Polygonatum

Naar zijn gelijkenis met het lelietje der dalen noemde Linnaeus het Convallaria polygonatum, L.

Uitwww.flickr.com

Meerjarige kruiden met stengels die vanuit een geknotte wortelstok komen.

De stengels zijn kaal van onderen.

Daarboven dragen ze vrijwel zittende of half stengelomvattende bladeren en okselstandige, hangende en groenachtige bloemen.

Een 50 soorten komen wijd verspreid voor in de gematigde streken van het noordelijk halfrond.

Het zijn sierlijke planten.

De onvertakte stengels dragen 1-10 buisvormige bloemen in de oksels.

Ze zijn giftig, bevatten saponinen.

Liliaceae, Salomonszegel klasse, nu Asparagaceae of Ruscaceae.

=Polygonatum biflorum Elliott. (twee bloemen) (Polygonatum canaliculatum, Pursh. (met kanalen)

Eivormige tot ei/lancetvormige bladeren zijn 12-18cm lang en 6-10cm breed, toegespitst.

Sterk groeiende plant met bijna ronde stengel Bloemen staan met 2-9 bijeen en zijn 1.5-2.5cm lang, wit in met/juli.

Uit New Jersey tot Ontario en Michigan wordt 60-100cm hoog. Is beschreven in 1812.

Var. giganteum Dietr. wordt 100-175cm hoog en is in alle delen forser, bladeren zijn breed eivormig en 15-20cm lang en 8-16cm breed. Giant Salomons seal.

Smooth Solomon’s seal, small Solomon’s seal, Frans sceau-de-salomon biflore.

Uit Fuchs.

Polygonatum latifolium, Desf. (brede bladeren) (Polygonatum hirtum) Langwerpige bladeren van 10-15cm lang met behaarde achterkant.

Kantige stengel is bovenaan kort behaard.

Bloemen staan met 1-3 bijeen aan ruim 3cm lange behaarde steeltjes, witte bloemkroon van 1.5cm lang en 5mm breed in mei/juni.

Uit de Balkan, Kaukasus en Midden-Rusland wordt 50-90cm hoog. Broadleaf Salomons seal.

Uit J. Kops, www.BioLib.de.

Polygonatum multiflorum, All.. (veelbloemig) Bladen zijn eivormig/ovaal en half stengel omvattend, glad en afwisselend geplaatst, helder groen met duidelijke nerven, 10-15cm lang en hangen in tegenovergestelde richting van de bloemen.

Ronde stengel.

Die heeft per trosje 3-5 witte bloemen met een bloemkroon van 12-15mm lang en 2-4mm breed, van binnen behaard, ook behaarde meeldraden en van buiten met een groene tip in mei/juni. Wordt ook als sierplant gekweekt.

Uit Europa, Midden-Rusland, Siberië en N. Amerika wordt 30-60cm hoog.

Naam.

Italiaanse meibloem, veelbloemige salomonszegel, dalkruid, dat van Linnaeus Convallaria, net als Duitse wille Maiblaume en Engelse lily of the mountain.

Gewone Salomonszegel, Engelse many flowered Salomon’s seal, David’s-harp, ladder-to-heaven, Duits Wald-Weisswurz, Vielblütige Weißwurz, Salomonssiegel.

Multiflorum en odoratum kunnen een bastaard vormen, Polygonatum x hybridum.

Uit www.bethchatto.co.uk

Polygonatum × hybridum, Brügger (Polygonatum multiflorum x Polygonatum odoratum).

Tuinsalomonszegel, garden Solomon’s-Seal.

Uit sv.wikipedia.org

Polygonatum odoratum, Druce. (geurend) (Polygonatum officinale, All. )(geneeskrachtig) De stengel is bezet met enkele bladen, de een boven de ander met een tint van blauwachtigheid op het groen, eivormig/ovaal en half stengel omvattend, 6-10cm lang.

De plant groeit op met een kantige stengel waarvan de top naar de bodem buigt.

Aan de voet van elk blad komt een kleine en lange, witte, hangende en holle bloem, soms 2 met een zwakke geur en 2.5cm lang en 3-6mm breed in mei/juni.

De groenblauwzwarte bes is rond en bevat weinig zaden.

Groeit in de loofwouden van Europa, Siberië en west Himalaya en wordt meestal niet hoger dan een halve meter.

Var. ambiguum heeft 3-5 bloempjes bij elkaar.

Naam.

Welriekende of duinsalomonszegel, scented Solomon’s seal, Duftende Weißwurz, Salomonssiegel. Scaeu de Salomon odorant.

Uit guildwoodgardens.blogspot.com

Polygonatum pubescens, Kunth. (behaard) Eironde tot breed elliptische bladeren zijn aan de achterkant blauw/groen.

Stengel is niet behaard.

Bloemen staan meestal met 2 bij elkaar en zijn ruim 1cm lang, wit met behaarde meeldraden in mei/juni.

Uit New Brunswick tot Ontario, Kansas en Texas wordt 50-70cm hoog. Is beschreven in 1824.

Downy of hairy Solomon’s-Seal.

Uit W. Curtis.

Polygonatum roseum, Kunth. (roze)

Lijn/lancetvormige bladeren zijn kort gesteeld en 8-12cm lang en 1.5cm breed, toegespitst en donker groen met blauw/groene achterkant, de onderste staan verspreid en de bovenste in kransen.

Stengel is zwak gegroefd en in de bovenste helft bebladerd.

De bloemen staan met 1-2 bijeen en zijn 1cm lang en 2mm breed, roze/rood in mei/juni.

Uit Siberië wordt 50-90cm hoog.

Rosy flowered Solomon’s seal.

uit J. Kops, www.BioLib.de.

Polygonatum verticillatum, All. (kransvormend)

Bladen zijn lancetvormig en staan in kransen van 4 tot 8, 8-15cm lang en 1-2cm breed, toegespitst met blauw/groene achterkant en behaard.

Stengels opgaand, hoekig.

De witte, hangende bloemen staan met 1-3 bijeen en zijn 1cm lang en 3mm breed in juni, gevolgd door rode bessen.

Uit Europa, midden Rusland, Kaukasus en Klein Azië wordt 30-60cm hoog.

Naam.

Kransblad salomonszegel, kranssalomonszegel, Engelse narrow leaved of whorled Solomon’s seal, Quirl-Weisswurz bij Bock en Fuchs, Quirlblättrige Weißwurz, Frans sceau de Salomon verticillé.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘De Grieken noemen deze kruiden Polygonaton, de Latijnen insgelijks ook Polygonatum’.

Polygonatum komt van het Griekse polus: veel, en gonu: een knoop, knie of verdikking, naar de vele knopen in de stengel. Of van polygama: vriendin uit het noorden, een arctische plant. Plinius XXVII 91: “ali polygonaton a frequentia geniculorum”. Frans genouillet, van genou: knie, de geslachtsnaam.

Dodonaeus (b) ‘De apothekers noemen het Sigillum Solomonis, dat is in onze taal Salomons seghel, de de Fransen seau de Salomon of signet de Salomon’.

Multiflora en odoratum worden wel Salamonszegels genoemd. Salomonszegel, Engelse Salomon’s seal, Franse sceau de Salomon of signet de Salomon, Duitse Salomonsziegel, Haligensigl, Italiaans sigillo di Solomone en Spaanse sello de Salomon. Dit naar de zegelachtige indrukken in de kruipende wortelstok, een vertaling van middeleeuws Latijn Radix Sigilli Salamonis of sigillum salomonis. De zegel kan ook op een van de bloemen slaan die als een zegel aan een document hangt. Dioscorides schrijft dat de wortels uitmuntend zijn om groene wonden te sluiten en te verzegelen, vandaar de naam.

Dodonaeus © ‘De Italianen van het landschap Toscane of omtrent Florence noemen het frasinella of frassinella en fraxinella, want hetgeen dat wij Fraxinella noemen noemen zij frassinello, maar meestal ginochietto, ginochiello, geniculata of genicholla. De Fransen noemen dit kruid ook geniculiere, Joannes Manardis is van mening dat het Secacul van de Arabische meesters is’.

Het werd vaak met Dictamnus (Origonum) verwisseld, zo Engels fraxinell en Duits Stechkraut.

Dodonaeus (d) ‘De Hoogduitsers noemen het Weiszwurtz, de Engelse white roote of coly stala of wijte wurt’.

Duits Weiswurz en bij ons ook wit cruydt, de wortelkleur.

Dodonaeus (e) ‘Aangaande de eerste en algemeenste soort van deze kruiden die mag in onze taal zeer goed gewone Salomonszegel of eigenlijk Polygonatum heten en zou Salomonszegel met brede bladeren genoemd mogen wezen was er geen andere soort met noch breder bladeren van Clusius gevonden en getoond geweest. De soort van gewone Salomonszegel die in Holland groeit mag men welriekende Salomonszegel noemen’.

Dodonaeus (f) ‘De vreemde soort van Clusius beschreven mag naar de gedaante van haar bladeren Polygonatum latifolium genoemd worden, dat is Salomonszegel met brede bladeren’.

Dodonaeus (g) ‘De andere vreemde soort met verschillende takken is van Clusius Polygonatum ramosum of Salomonszegel met verschillende takken genoemd. Deze soort schijnt van Matthiolus voor Laurus Alexandrina of tongenblad uitgedrukt geweest te zijn (Ruscus) en als dat zo is (als sommige uit zijn schrijven en uit de schilderij begrijpen zouden kunnen) dan blijkt het merkelijk genoeg dat hij zeer ver van de waarheid verdoold en bedrogen is geweest.

Dodonaeus (h) ‘De tweede gewone soort van Polygonatum mag men in onze taal Salomonszegel met smalle bladeren noemen, in het Latijn Polygonatum angustifolium’’ .

Dodonaeus (i) ‘Andere Italianen noemen dat Sigillo de Santa Maria, dat is Onze vrouwenzegel en die noemen het tongenblad eigenlijk sigillo de Salomone. Nochtans is het Sigillum Beatae Mariae niets anders dan de wilde Bryonia’.

Mariensegel, unser Frouwen Krut, Engels ladder to heaven, Lady’s seal.

(j) David’s harp, de bloemstengel is gebogen als de nek van een harp.

(k) Zelfs een Allermannsharnisch in Karnthen, Erger- of Stechkraut, Natternbluml of Snakenkrud, Neidkraut, Gedenkwurz bij Cordus, Jageteufel en Schminkwurz, blutte- of Nackte Jungfrau, Jungfernschon in Zwitserland Aegerstawurz, Aterechrut, Geissleiterli, falsche Maibluml, Duitse wilde Maigleckaln, ook Butterwurz.

Uit hortus eystettensis.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (164, 311, 309) ‘De wortel is extreem bitter. ‘Dioscorides schrijft dat de wortels van Salomonszegel gestoten en op de wonden gelegd die genezen en helen.

Die wortel verdrijft allerlei smetten, sproeten en alle blauwe plekken van blutsingen, hetzij gestoten of gesmeten, hetzij gevallen van het aanzicht en van alle andere leden van het lichaam.

De wortel er van wordt alleen gebruikt van buiten op wonden en plekken als gezegd is, maar van binnen het lichaam is dit kruid noch de wortel er van niet gebruikelijk, als Galenus schrijft, nochtans gebruiken sommige het tegenwoordig ook wel van binnen.

Twaalf of dertien of wat meer bessen of zaden van dit gewas zuiveren het lichaam van onder en boven. Matthiolus schrijft dat men uit de wortels van Salomonszegel een water trekken kan wat zeer veel gebruikt wordt van de Italiaanse vrouwen om het aanzicht daarmee rein en gaaf of glad te maken en is een van de beste blanketsels.

Het gedistilleerd water van deze wortels gedronken jaagt het bloedt uit het lijf dat ergens gestold en bedorven is en laat de steen rijzen en de plas gemakkelijk voortkomen en ook de maandstonden en geneest de inwendige zeren van het lichaam’.

Het verzegelt wonden of heelt gebroken beenderen. Culpeper vermeldt: “Polygonatum is een plant onder Saturnus want die houdt van zijn beenderen, de wortel zou goed zijn in wonden en kneuzingen en om gebroken beenderen in elk deel samen te smelten, yea it hath been found by late experience that the decoction of the root in wine and after night’s infusion, strained forth hard and drank, hath helped both man and beast whose bones have been broken”. Dat is krasse taal, maar of het in de tegenwoordige tijd nog zo werkt?

Die wortelstok is ook bekend als een snelle verwijderaar van kneuzingen en verkleuringen van het gezicht en werd vroeger als volksmiddel.

Folklore.

Voor het bouwen van de tempel gebruikte Salomon geen gereedschappen. 1 Koningen 6: 7, ‘en geen hamer of beitel of enig ijzeren gereedschap werd gehoord bij het bouwen van het huis.’. Het werd dus op magische wijze gebouwd.

Een Rabbijnse sage verhaalt: “Salomon moest de Schamir hebben om de rotsen, die hij tot het bouwen van zijn tempel nodig had, te laten springen. Hij liet dus het nest van een auerhaan opzoeken en met kristal bedekken. Omdat de auerhaan nu niet meer bij zijn jongen kon komen vloog hij weg en haalde de Schamir en wou die op het kristal leggen. Maar nu begonnen Salomon’s knechten zo hard te roepen dat de vogel verschrikt werd en de Schamir (dat is springwortel) liet vallen. Dit zou de wortelstok van de salomonszegel geweest zijn.

Als dank voor de springkracht van de wortel, wat vooral handig was tijdens de tempelbouw, drukte Salomon zijn stempel hierop. Het werd een soort toverstaf en de springwortel van de sprookjes. Mogelijk is de oorsprong van de naam bij Dioscorides geweest dat ze als een zegel, sigillum, de wond afsluit.

De zegel van Salomon was een magische pentagram van 5 punten, zo ook de ster van David. Het had een grote kracht als fuga daemonum voor het verdrijven van duivelse krachten. De ware pentagram van 5 punten zou de 5 wonden van Christus raken en die zie je in deze plant, sindsdien heeft het zijn naam, ook Siegelwurz en springkruid behouden. Wie de magische tekens van de zegels verstaat wordt gevoerd naar verborgen schatten en voor hem springen gesloten deuren.

“Op St. Jansdag gaan de Wenden naar den Valtenberg in Saksen en graven er den St. Mariawortel, onze Salomonszegel. Zij snijden deze wortel tot amulet die welstand en geluk verlenen moet en Gluckwurzel heet. Deze gelukswortel, dien men in het geheim bewaart, heeft ongeveer de vorm van een zeer klein klimopblad zonder steel, en op de oppervlakte van zulk blad ziet men een gelijke en veel kleinere afbeelding. De gelukswortel heeft dus drie scherpe lobben, waarvan een zijdelingse als hand van de Goede Geest opgevat wordt; deze lob blijft immer fris, terwijl de andere, die men Klauwen van Czert (duivel) noemt, snel verdorren. De Wendische vrouwen die naar de markt gaan leggen op de bodem van hun korf deze geluk aanbrengende talisman”.

Springwortel.

(349) De springwortel is onze Polygonatum, soms wordt ook Euphorbia lathyrus daar mee bedoeld. Het is de Hoogduitse Springwurzel, de Engelse blastingroot en springwort, Dodonaeus noemt spring-cruydt.

Het is een overblijfsel uit oude tijden. Men geloofde dat op eenzame plaatsen onwezenlijk grote schatten lagen opgestapeld. In verlaten burchten en kastelen bevonden zich met goud en edelstenen gevulde kamers die door het toverwoord van een meester gesloten was. Wie dit verstond en de toverij kon verbreken kwam in het bezit van alle rijkdom. Hij kon een zorgeloos leven leiden, stad en landen weerstaan en elke wens vervullen. Maar het middel om de opheffing de vinden? Die interessante vraag hebben velen zich gesteld. Velen offerden niet zelden hun vermogen, lijf en leven om het grote raadsel, die uit hun hebzucht ontsprong, te ontsluieren. Die waanzin, die zovele ongelukkig maakte, was mogelijk sneller verdwenen als niet zo nu en dan een bedrieger opdook die zich bij de bijgelovigen onder de naam schatgraver bekend maakte.

Ze gaven op bedrieglijke wijze voor het middel en de toverformule te kennen waarmee men verborgen schatten kon vinden. De menigte, gelovig als ze was, kocht het aangeprezen middel voor duur geld en ging dan ook geheid in het middernachtelijk uur door storm, bliksem en donder naar de afgelegen plaatsen om het geluk te vinden. Niet overal lag tenslotte zo’n schat en er waren speciale plaatsen die gezocht moesten worden. Als ze dachten dat ze de lang vermeende plaats genaderd waren, zonk hun hoop toch weer snel in. Onder alle toverwortels was het deze plant die vooral de aandacht trok.

Plinius (XXV, 5) spreekt al over zo’n kruid: “Demokritus heeft het gezegd en Theophrastus geloofde eraan dat het een kruid is, dat als het door een vogel bij een boom wordt gebracht, door blote aanraking de wig, die de herders erin sloegen, uittrekt”. K. von Megenberg verhaalt hetzelfde en voegt toe: “dat kruid heet Herba meropis, dat is baumhackelkraut (spechtkruid) en heet in het toverboek: ‘’Chora en het zou niet goed zijn dat alleman dat kende want daarmede gaan alle sloten open” De Veda’s vermelden een kruid Pata, (dat is die opent of breekt) de valk vindt het, de ever ontwortelt het en beschermt de etenskast tegen rovende dieven.

Een ander sprookje verhaalt hoe de geest van het Reuzengebergte, Rubezahl, een tuin had waarin de springwortel groeide. Hier was de plant nuttig omdat die alle ziekten genas. Maar alleen de lievelingen van de berggeest is het toegestaan om de plant op te graven. Is er een ander die zo dapper is om dit te doen, het kan hem zijn leven kosten.

In Hindoestaan heeft de asvattha of heilige vijgenboom zulke openende kracht.

Planten.

De salomonszegel is een plant die niet geforceerd kan worden en alleen sierwaarde heeft in de tuin. Is volkomen winterhard en groeit hier ook in de natuur. Op een goede plaats kan de salomonszegel jarenlang blijven vaststaan. Een goede plaats is een wat droge en beschaduwde humus houdende grond. De rhyzomen worden plat in de grond gelegd op een diepte van 10cm. met een plantafstand van 15cm..Vermeerderen door scheuren in maart/april. Zaad stratificeren en zaaien bij 20 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl