Anethum

Uit W. Woodville.

Een soort.

Apiaceae, schermbloemfamilie.

Anethum graveolens, L. (sterk ruikend) (Peucedanum graveolens (L.) C. B. Clarke)

Een eenjarige die 100 cm. hoog wordt met meestal maar een stengel. Om die reden moet dille in de tuin vaak gesteund worden.

Hieraan komen fijngesneden en draadvormige bladslippen. De zachte blauwachtige kleur heult tussen groen en het geel van het scherm vormt een lichte waas boven de lagere bedekking.

Daartussen zie je goudgele schermen in juli.

De laatste wordt gevolgd door ovale, bruine en harde gevleugelde vruchten.

Ook kan dille gebruik worden als sierplant.

Dille heeft een opvallende en doordringende geur.

Uit Spanje, Centraal Azië, een verwant, Anethum sowa, (sowa is ook de Aziatische naam van deze plant) werd in India gekweekt. Is vermeld in 1570. De var. hortorum ‘Vierlang’> wordt wel gebruikt als snijbloem met bloei in juli/oktober. Verder is er ‘Bouquet’, ‘Mammoth’.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus a) ‘Men noemt dit kruid in het Frans anet, in het Italiaans anetho, in het Spaans eneldo, in het Boheems royz, in het Grieks Anethon en bij sommige Anekethon, in het Latijn noemt men het ook Anethum en met die naam is het in de apotheken bekend’.

Het Franse aneth en Engelse anet komt van Anethum, Italiaanse anethon, van Grieks aneson [ἄνησον] of aneton [ἄνητον]. Bij de oude Grieken was Anethum de naam voor de plant. (maar ook voor anijs: anethon, en zo soms met elkaar verwisseld)

De naam is afgeleid van het Griekse aemi: ik blaas uit, of adem uit en dit vanwege de sterke geur van de plant. Dat komt eveneens tot uitdrukking in de Latijnse naam van de plant, graveolens, van gravis: zwaar, en olere: rieken. Het Griekse woord anethum kan ook afgeleid zijn van ano: opgaand, en theo: rennen, een verwijzing naar zijn snelle groei.

Dodonaeus (b) ‘Men noemt dit kruid in onze taal dille, in het Hoogduits Tillen. In Engeland heet het ook dill’. Engels heeft ook dilby.

Dille zou een kalmerende uitwerking bezitten. De naam is afgeleid van het oud-Noors dilla, wat sussen betekent, zijn uitwerking op baby’s, vergelijk het Engelse dull: verminderen of verzachten. Al eeuwen wordt het kruid gebruikt om baby’s in slaap te krijgen, dilwater heeft een verzachtende invloed en laat de kinderen slapen. Beschermt het kind ook tegen heksen. Het woord dill en till werd in Zweden en Duitsland omstreeks 1000 na Chr. al gebruikt, Dille bij Hildegard, Dillkraut bij Bock. Ook in Engels, Zweeds en Hollands wordt het nog dill genoemd. Het woord komt ook in niet Germaanse spraken voor, Fins tilli, Estland till, Letland dilles en Schots/Gaelic dile. In de Slavische spraken zijn de namen van dil vrij gelijk, Bulgaars kopur [копър], Oekraïne krip [кріп], Russisch ukrop [укроп], Slowakije kpor, Pools koper en Tsjechisch kopr. Men voert deze namen op een gemeenschappelijke slavische wortel, Kapr; terug die mogelijk met Litouws kvapas ‘reuk of aroma’, en kvepia ‘geuren’, verwant is. De Slavische namen hebben zich door ontleningen ook in enige niet Slavische talen verspreid, Albanees kopr, Hongaars kapor, Litouws krapas en Joods krop. De Roemeense naam mărar ontstond waarschijnlijk uit de Griekse naam voor venkel, maratho. Dillfenchel.

Dill of Till kan ook afgeleid zijn van delen, omdat ze in vele takken verdeeld is of dolde, de scherm.

(c) Frans fenouil batard: valse of bastaard venkel.

(d) Gebruikt bij het inmaken van augurken, augurkenkruid, en witte kool, Gurkenkraut of Murkenkraut waar murke een gurke is. Pickles maakten dille beroemd en verbetert de spijsvertering.

(e) Tijdens de lange preken kregen kinderen wel eens wat dille te kauwen, vandaar sermoenzaad.

(f) Verder Hexenkrut, Dillscheib, Tiglischleim en Kapper(kraut) Kummerlingskraut.

Gebruik.

Het blijkt dat dille in latere eeuwen minder gebruikt is. (141, 164, 562) ‘De droge toppen van dille en de zaden er van zijn zeer goed om de melk te laten voortkomen als men ze de vrouwen te drinken geeft als het in water gekookt is.

Dille laat alle krimpingen, zwellingen en rommelingen van de buik ophouden en vergaan en verwekt de plas. Men zegt dat dille met zijn reuk alleen al kan laten plassen. Een bad gemaakt van water daar dille in gekookt is wordt zeer goed gehouden voor de vrouwen die met gebreken van de baarmoeder gekweld zijn. Als vrouwen in een kooksel van dille zitten dan helpt het tegen menstruatiekrampen. Het is een slechte zaak om veel dillenzaad te eten, want het verteert sperma, volgens Avicenna en Serapio.

Ze is ook zeer bekwaam om de hik te slissen en het opwerpen of omkeren van de maag te beletten en het oprispen te verbieden zo Dioscorides betuigt want het zaad kan de hik laten ophouden alleen door zijn reuk maar vooral als men dat in wijn kookt, maar meestal als men dat met alsem en rode rozen vermengt tezamen in wijn kookt en zo de maag ermee stooft of baadt.

Plinius schrijft dat hetzelfde gebrande zaad van dille de huig in de keel genezen kan en de overvloed er van weg nemen.

Olie daar dille in gekookt is geweest verteert, ontdoet, verdrijft, verzoet de smart, laat rusten en brengt tot slapen en brengt alle rauwe en onrijpe vochtigheden tot volkomen rijpheid en verteert ze heel gauw. Dillenolie dat met olie van papaverzaad gemengd is en op de slapen van het hoofd gestreken wordt laat je slapen.

Men plag dit kruid te gebruiken in sommige landen om bij de spijs te doen zoals bij de kool en bij de vis.

De Polen bereiden menige sausen en spijs met dit kruid en met het zaad ervan.

Avicenna zegt dat als je veel dillenzaad eet, je dan minder kan zien.

Gebroken dillenzaad is goed tegen zweren die vol zijn of etter hebben, het zorgt ervoor dat pusvormende ontstekingen rijpen en knappen en laat het vlees groeien. Avicenna, Serapio en Pandecta’.

Dille is een prachtige sierplant met een zuurachtig doordringend aroma in groene staat. Het is een verrassend kruid, er is geen ander kruid dat vismaaltijd zo’n glans geeft. Zijn groenheid is fascinerend, de fijne, varenachtige twijgen en bladeren zijn zeer decoratief. De bloemen en de scherp smakende zaden, als wel de groene delen worden gebruikt bij het inmaken van augurken (augurkenkruid) en witte kool en de bladen van de dille tussen sla en komkommer. Het is een subtiel kruid. Het kruid verbetert de spijsvertering. Dille is al heel lang gebruikt tegen menselijke gasvorming. De plant behoort tot Mercurius en versterkt daarom de hersenen. Dille wordt niet meegekookt, en niet gecombineerd met andere kruiden, omdat het dan zijn smaak verliest. Dille wordt gebruikt in soepen en sauzen. Het gedroogde zaad wordt gebruikt voor het wekken van komkommers en augurken. Ook kan azijn ermee worden gearomatiseerd.

Oleum anethi zou antibacterisch en schimmeldodend werken. Het zou door de middeleeuwse ridders gebruikt zijn om op open wonden te strooien. De vrucht bevat een vluchtige olie (tot 20%) die in de geneeskunde wel gebruikt wordt als urine afdrijvend middel. Ook wel om de melkafgifte te bevorderen bij zogende vrouwen.

In de Middeleeuwen gold dille in wijn als potentie verminderend middel en zo was ook de mening van Jacobus Theodurus Tabernaemontanus: ‘ / die so kinder zu zeugen begehren / und auch sonsten den ehelichen Werken ungeschickt sind / die sollen des Dills mig gehen / und in ihren Speisen nicht gebrauchen / ... . Dat het de winderigheid beneemt; ... / sondern er benimmt auch die Windigkeit / ... . ... In Suma unsere Weiber und Kch knnen des Dills in ihren Kchen keineswegs entbehren.’ Beveelt het aan bij nachtmerries of snurken; ‘.. Den jenigen so dess Nachts mit schrecklichen Trumen geplagt werden / unrwig schlafen / viel im Schlaf schnarchen / und bissweilen aufwischen und auss dem Bett springen / denen soll man frisches Dillkraut unter den Kopf legen.’

Historie.

(411) ‘Dille is mogelijk afkomstig uit India, Perzië, Egypte en Kaukasus. Het kruid is op veel plaatsen inheems geworden door de wijdverbreide cultuur.

Dille komt op de Ebers papyrus voor. Toen G. Schweinfurth in 1897 het graf opende van de Egyptische koning Amenophis II te Thebe vond die daar een takje dille. Een oeroude cultuurplant. Ofschoon er verschillende dilletakjes in de tombe van Amenhotep (Amenophis) II gevonden, de eerste archeologische bewijzen voor zijn cultivatie stammen van laat Neolithisch meer nederzettingen in Zwitserland. Sporen zijn er gevonden in Romeinse ruinen in Engeland.

Vergilius schrijft over een waternimf die armen vol dille verzamelt. De Talmoed vermeldt dat de dille dan ook tot de tienden behoorde.

Naar Dioscorides bevordert het afkooksel van de vrucht de άνηυον, anethon, de melkafzondering, verminder lichaamspijnen en verdrijft blaren, ook zou het braken stillen, plas drijvend en als het veel gebruikt wordt het gezichtsvermogen verzwakken. Deze aanwijzingen gingen getrouw in de boeken van de 16^deeeuwse schrijvers over.

De Grieken en Romeinen gebruikten dille bij ziektes en als kruid. Ook werd het gebrand als een wierook. Men neemt aan dat Benedictijner monniken het kruid bij ons ingeburgerd hebben. De Karolingers verbouwden het, omstreeks 800 na Chr. werd het hier gekweekt. In het klooster van St. Gallen uit 820 vinden we anetum, ook Capitulare de villis wordt het vermeld. Alfric, aartsbisschop van Canterbury, beschreef het in de 10^de eeuw. De vrucht, fructus anethi en eruit gedistilleerde olie waren vroeger veel in de apotheek te vinden, worden tegenwoordig nauwelijks meer gebruikt’.

Bijbel.

In Semitische talen is het bekend als shubit. De Talmoed zegt dat er tienden betaald moeten worden van zaden, bladeren en stengels van dille. Mattheüs 23:23’Wee u, Schriftgeleerden en Farizeeën, gij huichelaars, want gij geeft tienden van de munt, de dille en den komijn en gij hebt het gewichtigste van de wet verwaarloosd, het oordeel en de barmhartigheid en de trouw’. Daar komt in sommige vertalingen anijs voor. Mogelijk is dit een verkeerde vertaling vanuit het Grieks. De oude naam voor dille, Anethum graveolens, was Anethon anise. Anijs was dan ook zeldzaam in de Bijbelse dagen van Palestina.

Folklore.

Als sterk ruikend kruid is ze al vanouds in het volksgeloof als demon verdrijvend middel gebruikt. Dille werd wel gebruikt als een afweermiddel tegen hekserij en toverij. Het is een plant die machtige toverkracht tegen het boze bezit.

‘There with her vervain and her dill

That hindereth witches of their will’.

Wie dille bij zich draagt kan niet behekst worden. Als de mest uit de stal is gehaald strooit men ruggelings driemaal dille in de stal tegen veebeheksing. Dilzaad geeft men de koeien zodat ze veel melk geven, ze werden eerst met dille en zout bestrooid. Je strooit dilzaad in de schuur van hoek tot hoek zodat er een kruis ontstaat.

Wie dille bij zich draagt kan geen heks hem wat doen. Sterk geurende planten verdrijven de heksen (ziektes en dergelijke). Vooral bruidslieden hadden daar nogal eens last van. Bruid en bruidegom deden wat dille en zout in hun tas. Bruiden deden nogal eens dille en zout in hun schoenen in de hoop dat mannen hun trouw zouden blijven. ‘Mosterd en dille, mijn man doet wat ik wille’. Als gelukskruid werd het gebruikt door bruiden die een takje dille op hun bruidsjapon droegen. Vooral werd het in een kussen gedaan, Maar nog meer kan dille doen, ze geeft de bruid de heerschappij in de komende trouw, in Oderbruch probeert de vrouw dat met mosterd en dille te doen en zegt tijdens de preek van de prediker het volgende woord, ‘Ich habe Senf und Dille. Mann, wenn ich rede, sweigst du stille!’. Daardoor is ze de baas in huis. Een andere spreuk zegt dat dille en haverstro in de schoenen gestoken te helpen als ze voor het gerecht komen, ‘Von Haberstroh und Dille. Da schweigen die Herren stille’. Deze toverspreuk komt al in Hildeheimse heksenproces uit 1513 voor waar de heks de in Maria Hemelvaart gewijde dille in de schoen legt en als ze voor gerecht komt en dan zegջ ‘swiget gy heren alle stille, ick stae uppe widem dille, de wart gewiet in unser leven fruwen dage overwinnen mote alle mine clage’.

Als je in het voorjaar de eerste donderslagen hoort gaan de vrouwen naar de tuin omdat dan veel dille groeit. Dit wordt als kruid en in de koeken gebruikt.

Planten.

Moet ter plaatse gezaaid worden. Zet ze later ongeveer op 30:30.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl