Nepeta

mUit G. Oeder

250 soorten komen voor in dit geslacht. Ze groeien hoofdzakelijk in Europa, Azië en Afrika met de meeste soorten in het M. Zeegebied en China.

Het zijn meerjarige of eenjarige kruiden, groot en opgaand of dwergachtig en min of meer kruipend.

Bladen zijn getand of ingesneden en ruiken bij de meeste soorten zeer sterk.

Kransen van bloemen staan in een dichte aar of in een losse krans, zelden een paar bloemen die okselstandig zijn. Bloemen blauw en wit, zelden geel. Typerend is de naar voren gekrulde lip.

Lamiaceae, lipbloemige, Nepeta klasse.

=Nepeta cataria, L. (kat) Gekartelde hart/eironde bladeren die naar citroen ruiken groeien aan dit halve meter hoge en veel vertakte struikje.

Roze bloemen met witte stipjes staan in dichte en veelbloemige kransen in juli tot september.

Kattenkruid heeft iets liefelijks met zijn grijsgroene blaadjes en losse ongedwongen groeiwijze. De gehele plant is gehuld is donzige haartjes die het een grijze look geven, vandaar het Engelse gezegde; ‘As white as nep.’

Uit Z. Europa, Azië. ‘Citridoria’ ruikt naar citroen.

Vormen.

De hybride voor tuingebruik is;

= Nepeta x faassenii Bergmans (J.H. Faassen, boomkweker te Tegelen, Nederland) Mogelijk is die omstreeks 1830 ontstaan uit Nepeta mussinii x Nepeta nepetella of cyanea. Wordt 35-40cm hoog.

Het is een steriele borderplant die het meest op Nepeta mussinni lijkt maar ervan verschilt door de meer opgerichte stengels en ei/lancetvormige bladeren met afgeknotte tot wigvormig voet en gekarteld/gezaagde rand. Alle bladeren zijn gesteeld, kelk is maller met bijna rechte rand en sterker behaard, wat violetkleurig, langere trossen van talrijker en meer lila kleurige bloempjes, bloembuis is even lang als de kelk, gehele plant is sterker grijs behaard met wart latere bloei maar houdt dat vol tot in september

Kattenkruid, de hybride, vormt geen zaad zodat het gewas vrij lang kan bloeien. ‘Six Hills Giant,’ is de grote, 60cm., lavendelblauwe uitvoering. ‘Dropmore Blue’. ‘Walker’s Low.’

Ze houden wel wat van een droge en milde winter.

Grijs kattenkruid, Faassens catnip.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘In onze tijden heeft dit gewas de naam van kattenkruid gekregen, in het Latijn Cattaria en Herba Catti en dat omdat de katten groot genoegen in dit kruid nemen, want men ziet dikwijls dat ze door de lieflijke reuk van kattenkruid bevangen zijn en zichzelf daaraan komen wrijven en zich er in wentelen, ja met groten lust de toppen en bladeren daarvan komen eten.’

Kattenkruid, Engels cat nep, Katzenkraut en Franse herbe du chat of chataire, cataire, Italiaans erba gatta, gattaria herbe di gatta of cattaria, Spaans hierba gatera of yerva gatera

Dodonaeus (b) ‘In de apotheken wordt het Nepeta genoemd, dan de echte Nepeta of nepte is de wilde polei. (Clinopodium acinos) Cato in zijn boek van de landbouw vermaant van een kruid dat Felicula genoemd is, maar of dat ons kattenkruid is of niet dat staat ons noch te onderzoeken. De Vlamingen noemen het nepte.’

Nepeta is zo genoemd naar Nepet, vroeger Nepeta, een streek gelegen in Etrurië waar veel van deze planten zouden voorkomen, het is de stad Nepi in Toscane, langs de Tyrrheense zee. N. cataria, waar catus de ons bekende kat is, in middeleeuws Latijns was het herba catti, cataria: kattenkruid. Duits Nept, Nept bij Bock, Engels cat nip, nep of neps, van Nepeta Oude Duitse namen zijn; Nebeta en Nepta bij Hildegard, Nippe.

(Dodonaeus c) ‘De Hoogduitsers noemen het Catzen Muntz, de Engelsen cattis mynte, de Bohemers rocurniick.’

Kattenmunt, zie Calamintha, Engelse catmint, field balm Katzenmintze in midden-Hoogduits, Katzenmuntze. Oude namen zijn Bergminze in Silezi, Sigeminze, Simeza en Simiza in oud-Hoogduits, Bymynte, wit Gartenmynte, Feldminz, Steinminz. Verder rechter Dorant of weisser Dorant, Mariennessel, englische Melisse, Steinnessel.

Gebruik.

Culpeper noemt nep een kruid van Venus.

Deze planten bezitten een typische geur die katten aantrekt, het graag eten en erin gaan liggen. Ze kunnen er zo in te keer gaan dat er van de plant weinig over blijft. Een oud spreekwoord zegt dan ook: ‘Vuia catti sive feles hac planta delectantur et vescuntur’. ‘Het uitgezaaide kattenkruid wordt de katten nooit tot buit, hoe anders het ook wordt geplant, wordt het door hen aangerand.’ Het groeit ook gewoon in de hagen waar katten het vrijwel niet lijken op te merken, maar in huis of de tuin gebracht lijken ze er wel verdoofd door te worden. Vandaar: ‘If you set it, the cast will eat it.

If you sow it, the cats won't know it.’

Ratten schijnen er een hekel aan te hebben. Het wordt ook door andere dieren niet gegeten, behalve het schaap. Katten worden wild van dit kruid. Dit werkt ook bij mensen. De gekauwde wortel heeft het alarmerende effect om rustige mensen kwaad te maken. Kauwen op de wortels zal de meest rustige en aardigste man kwaad en gevaarlijk maken. Er wordt verteld dat een zekere beul nooit een man liet hangen voordat hij gekauwd had op een wortel van Nepeta. Medisch werd het als geheugenversterkend middel aanbevolen voor hen die de leeftijd van eenvoudige van geest bereikt hebben. Hiertoe werd er een thee van getrokken. In een afkooksel, 10 gram op een kwart liter water, als volksmiddel in gebruik tegen bleekzucht, hysterische toevallen en verslijming.

Het gebruik lijkt op dat van Clinopodium calamintha.

Zo was het gebruik vroeger. (164, 311, 309) ‘Om de maandstonden te verwekken en de vrouwen vruchtbaar te maken: Geef van het gedistilleerde water drie ons in een keer in en maak een bad van dit kruid waarin de vrouw enige tijd in zitten zal. Lobel, Dodonaeus.

Voor diegene die zich van binnen bezeerd hebben: Neem van het sap van kattenkruid een ons en geef het met wijn in. Dodonaeus.

Kattenkruid is zeer geprezen in de langdurige pijn van het hoofd en ook in de smarten van de maag en van de baarmoeder, geneest ook alle gebreken die uit slijmachtige en rauwe vochtigheden en van winden komen.

Het sap van kattenkruid met wijn of honingwater gedronken is goed voor diegene die gebarsten en van hoog gevallen of geslagen zijn.

De vrouwen plegen het gedistilleerd water van kattenkruid te gebruiken en de jonge knoppen of bladeren in moes en salade te mengen en niet alleen omdat ze een lieflijke geur hebben, maar ook omdat ze de hersens versterken en voor het ingewand aangenaam zijn.’

Folklore.

Katten werden vroeger als heksendieren beschouwd. Iedere heks bezat het liefst een zwarte poes. Dus was het kattenkruid ook een heksenplant. Ze toverden er wonderlijke dingen mee. Chaldeeërs noemen dit toverkruid bicith. Indien het ver­mengd wordt met een steen die je in het nest van een hopvogel vindt en er de buik van een dier mee inwrijft, zal dit bezwan­gerd zijn en een pikzwart jong voortbrengen. Steek je dit mengsel in de neus van een beest, dan zal die sterven maar weldra opnieuw levend worden. Bestrijk je de bijenkorven met bicith dan kunnen de bijen er niet meer uit en, indien ze dood zijn, hoef je ze maar in bovengenoemd mengsel te leggen en zij zullen wederom levend worden. Hetzelfde kunstje kan je ook op verdronken vliegen toepassen, hoewel je dat beter niet kan doen.

Uit www.biolib.de

=Nepeta grandiflora, Bieb. (grote bloemen) Niet behaarde plant.

Kort gestelde bladeren zijn groen en langwerpig met hartvormige voet, gekarteld/getand

Opstaande stengels zijn vertakt.

Losse trossen van 16-20mm lange, gesteelde violet/blauwe bloemen waarvan de bloembuis ongeveer tweemaal zo lang is als de kelk, kelk met scheve rand, violet en kort behaard in juni/juli.

Ruwe zaden.

Uit de Kaukasus, wordt 60-80cm hoog. Is beschreven in 1817.

Giant catmint of Caucasus catmint. Grossblutige Katzenminze.

Uit www.plantgenera.org

Nepeta micrantha, Fisch. (kleine bloemen) Ei/lancetvormige bladeren met wat hartvormige voet zijn gekarteld/gezaagd en groen, kort gesteeld.

Opgaande stengels zijn vertakt.

Lange, los gevormde trossen van zacht violet/blauwe, donker gevlekte bloemen met een bloembuis die driemaal zo lang is als de kelk die een scheve rand heeft in juni/juli.

Gladde zaden.

Uit Altaj, wordt 40-75cm hoog. Is beschreven in 1769.

Uit www.biolib.de

=Nepeta racemosa Lam. (trosvormig) (Nepeta mussinii, Spreng.) (A.A. Mussin-Puschkin, Russische scheikundige en plantenverzamelaar in de tweede helft van de 18^de eeuw)

Rotsplant die geheel grijsachtig/groen behaard is.

Eivormig bladeren hebben een hartvormige voet en zijn stomp, gekarteld en kort gesteeld, de bovenste vaak zittend.

Liggende tot opstijgende stengels zijn vertakt.

Los gevormde trossen van lila/blauwe en donkerder gevlekte zittende bloemen met een bloembuis van ca. 1.5 maal langer dan de kelk in mei/juni.

Rimpelige zaden.

Uit de Kaukasus, Armenië en N. Perzië, wordt 25-35cm hoog.

Var. superba (de prachtigste) verschilt door grotere trossen van wat donkerder gekleurde bloemen.

‘Blue Wonder’, ‘Snowflake.’

Blauw kattenkruid, scalloped leaved cat mint. Mussins Katzenminze, Trauben-Katzenminze.

Uit J. Sturm, www.BioLib.de.

=Nepeta sibirica L. (uit Siberië)) (Dracocephalum sibiricum, L. ) wordt wel een meter hoog.

Sterk geurende plant et grote paarsblauwe lipbloemen in lange bloeiaren in juni/augustus. Kan zich sterk uitbreiden via de wortelstok, een woekeraar. ‘Souvenir d’Andre Chaudron,’.

Siberische drakenkop. Sibirische Katzenminze, Siberian catmint.

Uit; https://www.99roots.com/en/plants/catmint-3-p39779

Nepeta subsessilis (gedeeltelijk gesteeld)

Grote violetblauwe bloemen in mei-september.

Stengels van 80-120cm.

Groene bladeren die in de herfst wat geel verkleuren.

Redelijk goed winterhard.

Uit China.

Planten.

Gemakkelijk groeiende planten die in elke grond groeien op niet te natte en goed doorlatende, zonnige plaatsen.

Gebruik het als randplant zodat het heldere blauw op een nevelige ondergrond kleurt in juni/augustus op zonnige en liefst zandige plaatsen. De plant is mooi met Phlox, Potentilla, Rudbeckia, Coreopsis, Helianthemum en om rozen.

Vermeerderen door scheuren, ook is stek heel goed mogelijk, dat in juni zonder groeistof. Zaaien bij 20 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl