Senecio
Over Senecio
Kruiskruid, vorm, kruiden, soorten, geschiedenis, historie, naamgeving, etymologie, afkomst, gebruik, vermeerderen, planten, teelt,
Uit Saint-Hilaire.
Senecio bevat met Jacobaea en Packera vele soorten, 1500-2000, die moeilijk uit elkaar zijn te houden. In midden Europa komen al een 30 soorten voor.
Er zijn één-, twee- en meerjarige of succulenten en klimplanten. Het is mogelijk een van de grootste en waarschijnlijk een van de oudste groep van de Asteracea.
Het geslacht is over grote gebieden verspreid en omvat alle overgangsvormen van zomergroene bomen, succulenten tot en met eenjarige kruiden.
De meest voorkomende kleur is geel, vertakte bloemhoofdjes.
De meeste bevatten giftige alkaloïden.
Asteracea, Senecio klasse.
=Senecio abrotanifolius, (met blad als Artemisia abrotanum)
Stijve bladeren zijn glanzend groen en meestal niet behaard, de onderste kort gesteeld en dubbel geveerd met lancetvormige, spitse slippen, bovenste balderen zittend en geveerd.
Opstijgende stengels zijn aan de voet liggend en houtachtig Bloemhoofdjes met 2-5 in een tros, 2.5-4cm in doorsnede met 10-13 oranje/gele en bruin gestreepte straalbloemen, talrijke omwindselblaadjes zijn lancetvormig en gekield met gewimperde top, de buitenste ongeveer twee maal zo kort als de binnenste in juni/juli.
Niet behaarde vruchtjes.
Vrij droge plaat.
Uit O. Alpen en N. Balkan, wordt 15-40cm hoog.
Var. tiroliensis Planta Med. (uit Tirol) met oranje/rode hoofdjes.
Naam.
Barnkraut in Salzburg, Bärenkraut, Eberrauten-Greiskraut, Eberreisblättriges Greiskraut, orange flowered groundsel.
Senecio alpinus. Scop.(uit de Alpen)
Een meerjarige kruidachtige plant, 30-100cm.
Breedte hoogstens 1,5 maal zo lang als brede bladeren met een duidelijke hartvormige basis, bladrand is onregelmatig getand, onderkant is vaak spinnenwebachtig behaard.
Goudgele bloemen, juli-september. Giftig voor vee.
Komt voor in de Alpen tot 2000m
(Dodonaeus) ‘Vierde Oostenrijks Sint Jacobskruid, in het Latijn Jacobaea Pannonica quarta. Beide deze laatste soorten wil dezelfde Clusius Jacobaea latifolia montana noemen, dat is berg Sint Jacobskruid met brede bladeren. Gesnerus beschrijft de laatste voor een soort van Conyza en zegt dat ze van de herders Boni, Goldkrut of Goldekraut genoemd wordt’.
Alpen Greiskraut, Herz-Greiskraut.
Senecio articulatus, Sch, Bip. (geleed) (Kleinia articulata) Pijlvormige bladeren komen aan de stengeltoppen, donker groen tot licht grijs zijn geveerd of diep gezaagd, vallen in het voorjaar af en komen tegen de winter weer terug.
Vlezige stengels zijn aan de voet sterk vertakt en licht grijs bepoederd.
Geelachtig/witte bloemen komen in de herfst.
Uit Z. Afrika en kan 30-60cm hoog worden.
Candle plant.
Uit C. Millspaugh.
Senecio aurantiacus DC (goud en oranjekleurig) Kort gesteelde bladeren zijn elliptisch en gaafrandig tot zwak gekarteld, niet tot zwak behaard, stengelbladeren met wat hartvormige voet.
Opstaande stengels.
Dichte trossen van 3-10 donker oranje en 2cm grote bloemhoofdjes, purper/bruine omwindselblaadjes, de buitenste ontbreken in juni/augustus.
Behaarde vruchtjes.
Kalkrijke grond.
Uit O. Alpen en Karpaten, wordt 20-40cm hoog.
Orangerotes Greiskraut. Golden ragwort.
Senecio capitatus, Steudel. (hoofdvormig) Lijkt veel op aurantiacus maar is geheel dicht grijs viltig.
Onderste bladeren staan in een rozet en zijn gesteeld, omgekeerd eivormig tot ei/lancetvormig, stomp/getand, stengelbladeren lancetvormig en zittend.
Opstaande stengels zijn niet vertakt en dicht bebladerd.
Trossen van 5-12 oranje/rode en 2-3cm grote hoofdjes met lancetvormige, spitse omwindselblaadjes die groen tot purper/bruin zijn en aan de voet wit viltig in juli/augustus.
Uit W. Alpen, Oostenrijk en Karpaten, wordt 15-30cm hoog.
Kopfiges Greiskraut.
Uit Saint Hilaire.
=Senecio doria, L. (goudkruid) Leerachtige bladeren zijn blauwachtig/groen, de onderste kort gesteeld en elliptisch, meestal getand, de bovenste half stengelomvattend en lancetvormig, spits.
Sterk groeiende plant met opstaande stengels die hol en kantig zijn, bovenaan vertakt.
Flinke trossen van 1.5-2cm grote goud/gele hoofdjes met 5-6 lijnvormige straalbloemen, lancetvormige omwindselblaadjes zijn olijf/groen en wat behaard tot kaal in juli/augustus.
Niet behaarde vruchtjes.
Uit Z. en Midden Europa, Alpen en Midden Rusland, wordt 40-150cm hoog.
Naam, etymologie.
(Dodonaeus) (a) ‘De andere soort (eerste is Senecio saracenia) is in Frankrijk op het Latijns Herba Doria genoemd al of men in het Frans herbe d’or, dat is gouden kruid zei, de Hoogduitse en de Nederduitse houden dezelfde naam Herba Doria en hebben het geen andere toenaam willen geven omdat ze hier te lande vreemd is. Herba Doria is van anderen gulden-kruid genoemd. Het heeft zijn naam niet gekregen van Andreas Doria, de zeer vermaarde kapitein-generaal van de keizerlijke galeien, maar is zeer lang voor zijn tijd Herba Doria genoemd geweest in Languedoc, als goudkruid naar de gele bloemen en goede kracht om de wonden te helen. De wortel van dit kruid is kleiner dan de grootte van de plant vereist en is wat specerijachtig of aromatisch’.
Zie voor werking S. saracenia.
Franse herbe doree, goudkruid, naar de gouden bloemen. Duits Goldener Wiederkomm, Engelse yellow tops.
Uit Saint-Hilaire.
=Senecio doronicum, L. (als Doronicum; lansvormig) Dikke en leerachtige bladeren zijn eivormig/langwerpig met smal toelopende voet, gekarteld en donkergroen, wat wollig behaard tot kaal, bovenste bladeren ei/lancetvormig en stengelomvattend.
Opstaande stengels met meestal 1 bloem zijn wollig behaard.
Bloemhoofdjes van 5-7cm in doorsnede zijn oranje/geel met lijnvormige omwindselblaadjes die wat wollig behaard zijn en de buitenste de helft korter dan de binnenste in juli/augustus.
Niet behaarde vruchtjes.
Kalkrijke grond.
Uit de Alpen, Jura en Pyreneeën, wordt 25-40cm hoog.
Naam.
Duitse Gemsgreiskraut, grosse Gamswurz, Engels large flowered or leopard’s bane groundsel, Frans senecon doronic.
Uit Curtis botanical magazine.
Senecio elegans, L. (sierlijk, elegant) Een eenjarige van een halve meter hoogte met kleverige bladeren en stengels.
Het plantje verschijnt met roze, witte, purperen of mauve bloemkleur die meestal gevuld zijn in juni tot oktober.
Een oude tuinplant, die ook als snijbloem gebruikt wordt.
Komt uit Z. Afrika en is in 1700 beschreven.
Naam
Kruiskruid of Engelse purple ragwort of purple Jacobaea.
Uit Fuchs.
Senecio fluviatilis, Wallr. (aan rivieren groeiend) (Senecio sarracenicus, L.) (Saracenen, voor ons heidenen)
Brede bladen zijn zittend en lancetvormig, scherp en glad, ongelijk gezaagd met smalle tanden.
Stengels zijn recht en stevig, 1m tot 1.50m.
De gele bloemen van deze zijn klein, maar de bloembladen zijn 6 of 7 in getal en komen soms niet in juni/juli.
Uit W. Europa tot Siberië.
Naam, etymologie.
(Dodonaeus) (a) ‘Dit eerste gewas (tweede is Senecio doria) wordt in Nederland en Hoogduitsland op het Latijns Solidago Saracenica en Consolida Saracenia genoemd, op het Nederduits heydensch-wondt-kruid, op het Hoogduits Heidnisch Wundtkraut´.
De Fransen die de Duitse naam volgen noemen dat gewoonlijk Consoulde Sarasinne. Het heeft zijn naam van de heidenen of Sarasijnen gekregen die met dit kruid de wonden plegen te genezen. Lobel; ‘Het wordt genoemd heidens wondkruid omdat de Turken, heidenen of Saracenen een grote naam hadden onder de Christenen en vooral om zeer geschikt te zijn in de chirurgie.’
Sommige noemen het Herba fortis in het Latijn.
Deze twee kruiden worden van sommige kruidbeschrijvers voor soorten van Panaces Cheironium gehouden, dan Apuleius schrijft dat alantwortel of Helenium het echt Panaces Cheironium is’.
Consolida betekent toehelen of genezen, Duits Grundheil.
Heidnisch Wundkraut bij Bock, Saraceens kruit, Engels Saracens consound of Saracens comfrey, Waarschijnlijk is het kruid hier in de middeleeuwen, door de kruisvaarders, en naar de kloostertuinen gebracht zijn. Het zou door de Saracenen, (Arabieren) als wond helend kruid gebruikt zijn.
Lancetbladig kruiskruid, rivierkruiskruid, Duits Flussgreiskraut, Goldrute, Steingunsel, Engels broad-leaved ragwort, Frans séneçon des saussaies.
Gebruik.
Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Heidens wondkruid wordt veel gebruikt om allerhande wonden te genezen en is goed niet alleen in de bloedige verse kwetsingen, maar is ook zeer nuttig om alle verouderde kwade en vervuilde wonden en zeren te zuiveren en te helen. Tot dat doel wordt dit kruid ook in de wonddranken gebruikt. Dodonaeus. Men doet dit kruid ook bij de dranken die men geeft aan diegene die gekwetst, gestoken, gescheurd, gebroken of van hoog gevallen zijn om die te genezen en dat gestolde bloed te zuiveren of te laten scheiden.
Tegen verstopping van de lever en milt, geel- en waterzucht: Maak een afkooksel van dit kruid, maak het zoet met suiker en laat hiervan twee maal per dag een roemertje vol innemen. Dodonaeus.
Tegen vuile zweren van het tandvlees en van de keel: Neem van het afkooksel van heidens wondkruid een half pint, van honing van rozen anderhalf ons, meng dit tezamen en laat hiermee gorgelen. Dodonaeus’.
Uit common.wikipedia.org
Senecio glastifolius L. (met wede-achtige bladeren) is een eenjarige tot overblijvende plant van 30-200cm hoog.
Zeer getande bladeren die stekelig aanvoelen, 3-5cm, de onderste 10-15cm.
Witte/roze tot paarse bloemen met geel hart staan in hoofdjes van 10-20 stuks in september-oktober.
Waterdissel in Z. Afrika naar de stekelige bladeren, Engels large senecio, holly leaved senecio en pink ragwort.
Uit Saint-Hilaire.
Senecio halleri Dandy (Zwitserse botanist Albrecht von Haller, 1708-1777) (Senecio uniflorus, All. (eenbloemig) Gehele plant is grijs viltig.
Omgekeerd eivormige bladeren tot langwerpig/spatelvormig zijn lang gesteeld en stomp, getand tot geveerd ingesneden, bovenste stengelbladeren zittend en lijn/lancetvormig, gaafrandig.
Stengels opstaand met 1 bloem.
Bloemhoofdjes zijn ongeveer 2.5cm groot en helder geel tot oranje met lijnvormige omwindselbladeren die spits en bruinachtig zijn, de buitenste ongeveer even lang als de binnenste in juli/augustus.
Kalkarme grond.
Uit Z. Alpen, wordt 5-10cm hoog. Is beschreven in 1789.
One flowered groundsel, Einköpfiges Greiskraut, Frans séneçon de haller.
Uit hu.wikipedia.org
Senecio haworthii, Hook, (Engelse botanist Adrian Haworth die het beschreven heeft, 1767-1833) Dicht grijsachtig viltige behaarde plant.
Is vrij opgaand tot 25cm met weinig vertakte stengels.
Kogelronde, en niet gesteelde succulente bladeren zijn vlezig, 30cm lang en 1cm dik en staan langs de hele stengels.
Woolly senecio.
=Senecio herreianus, Dinter. (botanist Hans de Herre, 1895-1979, curator van de Stellenbosch universiteit botanische tuin) Door lange snoeren van kittige groen gestreepte bolletjes is de plant met elkaar verbonden. Door de strepen lijken de bolletjes op kruisbessen. Op zonnige plaats vormen die strepen een fraai contrast en vormen een soort luxaflex. De donkere strepen weren de zon en beschermen de plant tegen vochtverlies en verdamping. De lichte strepen zijn de smalle venstertjes die voldoende zicht binnenlaten voor de noodzakelijke assimilatie.
Uit www.123rf.com
Senecio inaequidens DC (ongelijke tanden) is een meerjarige, sterk vertakte plant van 20-100cm.
Lange, smalle, 2-5mm brede en vrijwel niet getande tot onregelmatig getande bladeren van 3-10cm lang, staan afwisselend en hebben een geoorde, half-stengelomvattende voet.
Uit Zuid Afrika.
Bezemkruiskruid naar de vorm. Schmalblättriges Greiskraut, Schmalblatt-Greiskraut, narrow leaved ragwort.
Uit commons.wikimedia.org
Senecio incanus, L (grijs behaard) Eivormige bladeren met niet aflopende voet, sneeuwwit viltig met lijnvormige, stompe slippen, bovenste bladeren meestal lijnvormig.
Opstaande stengels zijn bovenaan vertakt en behaard.
Kleine trosje van ca. 13mm grote bloemhoofdjes met meestal 5 helder gele straalbloemen, breed/lijnvormige omwindselblaadjes met behaarde top in juli/augustus.
Kalkarme grond.
Uit W. Alpen en Apennijnen, wordt 5-15cm hoog.
Naam.
(Dodonaeus) ‘De ruige of wolachtige soort van kruiskruid noemt Lobel Erigeron tomentosum of grauw kruiskruid en een medesoort er van noemt hij Erigerum tomentosum alterum, in het Nederduits tweede wolachtig kruiskruid.
Grijs kruiskruid, Duitse Edelraute, Gemswurze of Raut, Graues Greiskraut of Grau-Greiskraut, Engelse hoary groundsel.
Senecio incanus subsp. carniolicus, Willd (uit Karinthie, Carniolie, Karnten) Omgekeerd eivormige bladeren met smal toelopende voet, gekarteld/ingesneden met breed eivormige, ingesneden en grijsachtig/groene, behaarde slippen, bovenste stengelbladeren zijn geveerd met lijnvormige, spitse slippen.
Kleine en diep gele bloemhoofdjes staan in dichte trosjes, omwindselblaadjes zijn ongeveer gelijk van lengte in juli/augustus.
Niet behaarde vruchtjes.
Kalkarme grond.
Uit O. Alpen en Karpaten, wordt 10-20cm hoog.
Uit Saint-Hilaire.
Senecio leucophyllus, DC. (witte bladeren)(=Jacobaea leucophylla) Geheel grijs/wit viltig.
Bladeren staan in een rozet en zijn gesteeld, liervormig tot geveerd met eivormige, getande slippen
Opgerichte stengels zijn weinig of niet vertakt.
Kleine en dichte trosjes van helder gele bloemhoofdjes met 5-7 gele straalbloemen, lijnvormige omwindselblaadjes zijn toegespitst in juli/september.
Behaarde vruchtjes.
Kalkrijke grond.
Uit de Pyreneeën, wordt 10-20cm hoog. Is beschreven in 1816. Séneçon à feuilles blanchâtres.
Senecio macroglossus, DC. (grote tongen, de bloembladen) is een hangplant die afkomstig is uit Z. Afrika. De cape ivy is in 1868 beschreven.
‘Variegatum’ heeft bonte bladeren.
Op het eerste gezicht lijkt dit gewas precies op een klimop, toch voelen de bladeren succulent aan.
Cape ivy, ivy leaved groundsel. Kapefeu.
Uit www.botanische-spaziergaenge.at
Senecio macrophyllus, Bieb. (grote bladeren) Zeer grote bladeren zijn omgekeerd eivormig, stomp en gekarteld, lichtgroen, de voet smal toelopend in een gevleugelde steel, achterkant is behaard, stengelbladeren zijn kleiner, zittend tot half stengelomvattend, lancetvormig en spits.
Opstaande stengels zijn kantig en bovenaan vertakt.
Bloemhoofdjes met 5 goud/gele straalbloemen, buitenste omwindselblaadjes zijn priemvormig in augustus/september.
Uit O. Europa en Kaukasus wordt 100-175cm hoog. Is beschreven in 1818.
Uit; http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=flora_nl_v2&id=2107&menuentry=soorten
Senecio nemorensis L. (van open bosplaatsen) (Senecio ovatus Willd.) subspecie nemorensis. Overblijvende plant van 60-150cm hoog met korte wortelstok.
Bloeit met gele bloempjes van 2-3cm groot in juli-september.
Rechtopstaande vertakte stengels zijn dicht bebladerd.
Langwerpige bladeren zijn fijn gezaagd.
Subspecie fuchsii. (Senecio fuchsii) (Tubinger dokter Leonhard Fuchs, schrijver van medische werken en kruidboeken, 1501-1566) Heef minder bloemhoofdjes en meestal zittende of soms stengelomvattende bladeren. Deze groeit ook in ons land.
Schaduwkruiskruid, Fries strewielkruswoartel, Engelse wood ragwort, Duits Fuchs Greiskraut, Frans senecon de Fuchs.
Uit west Europa.
Uit www.logees.com
Senecio rowleyanus, Jacobsen (is genoemd naar G. Rowley, een vetplantenexpert)
Het erwtenplantje heeft meterslange en dunne stengels die met bolvormige succulente bladen bedekt zijn.
Het is een hangplantje met stengeltjes waarop erwten zitten.
Zet dit gewasje in de zon op een warme plaats.
Uit Z. Afrika.
Erwtenplant, Engels string of beads.
Uit J. Kops, www.BioLib.de.
Senecio sylvaticus, L. (van ’t bos) Bladen zittend en geveerd, gelobd en getand, vaak met een oor aan de basis.
Stengels opgaand en recht, wel tot 90cm met lichter gekleurde bladeren.
Straalbloemen zijn ook hier omgerold en soms niet eens aanwezig, ze staan in conische hoofdjes, dof geel in juli tot september.
Eenjarige en zacht harige plant zonder klieren.
Naam.
Boskruiskruid, Fries glede kruswoartel, Engels wood groundsel, Duits Wald-Kreuzkraut.
Uit luirig.altervista.org
Senecio squalidus, L. (vuilkleurig, bruingeel) Bladeren zijn glad, geveerd met ovale en getande deelblaadjes.
Veel vertakte stengel is bladig en glad.
Bloemblaadjes spreidend, een paar grote bloemen die goudgeel zijn in juni tot november .
Eenjarig.
Glanzend kruiskruid, Engelse inelegant of Oxford ragwort.
Senecio triangularis Hook (driekantig, de bladeren) is een 30-150cm hoge plant.
Gele bloemhoofdjes die op gelijke hoogte staan van juni tot september.
De driehoekige bladeren zijn 4-20cm lange en 2-10cm breed, gesteeld en grof getand.
Uit N. Amerika.
Arrowleaf groundsel, arrow-leaf ragwort en flat tops.
Deze Senecio kwam in Engeland via Francisco Cupani en William Sherard bij hun bezoek in 1700, 1701 en 1702 vanuit Sicilie waar het groeit op vulkanische as naar de tuin van de Duchess of Beaufort te Badminton. Later kwam er materiaal naar de botanische tuin van Oxford door de “Horti Praefectus” Jacob Bobart voor zijn dood in 1719. Rond die tijd begon het als invasiesoort zich te vermeerderen en groeide rond Oxford colleges en de muren van Oxford, Oxford Ragwort. Verder ging het via spoorwegen naar andere delen van het land.
Uit J. Sturm, www.BioLib.de.
Senecio vernalis, Walst, en Kitt.(vin het voorjaar) het voorjaarskruiskruid kwam uit Azië naar het Westen en vernietigde door zijn overheersende voorkomen vaak hele oogsten en ganse velden. Om het te verdelgen werden er zelfs politieverordeningen opgemaakt.
Het kruid kwam in 1903 nog niet in ons land voor. Vermoedelijk is het rond 1850 uit Oost Europa binnengekomen.
Oostelijk kruiskruid, Duits Frühlings-Greiskraut.
Uit Saint-Hilaire.
=Senecio viscosus, L. (kleverig) Bladen zijn geveerd, klammig en harig. Geeft een onaangename geur.
De plant is sterk klierachtig behaard, de stengels zijn vertakt en spreidend, 60cm hoog.
Straalbloemen zijn kort en naar buiten omgerold, geel in juli en augustus.
Uit Europa.
Naam.
Kleverig kruiskruid, Engels stinking, sticky of clammy groundsel, Duits Kleb-Kreuzkraut.
Uit O. Thome, www.BioLib.de.
Senecio vulgaris, L. (gewoon of vulgair)
Bladen omvatten half de stengel en zijn diep geveerd en getand.
Het kruiskruid heeft zoveel haast om zaad te produceren dat het bloempje vaak vergeet om lintbloemen te maken. De gele buisbloemen, die in een smal bloemhoofdje staan, sieren dit plantje het meest op.
Eenjarig klein kruiskruid, komt hier verwildert voor.
Op elk moment van het jaar wordt deze plant ergens in bloei gevonden en is klaar om te bevruchten. Nieuwe zaden arriveren met de wind, elke dag en op elke plaats zeilen ze op de wind en nestelen zich ongemerkt op muren, totdat het te laat is om het kiemen te stoppen. Elke plant kan verantwoordelijk zijn voor miljoenen nakomelingen per jaar.
Uit Europa.
Naam, etymologie.
(Dodonaeus) (a) ‘Dit kruid is hier te lande grind-cruydt genoemd, in Hoogduitsland Grindkraut of Grimkraut’.
Klein grindkruid, Duits Grindkraut; schurftkruid, gebruikt tegen hoofdzeer.
Dodonaeus (b) ‘Het wordt ook cruys-cruydt en van sommige ook cruys-wortel genoemd, in Hoogduitsland Creutzwurtz’.
De namen Kreuzkraut of Kreuzwurz, ook Crecwort, zijn verbasteringen van Greiskraut, of naar de kruisgewijs staande bladeren. Al vroeg in de 11de eeuw al was het kruid al bekend als Creuzkraut en bij Dodonaeus cruyscruyt, kruiskruid, Fries kruswoartel. Culpeper noemt crosswort als een kruid van Saturnus.
Dodonaeus © ‘Men vindt ook noch ettelijke bedorven, doch gebruikelijke namen van dit gewas, te weten sampson, simpson en silson in het Vlaams naar de Franse seneson. In Frankrijk heet het senesson, in Spanje bon varon en yerva cana, dat is grijskruid, in Italië cardoncello en spebeoja, De Latijnse naam is Senecio en de Griekse Erigeron omdat het zo gauw en in de lente grijs wordt en vergaat, het heeft ook deze oneigen namen (die onder de verworpen en bastaard namen gevonden worden) te weten Erechthites en Herburum’.
Theophrastus en Dioscorides noemen de plant erigeron: vroeg grijs. De Romeinen namen dit Griekse woord over met het gelijkbetekenende woord Senecio, dit is afgeleid van het Latijnse senex: een oude man. De naakte vruchtbodem wordt vergeleken met een kaal hoofd. Plinius verhaalt hiervan: “Senecio vocatur, quod vere canescit”. “Het plantje wordt grijs genoemd omdat het in het voorjaar grauw wordt”.
Deze naam vinden we terug in het Duitse Senwurz, van Senecio, zo ook in het Franse senecon, Italiaans senecione, in Zeeuws Vlaanderen komt sinsoen voor en in Brabant sensejum, waarschijnlijk komt dit van het Franse senecon en zo pluiskruid, Altmannskraut, Baldgreis en Greiskraut, de Engelse dusty miller heeft dezelfde betekenis, old man of spring..
Dodonaeus (d) ‘In Engeland heet het grounsell’.
Laat een stuk grond leeg, blijf daar een paar maanden weg, dan zal die grond verzwolgen zijn door het kruiskruid, grondheel of groundsel. Groundsel is een naam die afgeleid is van het oud-Engelse grundeswilige of grundeswylige; grondverzwelger. Een Engels distichon zegt:
‘Though storms may rage and skies may lower
We’r sure to see the groundsel in flower’. Maar het heeft een eerdere en 7de eeuwse naam, gundesuilge, wat de verzwelger van zeer uit de ogen zou betekenen. Culpeper, 1653, raadde het in ieder geval nog zo aan. Frans toute venue: geheel en al van zichzelf gekomen, omdat ze ongezaaid groeit en woekert.
Dodonaeus (e) ‘Dat eerste geslacht wordt genoemd Senecio major of Erigerum majus en hier te lande groot kruiskruid.
Dodonaeus (f) ‘Het tweede heet Senecio minor of Erigerum minus, dat is klein kruiskruid en eigenlijk kruiskruid omdat het wel meest bekend is en gewoner dan de andere’.
Dodonaeus (g) ‘Het derde, (Crepis foetida) in het Latijn Erigeron tertium, dat is derde kruiskruid, is van vele bekend met de naam Cichorium foetidum’.
Dodonaeus (h) ‘Het vierde geslacht, Erigerum quartum genoemd, dat is vierde kruiskruid, is van sommige allerkleinste kruiskruid genoemd. Voorts zo is het gewoon kruiskruid in Spanje van sommige cardo morto genoemd. Maar sommige soorten en vooral de vierde hebben de naam grijskruid naar hun gedaante hier te lande vroeger gehad want de bloemen worden zeer gauw wit en grijs waarnaar Erigeron zijn naam heeft. Het verschilt van het Senation of Senacio van Serapio, want hij heeft onze waterkers alzo genoemd´´.
(i) Duits Beinwurz, het is een Berufkraut, Seuworz, Schwulskraut of Swulstkraut, verder zijn andere oude Duitse namen; Dickkopp, Dickkoppstrud, Fettkutje, gale Ringala, Gosdod, Goldwurz, Hinnerk, stolt Hendrig Berwurz, stolt Hendrig in Jutland, stolzen Hinnerk, -Hinrich, Krotenkraut, Kanarienblom, Kraienkohl, Stinken, Hutschakkraut, Zwitsers Chnopflichchrut, Harzpreste, Heideprest, Vogelchrut.
(j) Schaapssteentjes en munnikenbladen op Texel wijst erop dat de plant door monniken gebruikt werd. Vogeltjeskruid en kanariekruid wijzen op zijn gebruik, Frans herbe a la chardonnerette, distelvinkenkruid.
(k) Engelse flower of St. Macarius, -Simson.
Spaans hierbe cana, Russisch krestownik.
Gebruik.
Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘De bladeren van kruiskruid met de bloemen alleen of met wat wijn gestoten zijn goed gelegd op de hete gezwellen van het fondament en van de schaamdelen, dan Plinius zegt dat ze hetzelfde doen kunnen als men ze met fijn meel of stof en poeder of verbrijzelde wierook (in het Latijn Turis farina genoemd of Manna Turis) of met wat wijn op de schaamdelen legt.
Dioscorides zegt dat die bladeren met het voor vermelde allerfijnste poeder van wierook gemengd alle wonden en vooral van de zenuwen genezen, daarop gelegd.
De witte grijze haren of vlokken daar de bloemen in veranderd zijn met azijn opgelegd genezen ook de wonden, maar dat men die terwijl ze noch vers zijn iemand te drinken gaf dan zouden ze de mens wurgen of laten verstikken.
Klein kruiskruid wordt hier in Nederland met andere kruiden gelijk salade met olie en azijn in de winterse maanden gegeten en is geen kwade, onlieflijke of ongezonde spijs. De jonge tere knopjes van dit kruid eer de bloemen volmaakt zijn die smets en moesachtig van smaak zijn worden met de bladeren in salade en eierkoeken gedaan.
Al is kruiskruid een zeer algemeen en bijna veracht kruid, het is nochtans vol van deugden en krachten en vooral om alle kwetsingen en wonden te genezen maar vooral is het goed diegenen die bij de stovingen die men bereidt om de steen te laten breken en tegen velerhande gebreken van de baarmoeder want dit kruid hetzij gekookt, hetzij anderszins gegeten verwekt de maandstonden en hetzelfde doet ook het sap van de bladeren gedronken of het water daar het kruid in gekookt is of water er van gedistilleerd wat zeker en dikwijls bevonden is geweest.
Kruiskruid met oud varkensvet gestoten en gemengd geneest uitermate goed de wonden, daarop gelegd als Apuleius betuigt. Hetzelfde zegt hij, met vaardigheid ‘s morgens uit de aarde getrokken en gestoten met oud varkensvet en op de slecht geheelde wonden gelegd opent en zuivert die. Hetzelfde kruid na middag uitgetrokken en met oude berenvet gemengd en op de wonden gelegd geneest ze volkomen. Hij zegt ook dat kruiskruid met oude smeer gestoten de pijn van de voeten weg neemt en geneest zeer krachtig de bezeerde of verwrongen zenuwen.
Hetzelfde met zout gestoten en papvormig op de voeten gelegd is zeer goed tegen de pijn van jicht.
Als iemand gekwetst is zal men het kruid met oude ongezouten vet stoten en als een was op de wonden leggen, want het zal de wonden zeer gauw genezen.
Sommige zeggen dat glas in sap van kruiswortel en bokkenbloed gekookt heel murw wordt als was zodat men daarin drinken mag al hetgeen dat men wil en dat het wederom hard wordt als men het in koud water legt. Maar dat hebben we noch niet onderzocht’.
Uit www.swcoloradowildflowers.com
Senecio wootonii Greene (Elmer Otis Wooton, 1865-1945, een botanist uit New Mexico) is een overblijvende plant van 15-60cm.
Opstaande stengels zijn vrijwel bladloos.
Vlezige bladeren zijn ovaal tot lancetvormig en staan dicht bij de grond.
Gele bloemhoofdjes staan in groepjes van 3-24 bijeen aan de uiteinden van de stengels.
Wootons ragworth.
Planten.
Dit is een ideale plant voor de grijze tuin. Vanwege zijn grijsheid is het ook geschikt om een neutrale kleur neer te zetten. Als randplant is het ideaal om de ribben van groepen en randen te verzorgen. Het witte askruid is vooral mooi in combinatie met het blauw van Ageratum, Lobelia en Heliotropium. Planten in humus houdende grond op een zonnige plaats, de hoog groeiende soorten op een vochtige en de lagere op een drogere plaats.
Vermeerderen door in het voorjaar te scheuren. Bij Senecio cordatus moet het zaad eerst 6 weken –2 hebben, dan zaaien bij 7 graden. De rest zaaien bij 20 graden. Gestekt kan worden Senecio latifolius in juli met ibz 0.5%.
Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl