Oenanthe

Uit W. Woodville.

30 soorten van vaak waterachtige meerjarige kruiden zitten er in dit geslacht, sommigen zijn giftig.

Ze zijn wijd verspreid in koelere gebieden.

De wortels zijn vezelig of bolachtig.

Bladeren zijn 1-3 maal gedeeld en vele malen geveerd.

Bloemen zijn wit en klein en staan in samengestelde schermen.

Apiaceae, schermbloemenfamilie.

=Oenanthe aquatica, Poir. (van het water) (Oenanthe phellandrium, Lamk.) Bladen zijn driemaal gedeeld en de deelblaadjes eivormig en ingesneden, bovenkant is licht geelgroen en de onderste waterbladeren diep groen met draadvormige slippen. Valt op door de zeer fijne ingesneden bladeren.

Stengels opgaand en zeer dik aan de onderkant, maakt worteluitlopers.

Bloemschermen staan tegenover de bladeren en zijn wit in juli/september.

Groeit in sloten met zoet water.

Wortel is vezelachtig en tweejarig.

Een tot 100cm groot wordende plant uit Eurazië.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Hier te lande heeft dit gewas geen naam die me bekend is, in de apotheken is het ook onbekend, dan het schijnt dat Plinius het Phellandrium noemde, te weten hetgeen dat hij in het 12^de kapittel van zijn 27^ste boek in de broekachtige plaatsen zegt te groeien en bladeren heeft als eppe. Voorts zo kan dit ook wel een soort van Sium wezen die Pseusippus in de boeken van Atheneus verzekert in het water te groeien en van bladeren op de watersoorten van eppe lijkt en daar Homerus ook van vermaant en zegt: ‘Waar omtrent zijn vochtige of weke beemden en broekachtige plaatsen waarin het Sion en de eppe met menigte groeit, wel verstaande indien dit Sion van Pseusippus niet eerder voor het boven beschreven Sion of watereppe te houden is.

Al is het zo dat dit kruid heetachtig van smaak is en de reuk van watereppe heeft, nochtans is het van sommige en zelfs van Lobel voor een soort van Cicutaria gehouden en Cicutaria palustris genoemd en van Tragus Meer Peterlin, in het Latijn Sium tertium quorumdam en Ligustrum & Foeniculum silvestre Tragi.’

Waterkervel of watervenkel, Duits Wasserfenchel, Rossfenchel, of wilder Fenchel, Engels waterfennel of fine leaved water dropwort.

Watertorkruid, bothol, kikkerstoelen. Duits Pferdesamen, een paardenvoeder, lijkt op venkel en maggiplant, Liebstock en Weiherfenchel bij Koch. Frans oenanthe phellandre, fenouil aquatique.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Er is geenszins aan te twijfelen of dit Phellandrium is warm en droog van aard en van krachten en gestalte het echt Sion heel gelijk.

Daarom laat dit kruid de plas lossen en de maandstonden verwekken en is zeer goed tegen alle koude gebreken van de blaas en kan de steen breken, vermorzelen en afjagen, te weten als die van zo’n aard is dat het door enige middelen vermorzeld of gebroken kan worden.

Plinius zegt dat het zaad van Phellandrium gedronken wordt tegen de gebreken van de blaas en tegen het niergruis of rijzende steen.’

De vrucht, semen phellandrii, ruikt sterk en smaakt weerzinwekkend bitter. De vette olie is scherp vluchtig. Het werkt prikkelend op de slijmhuid en op de spijsverteringsorganen. Het werd gebruikt als een losmakend borstmiddel. De zaden branden op de tong, zodoende werd het gebruikt tegen het hoesten, het veroorzaakt wel ontstekingen in de spijsverteringsorganen. De plant wordt door schapen en runderen gegeten en zou voor paarden giftig zijn.de vrucht werd wel gekookt, 10 gram op een kwart liter water, en bij hoesten en longziektes gebruikt

Alle soorten zouden giftig zijn.

Uit W. Woodville.

= Oenanthe crocata, L. (saffraan-achtig, het melksap) Wortelbladen zijn twee tot driemaal geveerd, die van de stengelbladen gedeeld en de deelblaadjes gesteeld en verschillend ingesneden, die van de bovenste bladeren smaller dan de meer ronde bladen van de onderste.

Is te groot en lang om aan de aandacht te ontsnappen, wordt soms anderhalve meter hoog en is veel vertakt.

Grote witte schermen verschijnen in juli.

Oranje melksap.

De wortel is meerjarig met grote spindelvormige knollen. Uit W. Europa.

Naam/gebruik.

(a) Engelse water dropwort, belder root of ben dock, hemlock water-dropwort.

(b) Wordt dodemansvingers en in Engels dead tongue genoemd, naar het verlammende effect van het kruid zodat je er geen geluid meer uit krijgt, water hemlock, naar de giftigheid van de knollen.

De plant bevat een lichte hoeveelheid oranjegeel sap dat in de lucht geel wordt. Duits Safranrebendolde, Frans oenanthe safrane. De bladeren smaken narcotisch scherp.

Heeft talrijke slachtoffers gemaakt doordat men het verwisselde met selderij of peterselie.

Koeien aten de wortels, wat een dodelijk eten is.

A. Prat verhaalt dat een paar jaar geleden een groep mannen werkten te Woolwich en deze wortels opgroeven en er geen gevaar inzagen. Ze aten op en 17 man nam aan dit feest deel die allen min of meer ziek werden, terwijl het voor vier dodelijk was. Een ander geval was met zeven jonge mannen die, terwijl ze aan het vissen waren in de rivier, de wortels van deze plant zagen drijven. 4 of 5 uur na het eten ervan viel er een achterover, met schuim in de mond en stierf de volgende morgen. Vier anderen voelden zich ook niet goed en stierven de volgende morgen zonder een woord te hebben gesproken vanaf de tijd dat het gif het systeem was binnengedrongen, 1 ontsnapte ongedeerd. Verder was er een Hollander omgekomen die de wortels gekookt en gegeten had. Een kleine Ierse jongen had hem daarvoor gewaarschuwd, maar hij had de wortels bekeken en hem verzekerd dat het een goede salade was in zijn land. Waarschijnlijk verwisselde hij het met selderij. De wortel doodt ratten en muizen zodat de landsmensen het tot dat doel gebruikten.

Uit J. Kops, www.BioLib.de.

=Oenanthe fistulosa, L. (holle stengel) De bladeren zijn boven water eivormig en ingesneden, onder water in draadvormige slippen verdeeld.

Het pijptorkruid is een meerjarige met groen-witte bloemen in juli tot september die op een dikke en holle, aan knopen wortelende en gegroefde stengels staan.

De plant komt voor in moeras en waterwegen.

De wortelstok is soms bolachtig verdikt.

Groeit in moerassen en waters tot 30-60cm hoogte uit W. Midden Europa en N. Afrika. Valt op door de buisvormige groeiwijze.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Dit is een naamloos gewas in deze landen, tenzij dat het voor een soort van Sion te houden is die men Juncus odoratus, dat is welriekende bies, noemt, nochtans is het geenszins de welriekende bies of Juncus odoratus die zo eigenlijk en waarachtig genoemd wordt, maar tot verschil van die zal men dit gewas Juncus odoratus aquatilis, dat is welriekende waterbies, mogen noemen.’

Welriekende waterbiezen, Duits Wassersteinlauch.

Dodonaeus (b) ‘Matthiolus heeft die soort van dit gewas waarvan we gezegd hebben dat die in de hoven of op andere niet zo vochtige gronden soms groeit en daar haar oude gedaante veranderd heeft voor de vierde soort van Oenanthe gehouden, ze verschilt nochtans zeer veel van de echte Oenanthe van de ouders zoals we elders op vele plaatsen betoond hebben.

Lobel noemt het Oenanthe aquatica of Oenanthe quarta Matthioli en vooral als het in droogachtige gronden groeit die ook twijfelt of het Silaus Plinij folio Apij palustris mag zijn.’

Oenanthe is afgeleid van het Griekse oinos: wijn, en anthos: een bloem, omdat de geur van de bloemen met die van de wijn overeenkomen. Plinius XXI.38: ‘Odor idem ei qui germinantibus uvis, atque unde nomen’. Oenanthe: een wijngaard en bloem, de ouden noemden alle planten oenanthe die op dezelfde tijd bloeiden met de wijngaard of wiens bloemen dezelfde geur hadden, onze druivenbloem.’ Frans l’oenanthe, de enante van de Italianen. Vroeger werd Filipendula vulgaris zo genoemd. Mogelijk is het kruid naar de vogel Oenanthe genoemd waar Plinius lib.10, kapittel 29 van spreekt, mogelijk omdat het zich met de zaden purgeert of eet. Of van de stad Oenoanda in Lycië, Plinius lib.5, kapittel 27.

Dodonaeus ‘Het schijnt dat Filpendularia vulgaris hetgeen is dat van Dioscorides Oenanthe kruid genoemd is, wat verschilt van de andere Oenanthe die geen kruid is, maar de bloeiende vrucht van de wilden wijngaard. Want hij beschrijft Oenanthe kruid met diergelijke woorden in het Grieks; ԏenanthe heeft bladeren die op die van de pastinaak lijken, witte bloemen, een dikke steel van een zeventien cm hoog, een vrucht als die van de melde en een grote wortel die vele ronde kopjes of knobbelen heeft.’

Naar de naam Filipendula heet het in het Engels water dropwort, naar de groei uit de bolachtige wortels, Wasserfilipendel bij Tabern, Drusswurz en Tropfwurz, Frans oenanthe fistuleuse.

Dodonaeus (d) ‘Sommige eten de wortels van dit gewas als ze grootachtig zijn zulks als in droge gronden soms gevonden worden en zeggen dat ze de kievitswortels van onze voorouders zijn en die smaken als peterseliewortels en hebben dezelfde kracht tegen het niergruis en gebroken steen.’ Erdtnusz en Engelse kippernus.

(e) Watervenkel, Frans fenouil dեau: watervenkel, Duits Wasserraut heet zo naar de glanzende, meervoudig geveerde bladeren.

(f) Duits Ruhrige Pferdesaat: paardenvoeder, Pferdefenchel naar de gelijkenis met Foeniculum, Engelse horse bean. Andere Engelse namen zijn: five fingered root of wild parsley.

Duits Rebendolde.

(g) Pijptorkruid of watertorkruid, tor: kever, vruchtvorm en holle stengels,

Uit J. Kops, www.BioLib.de.

=Oenanthe lachenalii, C.C. Gmel. (W. Lachenal, professor in de botanie te Bazel, 1736-1800) Grondbladen zijn tweemaal gedeeld, de stengelbladen zijn gedeeld en al de blaadjes lijnvormig en scherp.

Zijn stengels zijn buisvormig en vertakt, 60-90cm hoog.

Bloeit in juni met witte bloemen met vele bladen in een scherm.

Meerjarig.

Heeft een wortelstok van ovale knobbels Groeit in vers water en weiden.

Naam.

Zilt torkruid, weidetorkruid, Engelse sulphur wort water dropwort of marsh parsley.

Uit www.biolib.de

Oenanthe pimpinelloides, L. (Pimpinella-achtig)

Wortelbladen zijn tweemaal gedeeld met deelblaadjes die scherp ingesneden zijn of driedelig. Stengelbladen zijn gedeeld en korter dan hun stengels.

Een compacte scherm van witte bloemen komt in juni/augustus.

Meerjarig.

In wilde staat is de plant giftig, toch werd het wel gekweekt en zou dan onschadelijk zijn. De wortelknoppen bevatten een milde zetmeelsubstantie met de geur van filberts (hazelnoot).

Heeft een wortelstok van lange vezels die omgeven zijn door ronde of ovale knoppen.

Is wat slanker van vorm dan zijn soortgenoten en groeit op weiden, vooral op zoutige gronden

Is van 30 tot 1m hoog.

Naam.

Beverneltorkruid, Engels callous fruited water dropwort of meadow parsly, Frans oenanthe faux-boucage.

Uit; http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=flora_nl_v2&id=1924

Oenanthe silaifolia M. Bieb. (met blad als Silaus) (Oenanthe peucedanifolia) (met blad als Peucedanum) Overblijvend kruid van 30-80cm.

Recht opgaande stengels.

Geveerde bladeren.

Witte bloemen in schermen in juni-augustus.

Varkenskervel, weidekervel-torkruid, Haarstrang Wasserfenchel, narrow leaved water dropwort, oenanthe a feuilles de peucedan.

Uit zuid Europa, noord Afrika langs waterkanten.

Planten.

Vermeerderen door scheuren in ‘t voorjaar.

Zaaien in maart, geef het zaad eerst 6 weken –2 en zaai bij 10 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl