende ziekte en om dat het de schichten uit de wonden haalt heet het valse diptam, witte diptam, Dictamnos albus, Pseudo-dictamnum nothum, in het Frans diptam bastard, in het Italiaans dittamo dictamo bianco en frassinella del volgo. De Hongaren noemen ze Dictamus en zarvas fiu.’

Het is de valse Dictamnus. Zie Origanum dictamnus.

Dictamnus is een klassieke naam van Vergilius, zo genoemd naar de berg Dicte op Kreta, en thamnos: een struik. Volgens de Aeneide zou Venus deze plant op de berg Ida geplukt hebben om de wond van Aeneas, die door een werpspies geraakt was, te genezen.

Vergilius Aeneis XII, 4, 12 ‘Dictamnum genetrix Cretaea.’

Plinius XXV, 53, ‘Dictamnum, non est alibi quam in Creta. Isidorus Hisp. Orig. Etym. XVII, 9, 29 Dicta, mons Cretae, ex quo dictamnum herbe nomen accepit.’ Dat was wel Origanum dictamnus. Dictamnus nigra is Ajuga chamaepitys.

Duits heeft Diptam, Dittame, Dyptam, Dictam, Dictame en Dictan, weisser Diptam in Zwitserland, Frans dictame en Engels dittany, meest met de toevoeging calse’ en chite’, dat van oud-Frans ditan stamt en dit van Latijn dictamnus, van Grieks diktamnon.

Hirtzwurz of Hwizwurz in oud-Hoogduits, ԫrut dat Ysen aus den Wunden tutՠ(van de herten) vergelijk Engels hartճ eye.

Het is een Springwurzel, Spechtwurz, zie de beschrijving van Plinius en Polygonatum.

Pfefferkraut, Wiswurz, de bloemkleur.

Het mooiste van deze plant, waar het zijn naam aan te danken heeft, vuurwerkplant of brandend bos, Engels burning bush of gas plant, Duits Aschenwurz en Brennender Busch, dat het kruid op warme dagen een vluchtige aangename olie afgeeft die brandbaar is. De plant kan dan het beste vlak voor de bloei in brand worden gestoken, onder de bloem dicht tegen de stengel aan de lucifer houden. Die brand is snel over en de plant heeft er zelf geen last van.

Het is niet het brandend braambos uit de Bijbel. Ook niet de Dictamnus van de oudheid, die beroemd was om zijn medische eigenschappen, dat is Origanum dictamnus.

Uit Megenberg.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger (Dodonaeus)’’Sommige geleerde schrijven dit gewas alle krachten van (Origanum) Dictamnus en ook van pioen toe en hier vroeger in meest alle apotheken zijn die wortels er van voor de witte diptamus gebruikt geweest.

Deze wortel van binnen genomen drijft uit het lijf niet alleen alle vergif, maar ook de rotte en stinkende vuiligheid zoals dagelijks in de kinderen gevonden wordt want ze kan de wormen van de buik geheel vernielen en doden, van binnen genomen en vooral met ruit en rabarber gegeten.

Het is zeer dikwijls bevonden geweest dat het zaad van dit gewas zeer nuttig gegeven wordt aan diegene die onderhevig zijn van de vallende ziekte alzo goed als van de pioen.

Men zegt dat de wilde geiten als ze met pijlen geschoten zijn die door het eten van dit kruid uitdrijven en men bevindt ook tegenwoordig dat het zaad, bladeren, gom of sap en ook de wortels van Fraxinella (als Dioscorides van zijn Tragium ook schrijft) de doornen en splinters en alle andere dingen die in het lichaam gestoken zijn uittrekken kan als het erop gelegd wordt.

Die van Venetië gebruiken het in de ontstoken of verhitte ogen. Te Rome wordt het verkocht als een goede blanketsel of ten minste om het aanzicht wit te maken.

Olie van deze bloemen gemaakt is zeer goed op de leden die met jicht gekweld zijn gestreken.

Het zaad, sap of wortel van dit kruid genezen de koude plas, breken de steen in de blaas, verwekken de maandstonden en worden een vierendeel lood zwaar ingenomen.

De wortel van Fraxinella laat de maandstonden voortkomen en laat gemakkelijk plassen en bevordert en verlicht het baren of de verlossing van kind en laat de nageboorte afkomen en jaagt die uit het lijf en is ook zeer geschikt om alle koude gebreken van de baarmoeder te verbeteren.’

Samen met gember vermengd wordt het poeder door het volk met een mespuntje ingenomen tegen maagkramp, wormen, wisselkoortsen, onderlijfverstoppingen bij vrouwen. In de homeopathie wordt uit het verse kruid een essence gemaakt die bij vrouwenziektes gebruikt wordt.

Planten.

De vuurwerkplant wordt gebruikt als solitair en snijbloem. Zet ze bij geraniums en Veronica.

Kan ook door zaaien vermeerderd worden, zaad komt zeer laat op, stekken en voorzichtig scheuren.

Het is een oude tuinfavoriet en kan wel 3 mensengeneraties op dezelfde grond blijven staan. Dit kruid is eigenlijk onverwoestbaar en kan goed gescheurd worden. In Amerika was het dan ook traditie dat een pasgetrouwd stel een stuk van deze plant meekreeg die zo in de familie bleef en van vader op zoon overging. Het beste is evenwel om de plant ongestoord te laten groeien. Ze groeien gemakkelijk in elke goede grond op zonnige tot licht beschaduwde plaatsen.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl