Hamamelis

mUit www.biolib.de

Een geslacht van bladverliezende struiken of kleine bomen. Bladen staan afwisselend en zijn kort gesteeld, bochtig gezaagd en ovaal, bladverliezend met spoedig afvallende steunblaadjes.

Bloemen zijn tweeslachtig en staan in korte trossen met 1-5 bijeen, hangend en okselstandig, 4tallig met 4 korte en teruggeslagen eivormige kelkbladeren, 4 lintvormige kroonbladen, 4 meeldraden met kleine helmdraden, helmhokjes die met zijdelingse kleppen openspringen, 4 kleine staminodiën, vruchtbeginsel is tweehokkig met 2 korte stijlen, houtige doosvrucht met 2 glanzend zwarte zaden. Opvallend zijn ze vanwege hun bloemen die in de herfst of voorjaar verschijnen. Ze bloeien op overjarig hout. De zaden worden met aanzienlijke kracht uit de capsule geschoten, soms 4m ver.

5 soorten waarvan 2 in Oost/Noord Amerika en 2 in China/Japan, plus een kruising. De Japanse vormen houden van zonniger en minder vochtiger plaatsen dan de Amerikaanse, die laatste kunnen ook beter tegen schaduw.

Hamamelidaceae, toverhazelaarfamilie, orde Saxifragales.

Chinese vormen.

De Chinese vormen zijn vaak de enigste struiken die bloeien in het noordelijke, winterse landschap. Een betoverende Hamamelis in het koude winterlandschap is een wonder. De winter lijkt zonniger, warmer en voller, er leeft toch nog iets. Boven de koude en eentonige gekleurde sneeuwdeken steken de grillige en heldere lintbloempjes mooi uit. Als gele molentjes zitten ze in trosjes bij elkaar te wachten op de wind die hen zal bewegen. Al vroeg in februari wapperen zo slordig gele lintjes aan de kale takken. Er zijn ook met stijvere linten, van een kleur als oud ivoor om een purperen hartje. Met de wind wordt ook hun zachte en betoverende geur meegevoerd die in het koude voorjaar verrast als teken van een verwacht voorjaar.

Ze bloeien met zacht winterweer, bij een koude periode rollen de bloemblaadjes zich op en met warmte rollen ze weer uit en bloeien gewoon verder. Ze kunnen zelfs 10 graden vorst verdragen.

De Oost Aziatische vormen toveren in de herfst allerhande kleuren uit hun bladeren, heldergeel, oranje of purper.

De toverhazelaars groeien langzaam en zijn daarom duur.

=Hamamelis japonica, Sieb. & Zucc. (uit Japan) Bladeren zijn 5-8cm lang en 4-6cm breed, donkergroen en van onderen iets glanzend lichtgroen en meestal wat spaarzaam behaard, bijna rond, met 6-9 paar zijnerven en onregelmatig gegolfd. Het blad lijkt wel wat op Alnus incana.

Vormt gewoonlijk een vrij hoge en opgaande struik met tamelijk stevige en wat ruw aanvoelende grijs gekleurde takken en twijgen.

Bloemen staan meestal met 2-3 bijeen. Kelkbladen zijn aan de binnenkant purper/rood waartegen de gele helmhokjes mooi afsteken, bloembladen zijn 1-1.2cm lang, geel en wat geplooid, de binnenzijde aan de basis rood gestreept.

Het is de Japanse toverhazelaar die tot 10m kan komen. Is beschreven in 1862.

‘Arborea,’ is de boomachtige en sterk groeiende vorm met grotere en steviger bladeren, bloembladen zijn iets korter en geel.

‘Zuccariniana,’ heeft minder sprekende bloemen omdat de kelkbladen aan de binnenkant groen/geel gekleurd zijn.

‘Flavopurpurea,’ heeft tot 1.2cm lange bloemblaadjes die aan de binnenkant duidelijk rood gestreept zijn.

Fuerzauber, heeft grote bronskleurige bloemen.

‘Winterbeauty,’ is geel met bruinrode voet.

Japanische Zaubernuss.

Hamamelis mollis, Oliver. (zacht) Wijkt van de andere af door sterk viltig behaarde twijgen en veel grotere bladeren van 8-16cm lang en 6-12cm breed.

Het blad heeft een metaalachtige gloed, de onderkant is grijs viltig of zacht behaard, omgekeerd eirond met hartvormige bladvoet.

Goudgele en talrijke bloemen met bloembladen van 1.5cm lang die sterk geuren en sterk gevoelig zijn voor weersinvloeden. Het is de bekende gele toverhazelaar.

Het is een sterk groeiende struik die tot 9m. kan komen, hier meestal een 4m en ook zo breed. In 1879 werd de zachte gevonden door Mr. Charles Maries, een van Veitch verzamelaars, in de provincie Kiukiang, China.

Chinesische Zaubernuss. Chinese toverhazelaar.

Amerikaanse vormen.

Uit www.biolib.de

=Hamamelis vernalis, Sarg. (in het voorjaar bloeiend) Bladsteel is tot 1.2cm lang.

Bladeren zijn 6-12cm lang en 3-7cm breed, dofgroen en van onderen wat glanzend grijs/groen, omgekeerd eivormig en boven het midden gegolfd/getand met 5-7 paar nerven die met de bladsteel bruin viltig behaard zijn. Lijkt veel op de vorige.

Een brede en dicht groeiende struik met blijvend viltig behaarde jonge twijgen.

Bloemen komen in de herfst/januari/maart en geuren. Kelkbladen zijn aan de binnenkant rood met 1.5cm lange bloembladen die lichtgeel en aan de binnenkant licht rood gekleurd zijn.

Komt uit O. N. Amerika en wordt 2m hoog.

Uit M. Vogtherr.

Hamamelis virginiana, L. (uit Virginia) Bladsteel is tot 1.5cm lang.

Het vrij grote blad van 8-16cm lang en 6-10cm breed staat wat scheef en is omgekeerd eivormig, de bladrand is wat golvend/getand, dofgroen en van onderen wat glanzend grijs/groen met 5-7 paar nerven die wat bruin behaard zijn.

De toverhazelaar heeft een visgraatachtige vertakking. De tamelijk dunne en licht bruine twijgen hebben spitse en viltig behaarde knoppen.

Tegen de winter is de struik in oranje gele herfststemming en ook volop in bloei, heel bijzonder maar de bloemkleur is vrijwel gelijk aan de verkleurende bladeren. Deze vorm wordt dus niet gekweekt vanwege de bloei, maar als onderstam voor de andere vormen.

Kan in de zon als schaduw groeien in niet te zware en humusrijke gronden.

De toverhazelaar is in blad gelijk met frau hasel, ook wat stijf opgaand en luchtig gevormd en overhangend. Door die luchtigheid met uitstaande takken zal je eerder tegen een toverhazelaar aanbotsen dan tegen enig andere struik. Wordt een 2-3m hoog en wel een 3m breed.

De Amerikaanse of Virginische toverhazelaar is betoverend omdat de plant tegen de herfst kan bloeien. Is beschreven in 1812.

Herbstblhende Zaubernuss. Amerikaanse toverhazelaar.

Hybriden.

De laatste jaren zijn er vele hybriden van de laatste twee, met verschillende kleuren, voor tuingebruik ontstaan. Deze hybriden zijn onafhankelijk van elkaar ontstaan in het Arnold Arboretum, in de botanische tuin te Charlottenlund (Denemarken) en te Kalmthout (België) Ook de geur is meegegaan en als vrucht van deze samenwerking is Jelena geboren.

=Hamamelis x intermedia, Rehder. (er tussen in) kruising tussen japonica en mollis. Meestal worden ze gent op de Amerikaanse toverhazelaar.

De cv.’Jelena,’ is gewonnen te Kalmthout uit zaad dat geplukt werd door de heer Kort in 1935. Door Belder werd de Kalmthoutse kwekerij herschapen in een arboretum die in 1955 een award of merit kreeg op een keuring te Londen. ‘Helena ‘is zo genoemd naar mevrouw de Belder.

Die geeft een show in de tuin. Deze plant staat fier omhoog met zijn armen uitgespreid waarop bloemetjes in trossen staan met opgerolde bloemblaadjes van roodgeel, als uit een andere wereld.

Verder is er ‘Ruby Glow,’ een donker purper-roze en zeer aparte en fascinerende bloemkleur. Jammer voor die kleur maar geelbloeiende vallen toch het meeste op in de donkere winterdagen.

Naam, etymologie.

(a) Hamamelis komt van het Griekse hama: samen met, en melon: een vrucht, een verwijzing naar het feit dat de bloem en vrucht samen aanwezig kunnen zijn. Het is een oude Griekse naam die verwijst naar een bepaalde boom met eetbare vruchten die zo genoemd zou zijn omdat hij gelijk met de appel bloeide.

Amerikaanse of Virginische toverhazelaar is afkomstig uit oost/noord Amerika. Het gewas is daar een hoofdbestanddeel van de Atlantische Unionstaten‑wouden en draagt veel bij tot de bijzondere bonte herfst karakteristieken. Door P. Collinson van Mill Hill in 1736 in Europa ingevoerd.

(b) Duits Hexenhasel, Engelse American witch hazel, snapping hazel nut, spotted alder, winter bloom. In Amerika wordt de plant soms wel wych-hazel genoemd, waar om historische reden weinig bewijs voor is. Witch (toverij, heks) als gebruikt in de witch-hazel en witch-elm (Ulmus) is mogelijk verwant met weak: week, slap, een verwijzing naar het hangende of dooreen gegroeide uiterlijk. Wich komt uit Midden Engels wiche, oud Engels wice; buigzaam of plooibaar. Hazel naar het gebruik van de hazelaar als wichelroede, zo genoemd omdat de takken door wichelroedelopers gebruikt werden, de plant zou magische krachten bezitten. Door de Indianen werden ze voor allerlei geheimenisvolle gebruiken aangewend als wensroede. Die zouden het al toverstruik genoemd hebben, ze hadden gemerkt dat de plant een helende invloed had op ontstekingen.

Frans pistachier noir, naar de vrucht, zie Pistacia.

(d) In het Duits komt Zauberhasel en Virginische Zaubernuss voor. Toverhazelaar omdat het sap een schoonheidsmiddel voor dames oplevert. Of naar de hazelnootachtige vrucht die pas rijp is als de plant weer bloeit, dus een jaar werk heeft, ook toverachtig.

Gebruik.

Nu wordt het gewas nog gebruikt bij wonden, in de homeopathie en cosmetica. Hamamelis heeft een zuiverende, samentrekkende en versterkende invloed op de huid. De bast bevat een verzeepbare was, looistof en een vluchtige olie. In de geneeskunde wordt dit gebruikt tegen oogontstekingen, waartoe een extract uit de bladeren wordt gemaakt die ook geschikt is tegen een ontstoken en vette huid. Een alcoholisch fluidextract wordt tegen allerhande bloedingen gebruikt, bijvoorbeeld in scheerzeep, verder tegen gonorroe, leucorhoa en diarree. Een uit de bast gemaakt destillaat, hazeline, met de werking die ongeveer gelijk is aan Arnicatinctuur, wordt als buiten bloedstelpend middel bij aambeien gebruikt.

Door van een toverhazelaar takken in knop te plukken en die in huis in bloei te trekken, homeopathisch zalven van Hamamelis te gebruiken, heeft de toverhazelaar voor ons een sier- en heel element.

Planten.

De zachte heeft intens gele bloemen. Hulst en andere groene planten zijn een mooie achtergrond voor de mollis. Een plant met speciaal charme en heerlijke geur.

De Amerikaanse vorm wordt gezaaid in februari, eerst 6 weken –2 en dan koud zaaien. Of stratificeren vanaf juli en zaaien in maart, wel oppassen voor muizen. Komt zeer laat op, soms wel het tweede jaar. Hierop worden de cultuurvormen geënt. Die kunnen ook vermeerderd worden door afleggen. Buig de onderste twijgen naar beneden, maak een kuiltje, zorg dat de top rechtop komt, bindt die vast aan een piket. Zorg dat de grond daar voldoende vochtig blijft, na 2 groeiseizoenen afsnijden van de ouderplant en overplanten, oppotten. Ook is zomerstek mogelijk.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/