Cirsium

Cirsium. Vroeger was dit geslacht onder Carduus verenigd, maar werd door Bauhin afgescheiden.

Uit F. Van Eeden.

Dit geslacht omvat 200 kruiden, n-, tweejarige, vaste planten of halfheesters die voorkomen in Amerika, Azië, N. Afrika en Europa.

Het zijn prikkelbladige planten en meestal tweejarigen, met opvallende purperen, roze, witte of zelfs gele bloemhoofdjes.

Ze hebben opgaande, prikkelige stengels en bladeren met een opvallende punt aan de basis van de bloem die vooral doornig is.

De bladeren staan afwisselend en kunnen licht harig zijn.

Ze kunnen zich verspreiden door zaad en wortelstokken. Is vaak eetbaar door de wortelstokken.

Het zaad wordt door de wind weggedragen.

Asteraceae, Cynara klasse.

=Cirsium acaule, Scop. (stengelloos) is een overblijvend distel.

De plant groeit in de natuur met op de bodem liggende rozetten. Hieruit ontstijgen veerspletige en halfcirkelvormige bladeren met stekende slippen.

Uit het hart ontspringt het purperkleurige, mooie en grote bloemhoofdje, meestal alleenstaand in juli tot september.

Groeit in Eurazië.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) ‘Deze soort noemen we tweede carline of tweede everwortel, in het Latijn Carlina altera, want de nieuwe kruidbeschrijvers houden haar ook voor een medesoort van Carlina en geven haar de naam Carlina humilis of Carlina minor, dat is lage carline en kleine carline.

In Duitsland heet de ene soort van (Carlina) carline Weisz Eberwurtz, dat is witte everwortel, de ander Klein Eberwurtz en petite carline in het Frans.’

Aarddistel, Engelse dwarf plume thistle of stemless thistle, Franse cirse acaule. Duitse klein Eberwurz bij Bock, Stngellose Kratzdistel.

Uit caliban.mpiz-koeln.mpg.de

Cirsium arvense, Scop. (van de akkers) met doornige bladen.

Een mooie plant van een ruime halve meter hoog.

De bloemen in juli vormen bosjes van een licht purperen kleur en van een zoete muskusachtige geur.

Opmerkelijk omdat het in de oksels van de bladeren gallen draagt die krachtig werken tegen aambeien.

Een uiterst lastig onkruid van de velden en tuinen. Is moeilijk uit te roeien omdat de ver kruipende wortelstok vele uitlopers vormt die zo weer kunnen uitlopen. Binnen een paar jaar kan 1 moederplant hele velden veroveren. Er zijn vermeldingen van bijna 6m lange wortels. Plant een stukje in april van een 5cm lang in de tuin, dan vind je in september wortelstokken van meer dan 2m lang. Neem dit geheel op, was het en je zal ontdekken dat het totaal aan wortels wel 20kg kan bedragen. Ook zal je ontdekken dat je het nooit geheel verwijderd hebt, dat zie je het volgende jaar. Maar de natuur helpt. Ze wordt door virussen, roest en insecten aangevallen. Door haar tweehuizigheid wordt zaadval wel eens voorkomen. Uit Europa en N. Azië.

Naam, etymologie.

(a) Akkerdistel, doornstiekel, Duitse Acker- of Kratzdistel, Stechdistel, Stikel, Frans cirse des champs; van het veld. Engels meadow distaff of corn thistle, heeft stekelige bladeren wat ook de naam watcherճ weergeeft, Haberdistel bij Bock, Haferdistel, Haber-Gaisa.

(b) Dikkop of breedkop, de opvallende bloempjes, Engelse creeping plume thistle, Franse chardon a brosse rouge: distel met rode borstel.

Levert van de jonge bladeren een prima veevoer en wordt daarom horse thistle genoemd, ossenstekel en paardenstekel, Duitse Saudistel, die het blad in het voorjaar eten. De zaadpluimen worden door kinderen geplukt die het in kussens steken en zou vooral goed zijn voor zieken. Uit de zaadkroon wordt een polstermateriaal gewonnen.

(d) Distel, Duits Distel, Deens tidsel, Engels thistle, Angelsaksisch thyd-sel komt van het werkwoord thyd-an: prikken, naar de vorm Alter Junggeselle, Zwitsers Landsknecht.

(e) Overige, Engels Canada thistel, corn thistle, cursed thistle, field thistle, green thistle, hard thistle, perennial thistle, prickly thistle, small-flowered thistle, way thistle, Duits klein Margendistel, Mausdistel, Warzendistel, zie Carduus, Brogge, Prake, in Wales Ysgallen gyffredind yr ar.

Meer overdadig dan welkom. De ouden noemden het cursed thistle: de verdoemde.

Chaucer zegt dan al;

‘For thistles scharpe of many maners

Netlis, thornes, and crooked briers

For moche they distroubled me

For sore I dradid to harmid beՍ’

Folklore.

In Duitsland was er een bevel om de akkerdistel op te ruimen. Nalatigheid zou bestraft worden. De veldwachter liep langs de wegen om te controleren en zag opeens een boer die alleen de planten aanraakte en steeds zei: ‘Zerrse um, aber wend se,’ Verwonderd vroeg hij de boer waarom die dat deed. De boer zei dat de veldwachter dan maar op de bekendmaking moest kijken. Het bleek dat de wetenschappelijke naam voor de akkerdistel er stond, Cirsium arvense. De boer dacht dat het een toverspreuk was.

‘Stekele breke is stekele kweke

Stekele steke is stekele de nek breke.’

Uit J. Kops, www.BioLib.de

Cirsium dissectum Hill. (sterk ingesneden) wordt 20-50cm hoog.

De stengel heeft geen stekels, de gaafrandige tot gelobde bladeren hebben wel zachte stekels. Ze zijn van boven behaard en van onderen witviltig behaard.

Purperrode bloemen in juni, juli met een hoofdje per stengel

Komt voor op natte, voedselarme grond in blauwgraslanden, duinvalleien, heidevelden in Noordwest-Europa.

Naam.

Spaanse ruiter, Duits Englische Kratzdistel, Engels meadow thistle, Frans cirse anglais.

Uit J. Sturm, www.BioLib.de

= Cirsium eriophorum, Scop. (erion: wol en pherein: dragen naar de wollige bekleding van de kop)

Bladen zijn half stengel omvattend, wit en katoenachtig aan de onderkant en diep gelobd, de lobben tweemaal ingesneden, de segmenten wijzen afwisselend omhoog en naar beneden en zijn elk op het eind gewapend met een sterke doren.

Omwindselbladen zijn zeer groot, rond en wollig, de schalen hebben een lange doren die naar beneden wijst. Purperen bloemen komen in juli/augustus.

Tweejarig.

Groeit in vochtige plaatsen en wordt 50-100cm hoog, Europa tot Balkan..

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) ‘Dit geslacht van distels heeft geen andere naam dan Carduus Eriocephalus, dat is distel met de wolachtige bloem of distel met wolachtige kop, naar de wolligheid daar de knoppen, koppen of bollen van de bloemen mee gewonden zijn. Enige houden het voor dat gewas dat die twee zeer geleerde minderbroeders Bartholomeus Urbeveteranus ende Angelus Palea Corona fratrum noemden. Lobel, die dit gewas in het Latijn Carduus tomentosus noemt, zegt dat het van sommige in onze taal monnikskruin genoemd wordt omdat de bol van de bloem boven kaal is en op een geschoren kruin van een monnik lijkt. Sommige noemen het Corona fratrum omdat de bollen in de rondte even hoog staan en een grote bol omringen als een abt in het midden van zijn monniken staat.’De wollige distel, Engelse wooly headed plume thistle, Duitse Monchskrone. Wordt mannentrouw genoemd. In de herfst wordt de slanke, onzekere stengel van de plant dor, breekt af en zo rolt de onthoofde kop over het veld, ҥen spel van de wind en vluchtigӠals mannentrouw. Wollkopf-Kratzdistel, Frans cirse laineux.

Uit J. Sturm, www.BioLib.de

= Cirsium heterophyllum, (ongelijk bladig) vederdistel, heeft tongvormige en van onderen wit/viltige bladeren. De bladeren zijn gedeeltelijk stengel omvattend en vormen geen vleugels, lancetvormig en zacht, onverdeeld of getand.

De katoenachtige stengel is gemarkeerd met lijnen en wordt een meter hoog.

Hoofdjes zijn meestal alleenstaand en van een rijk amethist purper, de omwindselschalen zijn helder groen.

Meerjarig door de kruipende wortelstok.

Het staat vrijwel alleen in de distelgroep, want je kan het verzamelen zonder de vinger te verwonden.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘De ouden hebben de krachten van Cirsion niets apart beschreven. Dan Andreas die het volk veel flauwekul aangaande de kruiden heeft willen wijs maken en de medicijn in grote verwarring, ja schande gebracht heeft, schrijft dat de wortel van Cirsium aan het lichaam gehangen en gedragen de pijn van de gezwollen of gebarsten aderen aan de voeten en elders (in het Grieks Cirsia en in het Latijn Varices genoemd) laat vergaan, als Dioscorides verhaalt.’

De naam Cirsium stamt af van het Griekse kirsos: gezwollen ader of spatader. Het kan ook betekenen dat het woord Cirsium een cirkel betekent, de uiterste of laatste darm, de aars. Dit omdat de plant doorgaans gebruikt wordt om de aambeien of ontstekingen te genezen.

(b) Het is de melancholiedistel, de melancholy thistle van Culpeper in 1649. Dit naar een gedeelte van een tekst uit Dioscorides dat de plantenwortel in de beenaderen die gezwollen zijn van melancholiebloed, helpt en heelt. Vele planten dienden tegen zwaarmoedigheid en heelden dit probleem. Een kruid onder de Steenbok en daarom verenigd onder Saturnus en Mars, de een verwijdert melancholie door sympathie en de ander door antipathie. Een aftreksel getrokken in wijn, maken een man ‘as merry as a cricket’.

Duitse Feld- of Kratzdistel, Weisblatt-Distel, weisse Drachenwurzell. Frans cirse a feuilles variesջ de verschillendbladige.

(d) In het Zweeds heet het elgtunga naar de borstel/vruchtstand, ook wel brudborste: de bruidsborstel. Het Fins heeft punapensseli: rode penseel, en enmakiharja: bergborstel, wat spatader betekent omdat het die zou genezen.

(e) Hier wordt het ook wel putterdistel genoemd, omdat putters en vinken vaak op deze planten gevangen worden, die daar zaden van eten.

Uit www.thompson-morgan.com

Cirsium japonicum, Fisch.(uit Japan)

Dit is een zacht roze distel die bijna een meter kan halen.

Donkergroen blad dat weinig of niet steekt.

Waarvan sommige cv's wel geteeld worden, als ‘Pink Beauty’..

Japenese thistle.

Uit J. Kops, www.BioLib.de

=Cirsium oleraceum, Scop. (groente) Heeft zeer mooi blad.

De bloemen zijn niet zo fraai, wit of geelachtig.

Groeit op vochtige plaatsen, weiden en oevers. Door ontwateren kan ze verdreven worden

De vlezige wortels geven een pure plantaardig zout, kan gekookt en gegeten worden

Kwam in 1823 in Engeland aan en wordt 1,5m hoog. Groeit vooral in Midden Europa.

Naam.

Laevis Distel bij Hildegard.

Moesdistel, kooldistel, Duitse Kohldistel, weiche Distel, Graskohl in midden-Hoogduits en Wiesenkohl bij Bock, wilde Kardobenedicten, Engelse cabbage thistle, meadow distaff of wilder Safflor.

De jonge bladeren worden als groente gegeten door de Russen die de bladeren in het voorjaar koken.

Uit J. Kops, www.BioLib.de

Cirsium palustre, Scop. (van de moerassen) De bladeren zijn veerspletig met 3-5 lobbige slippen en gedoornd aan de kanten en ruig door de stekels, vaak wat bruinachtig.

Stengel is gevleugeld door de bladeren.

Bloeit in juli en augustus purperachtig lila met soms wat wit erin en groeien aan de top van de stengels. Opmerkelijk vanwege zijn tros bloemhoofdjes en omdat het de grootste is van de wilde distels, anderhalve en soms drie meter.

Tweejarige die op vochtige plaatsen groeit.

De dunne bladstengels kunnen rauw of gekookt gegeten worden.

Uit Europa.

Naam.

Kale jonker of boerenrotting, Duitse Landschnecht, Sumpf-Distel, Engelse marsh plume thistle.

Uit; http://www.drachtplanten.nl/PLD.Fotos/BijplC/CirsiumRiv/Plant.htm

Cirsium rivulare (van beekjes of rivieren) ‘Atropurpureum. Beekdistel heeft distachtig en diep ingesneden blad met zachte stekels.

Grijsgroen blad.

Bloeit van juni tot september, vooral als de uitgebloeide bloemen verwijderd worden.

Vaste plant.

Dreiblumige Distel. Beekdistel.

Uit J. Kops, www.BioLib.de

=Cirsium vulgare, Ten. (gewoon of vulgair) Stengel is gevleugeld door doornige bladeren waarvan de lobben tweemaal gedeeld zijn.

Is gewapend met speren, zijn stoere opwaartse groei wordt aan de top gepluimd met een rode kruin als de pluim van een krijger. Zie Onopordum Bloem is groot en meestal alleenstaand, gesteeld en eivormig in juli/augustus.

Tweejarig.

Algemeen.

De bloemen van deze en andere distels hebben het vermogen om melk te stremmen.

Naam.

Speerdistel, Franse cirse lanceol en Engelse spear plume thistle, burr thistle, naar de klit, de zaden waar de goudvink op afkomt, bull thistle, common thistle, fullerճ thistle, Duits Gewhonliche Kratzdistel, Lanzettkratzdistel, Frans cirse commun. De nationale bloem van Schotland.

Planten.

Vermeerderen door scheuren in het voorjaar.

Cirsium spinosissimum kan gezaaid worden door het zaad eerst 6 weken bij –2 graden te houden en bij 7 graden uit te zaaien. De rest wordt bij 20 graden gezaaid.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl