Butomus

Uit G. Oeder.

Een geslacht van 1 meerjarig waterkruid die in Europa en Azië voorkomt.

Butomaceae, bloeiende russenfamilie of zwanenbloemfamilie.

Butomus umbellatus, L. (scherm of parasol dragend)

Het blad is in het begin driekantig als een rapier en gaat recht omhoog uit het water en is meestal wat gedraaid op het eind. Het blad wordt een 60cm lang. Die driezijdige bladen zijn zo scherp dat je je hand verwondt bij het plukken van de bloem. (nu verboden)

De echte bloemen worden geboren op een stevige ronde stengel die 60-90cm lang of meer langer kan zijn en boven het blad uitgroeit.

Warm bloed stroomt door zijn aderen. Opmerkelijk is dat zelfs de bloemstengels overgoten zijn met een rode tint en wat warm bloed zien we stromen door de nerven. Een zelfde kleur stroomt door de meeldraden en in de stamper met een diepere schaduw. Het steeltje showt 20-30 tere bloemen in een tros en elk bloemetje wordt geboren op een stengeltje. Op een stralende manier toont de bloem zijn driedelige symmetrie. Ten tijde van de bevruchting keren de meeldraden zich naar de stamper toe en nemen later hun oorspronkelijke plaats weer in, juni/augustus.

Deze fraaie bloemen worden tussen andere planten gezien in de zomer aan de oevers van een trage rivier of stilstaande zoete waters. Hier heeft het ook zijn zaadverspreiding aan aangepast. Die laat de plant drijven op het stromende water.

Kan ook vermeerderd worden door deling van de wortelstok, die is ook eetbaar.

Uit Eurazië, N. Afrika.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) 'Hier te lande heet dit gewas water-lisch, in het Latijn Gladiolus aquatilis of Gladiolus palustris en dikwijls ook Scirpus. Sommige rekenen dat kwalijk onder het getal van de biezen en noemen het Juncus floridus, dat is bloembies of bloeiende bies. Het schijnt Sparganion van Dioscorides te wezen waarvan hij zegt dat het bladeren heeft als de Gladiolus, maar smaller en meer te zijden gebogen en op zijn top ettelijke knopjes als bolletjes draagt. Sommige noemen het ook in het Grieks Xiphidion. Lobel noemt het waterbloembiezen of waterlisbloembiezen, in het Latijn Juncus Cyperodes floridus paludosus, rus met bladeren als cyperus en met bloemen. In Itali wordt het ook gionco florida of gionco florito genoemd.'

Butomus of waterlis werd vroeger vaak verward met lissen, (Iris) rus (Juncus) en biezen (Scirpus) vanwege de gelijkenis met de bladeren. De Engelse botanist Gerard noemde het Gladiolus palustris, water gladiole en grassie rush. Het is de bloeiende rus, Duits Blumenbinse of Wasserliesch, Bintzenschswertel en Cyperswertel, en in het Engels flowering rush, lily grass of water gladiole, Frans jonc fleuri: bloemenbies en butome.

Dodonaeus (b)' Dit gewas draagt een krans van mooi rode of vleeskleurige bloempjes die elk in zessen gesneden zijn en die zo tezamen gevoegd enige gedaante van kandelaars schijnen te hebben waarnaar ze hun naam kandelaars, kandelaartjes in het Nederduits en Candelaria in het Latijn voeren.

(c) Butomus komt van het Griekse boutemos, bous: een os, en temno: snijden, een verwijzing naar zijn scherpe sap dat in de mond bloeding veroorzaakt. Of van ossen snijden omdat de ossen ze graag eten en afsnijden. Een naam van Theophrastus, 4^de eeuw v. Chr. Een naam die vroeger gegeven werd aan Sparganium, zie daar.

(d) Zwanenbloem, Duitse Schwanenblume, omdat de stamper in de bloem iets heeft van een zwanenhals, mogelijk ook iets van een ooievaar, Aebersblome, Aedebarsblome, of zo genoemd als water/dijkplant.

(e) De zwanenbloem wordt wel donder- of zwaarweerbloem genoemd naar het bijgeloof dat men er driemaal boven het hoofd mee moet zwaaien om onweer te krijgen. Stoeltjesbloem omdat de kinderen de stengels gebruiken om er stoeltjes van te maken. Kloek met kuikens naar de bloemen, in Duits wordt dit Henn und Kuken of Kukeblome.

Oude Duitse namen zijn; Kneppersblume en Wasserviole.

Uit Blankaart.

Gebruik.

Het gebruik was vroeger zo. (Dodonaeus) 'Het wordt Italië goed gehouden tegen al hetgeen daar de biezen in gebuikt worden. De wortel en ook het ganse gewas steekt in geen eigenschap uit en bewijst dat het middelmatig van natuur is, doch die meer tot verkoeling strekt.

Maar hier te lande zijn er sommige die dat alle krachten van Gladiolus toe schrijven, dan ze zijn daarin geenszins in te geloven of na te volgen. Want al is het zo dat het op de Gladiolus van naam lijkt, nochtans is het aangaande zijn aard van die zeer ver verschillend. Ja sommige zeggen daartegen dat diegene die de bloemen maar in de hand houden er schurftig van worden. In de apotheken is het onbekend.ռ/p>

Bijbel.

De zwanenbloem zou volgens sommigen de plant van de Nijl zijn in de Bijbel, waar de koeien na de zeven jaren zich te goed deden aan het oevergras.

Genesis 41: 2 'en zie uit den Nijl kwamen zeven koeien op, mooi van uiterlijk en vet van vlees, en zij weidden in het oevergras,'

Job 8: 11 'groeit het oevergras, waar geen water is?'

Er is onzekerheid over dit woord. Mogelijk dat het woord achu in Job 8:11 slaat op zo'n soort, soorten die niet zo nuttig zijn als Cyperus esculentus. Achu is een woord van Egyptisch origine, dat op een groen en arm kruid slaat die in vochtige plaatsen groeit.

groeit. In de Job passage groeit het samen met papyrus zodat het wel een bijzonder soort plant moet zijn, geen algemeen voorkomend gras. Het groeit langs het water en is geen papyrus, dan zou het Butomus kunnen zijn die daar voor komt. Zie Cyperus esculentus, maar die houdt meer van zandige, drogere gronden

Sage.

Volgens Ovidius was het de favoriete bloem van Flora, de godin van de bloemen en de lente.

Axis of Acis, een bloeiende jongeling, had Galathea, de mooiste onder de nimfen, tot bruid gekozen. Ook zij had hem gewogen en hield nu van hem met haar hele hart. Maar Polyphem, de grote cycloop, hield ook van de lieflijke nimf en volgde haar overal. Eens was het mooie paar in de schaduw van een haag. Vol woede wierp hij een geweldig rotsblok naar hen en verpletterde Axis. De nimf wist met moeite de dodelijke worp te ontkomen en verdween in het water. De vermoorde Axis werd onder het rotsblok in een beek veranderd. Nadat het water rustig in zijn bedding liep verscheen in de bronnen van de heldere beek, tussen hoog groeiend riet, de jongeling zelf, maar veranderd in de mooie rozerode waterviool. In de zoete droom van zijn vroegere geluk wiegt hij zijn jongelingsachtige bloemenhoofd en slanke stengel in de murmelende en ruisende wateren zacht heen en weer. Daar staat hij nog steeds en herinnert ons met manende stem aan de wisselingen van het lot. De bloemengodin Flora vond de nieuw geschapen bloem zo mooi dat ze hem tot haar lievelingsbloem koos. Zo als het met haar gegaan is gaat het met de meeste mensen die deze bloem zien. Symbool van vertrouwen in de hemel.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl