Anacyclus

Uit M. Vogtherr.

Een geslacht die uit ca. 15 soorten bestaat. De meeste komen voor in het M. Zeegebied tot N. India.

Asteraceae, Helenium klasse.

Anacyclus pyrethrum, Cand. (brandend) (Anthemis pyrethrum, L.) De plant heeft veel fijn verdeelde bladen.

Deze plant heeft op de grote penwortel stengels staan die als een cirkel uit de wortel ontspringen. 20-30 stengels van een 30cm lengte schieten hieruit op en worden bekroond met een bloemhoofdje die wit van boven en rood is aan de onderkant met gele draden in het midden.

Het is een goed lijkende meerjarige die in Z. Europa groeit.

Var. depressus (neer gedrukt) is een mooi laag compact kussentje van een 15 cm met heel veel fijn verdeeld blad. Marokkaanse kamille of Afrikaanse pyrethrum.

Van mei tot augustus zie je volop de grote bloemen die van binnen wit zijn en van buiten roze. Met donker weer en tegen de avond sluiten ze zich.

In de winter gevoelig voor vochtige plaatsen.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Dit kruid heet in Nederduits bertram en insgelijks in het Hoogduits ook Bertram’..

Bertram, het oud-Hoogduitse Ber(c­h)tram, (bert: knol) Berethram en Berethram of Perchtram komt in midden-Hoogduits als Ber(h)tram voorkomt is tevens een mannennaam, uit Sloveens pehtran. De naam bertram komt in het Deens al in 1300 voor, in Zweden in 1560 en Engeland in 1578.

Dodonaeus (b) ‘De wortel van bertram is geweldig heet en brandend van smaak en van aard en laat het kwijl op de tong komen als men die kauwt of maar alleen in de mondt houdt want daarna heeft dit kruid zijn Latijnse naam Salivaris gekregen als of men kwijlkruid zei, ook tandkruid en wordt soms Artimonium genoemd en bij sommige Seyferwurtz’. (kwijlwortel)

De wortel, radix pyrethri sive dentariae: kwijlwortel, heeft een speeksel verwekkende kracht als je het kauwt, Speichelwurz bij Bock, Zahnwurz.

Dodonaeus ‘In het Italiaans heet pyrethro, in het Spaans pelitre of puetre, in het Boheems peltram, in het Grieks Pyrethron naar de grote hitte en de brandende en vurige smaak die het heeft en ook Pyrinon, Pyroton, Pyrothron en Pyrites en soms ook Dorycnion zoals men onder de valse of bastaardnamen geschreven vindt, in het Latijn Pyrethrum naar het Griekse of Salivaris, de apothekeres behouden de Griekse naam Pyrethron. Dit is het echte en waarachtig Pyrethum. Want hetgeen dat sommige daarvoor houden en overal tonen is een ander gewas dat tot het geslacht van de Saxifragia of steenbreek behoort.’ Frans racine de Pyrthre d’afrique.

Engelse pellitory heette in de 14^de eeuw peletre, dit komt van oud-Frans peletre of piretre en dit van Latijn pyrethrum en dat van Grieks purethron (puretos: koorts) De pellitory of Spain komt voor bij Culpeper als een kruid van Mercurius. Spanish chamomile, Mount Atlas daisy.

Dodonaeus (d) ‘In het Frans heet het pied d’alexandre en sommige apothekers nemen het Pes Alexandrinus.’ In Engels ook Alexander’s foot en long wort.

(e) Het kruid geeft eerst een sensatie van kou wat later door hitte gevolgd wordt. In het Nederlands werd het ook wel vuurwortel genoemd naar de brandende smaak, Duits Fuerwottel.

(f) Engelse sneezewort en Frans herbe a eternuer; nieswortel.

(g) Anacyclus, volgens Linnaeus is dit woord afgeleid uit het Griekse ananthokuklos, a: niet, anthos: bloem, kuklos: cirkel, dus literair een kring zonder bloemen omdat bij sommigen de lintbloemen onvruchtbaar zijn. Het is de Duitse Ring- of Radblume.

Ook is het mogelijk dat het woord afgeleid is van ana: erop gelijkend, en kuklos: een cirkel, een verwijzing naar de rijen zaden rond de schotel. Akrakara in India.

(h) Naar zijn verwante Tanacetum parthenium heet het in Duits Spanisch Magdblume en Mutterkraut.

(i) In de middeleeuwen was het bekend als Pyrethrum romanum, later werd een vorm ervan, Anacyclus officinarum, Hayne, bekend als de Duitse vorm, Pyrethrum germanicum, Deutsche Bertramwurzel, Franse pyrthre, Engelse pellitory root.

Gebruik.

Het kruid wordt in Afrika gecultiveerd wegens de wortels die in kleine stukken gesneden worden. De penwortel bezit een zwak aromatische geur, smaakt scherp doordringend en veroorzaakt speekselvloeien. De kwijlwortel werd gebruikt tegen kiespijn en reuma en kan gebruikt worden als mondwater en tandpasta. Medisch werd het gebruikt:; ‘t is one of the best purgers of the brain that grows. It is an excellent approved remedy in the lethargy’.

Het gebruik was vroeger zo. (141, 164, 309, 311) ‘Tegen tandpijn: Neem een stukje van de wortel en steek het in de holle tand, of kook de wortel in azijn wat ge in de mond zal houden. Dioscorides, Galenus.

Tegen lang durende huivering in sommige koortsen: Neem olie waar de wortel in gekookt is en bestrijk er de ruggengraat en onder de voeten daarmee. Dioscorides.

Tegen verkouden en lamme leden: Bestrijk ze met de voor vermelde olie. Dioscorides.

Tegen verouderde hoofdpijn en lamheid: Kauw wat van de wortel in de mond en spuw het kwijl steeds uit. Brunfels.

Men doet ze ook zeer nuttig bij de antidota en andere mengsels die men tegen de langdurige hoofdpijnen plag te bereiden of tegen de draaiingen en bezwijming van het hoofd, m. s., vallende ziekte, beving van de zenuwen en de beroerdheden.

De vurige hitte van de wortel van dit gewas verzoet de grote pijn van de tandpijn en de olie die getrokken is uit de groene wortel is wonderbaarlijk in alle de voor beschreven gebreken.

Sommige geloven dat als deze wortel bij de jonge kinderen aan de hals gehangen wordt de vallende ziekte en alle koude gebreken kan beletten alzo goed, ja beter als de wortel van pioen.

Men gebruikt de wortel van bertram in de geneesmengsels die Diacastoreum heten waarvoor sommige Antimonium plegen te nemen omdat ze door de gelijkenis van namen bedrogen waren in plaats van Artimonium (wat een van de namen van bertram is) Antimonium lezen tot nadeel van de zieken.’

Planten.

Vermeerderen door scheuren in het voorjaar of zaaien in het vroege voorjaar bij 12 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl