Monarda

Uit wwww.missouribotanicalgarden.org

Een geslacht van n- en meerjarige opgaande en aromatische kruiden. Ongeveer 17 soorten komen voor. Ze zijn inlands in N. Amerika tot en met Mexico.

Bladen zijn getand of gezaagd.

Bloemen zijn tamelijk groot en wit, rood, purperachtig, geel of gevlekt en staan in dichte hoofdjes, meestal met schutbladen en zijn eind- of soms okselstandig. De schutblaadjes zijn vaak goed gekleurd.

Labiateae, lipbloemige, Monarda klasse.

=Monarda bradburiana, Beck. (John Bradbury, Engelse plantenverzamelaar, 1768-1823)

Zittende bladeren zijn eivormig tot lancetvormig met wat hartvormige voet, spits en gezaagd, behaard en donkergroen.

Opstaande stengels.

De bloemen zijn 2-2.5cm lang, roze/wit met purper gestippelde onderlip en wat purper gekleurde schutblaadjes die gewimperd zijn, kelk is van binnen dicht behaard met niet klierachtig gewimperde slippen in juli/augustus.

Uit Missouri, Illinois en Kansas, wordt 40-80cm hoog.

Bradbury's  horse mint, eastern bee bal.

Uit www.kruidenplanten.nl

Monarda citriodora, (citroen geurend) Wat gevlekte roze of lila bloemen van juni tot september.

De bladeren bezitten een sterke citroengeur, later soms meer naar Origanum.

Eenjarige kruidachtige plant uit N.W. Amerika.

De Indianen zouden er hun wild mee gekruid hebben.

Lemon mint. Prriebergamotte, Duftende Indianernessel, Zitronen-Goldmelisse.

Een lagere vorm, 50cm, is de lilaroze bloeiende Monarda citriodora Cerv. ex Lag. var. austromontana (Epling) B. L. Turner (uit zuidelijk bergen van Montana) (Monarda austromontana Epling) (Agastache austromontana, Epling) Annual agastache, Mexican bee balm, New Mexico hummingbird mint.

‘Pink Pop.’ Citroenbergamot.

Uit D. Ehret.

Monarda didyma, L. (dubbel, de bloem heeft vaak twee bloemen, de een in de ander)

Dunne en gesteelde bladeren zijn ei/lancetvormig en toegespitst, gezaagd en donker groen, wat behaard.

Opstaande stengels zijn vierkant en wat behaard, bovenaan vertakt.

Trossen van talrijke 4-5cm lange scharlaken/rode, weinig of niet behaarde bloemen met rode schutblaadjes, kelk is van binnen weinig of niet behaard in juli/augustus.

Het is een mooie plant voor borders maar kan ook als snijbloem gebruikt worden en laat de hele ruiker, de hele kamer er door geuren. Het meeste effect en geur krijg je als je ze in massa plant. Loop eens door de tuin en pluk zo'n blad en wrijf het wat tussen de vingers. Nog lang hou je de geur van een aangename eau de cologne bij je.

Uit Ontario tot Michigan en Georgia wordt 60-100cm hoog. Is beschreven in 1752.

‘Cambridge Scarlet,’ met grotere en dieper gekleurde bloemen. Gewonnen door M. Prichard, kweker te Christchurch, Engeland.

Var. kalmiana (Pehr Kalm, Finse, Zweedse botanicus, 1715-1779) verschilt doordat de stengels bovenaan sterk behaard zijn en door de langwerpige. Licht groene en ruig behaarde bladeren en mooie violet/rode bloemen.

Er zijn vrijwel alleen hybriden in cultuur. Die zijn ontstaan uit didyma x fistulosa. Soms zijn ze nogal gevoelig voor meeldauw, hoewel er ook meeldauwvrije rassen zouden zijn. De planten worden 100-125cm hoog. Bloei is in juli/augustus.

Adam,’ heeft een krachtige groei, karmijnrood.

‘Mahogany,’ is helderrood.

‘Croftway Pink,’ is uitbundig in helder roze gehuld.

‘Prairienacht,’ of ‘Prairie night’ kleurt paarslila.

Naam, etymologie.

(a) Monarda is zo genoemd naar een Spaans arts en botanist, Nicolas de Monardus uit Sevilla die in 1571 een boek over Amerikaanse producten schreef, 1512-1588.

(b) Bergamotplant is zo genoemd vanwege de gelijkenis in geur met de bergamot sinaasappelen, Citrus bergamia, deze sinaasappel wordt gebruikt om er een eau de cologne van te maken.

Engelse naam is horsemint, die hebben echter een vreemde neus voor geur, ook mountain mint, bergamot, fragrant balm en bee balm vanwege zijn geschiktheid voor bijen en Oswego tea toen de Indianen de settlers leerden hoe ze er een thee uit moesten gebruiken na de Boston tea party in 1773. Duitse Monarde, Indianernessel of Virginische Melisse, Goldmelisse, Franse monarde ecarlate; rood, en the d’oswego.

(d) Bergamot wordt wel in zijn geboorteland Oswegothee genoemd, naar zijn vindplaats, bij Lake Ontario en omdat van het blad een rustgevende thee wordt getrokken. Dit is ook wel bekend als Pensylviana thee. De theeafgietsels zijn gelijk als die van pepermunt en melisse. Ook wordt de plant als keukenkruid gebruikt. (Monarda didyma),

Uit Curtis botanical magazine.

=Monarda fistulosa, L. (hol of pijpvormig) Eivormige tot lancetvormige, spitse en gezaagde bladeren met behaarde achterkant, gesteeld.

De wild bergamot heeft opstaande, stomp kantige en paars gekleurde tot gevlekte stengels die wat behaard en bovenaan vertakt zijn.

Trossen van 2.5-4cm lange lila/paarse bloemen met sterk behaarde bovenlip, schutblaadjes zijn licht paars, kelk is binnenin dicht behaard in juli/augustus.

Uit Ontario tot Florida en Louisiana wordt 70-100cm hoog. Is beschreven in 1656.

Var. albiflora heeft witte en weinig opvallende bloemen.

Var. rubra verschilt door de niet behaarde stengels en donker karmijn/rode bloemen

American wild bergamot, Duitse Wilde Bergamotte.

Uit Addisonia.

Monarda media, Willd. (in het midden staand) Eivormige tot ei/lancetvormige bladeren zijn toegespitst, ronde voet en gezaagd, donkergroen en gesteeld.

Opstaande stengels zijn wat behaard tot kaal en bovenaan meestal wat vertakt.

Trossen van 1.5-3cm lange, donker purper/rode bloemen met behaarde bovenlip en donker purper/rode schutbladen, kelk is van binnen weinig behaard in juli/augustus.

Uit Virginie wordt 80-125cm hoog.

Var. violacea heeft violet/purperen bloemen. Gewonnen door F. Gerbeaux, kweker te Nancy, Frankrijk.

Purple bergamot.

Uit NGSimages.

Monarda mollis, L (zacht behaard) (=Monarda fistulosa L. var. mollis (L.) Bent.) Kort gesteelde bladeren zijn langwerpig en toegespitst, gezaagd en grijsachtig behaard.

Opstaande stengels zijn vertakt en zacht behaard.

Trossen van 2-3cm lange vleeskleurige tot lila/roze bloemen met klierachtig behaarde bovenlip en groene tot licht roze schutblaadjes, kelk is van binnen sterk behaard in juli/augustus.

Uit Brits Columbia tot Arizona en Texas wordt 75-100cm hoog.

Hiertoe behoren de vormen. ’Lilacina’, met mooie lila/roze bloemen.

‘Rosea,’ met roze bloemen en schutbladen.

‘Salmonea,’ met eigenaardige gekleurde, zacht zalmroze bloemen. Gewonnen door G. Arends, kweker uit Ronsdorf, Duitsland.

Uit C. Loddiges.

Monarda punctata L. (gestippeld) wordt 30-60cm of meer hoog, snelgroeiende meerjarige plant.

Tegenoverstaande bladeren zijn lancetvormig, gaaf of heel fijn gezaagd, 7cm lang en ruiken aangenaam.

Roze tot witte bloemen in eindstandige trossen, juli-september, geuren.

Uit oost N. Amerika.

Paardenmunt, Pferdeminze, Punktierte Indianernessel, Punktierte Bergamotte.

Uit W. Hooker.

Monarda russelliana, Nutt. (Amerikaanse legerarts, Thomas Russell, 1793-1817) Lancetvormige bladeren zijn spits en gezaagd, licht groen en wat behaard, zittend tot kort gesteeld. (Soms vermeld onder Monarda bradburiana) (John Bradbury, Engelse plantenverzamelaar, 1768-1823)

Opstaande en stevige stengels zijn kantig en bovenaan wat behaard.

Trossen van helder roze 2-3.5cm lange bloemen met klierachtig gewimperde kelkslippen in augustus.

Uit Arkansas, wordt 50-90cm hoog. Is beschreven in 1823.

Russels beebalm.

Planten.

Bergamotplant groeit in het wild op de stroombanken van rivieroevers en kan daar breed uitgroeien. Daar licht de plant op tegen de donkere achtergrond van het woud. Dit geeft zijn plaats in het tuinlandschap weer. Een vochtige lichte grond waar ze kruipen kan, kruipt vrijwel sneller dan de munt en is daarom moeilijk op zijn plaats te houden. Op een vaste plaats wordt de groei ook minder, ze moet kruipen en nieuwe grond ontdekken. Is daardoor gemakkelijk te vermeerderen.

Het is daar een van de mooiste wilde bloemenplanten. De bergamot wordt alleen in zijn rode kleur overtroffen door de cardinal-flower, salvia. Voor massaeffect is het gewas zeer geschikt, alleenstaand is het wat te ijl. Liefst moet het geplant worden in grote en geurende groepen. Combineren met Achillea, Lysimachia, Gypsophila, Centranthus, Veronica, Oenothera, blauwe salie etc. is aan te bevelen. De plant vermeerdert zich door midden van veel wortelopslag. Scheuren in april/mei. Stekken kan in april/mei van grondscheuten, geen groeistof gebruiken. Zaaien bij 20 graden, de tuinvormen komen niet zuiver uit zaad terug.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/