Hieracium

Uit J. Kops, www.BioLib.de.

Havikskruiden omvat een geslacht met vele soorten die allen moeilijk uit elkaar zijn te houden. Voor determinatie moet je de gehele plant kennen inclusief de wortels, bloemen en de vruchten.

400 soorten komen voor in Europa en Z. Amerika, vele subspecies en hybriden, het aantal is onzeker.

De Europese vormen zijn een van de soort rijkste. Het geslacht is nog in ontwikkeling en vele soorten zijn zeer veranderlijk en kruisen zich licht met elkaar zodat je ze moeilijk uit elkaar kan houden.

Meestal zijn het sterke meerjarige planten, velen zijn bekende onkruiden, 5-100cm.

Blad is vaak getand en nooit diep gelobd.

De bloemhoofdjes zijn klein en zelden alleenstaand.

Asteracea, Cichorium klasse.

Het geslacht wordt in 2 subsecties verdeeld.

Echte havikskruiden, Duits Echte Habichtskruter, Hieracium subgenus Hieracium.

=Hieracium amplexicaule L. (stengelomvattend) heeft geen uitlopers en wordt 20-60cm hoog Stengelomvattende bladeren met hartvormige voet, veel klierharen.

Gele bloemen in juni, juli.

Groeit op droge, stenige plaatsen, muren en walkanten.

Naam.

Stengelomvattend havikskruid, Duits Stengelumfassendes Habichtskraut, Engels heart-leaved hawkweed, Frans epervire amplexicaule.

Uit; http://www.i-flora.com/unsere-app/iflora-deutschland/arten/art/show/hieracium-caespitosum.html

Hieracium caespitosum Dumort. (zoden vormend) (Hieracium pratense) Wordt wel onder Hieracium praealtum gezet.

Overblijvend plantje van 30-90cm met worteluitlopers.

Bladeren in een rozet met stompe top.

Holle stengels met lange haren.

Gele bloemen in een tros.

Groeit in midden en noord Europa en zuid tot midden Azië.

Weidehavikskruid, Fries seldsum haukkrud, meadow hawkweed, Wiesen Habichskraut, eperviere des praires.

Uit; http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=flora_nl_v2&id=2205

Hieracium laevigatum, Willd. (glad, gepolijst) overblijvende plant van 15-20ccm.

Bloeit met gele bloemen in een tros in juli-september.

Langwerpige bladeren.

Uit Europa.

Stijf havikskruid, Fries steil haukkrud.

Glattes Habischtskraut, smooth hawkweed, epernere lisse.

Hieracium glaucinum Jord. (blauwachtig zeegroen) wordt vrijwel niet onderscheiden van Hieracium murorum.

Overblijvende plant van 15-60cm.

Gele bloemen in mei-juni, dus iets eerder dan de volgende.

Komt uit zuid en midden Europa.

Subspecie similatum O. Bolois & Vigo.

Vroeg havikskruid, Frubluhendes Habischtskraut.

Uit J. Kops, www.BioLib.de

=Hieracium murorum, L. (van de muren) Vele wortelbladen die gesteeld en rond zijn of hartvormig aan de basis, wat harig en vaak wat purperachtig op de rug.

Kleine gele bloemen komen in juli en augustus, meestal 4-5 bij elkaar.

Meerjarig

Een gewone soort die op muren en rotsen groeit.

De grootte is variabel, van 20-60cm hoog.

De stengel is veelbloemig met een enkel blad en vertakt aan de bovenkant, bezet met dons en meestal met zwarte haren.

Uit Eurazië.

Hieracium bifidum (twee spletig) behoort nu tot murorum.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘De nieuwe kruidbeschrijvers noemen dit gewas Pilosella en (om dat van de volgende te onderscheiden) Pilosella major, sommige noemen het Auricula muris, dat is muizenoor, het verschilt nochtans van de echte muizenoor, de Italianen pelosina en in het Italiaans en Spaans pilosella, in het Frans piloselle. De Fransen noemen het ook oreille de rat of souris, de Walen pilverte en velvette, de Engelsen mouse eare.’

Muurhavikskruid, muizenoor, Duits gross Mausohr. H Bock: ‘En soms komt het daartoe dat zich aan stengel bij de aarde een vochtigheid verzameld, dat wordt rond en grauw. Met haar overtrokken en een walnoot groot, aan te zien zoals een jonge muis en dat heb ik vaak waargenomen, vooral in Brůmather woud’. De naam komt dus niet naar het blad.

Dodonaeus (b) 'In het Hoogduits noemt men het Nagelkraut en in het Nederduits nagelkruid.’

Nagelkruid wordt het wel genoemd omdat de vorm van de bloem op een oude nagel lijkt, in glossaria van de vroege middeleeuwen komt het kruid als Nagelchrawt voor, nu Nagelkraut.

Muurhavikskruid, Engelse wall hawkweed, Duits Mauer of Wald Habichtskraut.

(d) Engels golden or French lung wort, Duits Lungenkraut en zo;

(e) Heidnisch Wundkraut bij Bock, het zal uit het buitenland komen en zal;

(f) Te eten zijn, Buchkohl, Buchlattich, Buchspick en Wundlattich, ook ;

Dodonaeus (g) ‘De naam Hieracion of Accipitrina, dat is havikskruid, is gekomen van het woord Hierax of Accipiter dat een havik betekent omdat men gelooft dat de haviken het sap er van tegen de gebreken van hun ogen gebruikenծ Hieracium is een oude naam die afgeleid is van het Griekse hierax: een havik. Plinius geloofde dat de haviken, Grieks hieracion, gebruikten om hun zicht te scherpen. Het is een soortgelijk verhaal als bij Chelidonium. Of omdat het aan rotswanden hangt waar alleen de havik kan komen.

Plinius XX. 26: ‘Sunt qui hieracion vocant. quoniam accipitres scalpendo eam sucoque oculos tinguendo obscuritatem, cum sensere, discutiant’. Accipitrina is de havik en de naam van dit kruid.

De Grieken noemden een kruid hierakion, heilig kruid, (mogelijk Myosotis) omdat het blinde mensen ziende kon maken. Bij de Egyptenaren was het de valk Hieracos, die de zon verbeeldde vanwege zijn scherpe blik. Naar die veronderstelling is het een kruid dat het gezicht sterkt, zie Sonchus als groot havikskruid.

Symbool van snel zicht. Ook de naam havikskruid, Engels hawkweed of -eye, Frans eperviere van epervier: havik, herbe a l’epervier, Duits Wald-Habichtskraut, Mauer-Habichtskraut, Frans epervire des murs, Spaans en Portugees hieracio stammen vanuit de Griekse naam. Dit was gebaseerd op hierax, een havik of valk en de inventieve Plinius verhaalt hiervan dat de vogels het sap uitkrabben en hun ogen ermee zalven als het gezicht minder wordt. Culpeper noemt het hawk-weed als een kruid van Saturnus. Muurhavikskruid, Fries muorrehaukkrud, Engels wall hawkeeed. Mauer Habischtskraut, eperviere des murs.

Bij Dodonaeus zijn de havikskruiden, Sonchus arvensis, Crepis tectorum, Crepis praemorsa, dit geslacht en een muizenoor.

Gebruik.

Het gebruik was vroeger zo. (Dodonaeus, 141, 311, 309)’Tegen allerhande buiklopen: Neem drie handen vol van dit kruid, kook ze in een pint gestaald water tot dat een derde deel verkookt is en laat hiervan drinken. Matthiolus.

Voor de armbreuken of scheuringen: Maak een afkooksel van dit kruid in water en laat hiervan enige dagen achtereen drinken. Fuchsius.

Voor wonden en kwetsingen: Maak een afkooksel met wijn om daarvan twee of driemaal per dag een roemertje vol van te gebruiken en strooi het poeder van de bladeren in de wonden. Dodonaeus.

Voor zeren of zweren aan de benen. Neem van het gedistilleerde water van dit kruid een pond, van rozenhoning, lytargirium en mirre van elk twee ons, laat dit tezamen drie dagen in de zon staan en als het daarna door gezeefd is, leg het met doeken op de zere benen. Baptista Sardus.

Tegen vuile zeren van het tandvlees: Neem water waar dit kruid in gekookt is en was of spoel de mond daarmee. Jog. Schroderus

Groot nagelkruid heeft een zeer uitnemende kracht tegen de steen of het niergruis en andere gebreken der nieren en van de blaas.

Met gorgelen geneest het de huig.

De Walen en die van Doornik maken een siroop van Pilosella tegen de hoest, uitteren en longzucht.

Pilosella met spijs ingenomen verheldert het gezicht en geneest de rode lopende ogen.

Lobel zegt dat de gehele plant een tezamen trekkende kracht heeft gemengd met een warme subtielheid wiens kracht zo is dat het sap of water daar het in gekookt is de stalen messen als die gloeiend dikwijls daarin gelest zijn zo hard tempert dat ze alle dingen van steen of ijzer doorhouwen en doorkerven zonder nochtans bot te worden of krom te gaan.’

Uit www.cruydthoeck.nl

Hieracium sabaudum L (uit Savoie) wordt 30-120cm hoog.

Geeft een stengel met getande bladeren die zeer dicht bij elkaar zitten.

Gele bloempjes in augustus tot oktober.

Groeit op vochtige, matig voedselrijke grond, houtwallen, lichte loofbossen.

Naam.

Boshavikskruid, Duits Savoyer Habichtskraut, Engels New England hawkweed, broad leaved hawkweed, Frans epervire de Savoie.

Uit C. Lindman.

Hieracium umbellatum, L. (schermvormig) Bladen zijn meestal vrij lang en ovaal/lancetvormig of zeer smal, getand of gaaf, de laagste versmald aan de basis en de bovenste zittend.

De stengel is opmerkelijk recht en zeer lang, soms meer dan een meter en onvertakt Bloeiwijze is schermvormig, meestal met maar weinig bloemen en bladig en ruig. Gele bloemen in augustus en september.

Komt voor in open bossen zandgronden van het N. Halfrond.

Naam.

Schermhavikskruid, Engelse narrow leaved of umbellatum hawkweed, Duits Dolden-Habichtskraut, Frans epervire en ombelle.

Uit; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hieracium_praealtum_Sturm59.jpg

Hieracium praealtum Sturm. (zeer hoog) Overblijvende plant van 20-80cm met of zonder uitlopers.

Bloeit in mei-augustus met gele bloemen in een tros.

Grijsgroene stengel zijn meestal wat behaard.

Bladrozet met vele bladeren, smal spatel tot lijnvormig.

Komt uit zuid en midden Europa, west Azië.

Subspecie bauhinii, (naar Caspar Bauhin, 1560-1624, Hongaars havikskruid heeft uitlopers.

Grijs havikskruid, kingdevil, Florentiner Habischtskraut, eperviere fausse-piloselle.

Uit J. Jacquin.

Hieracium villosum, Jacq. (behaard, viltig) is een goudgele vorm.

De zilveren blaadjes zijn blauwgroen en behaard.

Dit is een van de mooiste havikskruiden en wordt gebruikt voor bodembedekking.

Midden en Z. Europa.

Shaggy hawkweed. Zottige Habichtskraut

Muizenoor havikskruiden, Duits Mausohr-Habichtskruter, Hieracium subgenus Pilosella.

Uit J. Kops, www.BioLib.de.

Hieracium aurantiacum, L. (oranje gekleurd)

Heldergroene en langwerpig tot lancetvormige bladeren die fijn getand zijn en geheel zacht behaard.

De haren aan de stengels en bloemscherm zijn zwart aan de basis.

Opstaande stengels zijn bovenaan donker behaard met 4-15 bloemen.

Oranje/rode bloemhoofdjes in juni/augustus.

Dit plantje heeft stengels van 25cm lengte die gesierd wordt met een pluim van oranjekleurige hoofdjes in juni en juli. De kleur varieert naar de grond. Een erg onkruid vooral als je het toestaat zich te vermenigvuldigen. Vormt uitlopers.

Het oranjekleurige havikskruid stamt uit gebergte van Midden Europa, Karpaten, Vogezen en N. Duitsland, wordt 30-50cm hoog.

Naam.

Oranjekleurig havikskruid, Engels orange flowered hawk weed, golden mouse ear, devilճ paintbrush of grim the collier, Duitse Orangerotes Habichtskraut, Golden Mausohrlein in Zwitserland de Franse epervire orange.

Uit kallima.sk

Hieracium x rubrum Peter. (rood) is een kruising tussen aurantiacum x pilosella, verschilt van aurantiacum door de lagere groeiwijze en aan de achterkant dicht behaarde bladeren, de 1-6bloemige stengels donker oranje/rode hoofdjes in juni/augustus.

Uit www.bayernflora.de

Hieracium peleterianum Merat (Franse botanicus chemicus Pelletier, 1788-1842, hoewel het woord maar 1 l heeft, of naar de Franse naam de Lepeletier naar de Franse markies Louis Michel le Peletier, marquis de Saint Fargeau, 1760-1793 ) wordt 5-30cm hoog met een wortelstok en uitlopers.

Rozetbladeren zijn meestal van boven dicht behaard met lange zijdeachtige haren.

Bleekgele bloemen van mei tot de herfst waarvan de buitenste van onderen roodachtig zijn.

Groeit in droge zandgrond van west Europa.

Naam.

Vals muizenoor, Duits Peleterier ‘s Habichtskraut, Engels shaggy mouseear hawkweed, Frans piloselle de Lepletier.

Uit O. Thome, www.BioLib.de.

Hieracium pilosella, L. (behaard)

Bladen zijn ovaal tot lancetvormig en harig aan beide kanten met dons aan de onderkant.

Om de verdamping tegen te gaan drukt de plant met zonnig weer de bladeren tegen de grond met de behaarde onderkant naar boven.

Stengel is eenbloemig en bladloos.

Uit een rozet verheft zich het gele zonnige bloemkorfje dat tegen de avond of met regen dicht gaat. Bloem is meestal lichter geel dan zijn soortgenoten, soms zie wat rode lijnen aan de buitenkant, vooral de jonge knoppen lijken daardoor rood, mei/juni en soms nog langer zie je bloemen.

Het is een pionier plant van droge en zandige gronden.

Maakt vele worteluitlopers.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Beide deze kruiden worden voor geslachten van Leontopodium gehouden die van Dioscorides beschreven zijn.

(De eerste heet nu ook Leontopodium) Voorts zo heeft Leontopodium sommige bastaardnamen, te weten deze Griekse, Zonychon, Atonychon, Kemos, Damnamene, Idiophyton, Phytobasila, Crossion, Crossophthoon en deze Latijnse, Minervium of anders Palladium.

Dan dit Leontopodium verschilt van dat gewas wat Plinius in het 8^ste kapittel van het 16^de boek beschrijft al is het dat hij het ook Leontopodium noemt. Galenus en Egineta hebben niet eens van Leontopodium vermaand. Oribasius zegt dat Leontopetalon ook Leontopodium genoemd wordt. De eerste soort noemt men tegenwoordig klein nagelkruid, ja ook klein muizenoor, in het Latijn Pilosella minor, sommige houden dat voor een geslacht van Gnaphalium en noemen het daarom Gnaphalium montanum of berg Gnaphalium waarvan dit gewas, om de waarheid te zeggen, niet zeer verschilt van gedaante.’

Midden Hoogduits Gauchel of Gauchheil.

(b) De plant wordt ook muizenoor genoemd naar de vorm van de bladeren. Bij H. Hildegard von Bingen wordt het Museore genoemd, later Mausohrlein klein Mausohr bij Bock en nu Mausohr, Mausohr-Habichtskraut, Franse oreille de souris en Engelse mouse-ear, in de 13^de eeuw was het musere. De muizenoren zijn een vertaling van middeleeuws Latijn auricula muris wat op zijn beurt uit Grieks muos ota (Dioscorides) vertaald is.

Langharig havikskruid, Engels common mouse ear hawkweed. Duits Dukatenroschen, Langhaariges Habichtskraut, Kleine Habichtskraut, Frans epervire piloselle.

Gebruik.
Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus)’Sommige (naar het zeggen van Castor Durante) menen dat klein nagelkruid de krachten heeft die van Dioscorides zijn Leontopodium en van andere aan Catananche toegeschreven worden, te weten dat het kracht heeft alleen al als het bij ons gedragen wordt om de kleine zweren en zwellen te laten vergaan of slinken en dat het aan de hals gehangen kracht heeft om een ander tot liefde te verwekken, ja te dwingen naar het uitwijzen van de naam Catananche. Immers zij geloven dat als men dit kruid bij zich heeft overal welkom en aangenaam zal wezen.’

Na uit het Paradijs verjaagd te zijn, werd Adam door warmte en koude aangetast. Eens, toen hij bibberde van de koorts verscheen hem de engel Gabriël die hem een kruid toonde, dat hem en zijn nakomelingen genezen zou indien men er een thee van dronk. Dit kruid was het muizenoor.

Het is een kruid van de maan en daarom gebruiken alchemisten om, met het maankruid, kwikzilver te veranderen, Culpeper.

Planten.

Een enkele vorm is geschikt als zomer- of herfstbloem vanwege de gele of oranje bloemen. Die lage planten zijn geschikt voor rotstuin, ze vormen vaak rozetten. Anderen zijn geschikt om op arme gronden dichte matten te vormen door de vele worteluitlopers.

Vermeerderen door scheuren in april/juni. Zaaien in januari/mei bij 12 graden.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/