Actinidia

Dit geslacht bestaat over het algemeen uit hoog groeiende, windende planten met afwisselend geplaatste, dunne bladeren,6-30m.

Ze geven witte, alleenstaande, okselstandige bloemen. Het zijn meestal tweehuizige struiken.

De vrucht bevat vele kleine zaden die in een rijk moes zitten.

40-60 soorten verschijnen er in dit geslacht die hoofdzakelijk in Japan, Korea en China voorkomen en een enkele in de gematigde zone van de Himalaya en Amur. Ze werden vroeger als sierplant geteeld. Sommige bezitten mooi gekleurd blad.

Dilleniaceae.

Actinidia arguta Planch. (scherp gezaagd) is een snel groeiende klimmende liaan die zeer vorstbestendig is, 15m.

Het blad is ovaal of langwerpig, 8-13 cm lang, van boven glimmend donkergroen en van onderen lichter groen met nerven die aan de onderkant behaard zijn. De bladsteel is lang en rozig.

De bloemen zijn wit, vrij bol, 1,5-2 cm groot, de mannelijke bloemen hebben paarse meeldraden. De mannelijke en vrouwelijke bloemen bevinden zich aan aparte planten, zodat voor vruchtvorming een mannelijke- en een vrouwelijke plant nodig is.

Stamt uit het noorden van Japan, Oost-Mantsjoerije en de taiga’s van Siberië.

Deze plant wekte de interesse van de Russische kweker Ivan Mitsjoerin. Hij hield zich bezig met een zoektocht naar winterharde vormen van eetbare vruchten van de kiwi.

Uit de taiga stammen drie kweekvormen. De vruchtbare mini-kiwi met een rijke en regelmatige vruchtdracht en ronde, groengele, kersgrote en zeer zoete vruchten. Een andere kweekvorm van Mitsjoerin was de vroegrijpe mini-kiwi met aangenaam smakende vruchten en de zeer rijk dragende Laat rijpende mini-kiwi.

Heeft een kleine, groene tot purpergekleurde huid om een kleine vrucht als een grote walnoot, 3,5-10 gram zwaar, een vrucht die gelijk is aan kiwi en eetbaar, vaak zoeter en kan gegeten worden zonder de huid eraf te pellen omdat er geen haar op zit. Heeft een geur als kattenkruid en kan ook katten aantrekken. Een enkele plant kan wel 20– 0 kg opleveren. De vruchten rijpen wat vroeger dan die van de gewone kiwi’s, waardoor ze in Nederland wel aan de plant rijp kunnen worden.

Naam, etymologie.

Kiwi bes, baby kiwi, mini kiwi, Engels hardy kiwi, dessert kiwi of cocktail kiwi. In Japan Kokuwa. Duits Scharfzhniger Strahlengriffel, Weiki of Bayern-Kiwi.

Uit Curtis botanical magazine.

Actinidia chinensis, Planch. (uit China) Bladstelen zijn 6-7cm lang.

Bladeren zijn 8-12cm lang en glanzen niet, voelen zelfs wat ruw aan, van onderen grijs/groen en zacht behaard, breed ovaal of omgekeerd eivormig met afgeplatte of afgeronde top.

Een plant van 6-8m hoog met blijvend behaarde, bruinviltige twijgen.

Bloemen zijn 2-3cm in doorsnede en staan meestal met 3-6 bijeen in korte en gedrongen bundels, crème/wit. Het is een tweehuizige plant, een manlijke plant kan meerdere vrouwelijke planten bestuiven. 1 man op zeven vrouwen, een oosterse plant. De mannelijke planten worden na de bloei wel gesnoeid, ze hebben hun dienst gedaan.

Kiwi of Chinese kruisbessen zijn muisachtige harige vruchten die in groepjes bij elkaar zitten. De vrucht bevat veel vitamine C. De honderden zwarte zaadjes worden ongemerkt meegegeten. De vrucht smaakt verrukkelijk zoet.

De Chinese kruisbes is afkomstig uit centraal China, Jangtsekiang, tegen de Himalaya, en wordt daar yang tao genoemd. Het is de kolomikta van de Goldi, een Mantsjoerije volksstam. De planten werden van daar naar N. Zeeland gebracht omdat een missionaris dacht dat ze het in dat klimaat beter zouden doen. Is vermeld in 1882.

Goede rassen zijn ‘Abbott’ deze bloeit zeer vroeg met vele vruchten van langwerpig vorm en goede bewaarbaarheid.

‘Bruno’, is vooral bij onze oosterburen geliefd, geeft vroege bloei en goede vruchtbaarheid.

Minder houdbaar, met een vrij kleine vrucht en een langwerpig model, is ‘Allison,’. Deze bloeit iets later dan ‘Abbott’ maar de vruchten zijn vrij gelijk.

‘Hayward’, heeft de beste smaak en houdbaarheid, de groei is wat minder met late bloei maar hij is voorzien van de grootste vruchten.

‘Monty’, is een vruchtbaar ras en vrij goed houdbaar.

Ashoka’ zou wel 30kg vruchten kunnen leveren.

‘Solissimo’, zelf bestuivend met grote vruchten. Zo ook ‘Solo’, maar kleinere vruchten.

Uit tuincentrumvanherwijnen.nl

Actinidia deliciosa Liang. (heerlijk) Tot deze soort worden de variëteiten gerekend met helder groen vruchtvlees en een harige schil. Ook de takken en de bladeren van de planten zijn behaard. De meeste commercieel geteelde rassen behoren op dit moment tot deze soort. Zij zijn genetisch hexaploïd (2n = 6x = 174).

Tot de soort Actinidia chinensis worden de variëteiten gerekend met een vrijwel onbehaarde vruchtschil en vrijwel onbehaarde takken en bladeren. De kleur van het vruchtvlees varieert van geel tot lichtgroen en is bij sommige variëteiten rood gekleurd rondom de kern. Zij zijn genetisch diploïd of tetraploïd (2n = 2x = 58 of 2n = 4x = 116). Hiertoe behoort ook Kiwi Gold of Zespri Gold. ‘Jenny’,is zelf bestuivend van een ruime 3 meter. Zo ook ‘Boskoop’,’Hayward’ is een vrouwelijke die een mannelijke nodig heeft als ‘Atlas’.

Uit palmvrienden.net

Actinidia kolomikta, Maxim. (het is de kolomikta van de Goldi, een Mandschurische volksstam) Bladsteel is een paar cm lang en bruinviltig behaard.

Bladeren zijn 8-10cm lang en van boven kaal, aan de onderkant iets gehaard, eirond en lang toegespitst. Opvallend bij deze plant zijn de driekleurige bladeren, vooral de jonge bladeren, groen, rood tot roze en wit.

De rood/bruine en zeer lang behaard blijvende twijgen hebben een merg dat geladderd is.

Bloeit in juni met kleine wit/gele bloemen die in de bladoksels staan met veel meeldraden.

Het is een wat trage groeiende vorm van twee meter uit China/Japan en 4-5m hoog komt. Winterhard.

Is vermeld in 1874.

De vruchten zijn gelig, ovaal van vorm, 2,5 cm lang en zoet van smaak.

De plant werd veredeld door de Russische kweker Ivan Mitsjoerin. Zijn cultivar werd ‘ananas actinidie’ genoemd en zijn kogelvormig of langwerpig van vorm met lengtegroeven. De vrucht is rijp groen en zoetzuur van smaak.

Kolomikta of Arctic beauty, sier kiwi.

Naam, etymologie.

Actinidia is afgeleid van het Griekse aktis: een krans, de gele vrouwelijke bloemen hebben kransen die als kleine zonnebloemen straalsgewijze uitstaan. Vandaar ook de naam straalstempel en in het Duits Strahlengriffel. Chinese kruisbes.

De vruchten stammen oorspronkelijk uit zuid China. De lerares Mary Isabel Fraser importeerde de eerste zaden uit een missiepost in Yichang uit het Jangtsekiang dal in januari 1904 naar Nieuw-Zeeland. De kweker Alexander Allison plantte die op een stuk grond zuidelijk van Wanganui waar de planten in 1910 voor de eerste keer vruchten droegen in N. Zeeland. De tuinbouwdeskundige Hayward Wright zocht uit de toen nog Chinese stekelbessen genoemde planten de commerciële soort Hayward uit die nog steeds bestaat. Rond 1950 werden ze voor het eerst in de Bay of Plenty geteeld en al gauw kwamen ze naar Europa en N. Amerika. In 1959 werd dan de naam Kiwi naar de gelijknamige vogel voor de vrucht ingevoerd. Die betekenis werd niet vastgelegd zodat onder de naam wiki ook buiten N. Zeeland geteelde vruchten die naam dragen. Nu worden de in N. Zeeland gebouwde kiwi’s als Zespri verkocht.

Het nationale symbool van N. Zeeland is de kiwivogel, een bruin bolletje op poten. De kiwi is hiernaar genoemd omdat de vrucht op dat bruine balletje lijkt.

Snoei.

De kiwi is een subtropische slingerplant die zeer snel groeit en veel ruimte inneemt. Een volgroeide plant wordt 5m hoog en 8m breed. De bloei is in het voorjaar, harig rood in grote geurende schaalvormige bloemen. Vanaf het derde jaar kunnen de eerste vruchten geoogst worden. Enkele jaren later moet men honderden vruchten kunnen halen in de periode oktober - november. Regelmatig moet erdoor geplukt worden.

Vrucht dunnen dient vaak te worden toegepast om de vruchten op grootte en op smaak te krijgen. Een goede vrucht weegt gemiddeld 60 gram. Te veel vruchten verminderen het gewicht en de smaak. Het blad kan dan immers niet voor alle vruchten zorgen.

De massa loof overschaduwt de vruchten. Hiervoor moet er goed gesnoeid worden in de zomer en winter. De takken worden geleid op een pergola of als leiboom langs leggers. Daarom worden ze gesnoeid en geleid als een druivenboom.

De scheuten die het vorige jaar zijn gevormd worden in de winter teruggesnoeid tot op 6 knoppen. De vruchten ontstaan uit de onderste 3-5 knoppen van de eenjarige scheuten. In de zomer komen er uit de overige knoppen scheuten die na 6 ogen getopt worden. Doordat men ze topt komen er zijscheuten, zogenaamde dieven, die na het eerste blad getopt worden.

Zo komt de vrucht steeds verder van legger te staan, zodat regelmatig verjongen nodig is.

Vermeerderen.

Plant de kiwi op vruchtbare grond in zon of halfschaduw.

Neem een topstek in juni/juli met twee bladparen, verwijder het onderste bladpaar, dan verwond je het ooggedeelte licht, zoals je met de duimnagel zou doen, en steek dit in 1 % ibz groeistofpoeder, afkloppen van het stekje. Planten in 3 delen gezeefde turfgrond met 1 deel scherp zand, aangieten, plastic erover heen en elke week even controleren op vochtigheid, droogte en schimmels. Laat het plastic er dan een paar uur af zodat het blad wat opdroogt en bedek het dan weer. De luchtvochtigheid is hoog genoeg als het plastic bedekt is met waterdruppeltjes, je kan de plant dan niet zien. De waterdruppeltjes houden ook ultraviolette stralen van de zon tegen, op droge plekken komt de zon erdoor en verbrandt het gewas. Je kan ook een halvarinebakje nemen, een paar cm. stekgrond erin, (dat is gezeefde potgrond zonder mest) plastic eroverheen en vastbinden met een elastiekje Na enkele weken/maand is het stek geworteld, de plant begint dan te groeien, langzamerhand meer luchten en tenslotte het plastic eraf halen. Licht bemesten. Het meeste stek moet in de winter vorstvrij worden gehouden.

Ook is de plant via winterstek te vermeerderen. Knip eind februari stengels van snoeischaarlengte, +20cm, (een 3 knopen) onder en boven een knoop. Dan verwond je het onderste oog, niet erger dan dat je het met je duimnagel zou doen, haal dit door 1% ibz groeistofpoeder. Steek ze in een pot, 3 bij elkaar en zo diep dat er nog maar een paar cm. van de top te zien is. De bovenste top hoeft alleen maar uit te lopen, de rest verdroogt dan niet en kan overal wortelen. Bewaar de stek wel vorstvrij. Wat plastic eroverheen stimuleert een betere opkomst. Denk dan wel om het verbranden van stek door de zon. Er moeten altijd waterdruppeltjes op het plastic zitten. Dan worden de zonnestralen tegengehouden en weet je dat de luchtvochtigheid hoog genoeg is. Met warm weer luchten, halfweg mei buiten planten. Bij sommige planten is het gewenst dat ze een struikvorm hebben of meer vertakt moeten zijn. Top de eerste scheuten dan in mei op een 5-10cm boven de grond. Geef dan ook (kunst)mest. Ook is afleggen mogelijk. De plant kan ook worden vermeerderd door in het voor- of najaar te zaaien in potten in de koude bak.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl, en: volkoomen.nl