Rheum

Uit www.rhubarb-central.com

Een geslacht van meerjarige kruiden die gekweekt worden om hun grote bladeren en vaak interessante bloemstengels, maar vaak vanwege de eetbare bladstengels.

Er zijn 60 soorten die van Siberië tot de Himalaya en China groeien.

Polyganaceae, duizendknoopfamilie.

=Rheum alexandrae, Batalin. (Alexandra Potanin die met haar man, een bekende Russische plantenverzamelaar, deze plant heeft ontdekt)

Wortelstandige bladeren zijn middelmatig groot en lang gesteeld, eivormig/langwerpig met hartvormige voet, stomp en glanzend donker groen.

Opstaande stengels.

De stengel is over een grote lengte bezet met zeer grote, bladachtige, bijna hangende, strogele, eivormige en stompe, zittende schutbladeren in wiens oksels kleine trosjes van onbetekende bloempjes komen die tezamen een lange en smalle, zeer opvallende bloeiwijze vormen in juni/juli.

De 2-3 kantige vruchtjes zijn gevleugeld en glanzend.

Uit Szechuan en Tibet wordt 100-150cm hoog. Is beschreven in 1909.

Rheum x cultorum Thors, (in cultuur) (Rheum undulatum, L. (gegolfd) Grote en ei/hartvormige bladeren zijn donker groen met sterk gegolfde randen en aan de achterkant wat behaard.

Half ronde bladsteel met scherpe kanten zijn van boven vlak.

Sterk groeiende plant met opstaande stengels die groen zijn.

Lange en smalle trossen van groenachtig/witte bloempjes in mei/juli.

Eivormige vruchtjes zijn uitgerand en in de eerste tijd bloedrood.

Uit Siberië wordt 100-150cm hoog. Is beschreven in 1734.

Uit lvgira.narod.ru

Rheum australe (Rheum emodi, Wall. (Emodon, oude Griekse naam voor de Himalaya )

Meestal wortelstandige bladeren zijn lang gesteeld en 40-60cm in doorsnede, ei/hartvormig en stomp, wat gegolfd en brons/groen met behaarde achterkant.

Bladsteel is half rond met stompe kanten.

Sterk groeiende plant met opstaande stengels die rood/bruin gestreept zijn en bebladerd

Bloemtrossen met opstaande en behaarde vertakking en 3-4mm grote, donker purper/roze bloempjes in juni/juli.

Eivormige/langwerpige vruchtjes zijn 1-1.5cm lang en purper/rood.

Uit de Himalaya wordt 150-250cm hoog.

Himalayan rhubarb.

Uit Curtis botanical magazine.

Rheum inopinatum, Prain. (onverwacht) Wortelstandige bladeren zijn eivormig tot bijna rond en 25cm lang, stomp en gaafrandig tot fijn gekarteld met purper/rode nerven, bladsteel is half rond en purper/rood.

Afstaande, rode stengels zonder bladeren.

Bloemtrossen met opstaande vertakking en kleine, donker rode bloempjes in juni, juli.

De ronde vruchtjes zijn 3 vleugelig en rood.

Uit Tibet wordt 30-60cm hoog. Is beschreven in 1908.

Uit l’illustration horticole.

=Rheum nobile Hook (edel of nobel)) is een reusachtige plant en torent boven alle lagere struiken en kruiden uit, 2m en meer.

Grote glanzende bladeren met rode stelen en nerven.

Geeft een conische kegel waarbij de doorzichtige glimmende schutbladen tenslotte openbreken en kleine groene bloemen zich vertonen.

Groeit in noord Pakistan, India, Nepal, Sikkim op 4000-4800m hoogte.

De wortel is vaak 1-2m lang en zo dik als een arm, geel van binnen. De stengels zijn zuurachtig en worden door de bevolking gegeten die het Chuka noemen.

Glasshouse plant vanwege de doorzichtige schutbladeren die een kaseffect geven terwijl ze het ultraviolette licht blokkeren.

Noble rhubarb of Sikkim rhubarb.

Uit F. Kohler.

Rheum officinale, Baillon (geneeskrachtig) (Rheum x hybridum, Murray. (hybride) Meestal wortelstandige bladeren zijn zeer groot, tot 1m meter in doorsnede, hartvormig/rond en toegespitst, meestal 5lobbig en ongelijk gezaagd, licht groen.

Bijna ronde bladsteel is witachtig behaard.

Fors groeiende plant met opgaande en vertakte stengels die bebladerd zijn.

Behaarde bloemstengels die in de bovenste helft een knikkende vertakking hebben die samen een grote en brede tros vormen van bleek groen bloempjes in mei/juli.

Gevleugelde vruchtjes zijn rood.

De Kantonrabarber of tuinrababer is een bekende keukengroente. Is beschreven in 1877.

Uit W. China en Tibet wordt 150-350cm hoog.

In China wordt het yào yòng dà huáng genoemd en is een van de Chinese kruidmedicijnen. Chinesischer Rhabarber, Arznei-Rhabarber.

Lyrisch.

Als de winter gegaan is komt een groot rond en bruinachtig hoofd vanuit het midden van de wortel die zichzelf opent waardoor het ene na het andere blad verschijnt Ze zijn nog samengevouwen en rimpelig doordat ze slecht opgevouwen zijn, daarna spreiden ze zich uit en komen op een bruinrode stengel te staan van een duimdikte. De grote handen van rabarber golven langs de rimpelige wateren. Ze staan op stevige armen, strak en stijf. Groots en priemend verheft de plant zijn armen. Tussen zijn vingers golft het groen omgeven door tanden. Rabarber heeft bochtig getande of handvormig bladeren die aan de rand golvend zijn.

Tussen deze welvingen rijst uit de diepte een knots omhoog als een paal die met een dekvliesje bekleed is. Langzaam wordt die groter tot die op een paar meter hoogte ontplooit en een golf van pluimen loslaat. Als een formidabele zuringstengel kleurt die in de zon, daarna fonkelen de rode zaden die vrij in de lucht lijken te zweven. De houtige toorts verwelkt maar langzaam en geeft decor in het winterse silhouet. Zijn grote bladen verdampen veel vocht waardoor het de nabijheid van water niet schuwt, reden om het op wallen en waterkanten te kweken.

De wortels worden zeer groot met vele vertakkingen. Van buiten is die donkerbruin of roodachtig, van binnen meer geelachtig en hokkig.

Uit P. Good.

=Rheum palmatum, L. (handvormig) De meestal wortelstandige bladeren zijn groot en hartvormig/rond en diep handdelig tot geveerd met 5-7 spitse en getande tot gespleten slippen, donkergroen met wat roodachtige en behaarde achterkant.

Bladsteel is bijna rond met stompe kanten.

Opstaande stengels zijn bebladerd.

Lange en smalle trossen met recht opstaande en behaarde vertakking en witachtige bloempjes in juni/juli.

Eivormige/langwerpige vruchtjes.

De Russische uit Siberië en N. O. Azië wordt 180-250cm hoog. Is beschreven in 1763. Turkey rhubarb.

Var. dissectum verschilt door de dieper ingesneden bladeren met ingesneden slippen en witachtige bloempjes. Hiertoe behoort;

‘Rubriflora’ verschilt door de donker rode bloempjes.

Wordt zeer groot met rijpende en rijzige aren in roestbruin. Een opvallende majestueuze plant, mooi en opvallend staat het gewas in een omlijsting met geraniums. Een statige solitair die sterk staat op een verhoging.

Turkey rhubarb, Chinese rhubarb en East Indian rhubarb. Handförmiger Rhabarber.

Var. tanguticum is de sierrabarber of Russische rabarber.

Uit Hortus Romanus.

Rheum rhaponticum, L. (Rha; Wolga, Ponticum; Pontus, van het land Wolga en Zwarte Zee) met ronde, aan de voet diep hartvormig blad is afkomstig uit W. China. In de Wolgamonding, Chorasan en Zwarte Zee werd het veel gecultiveerd. Is beschreven in 1573.

Deze vorm heeft aan de Chinese gelijkende wortel.

Werd vroeger gekweekt in Perzië en later sinds 1777 in Banburry, Oxfordshire in meerdere vormen, als ‘Magnum Bonum’, ‘Prince Albert’ .

Wordt 125-175cm hoog.

Opstaande stengels.

Meestal wortelstandige bladeren zijn groot en eirond met hartvormige voet en gegolfde, gewimperde rand, de achterkant is op de nerven kort behaard.

Bladsteel is half rond, de onderkant gegroefd.

Lange en smalle, dichte trossen van groenachtig/witte bloempjes in mei/juli.

Eivormige/langwerpige vruchtjes zijn uitgerand.

False rhubarb. Sibirische Rhabarber.

Bij Matthiola is Rhaponticum ook Centaurea scabiosa, groot duizendgulden kruid.

Uit www.philographikon.com

Rheum rhabarbarum L (uit het land der Barbaren) zie Rheum x cultorum, Rheum rhaponticum, Rheum officinale.

Wordt 3m hoog en heeft kantige rood gekleurde stengels.

Gewone rabarber, Engelse garden rhubarb, Duitse Gemeine Rhabarber, Krausblättriger Rhabarber.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘De gewone man noemt deze wortel hier te lande rhabarber of rhabarbara, op het Latijns Rha Barbarum of Rha barbaricum, sommige Reu Barbarum en dat alleen omdat ze uit Afrika en Arabië, welke landen Barbarije heten, herwaarts overgezonden wordt en niet omdat ze in die landen zou groeien. Daarom hebben de Afrikanen en Arabieren die met beter reden Raved Seni genoemd naar het landschap Sina of China dat ze Seni noemen vanwaar dat in Indië, Perzië, Arabië en voorts geheel Europa door gebracht en alleszins verzonden wordt. Het is hetzelfde gewas met het Rha Ponticum dat de Grieken Rheon en Rha noemden, Plinius Rhacoma, Cornelius Celsus en Paulus Aegineta Pontica radix, dat is wortel die uit Pontus komt, Mesue Raved Turcicum, dat is Rha van Turkije. Dat ze geen verschillende geslachten zijn blijkt doordat de substantie, vorm of stof van beide wortels en zowel van Rabarber als van Rhaponticum met de andere zeer goed overeen komt, want vers hebben ze dezelfde kleur en insgelijks ook als ze verouderd of vermolmd zijn en beide gekauwd geven dezelfde lijmachtige klevende taaiheid van zich en vertonen beide een gele of bijna saffraanachtige kleur, zelfs het Rhaponticum heeft ook enige niet onlieflijke reuk wat we merkelijk en vast door onderzoeken vast gesteld hebben. Nochtans beschrijft Dioscorides zijn Rha zonder reuk, dan in plaats van aosmos, wat zonder reuk betekent, zou men misschien beter in de boeken van Dioscorides euosmos, dat is goed van reuk, stellen. Hoe het gaat, het Rha Ponticum is niet zonder reuk en daarin komt het met Rabarber niet slecht overeen.

Deze wortel Rha heeft zijn naam gekregen naar de vliet of rivier Rha aan wiens boord of kanten, zoals Ammiamus Marcellinus schrijft, dit gewas plag te groeien. Dit water Rha komt van de Noordelijke bergen gevallen (die men in het Latijn montes Hyperborei noemt) en door het Sarmatië van Azië of Tartarije of daar omtrent vloeit en eindigt tenslotte in de zee Caspium of Hircanium mare genoemd die sommige de Turkse Zee noemen’.

Isidorus. XVII 9.40: “Reubarbarum, quod trans Danubium in solo barbarico colligitur, nominatum. Reu autem dictum, quod sit radix, quasi radix barbara”.

De in de gebergte van China en Tibet inheemse plant brengt naar het westen de Perzisch naam rewend mee, waaruit Russisch reven stamt. Door verbinding met de naam Rha, bij de Grieken de naam voor de Wolga waar de plant zou groeien, werd het van klinker veranderd en Rha of Rheon genoemd, waaruit ook midden-Latijn rheu stamt.

Dioscorides schijnt het ook gekend te hebben en beschreef het als afkomstig aan gene zijde van de Bosporus. Het gewas werd in de 4^de eeuw door Ammanius Marcellinus vermeld en zou onze rabarber geweest zijn. Ook Galenus en Plinius maakten van deze tot dan toe onbekende plant gebruik bij verstoppingen.

De plant van Plinius, de Rhacoma wortel, zou gekomen zijn uit de landen rondom de Zwarte Zee en heet daarom Rha ponticum. Daarom werd het bij H. Bock in 1546 Rhapontik genoemd.

De rabarber die door het Indus gebied en Rode zee, over de oude haven Barbarika, aangevoerd werden heet Rha Barbarum.

Gemakshalve vertaalt men dit als ra: wortel, en barbarum: barbaren, dus een wortel uit het land der Barbaren. Over Italiaans rabarbaro bereikte deze vorm ons in het midden van de 16^de eeuw en was rhabarbare bij Dodonaeus in 1554.

Terwijl midden-Hoogduits Rebarbe, vroeg Hoogduitse Reubarbar door midden-Latijn rheubarbarum en oud-Frans reubarbe gevormd is, vergelijk midden-Nederlands rebarbe in 1351,

Engels rhubarb, Frans rhubarbe, Duits Rhabarber. Ook Duitse Rapontik, Repontik of Reupontick.

Uit Matthiola.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (141, 164, 309, 311) ‘De wortel van het Rha Ponticum (en vervolgens ook van onze rabarber) is goed, als Dioscorides schrijft, tegen de opblazing, walging en weekheid of slapheid van de maag en alle smarten en weedom er van en dient zeer goed diegene die enig lid verkrompen of gespannen hebben, gebrekkelijk van lever of van milt zijn, die pijn en weedom in de buik, nieren en blaas hebben en insgelijks tot de gebreken van de borsten, spanningen omtrent het net of hart, tegen de kwalen van de baarmoeder, tegen de smart in de heupen die men jicht noemt, tot dat bloedspouwen, verzuchten, moeilijk herhalen van de adem, hikken, rode loop, buikloop en tegen de omgangen of aanstoten van de koortsen en de beten en steken van alle kwade venijnige of vergiftige dieren, die wortel met azijn vermengt geneest de blauw geslagen of gestoten plaatsen van de huid en de kwade lelijke witte schurft en verdrijft de doodkleurige bleke plekken en littekens en ook de sproeten van het lichaam, daarop gestreken.

Galenus betuigt ook dat de wortel zeer goed dient al diegene die van binnen gekwetst of geborsten zijn, die gevallen, verrekt of geslagen zijn en die enig lid verkrompen of enige zenuw gespannen hebben en ook zeer goed is diegene die hun adem niet anders scheppen kunnen dan met stijve hals die men orthopnoïci plag te noemen en bovendien nuttig diegene die bloedig spuwen en met enige bloedgang gekweld zijn.

Dan noch Galenus noch Dioscorides hebben niet een woord vermaand van de purgerende of de buik week en zuiver makende kracht die deze wortel heeft. Maar het schijnt dat men in hun tijden die in de purgatieven niet gebruikt heeft.

Paulus Aegineta schijnt wel de eerste geweest te zijn die de purgerende kracht in deze wortel gekend heeft want in het 43^ste kapittel van zijn eerste boek als hij de terpentijn onder de dingen rekent die de gezonde lieden de buik week maken voegt hij deze woorden erbij: ‘als we begeren dat de terpentijn de buik noch weker maakt dan doen we daarin wat Rha bij.’ Daarna hebben de Arabische meesters deze wortel voorts in algemeen gebruik gebracht en voor een purgerende ding overal laten houden en door hun toedoen heeft men die rabarber die van de landen van China kwam eerst boven alle andere begon te verkiezen want die is krachtiger dan de andere soorten van Rha.

Een drank van rabarber gemaakt is zeer nuttig en geschikt al diegene die met enige ziekten van gal veroorzaakt gekweld zijn zoals zijn degene die de hete en driedaagse malariakoortsen hebben, diegene die geelzucht hebben en van enige gebreken in de lever onderhavig zijn, die drank is ook zeer goed in de pijn der zijden, longzucht, zwellen in de keel, in dolheid, leeghoofdigheid of razernij en bovendien ook in alle gebreken van de nieren, blaas en ontstekingen of zweren van de inwendige delen des lichaam en vooral de gebreken die met enige vurige puisten of gezwellen, erysipelas genoemd, zowel van binnen als van buiten het lijf plegen voort te komen.

Voorwaar de rabarber is bijster nuttig en behulpzaam diegene die in de lever of galblaas ontsteld en kwalijk te pas zijn, want behalve dat het de galachtige kwade vochtigheden zuivert of uit het lijf drijft en dat het de doorgangen van het lichaam opent en van alle verstoppingen verlost en ontsluit zo is het bovendien ook goed om het ingewand zeer te versterken en kracht te geven op die manier dat rabarber niet zonder reden in het Latijn Vita hepatis, dat is het leven van de lever van sommige toe genoemd schijnt te wezen.

In het kort gezegd, rabarber, als Mesue schrijft, is een gans onschadelijk ding en mag in alle tijden en in allerhande ouderdom en gedaante van mensen zonder vrees of achterdocht ingegeven worden, ja is die zeer nuttig en heilzaam en mag zelfs van de kinderen en zwangere vrouwen gebruikt worden die men nochtans alle ander beroerende of de buik week makende, dat is purgerende dingen, plag te verbieden.

Ook wordt de olie daar rabarber in gestaan heeft zeer nuttig gestreken op de geplette en verkrompen spieren en verstuikte, geblutste en geslagen delen des lichaam.

Sommige verzekeren dat diegene die gewennen tot het gedurig gebruik van rabarber niet alleen van vele ziekten vrij zijn, maar ook gekwetst of gezond zijn veel eerder genezen dan andere die dat niet gebruiken. En het is zeker dat men koning Fransoys van Frankrijk en de eerste van die naam nergens reisde zonder rabarber en mummie, ja droeg dat over zich waar hij ging. Men houdt het ook daarvoor dat vele mensen van allerlei staat, ja grote koningen hun leven door het gedurig gebruik van rabarber verlengd of immers in gezondheid bewaard hebben.’

Rabarberwortel werd vroeger als afvoerend middel gebruikt en in kleine dosis bij maagstoringen, inwendig gebruikt. Stimuleert de spieren en de lever en zuivert het bloed. Er is een vooroordeel tegen dit gebruik, want vaak ingenomen veroorzaakt het reuma. De wortel ruikt en smaakt eigenaardig aromatisch en bitter kruidig. Het bevat veel zuren, meel en oxaalzure kalk, bij kauwen knarst dit onder de tanden.

Rhubarb of raphontick wordt de plant genoemd bij Culpeper. Een plant van Mars.

De stengels zijn goed eetbaar bevatten wel veel oxaalzuur wat niet zo goed is voor mensen met nierstenen. Dit zuur onttrekt kalk uit het lichaam, reden om er wat gemalen krijt bij te voegen waar het zuur aan wordt gebonden.

Ze worden gekweekt vanwege de sterke bladstelen die met suiker gekookt een compote leveren, ook voor pudding. Het is de pieplant in de U.S.

In Frankrijk brengt men de bladstelen als tartreum op de markt. Uit het sap van de bladsteel kan met water en suiker een fruitwijn gemaakt worden, wine plant. In Perzië eet men het voorjaarsblad als groente die als bloemkool klaargemaakt werd.

Historie.

Rabarber zou al vermeld zijn 2000 voor onze jaartelling in een boek van de beroemde Pents’ao. Daar wordt het vermeld als een gif. Tsang‑King vermeldt dat rabarber en de wonderboon gebruikt werden als laxeermiddel. In China heet het huang-hang. Het zou al bekend zijn sinds de tijd van de Vijf Regeerders, 3000 v. Chr.

In de 12^de eeuw werd het waarschijnlijk ook uit India aangevoerd, in ieder geval voor de 16^de eeuw kwam het uitsluitend vanuit Siberië, over Moskou in de handel.

Sinds 1804 was het een Russisch staatsmonopolie en zo dat ze alleen over Kiachta ingevoerd werden, de namen kroonrabarber, Russische rabarber en Moskouse rabarber getuigen hiervan. (De planten die hieruit voortkwamen beschreef Linnaeus als Rheum palmatum, L.) Ook later na de opheffing van het monopolie bleef de ambtelijke controle voor uitsluiting van slechte waren in gebruik en werd zo streng doorgevoerd dat na de heropening van de Chinese havens de rabarber meer en meer de zeeweg insloeg. Sinds 1860 is er geen kroonrabarber meer.

De zeewaarts uitgevoerde Chinese- of Kantonrabarber is minder besneden dan de Russische en zachter van smaak.

De Franse consul in Hankau stuurde in 1867 levende wortels naar Parijs. China bleef echter ook daarna leverancier van de geneeskrachtige wortel. Deze groeit daar namelijk op hoogtes van 3-4000 m. soms zelfs nog hoger. De wortels van planten die 8-10 jaar oud zijn leveren de beste geneeskrachtige stof. De rabarber die in de laagvlakte groeit in niet zo geneeskrachtig.

Vondel, De Heerlijckheyd van Salomon;

’t Elleborum het zwart, de Rha het groen vergad’ren (=Rabarber)

En of zulks toegaat in ons zwak, en teder lijf’.

Na 1800 kwamen er bastaarden tussen Rheum rhabarbarum en andere soorten waaruit de tegenwoordige rassen stammen. De eerste hybriden hadden zure stengels en groene bladstelen, maar geleidelijk aan werd dit steeds beter en nu zijn er met rode bladstelen die minder zuur zijn. Het idee om de stelen als groente te gebruiken stamt waarschijnlijk uit Engeland.

Planten.

De soorten bastaarderen gemakkelijk en leveren kiemkrachtig zaad. De gekweekte vormen zijn ontstaan uit kruisingen tussen de stompe en gegolfde rabarber.

Vermeerderen door in maart te scheuren. Zaaien bij 20 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl