Calendula

Uit M. Vogtherr.

Een geslacht van kleine kruiden, de gecultiveerde zijn eenjarig en de andere meerjarig.

Afwisselend staande bladeren.

Meestal grote hoofden van gele of oranje bloemstralen.

Een 15-20 soorten groeien van de Canarische eilanden tot Perzië.

Asteraceae, Calendula klasse.

Calendula officinalis, L. (geneeskrachtig) De gele goudsbloem heeft lancet/spatelvormige en vlezig zacht behaarde afwisselend staande bladeren die bij wrijven de typische goudsbloemengeur afgeven.

Bloemen zijn enkelvoudig en staan op stevige stengels met vlak staande bloemstralen die ճ nachts dicht gaan.

De hoogte is ongeveer een halve meter.

De heldere bloemen verschijnen in vele kleuren en variëren van wit/geel tot diep oranje. Ook zijn er dubbele, hoge en lage vormen. De hoge vormen zijn als snijbloemen goed te gebruiken.

Zaait zichzelf weer uit, maar dan verschijnen er alleen enkele vormen. De plant bloeit lang en vooral als de uitgebloeide bloemen verwijderd worden. Houdt van een zonnige standplaats. Een gevuld bloemige, dubbele oranje vorm is ‘Ball ’s Orange,’ ‘Fiesta Gitana’, is een 30cm en verschijnt in geel en oranje.

De gele goudsbloem is afkomstig uit het M. Zeegebied.

Is al vanouds bekend en gecultiveerd. Kwam in de 14^de eeuw naar Midden en Noord-Europa en wordt al sinds lang in de tuinen en begraafplaatsen geplant. Soms komt ze verwildert voor.

Naam, etymologie.

(411) ‘Al de oude Hiëronymus Bock lukte het niet om deze plant in de schriften van Dioscorides met zekerheid vast te stellen. Door vele botanisten wordt het woord van Dioscorides χλύμενον, klymenon, voor de akkergoudsbloem of een nauw verwant soort gehouden. Het is net zo onzeker of onder de plant Caltha die door de Romeinse schrijvers als Vergilius, Columella en Plinius vermeld wordt onze plant is. Als thuis plaats wordt Z. Europa aan gegeven en komt nu in Itali en Griekenland werkelijk in het wild voor. De naamgeving wordt bemoeilijkt omdat ze in de middeleeuwen vaak met de Latijnse namen van Cichorium intybus en paardenbloem, Taraxacum officinalis, verwisseld wordt en net als die heet ze heliotropium, solse-quiem en sponsa solis die ook met het komen en gaan van de zon openen en sluiten of de loop van de zon volgen, Cichorium wordt soms onderscheiden door zijn blauwe bloemen. Mogelijk waren het allemaal namen die oorspronkelijk voor Cichorium golden en sinds A. Magnus voor onze bloem. Daarom is het ook niet zeker of de solsequiem van Capitulare deze of Cichorium is. De Gart der Gesuntheit brengt een natuurgetrouwe afbeelding van onze plant in 1485. In de tekst staat foutief caput monachi, een naam voor de paardenbloem’.

(Dodonaeus) (a) ‘Deze bloemen worden tegenwoordig hier te lande goudt-bloemen genoemd naar hun goudgele kleur, de Walen noem het goude, in het Engels marygold’.

Goudsbloem, Duits Goltblumchen, Goldeke, Goldblume, Goltje, Goldrose en Golling. Omstreeks 1000 na Chr. werd het in Engeland simpelweg de golde of goold, dus iedereens goud, genoemd, dit is natuurlijk een verwijzing naar de ­kleur. In the Knight’s Tale vertelt Chaucer in zijn Canterbury Tales (1387): ‘That wered of yelewe gooldes a gerland’. Een guirlande van gele marigolds.

Met bloemblaadjes werd de smaak van eenpan maaltijden verbeterd, vandaar de naam pot marigold. Het voorwoord mary werd later toege­voegd en zo werd het in de 14^de eeuw marygould en marygolde. Dit woord zou toegevoegd zijn ter ere van Maria die volgens de traditie een marigold op de boezem droeg. Mary­gold was vooral geassocieerd met Maria ‘s boodschap op 25 maart. Vergelijk midden-Hoogduits Marienbloem en Marienrose.

Maar omdat het woord marigold ouder is dan de invoering van Mariafeesten in Engeland is het meer waarschijnlijk dat het een voorwoord een verouderde vorm van het Franse marais is, wat moeras betekent, een woord dat gemakkelijk uitgesproken kan worden als mary. Omdat de bloem bloeit in mei, Mariaճ maand, is de associatie natuurlijk genoeg. Een reden voor die toewijding zijn de gouden stralen om de bloem als een ideaal aureool voor Mariaճ hoofd. ‘So Mary our queen, that flower so sweet. This marigold I do applyծ Het is de’Mary budde that shutteth with the ligh’. het is Shakespeare ‘Winking’ Mary bud.’ Culpeper noemt de marigold als een kruid van de Zon onder het teken van de Leeuw.

De maagd Maria was zeer gewaardeerd bij de middeleeuwse monniken en nonnen voor genezende krachten, het was een kloosterplant. Shakespeare; Cymbeline: ‘

Hark! hark! the lark at heavenճ gate sings,

And Phoebus ԧins arise

His steeds to water at those springs

On chalicդ flowers that lies;

And winking Mary-buds begin

To open their golden eyes.

With every thing that pretty is.’

Perdita in The Winters Tale iv, 3, 104:

‘There flowers for you;

Hot lavender, mints, savory, marjoram’.

Goudsbloemen die met de zon zijn ogen sluit

En wenend weer met hem opstaat.

Een gelukkige vereniging van heidense en religieuze symbolen.

Dodonaeus (b) ‘In het Hoogduits heet het Ringelblumen.’

Vogelklauwen, Gartenringelblume, de abdis H. Hildegard noemt het Ringula en later Ringella, en Bock Ringelblume, Ringelke, Hongaars gyuruvirag: ringbloem, naar de halve cirkelvormige vrucht of omdat deze samengesteldbloemige op een gouden ring lijkt, bij onze plant is het opvallend dat het om naar binnen gebogen vruchten gaat, de andere namen kunnen zo op verschillende planten slaan. Of omdat de geelstralige bloem er als een gouden ring uitziet. De vruchten zijn vooral naar het midden toe steeds meer gekromd en insectenetende vogels zouden de vrucht daardoor voor rupsen houden, opeten en zo voor verspreiding zorgen. De verspreiding gebeurt evenwel zonder problemen en eenmaal gezaaid komt het door zijn gemakkelijke zaadproductie en kieming vrijwel nooit de tuin meer uit.

Dodonaeus ‘Sommige willen het Solsequium noemen, dat is kruid dat de zon volgt omdat de bloem omtrent de avondstond zichzelf ineen trekt. De naam Solsequium heeft de Fransen naam soulsie gemaakt. In het Frans heet het soucie en soulsie, in het Italiaans of (zo Matthiolus schrijft op zijn Florentijns fiore rancio,’

De Fransen kennen de plant als souci: zorgen, of van oud Frans soulsie, van solsequium: sol: zon, en sequi: volgen, de zon volgende omdat de bloemen naar de zonstand draaien of met zonsopgang openen en met zonsondergang zich sluiten. Margaret van Orléans, de grootmoeder van Henry IV van Navarra, nam als wapenschild de gele goudsbloem die naar de zon draait met het motto: ‘Ne ne veux suivre que lui seul’. Een goudsbloem, naar de zon gekeerd. De godvruchtige prinses bedoelde hiermee dat al haar gedachten en genegenheid naar de hemel waren gericht, net als de goudsbloem naar de zon.

Dodonaeus (d) ‘In het Latijn wordt het in deze tijden Calendula genoemd omdat het bijna omtrent alle eerste dagen van de maanden (welke dagen in het Latijn gewoonlijk Calendae heten) nieuwe bloemen voort plag te brengen, in het Boheems mesycck.’

Calendula is zo genoemd naar het Latijnse Calendae, de eerste dag van de maand omdat de bloemen op vele kalendis, dus vele maanden bloeien. Vandaar wordt het ook ‘Flos omnium mensium ‘genoemd. Boheems mեsicեk: de maand bloem. Of de plant is zo genoemd naar het dagelijks openen en sluiten van de bloemen met de zonbeweging en zo als een kalender de dag aanduidt. Of van calendae, afgeleid van calara: roepen, omdat op de eerste dag van de maand het volk op het capitool voor Curia Calabra tezamen geroepen werd. Of omdat het in bloei gevonden wordt, ergens in elke maand. De moderne Italiaanse naam fiore dկgni mese herhaalt dit geloof. Fuchs; ‘Ringbloem is van de oude Latijnen Caltha of Calthula genoemd geworden welke naam de navolgers wat veranderd hebben en deze schone bloemen Calendulam geheten.’

Dodonaeus (e) ‘Andere noemen het Chrysanthemum en Caltha Potarum en Chrysanthemum oculatum Dioscoridis of Calendula officinarum, in Italië wordt ze genoemd fiore dկgni mese, dat is bloem van elke maand omdat ze ճ winters en ‘s zomers bloeit, soms fiora rancio, soms sposa del sole omdat ze zich naar de zon keert al of men zei zonnebruid, andere noemen het horologio dei contadini, dat is boerenuurwijzer omdat ze naar deze bloemen de uren van de dag kennen kunnen.’ De helder gele zonne­stralen openen en sluiten met de zon, Morgenbluom of Morgenrote in midden-Hoogduits, omdat ze al vroeg de bloem opent, ook Sonnenwende en Hunneblome. Het is de chrysant of gouden bloem van de Grieken. In de Winterճ Tale, iv, 4,105 van Shakespeare wordt hetzelfde idee uitgedrukt: Ҕhe marigold that goes to bed wiՠthՠsun, and with him rises weepingӮ Het bloempje schijnt alleen als alles om de plant heen helder is. With him rises weeping zijn de dauwdroppen van ochtenddauw op de gouden bloembladen, een werkelijk potische verbeelding. Italiaans fiorrancio; gouden bloem, fiori dկgni mese en horologio dei contadini, boerenbloem van de tijd, Pools nogieteck en Deens soelsick.

Dodonaeus (f) ‘Het is nochtans geen Heliotropium en noch veel minder Scorpiodes zoals sommige zonder enige reden geloofd hebben, maar het is eerder de Caltha van de ouders. Want Vergilius en Columella betonen in hun gedichten dat de Caltha een gele of goudkleurige of roze bloem voortbrengt zoals het blijkt uit de tweede Ecloga van de Georgica van Vergilius en uit het tiende boek van Columella wanneer hij de hoven beschrijft. Plinius schrijft ook in het 6^de kapittel van zijn 21^ste boek dat Caltha zwaar van reuk is zulks als gans onze goudsbloem of Calendula is daar we nu van spreken bevonden wordt te wezen, namelijk met enige zwarigheid welriekende en met de goudgele kleur glinsterend of blinkend.’

Duitse Dotterblume, verder Engelrosle, Ziegelblume, ook Warzenkraut.

(g) Duits Gilken of Gilke omdat ze tot geel verven dient, bijvoorbeeld van boter en kaas, met evenveel kookzout leveren ze een verfmiddel voor boter en kaas. In de handel heet die verf Merliton. De lintbloemen werden wel gebruikt om saffraan te vervalsen en gebruikt om boter en kaas te kleuren.

(h) Om te voorkomen dat de kinderen in het graanveld gingen om de klaproos te plukken dreigde men het met allerlei boze en kwade geesten die de kinderen wel zouden pakken. Zij pakten de kinderen en beten de tenen van hun voeten en zogen zo het bloed uit het lichaam. Zo kreeg ook de goudsbloem de naam kankerbloem of zere-ogen-bloem omdat de kinderen pijn in hun ogen zouden krijgen, donderbloem omdat het zou gaan donderen als ze de velden ingingen.

(i) Sinds de middeleeuwen is de bloem gebruikt bij graf- en lijkenversiering (doodsbloem) Het is de Duitse Totenblume omdat ze met het feest van Allerheiligen en Allerzielen, 1 en 2 november, op de graven gezet werd. De goudsbloem is een van de weinige bloemen die in die tijd nog bloeien. Men mag de goudsbloemen dan ook niet als liefdesorakel gebruiken, het is een doodsbloem en scheidt de geliefden in plaats van ze te verenigen. Symbool van smart en droefheid.

In sommige delen van Amerika zijn het nog doodsbloemen. Hier is het echter een verwijzing naar de traditie dat de mooie roodbloedige soort uit de grond ontsproten is die gekleurd is met het bloed van onfortuinlijke Mexicanen. Dit waren de slachtoffers van de op goud beluste Spaanse zendelingen.

Heel droevig werd de goudsbloem door een versje dat geschreven werd door Charles I, toen hij op zijn executie wachtte, ‘The marygold observes the sun

More than my Subjects me have done.’

Het is ook een symbool van gehoorzaamheid omdat ze het zonlicht volgt.

De opvallende kleur die alleen schijnt als alles rond om haar licht is, symbool van jaloersheid.

Het is een embleem van aanhankelijkheid in vreugde en verdriet. In deze zin gebruikte Shakespeare het toen Marina die treurde om het verdriet van haar oude verzorgster, purperen violen en goudsbloemen koos om die op het graf te planten zolang de zomer duurde.

‘Marigold is for marriage

That would our minds suffice

Lest that suspicion of us twain

By any means should rise

As for my part, I do not care

Myself I will still use

That all the woman of the world

For you I will refuse’.

Vondel, Lyksang over Dionys Vos

‘Die goudbloem ligt vertreden

En van de struik gesneden

In ‘t vrolijkst van haar lent.’

De marigold is het teken van de oudste bankier van Londen, Child’s. Francis Child, de stichter, was tijdens de regering van Karel I, de leerjongen van William Wheeler, een goudsmid. Hij trouwde met de dochter van de baas en legde zo de basis voor zijn latere immense fortuin.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (562, 164, 311, 310) ‘De bloemen van goudsbloemenkruid als ze dor of gedroogd zijn worden voor zeer goed gehouden om het hart te versterken en het venijn of vergift te weerstaan en insgelijks tegen alle pestachtige en hete koortsen op welke manier die ook gebruikt of ingenomen worden. Het kruid zelf geneest alle wonden en kwetsingen als het daarop gelegd wordt.

Fuchsius schrijft dat die bloemen alleen of met het kruid in wijn gekookt en te drinken gegeven de maandstonden verwekken kunnen. Die bloemen en dat kruid gedroogd en bij gloeiende kolen gestrooid kunnen de nageboorte uitdrijven en de dode vrucht gemakkelijk laten rijzen en voortkomen als de rook die er af komt van onder ontvangen wordt, zoals dezelfde Fuchsius betuigt.

De Italiaanse vrouwen roosteren het sap, de bloemen en malse topjes met dooiers van eieren en eten dat om de overvloedige of onmatige maandstonden te laten ophouden en ook om die te verwekken.

Om de naweeën en om de nageboorte uit te drijven en om de bleke kleur van de jonge dochters te genezen zal men de rook van deze bloemen door een trechter in de vrouwelijkheid ontvangen.

Dezelfde Fuchsius schrijft dat het sap van die bladeren van dit kruid zeer goed is om de tandpijn te verdrijven en te verzoeten als men de mond daarmee spoelt en wast. Sommige gebruiken tot de tandpijn het poeder van deze bladeren met Xylinum, dat is olie van katoen of boomwol vermengt, en aan de tanden gehouden of er op gedaan.

Sommige houden voor een zeer krachtig en zeker ding in de geelzucht het sap van de goudsbloemen de zwaarte van een ons te drinken gegeven met een drachme van het poeder van gedroogde pieren of aardwormen.

Andere mengen hetzelfde sap met wijn of azijn die lauw is om de grote hoofdpijn te stillen door daarmee het hoofd te baden of de mond te spoelen.

Men zegt dat de bladeren van goudsbloemen dikwijls gegeten scherp gezicht maken.

De Alchimisten, vreemde geesten en diepzinnige onderzoekers van de verborgenheden der natuur hebben iets wonderlijks en vreemds voor met deze goudsbloemen die ze in hun goud maken ook nuttig zeggen te wezen en vooral het zaad wat krom en gekronkeld is en niet zonder reden de klauwen van de vogels, zo ze zeggen, schijnt te gelijken.

De bloemen worden ook gebruikt om het haar geel te maken, de bladeren gestoten of gewreven geven ook een zeer groene kleur van zich.

Sommige eten de bladeren en de bloemen van dit gewas in de salade, maar doen die ook bij het vleessap om dat goede smaak en reuk te geven zo ze zeggen.’

Gerard, 1596, meldt dat de plant bij ons veel gebruikt werd, zijn verhalen komen dan ook van onze schrijvers. ‘the mouth be washed with the juice, it helpeth the tooth-ache. The yellow leaves of the flowers are dried and kept throughout Dutchland against winter to put into broths, (bouillon), in physical potions, and for divers others purposes, in such quantity, that in some grocersՠor spice-sellersՠhouses are to be found barrels filled with them, and retailed by the penny more or less, insomuch that no broths are well made without dry Marigolds.’

(411) De bloemen hebben een gelijke werking als Arnicabloemen en verder worden ze gebruikt bij slecht helende wonden en zweren, in baden, geelzucht, omslagen en tandheelkunde. De bitterachtig smakende plant zou een middel bevatten tegen harde gezwellen als kankergezwellen van borst en baarmoeder. Van de plant wordt verder een zalf gemaakt die gebruikt wordt tegen brandwonden. A. Magnus kende haar als een middel tegen de beet van giftige dieren en milt en lever verstoppingen. Het zou goed helpen tegen spataderen en een prima middel zijn tegen voetschimmel. Gebruikt als een zeker middel tegen geelzucht, wonden en kwetsuren.

De bloemen, flores Calendulae, waren eens medisch in gebruik, nu nog maar weinig. Wel veel als sierbloem door de lange tijd van bloeien

Vroeger werd de bloem op meidagen gestrooid voor deuren en in guirlandes gevlochten voor de maiqueen. De gewreven bloemen worden zonder kelkbladen bij theemengsels gebruikt. Een afkooksel van de bloemen, 2 a 3 gram op een kopje, die meermaals dagelijks wordt gedronken is een wormdrijvend middel dat ook bij braken, geelzucht en halsklieren gebruikt wordt. Het sap van de verse bloemen dient bij inwrijven bij zwellingen, zweren, wratten en eksterogen in de volksmedicijn. Kneipp beveelt een thee tegen braken en maagzweren aan.

De plant werd gebruikt om de ogen te herstellen. Alleen al door te kijken naar de marigold zouden de duivelse kwalen uit je hoofd weg trekken en de ogen versterken. Wie het verzamelt moet zonder doodzonden zijn, moet drie Onze Vaders zeggen en drie Ave Maria’.. Het geeft de drager het zicht op diegene die hem beroofd heeft.

Goudsbloemolie gewonnen uit de vruchten kan gebruikt worden als bindmiddel in verven en lakken en is na bewerking ook geschikt als verfverdunner ter vervanging van andere schadelijke verdunners.

Bock geeft de plant aan als middel dat in liefdeskunst en liefdesdranken gebruikt wordt, kort daarvoor noemt hij de plant ‘Ad veneficia amorum’ dienstig wat zich verklaart omdat Bock het kruid katananke (zie Catananche) dat naar Dioscorides de Thessalische vrouwen als liefdesmiddel gebruikten als onze plant ziet, die vrucht zou naar Dioscorides klauwachtig gekromd zijn. Toch geldt het ook in Engelse en Z. Slavische gebieden als liefdesmiddel. In Engeland werd het vaak in lovecharms, liefdesgetover, gebruikt en in Z. Slovenië de meisjes met deze bloem de jongens tot hun liefde te dwingen. De Griekse naam katananke heet namelijk dwang, omdat de plant tot liefde dwingen zou? Het werd als volgend gebruikt. Het meisje graaft de aarde uit waarin een voetspoor van de geliefde jongen is, doet die aarde in een bloempot en plant de Nevenblume (dat is de bloem die niet verwelkt, dus onze) er in. Zo gauw als de gele bloem komt en niet verwelkt zal ook de liefde van de jongen tot het meisje groeien, bloeien en niet verwelken

In en volkslied staat dat een meisje de geliefde die ze op de weide betoverd heeft. De jongen vertelt. ‘Abends ging ich durch die Pfirsich-Gadde, Unter Pfirsichbaumen stand mein Liebschen; Ich erbat von ihr mir einen Pfirsich. Leise macht das Liebschen mir den Vorwurf: Deine Mutter hat mich scharf getadelt, Dass ich jungens Blut dich hatt'verzaubert: Nein, ich tat’s nicht, Gott kann mirճ bezeugen. Nur die Spur hab ich dir aufgegriffen, Hab auf ihr geplantzt die Niewelkblume. Welkՠnicht, Liebster, wirst du mich auch haben’. Ook als de op het lichaam gedragen wortel in een zijden doekje bij zich gedragen wordt maakt dat men bij meisjes geliefd wordt. In Frankrijk houden gehuwde mannen van deze plant die ze cocu: haan, noemen. Mogelijk heeft de gele kleur, jaloersheid, dat veroorzaakt.

Magnus: ‘Het eerste kruid wordt genoemd van de mensen van Chaldea Elios, bij de Grieken Matutriol, bij de Latijnen Elitropium, bij de Engelse mensen marygolde, wiens interpretatie is van Elion, dat is de zon, en Tropos, dat is afwisselen of veranderen omdat het draait naar de zon. De kracht van dit kruid is wonderbaarlijk want als het verzameld wordt als de zon in het teken van de leeuw staat in augustus en gewikkeld in het blad van Laurus of laurier boom en een wolventand is daarbij toegevoegd zal geen man in staat zijn een woord te spreken tegen de drager er van, maar woorden van vrede. En als er iets is gestolen en als de drager van het ding dat tevoren genoemd is het ճ nachts onder zijn hoofd legt zal hij de dief zien en al zijn condities. En meer, als het voor genoemde kruid in een kerk wordt gedaan waar vrouwen zijn die hun huwelijksbelofte hebben gebroken zullen ze niet meer in staat zijn om verder te gaan in de kerk totdat het is weggenomen. En dit laatste is beproefd en is zeer waar.’

Bloemspelen.

Een gele goudsbloem gewrocht in zilver is een van de prijzen die aan over­winnende poet op de Jeux floraux te Toulouse gegeven wordt. De bloem is een van de bloemrijke souvenirs met romantisch associaties aan Clemence Isaure, de traditionele stichtster van de spelen. Hier, bij het oude kasteel, hoorde ze op een avond haar naam zingen, gemengd met de klanken van een gitaar. Voorzichtig ging ze heen en tussen de bladeren zag ze een jonge troubadour die ze hoorde mompelen ‘Een bloem is mijn beloning, jij hebt mijn verzen geïnspireerd.’ Ze bloosde en plukte een viool en de volgende dag en dagen plukte ze telkens een bloem en luisterde naar de welluidende klanken. Tenslotte kwam er een avond dat de liederen zo droevig waren dat de tranen in haar ogen opwelden en op de gele goudsbloem druppelden die ze op haar schoot had. De troubadour, Raymond, moest zijn vader vergezellen op een oorlog en zong een vaarwel lied. De dagen vloden en Clemense treurde om haar geliefde, maar hij zou nooit meer komen, hij was een van de eersten die gevallen was. Op zijn hart was een verbleekte gele goudsbloem gevon­den, de laatste bloem die hij gekregen had.

De prijs van de gouden viool, zie Viola, was voor het beste lied.

De gele goudsbloem is voor het beste poëem (of de silver eglantine)

De yellow acacia voor de beste ballade.

Deze feesten werden gehouden op 1 en 3 mei.

Clemence is begraven in de kerk van La Daurade en haar gouden en zilveren bloemen worden bewaard op het altaar.

Legende.

Mary Gold was een lieflijke jonge maagd met gouden lokken waarin het goud van de zon zich weerspiegelde. Ze was anders dan andere jonge meisjes, ze werkte niet en speelde niet, maar zat voor het huis stil te wach­ten tot de zon kwam. De dagen dat de zon zich niet liet zien schudde ze haar gouden lokken over het gezicht en huilde. Maar als de zon boven de heuvels verscheen klapte ze in haar handen van blijd­schap en zat ze stil totdat hij eindelijk wegzonk in de diepe blauwe zee. Al die tijd zat ze daar maar en deed verder niets. Op een zekere zomer ver­dween Mary. De hele streek zocht naar haar maar men kon haar niet vinden en ze zouden haar ook nooit vinden. Wat was er gebeurd? Mary had zo lang naar de zon zitten staren dat ze ten­slotte geadsorbeerd werd in zijn stralen. Kijk, zei een wandelaar, dit was de plaats waar het arme meisje altijd zat, ze had zulk prachtig haar, precies zoals de kleur van dat kleine bloem­pje daar. Juist daar waar het meisje altijd had gezeten groeide een gouden bloem, in vorm als een miniatuurzonnetje en zo gauw het dag wordt keert het zijn gezicht naar de zon en buigt het hoofd met zonsondergang.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl