Gymnadenia

Uit M. Schulze, www.BioLib.de.

Aardige aardorchideetjes met 2 knollen en vreemd gevormde bloempjes. Daaruit ontstaat in het voorjaar een bloeistengel met een verspreid staande bladeren.

De bladeren onderaan zijn lancetvormig en steeds ongevlekt, naar boven toe kleiner wordend tot schubben.

De bloeiwijze is meestal een dichte cilindrische aar met tientallen tot meer dan honderd bloemen, wit over roze tot lichtpaars. Bovenaan vormen kelkbladen en kroonbladen een kapje. De lip is breed drielobbig. Er is steeds een spoor.

Een 30 soorten komen voor, 20 in W. en Midden-Europa en verder in W. Azië op kalkrijke grond. Verwant met Nigritella waar het hybriden mee vormt.

Orchidaceae, orchideefamilie.

=Gymnadenia conopsea, R. Br. (op een mug gelijkend)

Bladen zijn blauwachtig/groen, lijn/lancetvormig en gekield, soms fijn getand.

De stengel is opstaand en rond, geelachtig/groen.

De kleine 8-10mm lange bloemen zijn diep roze rood, zelden wit en nog zeldzamer gevlekt met dieper rood. Ze staan in een aar die eerst dicht is later meer los wordt. Lip is drielobbig, de lobben gelijk en stomp, vrij van vlekken, de twee buitenste spreidend, de spoor is dun, draadvormig en veel langer dan het vruchtbeginsel in juni/augustus.

Wordt 30-60cm hoog.

Geeft een aangename geur die krachtig is en zoet. De geur is vrijwel te veel voor een kamer, maar heerlijk in de zomerbries als er enige honderden staan in mei en de twee daarop volgende maanden. Dat komt voor in Schotland, ook bij Dover, ook verder uit N. Europa, Kaukasus en Klein Azië. Groeit meestal op droge grond.

Var. albiflora heeft zuiver witte bloemen.

Var. densiflora verschilt door de sterkere groeiwijze, grotere trossen die dichter zijn en tot 20cm lang met iets grotere bloemen die meer roodachtig zijn en wat later komen, kortere spoor.

Naam, etymologie.

Gymnadenia, Grieks gymnos: naakt, aden: een klier, omdat de klieren en de stengels van het stuifmeel onbedekt zijn, die dit geslacht onderscheidt.

Grote muggenorchis, Fries miggekrud, Duitse Mcken-Handelwurz, Langsporn-Handelwurz, Fliegen-Handelwurz, Grosse Handelwurz en Engelse fragrant gymnadenia, Frans orchis moucheron.

M. Schulze, www.BioLib.de.

=Gymnadenia odoratissima, Rich. (sterk geurend) Blauwachtig/groene bladeren zijn lijnvormig en spits, gekield.

Opstaande stengel die onderaan rond is en boven kantig.

Slanke en dichte trossen met talrijke 5-8mm lange, lila/roze geurende bloemen die zeer geuren, spoor is iets korter dan het vruchtbeginsel in juni/juli.

Uit Midden en Z. Europa, Balkan en W. Rusland wordt 15-35cm hoog.

Naam.

Welriekende muggenorchis, Duitse Wohlriechende Handelwurz, Wohlriechende Nacktdurse, Engels orchis odorant, very scented orchid, Frans gymnadnie trs odorant.

Uit www.aho-bayem.de

Gymnadenia vernalis Dworschak. (in het voorjaar bloeiend) heeft kleine en smalle bladeren, de stengel is zeer dun, 16-26cm hoog.

De bloemtros valt door de kleine bloemen nauwelijks op. Helder roze met een zwakke vanillegeur. In mei Ze bloeit als een van de eerste, maar zeer kort en is daarna vrijwel niet meer te vinden.

Groeit in Z. Duitsland in wat zure grond.

Fruhlings-Handelwurz.

Nigritella, ondergeslacht Nigritellae.

Het geslacht omvat een 20 soorten waarvan er vele pas rond 1980 ontdekt werden. Omdat er vaak hybriden zijn met het geslacht Gymnadenia worden ze tegenwoordig in dat geslacht opgenomen.

Uit; http://www.orchid-nord.com/france/Gymnadenia_austriaca/gym-austr.htm

Gymnadenia austriaca P. Delforge. (uit Oostenrijk) (Nigritella nigra subspecie austriaca) Lijkt veel op rhellicani. Is iets robuuster en heeft meer bloemen die meestal rood zijn.

De bloemlip is langer en breder.

Komt uit de Alpen. =Var iberica komt westelijker voor tot de Pyreneeën.

Osterreichisches Kohlroschen, nigritelle d’Autriche.

M. Schulze, www.BioLib.de.

Gymnadenia nigra Rchb. (zwart) (Nigritella nigra, Kirschl.)

Grasachtige bladeren die wat dik zijn. 25cm.

De kleine en zwart purperen bloemen staan dicht op elkaar in een trosje. De verrukkelijke tropische geur vind je bij deze donkerrode of zwart purperen vanille-orchis wiens fijne vanillegeur zelfs in een herbarium niet verdwijnt. (Niet verzamelen)

Deze plant groeit op kalkarme en zure gronden zowel als op kalkhoudende.

Bezit handvormig verdeelde knollen.

Komt voor in de Alpen op 2780m hoogte, maar ook in Noorwegen op 980m hoogte, wordt 8-15cm hoog.

Var. Pyrenaica. Heet nu Gymnadenia gabasiana Teppner & E. Klein. (naar het centrum voor alpiene ecologie in Gabas in de Franse Pyreneeën. Is kleiner en steviger met zeer donkere bloem.

Naam, etymologie.

Nigritella, Latijn niger: zwart, de bloemkleur. Zwarte vanille-orchis die ook wel zwart koolroosje genoemd wordt heet in het Duits Vaniliblueml, Kohlroserl, Kohlorschen en in Engels dark scarlet flowered orchis.

In 1530 werd deze plant door 2 dominees uit Bern, Rhellicanus en Kunzen, Christi manus genoemd. Gessner in 1561 noemde het Satyrium basilicum alpinum of Brendli, terwijl Matthiola het weer als christelijke plant betitelde, Palma Christi, Cordus noemde het tenslotte Kolrose.

Ook Mnnertreu, Bergkolbl, Bluatnagerl, Bluattropferl, Braunelle, Braunling Brantlein of Brandle, Brunelle, Schwarzling, Scheissblueml, Sunawendschoberl, Zwitsers Brandli, Chammbluemli, Naseblueter, Rus-Cholbi, Schabanagele en Schokoladebluemli.

Uit; http://orchidees-alsace.hautetfort.com/les-aquarelles-de-lorenzo-dotti.html

Gymnadenia rhellicani Teppner & E. Klein. (plaats Rellikon in Zwitserland, woonplaats van de botanist Johannes Muller die de plant beschreef in 1555)

Overblijvende en niet winterharde plant van 25cm hoog.

Uitgespreid bladrozet met vele donker groene lijn tot lancetvormige blaadjes.

Bloemstengel met vele donker rode tot zwartachtige bloemen van 1cm groot in een aar met vanille geur.

Komt ui midden Europa, de Alpen en Karpaten.

Zwarte vanilleorchis, de kleur en geur, Gewohnliches Kohlroschen, Orchis vanille.

Planten.

Groeien goed in verteerde graszodengrond dat vermengd is met zand en wat kalkmergel op vrij droge en niet te zonnige plaatsen.

Vermeerderen door scheuren.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl