Pulmonaria

Uit Curtis Britisch entomology.

Een geslacht van meerjarige kruiden met een kruipende wortelstok. Laagblijvende kruiden met ruw behaarde bladeren.

De bloei is in het voorjaar in blauw, roze of lila. De trechtervormige bloemen hebben van binnen een ring van 5 haarbosjes.

Ongeveer 10-18 soorten komen er voor in Europa en 1 in zuid Azië.

Boraginaceae, ruwbladige, Heliotrope klasse.

Pulmonaria angustifolia, L. (smalbladig) (Pulmonaria azurea) Gehele plant is ruig behaard.

Rozetbladeren zijn lancetvormig tot langwerpig/lancetvormig en tot 30cm lang, de voet uitlopend in de gevleugelde steel, donkergroen en niet gevlekt, kleine stengelbladeren zijn opstaand en smal lancetvormig.

Opgerichte stengels zijn boven aan wat klierachtig behaard.

Losse trossen van 12-20mm lange, eerst roodachtige en later hemelsblauwe bloemen, bloemkroon heeft binnenin onder de haarring kaal, kelkslippen zijn driehoekig/lancetvormig en langer dan de bloembuis in april/juni.

Uit N. W. Europa, wordt 20-30cm hoog.

‘Lactiflora’ heeft witte bloemen. In de handel gebracht door James Backhouse, kweker te York, Engeland.

Var. arvensis (van de akkers) wordt 15-20cm hoog en verschilt door de lagere vorm met smallere en donkerder groene bladeren en iets later komende meer purper/blauwe bloemen.

‘Albiflora’ blijft meestal nog lager en heeft van alle Pulmonaria ‘s de witste bloemen.

Naam.

Smalbladig longenkruid, Engels narrow leaved lungwort, Duits Schmalblättriges Lungenkraut.

Pulmonaria angustifolia subsp. Tuberosa (bolvormend) (Pulmonaria tuberosa, Schrank.)

Ruig behaarde plant.

Opgerichte stengels zijn bovenaan klierachtig behaard.

Langwerpig/lancetvormige bladeren zijn niet gevlekt, afstaande stengelbladeren.

Losse trossen van eerst violet/rode en later donker violet/blauwe bloemen, bloembuis is meestal behaard onder de haarring in maart/mei.

Uit W. en Z. Europa wordt 15-30cm hoog.

Knollen-Lungenkraut. Pulmonaire tubéreuse.

Uit www.davesgarden.com

Pulmonaria longifolia, Bast. (lange bladeren)

Ruig behaarde plant.

Alle bladeren zijn wit gevlekt.

Wortelbladeren zijn langwerpig/lancetvormig en spits, tot 40cm lang, stengelbladeren afstaand met stengelomvattende voet.

Opgerichte stengels zijn bovenaan klierachtig behaard.

Dichte trossen van eerst violet/rode en later violet/blauwe bloemen, bloembuis is kaal onder de haarring, kelkslippen zijn ongeveer even lang als de bloembuis in maart/mei.

Uit W. en Z. Europa wordt 20-30cm hoog.

Narrow leaved lungwort.

Uit www.biolib.de

Pulmonaria montana, Lej. (van de bergen) Zacht behaarde bladeren zijn niet gevlekt, soms met kleine, helder groene vlekken, wortelbladeren zijn ei/lancetvormig en kort toegespitst, de voet uitlopend in een smal gevleugelde steel, stengelbladeren zittend tot half stengelomvattend.

Opstaande stengels zijn zacht behaard.

Losse trossen van 1.5-2cm lange, eerst paars/rode en later violet/blauwe bloemen, bloembuis is vaak behaard onder de haarring, donker violette helmknoppen, en driehoekige kelkslippen zijn korter dan de bloembuis in april/juni.

Uit Midden en W. Europa wordt 20-50cm hoog. Is beschreven in 1805.

Smal longkruid, Berg-Lungenkraut.

Uit; http://www.cruydthoeck.nl/winkel/pulmonaria-obscura/p395

Pulmonaria obscura Dumortier. (donker, onduidelijk) Vaste plant van 10-30cm hoog met wortelstok.

Ovale bladeren zonder vlekken.

Bloeit in maart-april met behaarde roze bloemen die later blauw worden.

Ongevlekt longkruid, unspotted lungwort, Dunkles Lungenkraut, pulmonaire sombre.

Uit Noord Europa tot Oeralgebergte.

Uit D. Oskamp, www.BioLib.de

Pulmonaria officinalis, L. (geneeskrachtig)

Gehele plant is verstrooid ruig behaard.

Wortelbladeren zijn hartvormig/eirond en toegespitst, 1.5 maal zo lang als breed, meer of minder gevlekt, de voet in de bladsteel uitlopend, bladsteel is ongeveer even lang als de bladschijf die niet of zeer weinig gevleugeld is, onderste stengelbladeren zijn gesteeld, de bovenste zittend.

Losse trossen van 13-18mm lange eerst paarse en later violet/blauwe bloemen, bloembuis is niet behaard onder de haarring, driehoekige kelkslippen zijn veel groter dan de bloembuis in maart/april.

Uit Midden Europa wordt 10-30cm hoog.

‘Alba’ heeft witte bloemen.

Er zijn ook niet gevlekte vormen.

De plant is niet zo ruw behaard als andere leden van deze familie.

Een plant die van schaduw houdt en zich daar prima vermeerderen kan door middel van zijn kruipende wortelstokken. Longkruid plant je dan ook bij varens, ze groeien in hetzelfde milieu.

Tegenwoordig is het longkruid in meerdere kleuren te verkrijgen, in tinten die vlak naast roze en blauw liggen. Ook zijn er wit roze en een vrijwel witte vorm is de cv. ‘Kittle’.

De typische longtekening is vaak van de bladeren verdwenen en zo verdienen de nieuwe soorten de naam longkruid niet meer.

Naam, etymologie.

(411) ‘Het longkruid is in de schriften van de ouden nergens te vinden. In Griekenland komt het ook niet voor. In oude kruidenboeken komt de naam longkruid voor bij mos, longenmos, Sticta pulmocacea of Marchantia polymorpha. Dat is wel het longenkruid dat bij de ouden gebruikt werd en H. Hildegard beschreef. Bock schijnt het niet gekend te hebben, zo ook bij Brunfels en Fuchs. Mogelijk is de plant die als ‘klein Walwurz genoemd werd onder die naam te herkennen, een afbeelding ontbreekt. Bij van Beverwijck 1630 is ze bekend. Net als smeerwortel, het grote Beinwell, bevat ze lijmstof en werd zo gebruikt tegen longziektes, daarna zocht en vond men enige gelijkenis in de bladeren. De bloemen zijn eerst donker rood en dan violet en tenslotte donker blauw. Zo is ook het bloed dat van hart naar longen en van longen terug naar het hart stroomt. Een goede afbeelding zien we bij Camarius in zijn uitgave van Matthiolus kruidboek in 1583, die ook het gebruik bij longziektes vermeldt.

(Dodonaeus) (a) ‘De kruidbeschrijvers noemen dit kruid in het Latijn Pulmonaria en Pulmonalis, de Italianen noemen het polmonaria en polmonaria seconda.. Het verschilt zeer van dat longkruid of Pulmonaria waarvan we handelen zullen onder de soorten van mos’.

Frans pulmonaire, Spaans pulmonaria en Italiaans polmonarie.

Pulmonaria, het Latijnse pulmo: long, achtervoegsel arius: vormig, pulmonarius betekent zieke longen, dit is een verwijzing naar zijn gevlekte bladeren en veronderstelde werkzame krachten.

Dodonaeus (b) ‘Valerius Cordus heet het Symphytum silvestre, maar aangezien dat de voornoemde soort van Symphytum, dat is waalwortel, net zo wild van aard is als dit kruid zal men dit met beter reden in het Latijn Symphytum maculosum of maculatum noemen al of men zei Symphytum met plakken. In het Hoogduits Klein Walwurtz’.

Dodonaeus © ‘Vanwege dezelfde plakken hebben de Nederduitsers dat ook onser vrouwen melkkruid genoemd. Longkruid wordt hier te landen ook veel onser vrouwen spin genoemd omdat de bladeren met hun witte plakjes met melk bedropen schijnen te wezen. De naam onser vrouwen speen of onser vrouwen melck-kruid zou dan ander distelachtige met witte plakken besprenkelt kruid ook mogen meegedeeld worden dat men onser vrouwen distel noemt. In het Hoogduits Fleckenkraut’.

De witte vlekken zijn al gauw opgevallen. In 1591 verscheen in Bazel een boekje, De plantis a Divis Sanctisve nomen habentibus, van planten die van goden of heiligen hun naam hebben door de arts botaniker Johannes Bauhinus. Hij beschrijft deze plant als Sanctae Mariae Lac of melk van Maria, Unser frawen melch cruyt, dit nam Dodonaeus al gauw over. Frans herbe au lait de Notre Dame: Lieve Vrouwe melk, Duitse unser lieben Frauen Milchkraut, Engels Lady’s mil sile, de witgevlekte bladeren, of Virgin Mary’s honeysuckle, zie Silybum marianum. De vlekken zijn ontstaan door Maria. Druppels tranen van de Maagd zouden op deze plant gevallen zijn. Door haar uitbundige huilen werden haar blauwe ogen rood omrand, dit wordt vertegenwoordigd door de twee kleuren van de bloem. Of doordat ze huilde werd een oog blauw en de andere rood. Gewoonlijk dacht men dat de vlekken druppels melk van Maria waren, vandaar de vele maagd en Maria namen in Engeland. Het bloed van de gekruisigde Jezus spatte erop. Daarom zijn de vlekken vooral in de Goede Week zo zichtbaar.

Dodonaeus (d) ‘De Neder-Duitsers noemen het meestal longer-kruid, de Hoogduitsers noemen het Lungenkraut, de Fransen noemen het herbe aux poulmons’.

Longenkruid, Engelse lungwort, Franse herbe aux poumons en Duitse Lungenkraut. Voor de 16^de eeuw kwam de naam Lungenwyrt toch al voor, toen werd de naam gebruikt voor levermos, Lunchwurz, Lungenwurz en later Lungwurz bij Hildegard.

Dodonaeus (e) ‘De herten eten het longkruid zeer graag en daarom wordt het in het Hoogduits Hirschkol genoemd’.

Hirschmangold heet het in dat boek omdat es die Hirsch gern essen.

(f) De plant werd geïntroduceerd in de 16^de eeuw vanuit zuidelijke streken, Kaukasus, vandaar de Engelse namen sage of Jerusalem en cowslip of Jerusalem, Franse sauge de Jerusalem, zie Salvia.

(g) Dubbele namen, Josephs en Maries, soldiers and sailors, Adam and Eve eerst rood en later blauw verkleurend als meer leden van deze familie, vandaar de Duitse naam die Ungleichen Schwestern, Ahnl und Ahnl ofwel grootvader en grootmoeder, Tag- und Nachtbluml, Fleisch und Blut, Fleisch und Bluat, en in Altbayern noemden de kinderen het Bayern und Franzosen, naar de kleur van de blauwe uniformen van de Bayersen en de rode broeken van de Franse soldaten.

(h) Mogelijk is dit een signaal voor bezoekende insecten. Ze bloeien in trossen die wat op de cowslip lijken, vandaar bugloss cowslip of bedlam cowslip, beggar’s basket.

(i) Verder Slangenkrut, Anamiarl, alte Weiber, Himmelschlussel, (werd vergeleken met Primula) Hundszungen, Osterblume, Blutnagala, Goggahela, Zwitsers Handscheli, Pfutterhose.

Fuchs zegt; Kuchenschell; ‘Keukenschel wordt alzo genoemd daarom dat zijn bloemen de schellen of cimbalen gelijk zijn. Wordt van ettelijke hacketkruid geheten. Bij de Grieken is dit gewas Anemone agrios en in Latijn Anemone sylvestris genoemd geworden zoals we zulks aan een andere oord duidelijker willen aantonen. Verder noemt men het Herbam venti.’

Uit hortus eystettensis.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (164, 311, 309) ‘Longkruid plag hier vroeger geen ander gebruik te hebben dan alleen in de eierkoeken net zoals de sleutelbloemen waar het van aard zeer op lijkt.

Het wordt veel gebruikt hier te lande en in Frankrijk van de vrouwen die de bladeren daarvan in de soppen en warme moes mengen of ze maken er met eieren gemengd kruidkoekjes van waarvan ze zeggen dat ze zeer goed zijn tegen de gebreken van de longen en om het hart te versterken en daarom telen ze dat veel in de hoven en zijn daar gebracht uit de lommerachtige gebergten.

Longkruid is een goed wondkruid als dikwijls bevonden is, dan in de gebreken van de longen, daar het nochtans de naam naar voert, is dat niet zeer geprezen als in de wonden.

Andere zeggen dat het gewoon longkruid zeer krachtig is om het bloedspouwen te stelpen, hetzij in poeder genomen, hetzij in water gekookt en dat water gedronken’.

De bladeren zijn gevlekt als een long en daarom werd het longkruid in de signatuurleer gebruikt als een middel tegen longziektes. Het helpt ook tegen wonden en ontstekingen door een poeder van de wortel op de wonden te strooien. Gerard schreef dat het een van de potkruiden was. Jonge bladen werden wel gegeten, ook wel gekookt, gebakken in eierkoeken of in soep tegen longziektes, zelfs in bier.

Een afkooksel, 5 gram op een kwart liter water, werd met suiker of honing verzoet en als volksmiddel bij ziekte van de luchtwegen gebruikt. Het is ook een hoofdbestanddeel van een longenthee, bijvoorbeeld 30 gram spitse weegbree, 30 gram eibisch, 30 gram longenkruid en 30 gram zoethout. Kneipp beveelt het aan met spitse weegbree in de vorm van een thee en met honing gemengd tegen longziektes.

Uit rockydale.wordpress.com

Pulmonaria rubra, Schott. (rood)

Geheel zacht behaard.

Breed elliptische bladeren zijn licht groen en niet gevlekt, de voet smal in de steel aflopend, bovenste stengelbladeren meestal met een ronde voet.

Losse trossen van steenrode bloemen, bloembuis is aan beide kanten van de haarring behaard in maart/mei.

Uit Macedonië, Balkan en Karpaten wordt 30-40cm hoog.

Uit www.colourparadise.com

Pulmonaria saccharata, Kern. (besuikerd) (Pulmonaria picta: (beschilderd of gevlekt)

Geheel zacht behaard.

Bladeren zijn mooi wit gevlekt, wortelbladeren zijn lancetvormig en toegespitst met smal gevleugelde steel, stengelbladeren afstaand.

Losse tros van violet/rode bloemen die deels blauw en deels roze openen, bloembuis is behaard onder de haarring in maart/juni.

Uit Italië wordt 20-30cm hoog. Is beschreven in 1817.

‘Mrs. Moon’ is wel wat gevlekt.

Planten.

Planten in humus houdende grond op matig vochtige en niet te zonnige tot half beschaduwde plaatsen.

Ze worden gemakkelijk vermeerderd door scheuren in april. Zaaien bij 20 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl