Asarum

Uit Curtis botanical magazine.

Het zijn lage en bijna stengelloze kruiden die soms in wilde borders en als grondbedekker in beschaduwde plaatsen gebruikt worden.

Ze zijn wel meerjarig en in het bezit van kruipende wortelstokken.

De purperen of bruine bloemen zitten op de grond. De bloemen worden vrijwel niet gezien, alleen door een aandachtige toeschouwer.

Hart- of niervormige bladeren.

Aristolochiaceae, pijpbloem of geboortekruidfamilie.

De mansoor, Asarum, is duidelijk anders gebouwd dan de verwante tropische lianen met pijpvormige bloemen. De schakel tussen mansoor en de pijpbloem, Aristolochia, is Saruma henryi Oliv., (Augustine Henry, Ierse botanicus, 1857-1930) een Aziaat die qua bloembouw tussen mansoor en de pijpbloem staat. De naam Saruma is een dooreen gekluste naam van Asarum.

100-117 soorten komen voor in het noordelijk halfrond met het centrum in China-Japan.

=Asarum canadense, L. (uit Canada) Een groenblijvende plant met twee lang gesteelde, niervormige, dunne en behaard, heldergroene bladeren.

Kleine, lang en dunne steeltjes onder de chocoladebruine bloempjes, kelkslippen zijn driehoekig/eivormig, kort toegespitst en wat omgebogen in april/mei.

Uit Canada tot N. Carolina wordt 10-15cm hoog. Is beschreven in 1713.

‘Acuminatum’ verschilt doordat de kelkslippen lang toegespitst zijn.

Naam, etymologie.

De Canadese slangenwortel of wilde ginger heeft een aromatische en peperachtige smaak die lijken op echte gember en werd gebruikt om wijnen te geuren, de adem en dergelijke.

Canadian snake root, Indian ginger, wild ginger, Canada wild ginger, broad-leaved Asarabaccais.

uit www.pfaf.org

Asarum europaeum, L. (uit Europa) De bruin/purperen wortelstok kruipt aan de oppervlakte.

Aan de korte stengeltjes zitten dicht bij elkaar vele hoofdjes waaruit vele bladeren verschijnen, elk op zijn eigen stengel die ronder en groter zijn dan viooltjesbladeren en dikker, donkergroen en licht groen eronder, vetglanzend en nier- of oorvormig en altijdgroen.

Kort gesteelde, knikkende en wat naar kamfer geurende donker/rode bloempjes die bruinachtig zijn aan de buitenkant met ovaal/lancetvormige kelkslippen in maart/mei.

Mansoor is een lage kruiper met kort gesteelde bruinachtig/paarse bloemen die zich verschuilen onder de loofbladeren van vooral beukenbossen, liefst op kalkrijke grond.

Uit Europa, Siberië en Klein Azië, wordt 10-15cm hoog.

Naam, etymologie.

(1Dodonaeus) (a) ‘Dit kruid heet in het Nederduits mans-ooren, in het Frans ook oreille d’homme’.

Mansoor en Frans orielle de homme is zo genoemd naar de vorm der bladen, rondelle: de ronde bladeren.

1Dodonaeus (b) ‘Het heet ook hasel-wortel, in het Hoogduits Haselwurtz, Haselminich en Haselmuschlen, Gewhnliche Haselwurz en Europische Haselwurz, Braune Haselwurz. De naam hasel-wortel kan ook van Asar-wortel komen’.

Omdat het plantje veel onder de hazelaar groeit werd het ook wel hazelwortel, in Engels hazelwort en in Duits Hasel‑Wurz genoemd, Hasilwurz bij Hildegard, Hasenpappel, Hasenohrl, Haseblatter, Hasapappela, Zwitsers Haseworze.

1Dodonaeus ‘Sommige andere noemen het Perpensa, dan Plinius heeft die naam Perpensa ook aan Baccharis toegeschreven in het 21^ste kapittel van zijn 21^ste boek. Maar de mansoor is van de poet Macer in het Latijn Vulgago genoemd geweest.

Hier vroeger plegen de oude wijzen of magi dat kruid Haema Areos en in het Latijn Martis sanguis te noemen, dat is bloed van de God Mars en de oude Fransen baccar zoals men onder de bastaardnamen vindt en daarvan schijnt de naam Asara baccara gekomen te wezen die tegenwoordig in de apotheken en bij de Spanjaarden gebruikt wordt. Maar de Baccharis verschilt nochtans zeer van de hazelwortel, niettemin zo heeft Cratevas zijn Baccharis ook Asarum toegenoemd tenzij dat men dat woord Asaron aldaar in Eusaron moet veranderen. Deze verwarring en mengeling van deze twee namen, Asarum en Baccharis, is oorzaak geweest dat meest alle kruidbeschrijvers niets zekers van deze zaak hebben kunnen zeggen en er is ook bij gekomen dat in sommige drukken van Dioscorides boeken vele onnodige en overvloedige woorden er bij gevoegd zijn geweest bij de beschrijving van het Asaron of hazelwortel die dat kruid totaal niet aangingen. Want hetgeen dat men in het begin van het kapittel van Asaron in de Griekse boeken leest, poa euodes stephanomatice, dat is Asaron of hazelwortel, is een welriekend gewas wat in de kransen en kronen gebruikt wordt dat behoort niet tot de beschrijving van het Asaron of hazelwortel, maar tot de Baccharis, gemerkt dat de naam Asaron daartegen gans strijdt want, zo Plinius schrijft, het Asarum heeft zijn naam in het Grieks gekregen omdat het bij geen kransen of kronen gedaan kan worden. Het is Baccaris genoemd, zegt Lobel, omdat het bessen draagt of flesjes die van de krakenbessen gelijk. Daarom (voegt hij er noch bij) als Plinius schrijft dat Asarum zo genoemd is omdat het niet in de hoedjes gebruikt wordt menen we dat hij heeft willen zeggen dat van dit kruid geen gewijde bezempjes gemaakt werden om de altaren van de Goden mee te vegen zoals ze met het ijzerkruid doen.’

Dodonaeus (d) ‘Het heet in het Frans cabaret en in het Spaans azara baccara’.

Engelse asarabacca. In Frankrijk komt de naam cabaret voor en in het Engels cabarick omdat het in bierhuizen gebruikt werd om tot braken te komen, vergelijk het Duitse Brechwurz en Brechhaselkraut. Braakhazelkruid was ideaal om plaats in de maag te scheppen.

Het Franse cabaret stamt waarschijnlijk van bacaret en dat van Latijn bacar: kleine ronde vrucht, of van Bacharis. Cabaret zou een volk etymologisch verbastering zijn voor het hun onbekende woord bacaret. Omdat cabaret schenken betekent zochten anderen naar een manier om de plantennaam hiermee in overeenstemming te brengen. Zo melden ze dat het genot van dit plantensap, bij rijkelijk alcoholgebruik, tot schenken of overgeven kwam. Men kwam zover dat men drinkers, die men van de alcoholverslaving af wilde helpen, het weerzinwekkende Asarum sap gaf door dit aan het glas te smeren. Hoewel dit even twijfelachtig is als de verklaring van de naam Asarum.

1Dodonaeus (e) ‘Het heet in het Italiaans asaro, Frans heeft ook lաsaret, Italiaans asaro, in het Latijn Asarum en in het Grieks insgelijks ook Asaron.’

Asarum, van Grieks a: niet, en saron: vrouwelijk, mogelijk omdat het gewas te giftig is voor zwangere vrouwen.

Of, a: niet, en seira: een krans, omdat het door de ouden niet in guirlandes werd gebruikt. Of asaron; zonder twijgen, wat wel de simpelste verklaring is.

Of van Griekse ase: walging. De stof van de wortel bevordert niezen, werkt braak verwekkend en purgerend. Die stof zou nadelig zijn voor zwangere vrouwen.

Plinius XXI 16: ‘Asaron, quin immo asaron invenio vocatari, quoniam in coronas non addatur’. Naar Plinius werd de plant niet voor kransen gebruikt, a: niet en sarum: sieren.

Naar Dioscorides werd het toch voor kransen gebruikt en zou a een eufemisme zijn, zo ook Plinius. Of van a: niet en twijg, omdat de stengel alleen aan de top bladeren draagt.

Dodonaeus (f) ‘Sommige noemen het in het Latijn ook wel Nardus rusticus of Nardus rustica’. Wilde nardus, mogelijk vanwege de geur heeft het iets van doen met de beroemde nardus, vergelijk de Duitse naam Wilde Narde en Weihrauchkraut naar de welriekende bladeren, Franse nard sauvage en in Engels wild spikenard en wild ginger, Duits Wild Negelwurz, Duitse wild Neghelken, Wairakraut; wierookkruid.

(g) De wortel smaakt peper‑kamferachtig, vandaar de Duitse namen Kampferwurzel, Pfefferbltter, Pffefferwurz, -kraut en Wilde Pfeffer, Zwitsers Pfefferwurz Deze peper ontstaat vooral bij het wrijven van de bladeren.

Dodonaeus (h) ‘`Het heet in het Engels folfoote’.

Verder in Duits, Hasenpappel, Hexenrauch, Aser, Dorsenkraut, Hasel-Munch, Haselmnch, Haselmusch, Hasenohr, Hasenhrlein, Hasenpappel, Hasenpfeffer, Hasewurz, Hasselkrut, Hauswurzel, Leberkraut, Mausohren, Natterwurz, Neidkraut, Nierenkraut, Scheibelkraut, Schlangenwurzel, Schweinsohr, Speibltter, Spitze Haselwrz, Teufelsklaue, Vogelskappe, Weihrauchkraut.

Uit Blankaart.

Gebruik.

Het kruid hoort thuis onder Mars en daarom heeft het schadelijke eigenschappen.

De wortels zijn wat zoetachtig in geur en lijken op nardus, meer nog als ze droog zijn en zijn van een scherpe maar niet onaangename smaak. Het is vooral een purgerend kruid.

Het gebruik was vroeger zo. (141, 164, 309, 311) ‘Die bladeren van buiten opgelegd genezen alle voort etende en kankerachtige gezwellen of immers beletten die te vermeerderen of meer te ontsteken en verder te kruipen en voort te gaan.

Als Plinius schrijft zo heeft de hazelwortel de kracht van Nardus. De grote wortel is subtiel van reuk, zegt Mesue, bijtend van smaak en wat stoppend.

Die bladeren gestoten en alleen of met wijn zijn goed gelegd op de pijn en weedom in het hoofd, op de verhitte zwerende ogen, op de borsten met melk verladen als men het zog verdrogen wil en op het wild vuur en vooral als het net begint te komen.

Olie van hazelwortel met Laudanum gemengd en daarmee de ruggengraad gestreken verwekt tot zweten en belet het schudden van de koortsen en ook laat ze gemakkelijk plassen en vermeerdert het mannelijk zaad, maar werkt noch sterker als het gemengd is met wei, spijk en honingwater.

De wortels van mansoren in wijn gekookt zijn goed tegen de druppelplas en diegene die hoesten, die kort van adem en verstopt van borst zijn.

Met honingwijn ingenomen verwekt de maandstonden en jaagt de nageboorte af en ook andere vuiligheid, maar dan nemen ze daarvan wel anderhalf lood tegelijk.

Om het hoofd te versterken dat door koude slap geworden is zal men dat wassen met loog daar de mansoor in gekookt is. Hetzelfde versterkt het denken of de memorie ook bijster zeer.

Pandecta zegt dat als Asarum in de oogmedicijnen gedaan wordt het de rook van de ogen verfijnt, daarom heldert het gezicht op.’

Brunfels; ‘De vrouwen die met kinderen gaan zullen dit water niet drinken, dan het drijft de geboorte, dood en levend. Welke ik graag wilde verzwijgen vanwege boze sleepzakken welke wanneer ze zo een stukje weten verdrijven en doden ze de kinderen in moeder lijf en zetten daarna weer een kransje op. Omdat echter zulke dingen ook ondertussen nodig zijn dat men de dode geboorte uitdrijft en zulke noodzakelijke gevallen vaak zich begeven bij de vromen kan men het niet geheel verzwijgen. Doch wil ik me hierin matigen zoveel mogelijk en zulke schadelijke dingen vanwege de boosheid niet gans aantonen. Hazelaarkruid vergelijkt zich in zijn kracht de kostelijke Nardus uit India en uit Syrië, mag ook daarvoor gebruikt en genuttigd worden. Desgelijks vanwege zijn purgerende kracht wordt ze vergeleken met de witte Kerstkruid, alleen dat ze niet zo streng is.’

Uit www.paghat.com

Asarum shuttleworthii Britten var. shuttleworthii (Engelse botanicus Robert James Shuttleworth, 1810-1874) (Asarum grandiflorum, Small. (grote bloemen)

Lijkt veel op virginicum maar verschilt door de grotere en veel bredere bladen en grotere, 2.5-5cm lange bloempjes in april/mei.

Uit Virginia, N. Amerika wordt 10-15cm hoog. Is beschreven in 1820. Mottled wild ginger.

Uit carolynsshadegardens.com

Asarum virginicum, L. (uit Virginia)

Een groenblijvende soort die mooier is dan onze Europese.

Dikke ronde, hartvormige en glanzend groene, vaak gevlekte en gladde blaadjes van ca 5cm breed.

Kort gesteelde en ca. 2cm lange purperen bloempjes in april/mei.

Uit Virginia en N. Amerika wordt 10-15cm hoog. Is beschreven in 1759. Heaert leaf ginger, little brown jug.

Planten.

Ze houden van rijke en beschaduwde wouden en verspreiden zich over de bodem. Ze zijn gemakkelijk te telen, mits voedzame en beschaduwde grond.

Het is een bosplant van de kalkrijke beukenbossen. Daar waarin april de heerlijke zonneschijn door het traliewerk van takken valt en de bosbodem verlicht waar primula’s, Asarum’ s en anemonen lokken. Deze planten moeten vlot zijn want voor hen breekt al gauw de schemering aan. De mansoor met de donkerste van alle bladen groeit in het duistere bergwoud. In het begin van deze eeuw zelfs nog in Limburg.

Gebruik het op een donkere plaats en combineer de plant met andere schaduwminnaars als varens, een Rodgersia kan ook goed tegen schaduw en ook Helleborus.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl