Ecballium

1 soort komt ervoor in dit geslacht die inlands is in het M. Zeegebied, vooral in rijke en vochtige bossen.

Nauw verwant aan Citrullus en Cucumis.

Een meerjarige klimmende plant, die meestal als eenjarige gekweekt wordt voor de spuitende vruchten, spuitkomkommer. Bij rijpheid spuit de vrucht met de geringste aanraking open, soms zelfs als de grond vibreert doordat men erlangs loopt.

Zie voor de profeten komkommer, Citrullus.

Cucurbitaceae, komkommerfamilie.

Uit Fuchs.

Ecballium elaterium, Rich. (purgerend middel) (Momordica elaterium, L.) spuitkomkommer.

Ruige en harige bladen zijn hartvormig en min of meer 3 lobbig.

De groengele bloemen staan in de bladoksels.

Als de vrucht van de stengel genomen wordt spuit het zijn inhoud eruit, als een kurk van de fles. Het lijkt geen Bijbelse plant te zijn omdat er na het spuiten weinig over blijft om te eten. Als de vrucht rijp is komt het onmiddellijk bij aanraken los van de stengel en spuit, met aanzienlijke kracht, een hoeveelheid zaden en een vloeistof over een afstand van verschillende meters, tot 12m, met een snelheid van 10 m/sec (36 km per uur) vaak spuit het de onverwacht aanvaller in het gezicht. De aanrander wordt direct gestraft.

Het gewas lijkt op een gewone komkommer en groeit op de grond maar heeft geen hechtranken.

Komt uit Z. Europa tot centraal Azië.

Noot: De hardere soorten van komkommerachtige barsten allemaal met een krakend geluid open als erop gestapt wordt.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Dit gewas wordt in de apotheken tegenwoordig Cucumer asininus genoemd, de Neder-Duitsers ook esels-concommeren naar het Latijns.’

Ezelskomkommer, Duits Eselsgurke, -kukumern, -kurbis, Frans cocombre d’cone.

Dodonaeus (b) ‘In het Grieks heet het Sicys agrios en soms ook Sicyonia, in het Latijn Cucumis silvestris, Cucumis agrestis en Cucumis erraticus en van sommige ook Cucumis anguinus, nochtans zo vindt men onder de tamme en hof komkommers andere langwerpige kromme komkommers die de toenaam van Cucumer anguinus voeren omdat ze zo lang gekronkeld zijn als een slang waar deze wilde komkommertjes geen gelijkenis mee hebben. De Italianen noemen het tegenwoordig cocomero salvatio, de Spanjaarden cogumbrillo amargo, de Neder-Duitsers wilde concommeren en ook veld komkommers, de Hoogduitsers Wild Cucumer, de Fransen concombre sauvage. Frans momordique sauvage, doncombre sauvage.

Dodonaeus (c ) ‘Dit kruid heet in het Engels noli me tangere en wilde spittingh cucumber en van sommige in onze taal kruidje roer me niet omdat als de komkommers maar eens aangeraakt zijn als het zaad rijp is open springen.’

Spring of spuitkomkommer, Duitse Spritzgurke, Springkurbis, Echte Springgurke of Damenpistole, Franse momordique elastique, Engels wild squirting cucumber. Ecballium is Grieks voor uitwerpen.

Dodonaeus (d) ‘Het sap dat uit deze komkommertjes vloeit wordt in de apotheken met een bedorven naam Elacterium genoemd want de echte Latijnse naam is Elaterium, de Griekse Elaterion. Dan de naam Elaterion bij Hippocrates betekent niet alleen het sap uit dit gewas gedrukt, maar ook al hetgeen dat een kracht heeft om de buik week te maken en van onderaf te jagen, want dat woord luidt in het Grieks niet anders dan een ding dat beroerte of rommeling maakt.’

(f) Engelse balsamapple, Franse balsamine male; manlijke balsemappel, Duitse Balsam apfel, zie Impatiens, bij Dodonaeus heten ze alle twee balsem.

Gebruik.

Het sap is hoogst giftig, geconcentreerd levert dit het elaterium, een sterk purgerend middel.

Het gebruik was vroeger zo. (Dodonaeus) ‘Voorts zo jaagt dit Elaterium uit het lijf de gele hete vochtigheden en ook de koude slijmerige en insgelijks de waterachtige overvloedigheden van het lichaam en dat zeer sterk en met groot geweld en niet alleen door de kamergang van onder, maar soms wel van boven door het braken of overgeven.

Dan, naar het zeggen van Dioscorides, plag men van dit Elaterium tegelijk niet meer in te geven dan van zes tot twaalf greinen toe naar dat de krachten van de zieke groot of klein zijn.

Elaterium met een pessarium van onder gezet verwekt de maandstonden van de vrouwen.

De wortel van wilde komkommer in azijn murw gekookt verzoet de pijn en laat het gezwel van de jicht scheiden als het daarop gelegd is en de azijn daar deze wortel in gekookt is in de mond gehouden verzoet de tandpijn.

De wortel van deze komkommertjes gedroogd, gepoederd en met honing vermengt reinigt, geneest en verdrijft alle kwade krabben, omloop, jeuk, mazelen, sproeten, littekens en alle vlekken en plekken van het menselijk lichaam.

Elaterium, zegt Galenus, doodt de vrucht zoals alle andere dikke dingen die van dunne stof zijn en vooral als ze enigszins heet zijn. Maar voor alles moet men zich wachten van het sap dat uit de rijpe vruchten springt want het is te Rome gebeurt dat van twee die elkaar dit sap al spelende in de ogen gespoten hadden de ene een oog er uit gezweerd is en de andere in grote nood geweest is om zijn gezicht te verliezen.’

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl