Erysimum

Uit sophy.u-3mrs.fr

Naam, etymologie.

Erysimum is afgeleid van het Griekse eruo: ik help, het werd tegen vele ziektes gebruikt, vooral bij hals ziektes, bij zingen, vergelijk Franse herbe aux chantres.

Of van rood, gebruikt als huid wrijfmiddel, of van afstoten, zie Eruca, naar de bittere smaak zou het braken opwekken

Of trekken, naar de veronderstelde blaartrekkende kracht. Dit was de oorspronkelijke naam van de gewone raket, Sisymbrium.

Van dit geslacht worden een paar briljante gele en oranje, voorjaar- en zomerbloeiende vormen gecultiveerd, hoewel ze minderwaardig zijn aan de muurbloem, die nu ook bij dit geslacht hoort.

220 soorten komen voor in de noordelijke zone, veel in N. Amerika.

en- twee-, en meerjarige kruiden of halfstruiken met lange en zachte bladeren die meestal kort leven.

Bloemen zijn oranje of geel, zelden purper en vaak geurend, komen in het voorjaar en zomer.

Brassicaceae, kruisbloemenfamilie.

=Erysimum dubium, Thell. (twijfelachtig) (Erysimum ochroleucum) (geelwit) Langwerpig tot lijn/lancetvormige bladeren zijn gaaf tot wat getand en behaard.

Een wat zodenvormende plant met opstijgende stengels, niet bloeiende scheuten zijn aan de top bebladerd.

Talrijke citroengele bloemen met een sterk geur die 1-1.5cm in doorsnede zijn in mei/juni

Vruchtjes zijn 5-8cm lang, samengedrukt, vierkant en knobbelig.

Uit de Alpen, Jura en Pyreneeën, wordt 10-30cm hoog en is beschreven in 1819.

Uit swbiodiversity.org

Erysimum capitatum Greene (hoofdje) is een mosterdachtige plant.

Dunne, opgaande stengels die een dichte tros van helder gele bloemen heeft met platte bloembladeren.

Verschillend in vorm en er zijn verschillende subspecies van. Mooie tuinplant.

Komt uit N. Amerika.

Sanddune wallflower, western wallflower of prairie rocket.

Uit Redoute.

Erysimum cheiri, (L) Crantz.(gouden) (De oude naam was Cheiranthus)

Bladen staan afwisselend aan een opgaande stengel. Behaarde en lancetvormige bladeren, donkergroen en spits, soms wat gegolfd en gesteeld.

Opgerichte en onderaan houtachtige stengels, vertakt.

Meerjarige met grote purperen, bruine, oranje of gele geurende bloemen. De bloei valt dan in april/juni.

Talrijke donkergele welriekende bloemen in trosjes, mei/juni. Het is een geurbloem die ook opvalt door zijn donkere tinten in bloedrood, roodbruin, donkeroranje, zwavelgeel, warm geel en zelfs violetpaars, soms zijn ze zelfs dubbel. Het is heerlijk je goed te doen aan de geur van de muurbloemen in de voorzomer, wiens geel zo fraai geschakeerd is en wiens bruin me nergens zo fluweelachtig toe lijkt.

De vrucht heeft platte, smalle en vierkante hauwen.

De muurbloem komt soms verwildert voor op vochtige muren.

Het is een meerjarig houtig gewas en wordt meestal als tweejarige geteeld omdat de bloei na een paar jaar minder wordt. Nauw verwant aan Matthiola.

Vele soorten in Canarische en Madera eilanden, M. Zeegebied en O. en N. Afrika en W. Azië. Men neemt aan dat het een oeroude cultuurvorm die ontstaan is uit Cheiranthus fruticulosus, (struikachtig) een halfstruik uit M. Zeegebied.

De muurbloem bezit een penwortel en is om die reden wat moeilijk te verplanten. Beter is om het gewas als potplant te gebruiken. In januari gezaaid kan er met Kerstmis een geurende plant worden verkregen. In ieder geval in de winter niet te nat, ook wat bedekking doet de plant goed.

Er bestaat ook een mengsel dat als eenjarige gekweekt kan worden.

De zogenaamde Parijse ‘Golden Bedder’, is goudgeel.’Orange Bedder’, is er in oranje en zo is er ook ‘Scarlet Bedder’, ‘Tom Thumb,’ is er in diverse kleuren, maar wordt maar 25cm hoog. ‘Aurora’ is mooi rozerood.

Mooi is dit gewas in combinatie met heldere voorjaarsbloeiende bolgewassen.

Hybriden zijn er met Erysimum, de steenraket, in vele kleuren.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Dit kruid wordt ook in het Grieks Leucoon genoemd en Leucoon melinon, in het Latijn Leucoum luteum en Viola alba, in het Spaans violetas amarilla, in het Nederduits steenviolieren omdat ze zo graag op steenachtige grond groeien en geel violieren, in het Hoogduits Galbe Violaten of Gelb Garten Veiel, in het Frans girofflees iaeulnes. In het Spaans heten ze ook albelys en in het Italiaans viola gialla.’

Lobel: ‘De naam violier of violet komt uit het Griekse woord ιεναι wat betekent als gaan, voortkomen of eerst uitspruiten. Want de voorbode van de lente is de violette of violier en de steen violier die men Keiri heet en door de aardigheid en lieflijke reuk van hen en gelijk zij die in tuiltjes en hoedjes gebruikt hebben alzo hebben zij die alle allereerst een gewone naam gegeven. Maar naderhand volgden ze meer het gebruik of de gelijkenis van de bloemen dan de reden en zo hebben zij veel en diverse bloemen in hun taal Violae geheten.’

Onder de naam van viool, ion, werd bij de Grieken en Romeinen een heel aantal van welriekende bloemen vermeld. Nog tot in de 16^de eeuw en later heette het viooltje, de leukoje, violier en muurbloem in alle kruidboeken viola en werden alleen door bijwoorden onderscheiden. Het viooltje werd zwarte of purperen viool genoemd. De leukoje de witte of de bleke. De muurbloem de gele, Viola lutea. De nachtviool heette viola matronalis. Bij de ‘ouden’, was er geen onderscheid in geslachten, de geur was een herkenningsteken.

In Duitsland was de muurbloem voor het eerst bekend door A. Magnus in de dertiende eeuw die een saffraangele viool vermeldt dat het echte viooltje in reuk gelijk is. De naam flier of fletten is zo ook een verbastering van violetten. De oude naam was in Engels yellow violet, in Duits Gelbe Viole of Lackviole, Bauernveigel, Stockviole en geel Violaten bij Bock en in Spaans violette amarilla, Deense gelbe fiolitter, Italiaans violacciocco giallo.

(b) De oeroude naam voor de gele Gelbveiglin of Goldlack heeft het bij het volk tot heden ten dage behouden. Goudglanzende bloemen en vandaar de Engelse goldlack, Nederlandse goudlak, Deense gyldenlack en Zweeds gyllenlack, of is lak uit Leucojum ontleend? zie Matthiola, Frans baton d'or, Italiaans bastone dկro.

Dodonaeus ‘In het Arabisch heet het keyri,’

Cheiranthus komt mogelijk van het Arabische kheyri of cheiri, keiri of kairi: goud, of een plant met geurende gouden bloemen. Omdat de Arabieren in de plantkunde leerlingen van de oude Grieken waren neemt men aan dat het eerste bestanddeel van Cheiranthus goudgeel of was betekent. Andere verklaren het woord als hand vanwege zekere gelijkenis met de opengespleten peul met de vingers of omdat men de bloemen voor een boeket afplukte. Linnaeus schijnt hier het Griekse anthus: bloem, aan toegevoegd te hebben en de betekenis, ontleend aan Grieks cheir: de hand, omdat de geurende bloemen geschikt waren om in de hand te worden gedragen, vergelijk Engelse handflower. De naam werd door Chaucer als cherisaunce gespeld. In die tijd werd het in de hand gehouden vanwege de geur.

(d) De Arabische geneesheren kenden een zeer zoet ruikende en rode bloem, mogelijk de gecultiveerde muurbloem die nu in Engeland bekend is als bloody warriors, die wordt ook wel bloeddruppel van Christus genoemd of bleeding heart.

(e) De goudlak gold al vroeg als sier voor de altaren en men wond het tot kransen om de wijnflessen, Duits Kirche. De bloem is een sier voor het oog en de geur een krans voor gedachten, het verdrijft zo zorgen en brengt het geheugen terug.

Dodonaeus (f) ‘In het Engels heet het walle gyllofer,’

Eugenia caryophylla is de kruidnagel. De nagelachtige vorm gaf het de naam cloves, de Franse clou. De kostbare Indische specerij was al gauw bekend als genezer voor alle ziektes, vooral die van het hart. Europese geneesheren zagen in de vervanger van de kruidnagel de Dianthus caryophyllus, de anjer of zoals die in Engeland genoemd wordt, de clove. De naam caryophyllus werd verbasterd tot gariofilus en later in Frans tot giroflee (des murailles) en in het Engels tot gilliflower. Een essence van de anjer werd het populaire gilliflowerwater. De verschijning van de anjer­achtige op de muren van Falaise, de geboorteplaats van Willem de Veroveraar en op die van de kastelen van Dover en Roches­ter, associeerde de plant met het leger. Men veronderstelt dat deze anjer in Engeland gentroduceerd werd door de Noorse bouwers van die bouwwerken.

Terwijl deze zomerbloemen de gilliflowers waren par excellence, werd de valse naam july bloemen uitgevonden. Toen werden de muurbloemen door hun vroegere bloei, ofschoon met een andere geur, bekend als wintergilliflower. Tot Shakespeareճ tijd en erna was het de naam voor de anjer. Engeland zou het omstreeks 1573 bereikt hebben. Nu is de muurbloem bekend als gillyflower of yellow stock gilliflower. Duits Nelkenviole, Negelviole bij Kilian, Frans giroflee des murailles: muuranjer, giroflee, giroflier, giroflee jaune: gele anjer, naar de anjerachtige geur.

Dodonaeus (g) ‘In het Frans heet het violetz des murs.’

Culpeper noemt ze naast winter gillyflowers ook wall-flowers, ook als een kruid van de Maan. Het is een echte ԭuurՠbloem, ontspringt uit de ruines en oude gebouwen, rots en klif. Frans heeft ravenelle, murailler en ramoneur en Italiaans fiore del muro; muurbloem.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Dioscorides schrijft dat de gele Leucioa, dat is de steenviolieren, in de medicijnen het meest gezocht en gebruikt worden. Want hij zegt dat de bloemen van steenviolieren die droog zijn in een bad gekookt en gebruikt zeer geschikt zijn om de ontstekingen en zweren van de baarmoeder te genezen en de maandstonden te verwekken. Hippocrates leert ons in zijn boek van de natuur van de vrouwen het zaad van Leucoon of violieren klein gestampt met wijn te drinken te geven om de nageboorte af te drijven en het bloed uit de baarmoeder te laten rijzen en uit te leiden en zegt er noch bij dat tot hetzelfde doel de wortel van de gele Leucoon of steenviolieren op dezelfde manier ingenomen zeer nuttig gebruikt plag te wezen.

Steenviolieren gedroogd en in water gekookt laat plassen en geneest de verharde zwellingen van de baarmoeder als men daar een bad van maakt en in een zweetkuip zit of ermee stooft. Dit kruid is zo krachtig in het afjagen dat als het lang gebruikt is niet alleen de dode vrucht naar beneden drijft, maar ook de levende vrucht doden kan of immers schadelijk wezen. Dan het zaad is beter gebruikt en met wijn gedronken bevordert de vrouwen die gaan om te baren.

Het sap van dit kruid in de ogen gedrupt verteert, verdrijft en neemt alle vlekken, plekken en donkerheid van de ogen.

Van de bladeren van de steenviolieren maakt men een zeer mooie groene verf door die te stampen met wat aluin en zo het sap daarvan te bewaren wat de schilders en waterververs zeer bekend is.’

De bittere en waterkersachtig smakende bloemen werden vroeger in de artsenij gebruikt. Het uitgeperste sap zou geschikt zijn om de stonden en de kraam te bevorderen. Dioscorides looft de plant als een vrouwenmiddel. De gedroogde en gekookte bloemen hebben in baden een goede uitwerking op de baarmoeder en bevordert de menstruatie. Heeft een goede werking op de zenuwen en spieren. De plant staat onder het beheer van de Maan.

Folklore.

De muurbloem wuift over de ruïnes, nederig, maar hoog boven alles als een altijddurend symbool van vertrouwen door alle veranderingen heen. Ze zal staan als een landmerk tussen heden en verleden en ze zal herinneringen oproepen aan schoonheid die vervlogen is en door ontelbare jaren heen zal ze staan als een moralist, een getuige voor de mensheid hoe aardse overvloed vervaagt. Een getuigenis van onvergankelijke schoonheid. Het brengt gedachten aan een andere wereld naar boven waar schoonheid niet vergaat en waar de bloeiende wangen van geluk nooit geraakt worden door de lichte vinger van zorgen. Als alles om haar vergaan en vermolmd zal zijn, als de hoge toren is gevallen, steen na steen en verkruimeld tot stof, zal ze wuiven boven de toppen van begraven ruïnes als een schoonheid boven een stille afzondering, het vertrouwen in tegenspoed, de guirlande waarin Tijd de grijze pilaren van stilte zal omvatten.

De grote heldere bloesems hebben de zon nodig om zich onder te spreiden, om honig te vermeerderen en hun geur te verspreiden. Bij de Arabieren is het bloempje veelvuldig een object van poëtische vergelijkingen en werd veel vereerd. Het lichtgroene blad en de helder gele bloemen groeien over de ruige toppen van de grijze ruïnes of de geruïneerde muren van een oude abdij. Een herinnering aan vervlogen middeleeuwen en brengt de geest terug naar oude handelsroutes. Hier groeit die stoer en, lichthoutige plant als een overlevende, als een buitenaardse wezens in dit ongunstige klimaat.

In oude tijd droegen de troubadours en minstrelen graag een takje mee als symbool van affectie, een symbool die tijd en ongelijkheid verslaat. Ze droegen vaak een symbolische bloem, een muurbloem, omdat ze van plaats tot plaats gingen.

Symbool van treurende liefde, de trouw over het graf heen.

Symbool van getrouwheid in ongeluk en verlatenheid.

Het kruid werd door de troubadours bezongen als het symbool van de getrouwheid in ongeluk en verlatenheid. In Frankrijk droegen de ridders van de minnenijd de muurbloem als zinnebeeld van standvastige toe neiging voor de dame van hun hart.

Dit heeft zijn oorsprong in een kasteel aan de Tweed wiens heer een aardig jonge dochter had die verliefd werd op een jongeman van een naburige clan, diep gehaat door de vader. Hun geheim werd ontdekt met het resultaat dat het meisje in het kasteel moest blijven Maar de Romeo van dit geval hield van zijn Julia met zo’n kracht dat hij alles durfde. Zo vermomde hij zich als minstreel en mocht binnen komen. Zorgeloos zat hij beneden bij het raam waar hij zijn liefste verwachtte, stemde zijn luit en zong een lied waarvan hij wist dat ze die zou herkennen. Als ze een haan midden in de nacht zou horen roepen moest ze snel naar het raam komen. Hij zou een touw gooien die ze vast moest binden en zo naar beneden moest komen, in zijn armen. Zo gezegd zo gedaan. De roep weerklonk en het meisje kwam bij het raam, ving het touw maar ze bevestigde dit zo onhandig dat, toen ze naar beneden wilde glijden, het touw los viel en ze op de harde stenen terechtkwam. Ze was op slag dood. De krachten van witte magie die in het kasteel verbleven, hadden medelijden en veranderden haar lichaam in een muurbloem. Zo was er een nieuwe vorm van schoonheid verschenen die nog steeds aanbeden wordt.

Changeles affection en fidelity in misfortune, vandaar de faithfull flower ғpeaks of a loveliness. That passes not with youth

In Engeland werd het wallflower genoemd en bekroonde het hoofd van de drinkers, was de troost van de gevangenen.

Het muurbloempje, omdat ze gedwongen is te (zitten) of te groeien aan de kant van de (zaal) muur.

Uit J. Jacquin.

= Erysimum cheiranthoides, L. (muurbloemachtig) De dof grijze bladeren zijn lijn/lancetvormig tot ovaal, licht getand en ruw door de haren.

Eenjarige en soms meerjarige, vertakte plant van 40-70cm hoog.

Geel/oranje bloemen met witachtige randen staan in geurende trossen vanaf maart tot juni.

Peulen zijn opgaand en staan aan spreidende stengels, de zaden zijn klein en veeltallig.

Groeit op vochtige plaatsen, bij wilgen en gecultiveerd land. Varieert dan ook veel in vorm en grootte.

Wordt meestal als eenjarige gekweekt en als vervanger van de muurbloem gebruikt maar is van mindere kwaliteit.

De steenraket wordt vaak vermeld als Cheiranthus x allionii (naar C. Allioni)

Buiten de gewone oranje is er de grootbloemige ‘Orange Queen,’ en ‘Golden Bedder,’ als goudgele.

Komt uit Europa, W. Azië langs wegen, bermen.

Naam.

(Dodonaeus) (a) ‘Wilde gele violier van Clusius is van hem Leucoum silvestre genoemd en in het Hoogduits Wild gelbe Veyel, gelijk de tamme steenviolieren in het Hongaars sarga viola, dat is gele viool genoemd wordenծ’.Het was een van de violen..

Steenraket, verwant aan Eruca en groeit op muren, grote wilde kers, kleine knopkiek of wilde dragon, Fries punraket.

Duits Acker-Schterich, Acker-Schotendotter, Gnsesterbkraut, Goldlack-Schotendotter, Lack-Schterich, Ruderal-Goldlack, Schoterich of Schotendotter vanwege de lange peulen, Stein- en Rautensenf, de naam Hederich zou beter passen bij Raphanus.

Frans velar, van Keltisch velar: kers, kres.

Engelse blistercress, worm seed, treacle mustard of treacle worm seed, van oud-Frans triacle en dit van Latijn theriaca, van Grieks wat tegengif betekent. Behoorde vroeger tot een van de ingrediënten van een beroemd triakel uit Venetië.

Uit www.nps.gov

Erysimum franciscanum Rossbach (uit San Francisco) komt uit Californië.

Een tweejarige of kort levende meerjarige.

Bloemen zijn crèmekleurig met 4 bloembladen die in een kruis staan, februari-april. Is gemakkelijk te telen op zonnige plaatsen. Uit Californië.

Franciscan Wallflower of San Francisco Wallflower.

Uit www.biolib.de

=Erysimum helveticum, DC. (uit Zwitserland) Bladeren zijn lang gesteeld en gaaf tot zwak getand, behaard, de onderste lang lancetvormig, de stengelbladeren lijn/lancetvormig.

Opgaande en kantige stengels zijn bebladerd.

Helder zwavelgele bloemen van 1.5-2.5cm in doorsnede die niet geuren in juni/augustus.

Vierkante vruchtjes van 8-10cm lang die niet knobbelig zijn.

Uit Zwitserland en wordt 20-40cm hoog.

Uit commons.wikimedia.org

Erysimum kotschyanum, Gay. (Th. Kotschy, Oostenrijkse botanicus, 1813-1866) Smal lijnvormige bladeren zijn gaaf tot zwak getand, bleekgroen en tot 1.5cm lang, de randen vaak omgekruld.

Vormt dichte zoden met opstijgende stengels met meestal 2 bloemen.

Talrijke vrij grote oranje/gele bloemen in juni/juli.

Vruchtjes zijn op de rugzijde samengedrukt.

Uit Klein Azië, wordt 5-10cm hoog.

Uit; http://www.jaldety.com/variety.asp?id=79&crop_id=27

Erysimum linifolium (blad als Linum of vlas) Bloeit lang met lila, karmozijnrode bloemen van mei-september.

Wordt een 50-60cm hoog.

Blauw bewaasd lijnvormig blad.

Niet geheel winterhard, bedekken. = ‘Variegatum’ is de bonte vorm.

Uit de.wikipedia.org

Erysimum x marshallii Boiss. (gewonnen door Mr John Marshall te Limburn, Engeland) wordt 25-35cm hoog.

Heldergroene en lancetvormige bladeren die spits en zwak getand zijn.

Opstaande stengels zijn weinig of niet vertakt.

Talrijke bloemen in flinke, tot 30cm, grote trossen, geurend en warm oranje/geel, 2.5-3cm in doorsnede in mei/juni.

Meestal tweejarige plant die ontstaan is uit een kruising van dubium x perowskianum Lijkt sterk op de eenjarige perowskianum en de tweejarige E. marschallianum, Andrz.

Uit www.plantillustrations.org

Erysimum perofskianum, Fisch. & Mey. (Russische botanist Perofsky) De steenraket geeft een zeer lange bloei. Bloeit al in april terwijl we in juli nog steeds een flikkering zien van de oranje of gele bloempjes. Ook ruik je ze dan nog steeds.

De plant is een verkleinde uitgave van de muurbloem en wordt een 40cm. hoog.

Tweejarige uit de Kaukasus is beschreven in 1838.

Perofsky ‘s dwarf wall flower. Oranje steenraket.

Gebruik.

Door distillatie wordt er een loogachtige stof uit gewonnen die het sap van blauw lakmoespapier een rode kleur geeft.

Uit www.biologie.uni-ulm.de

=Erysimum pulchellum, Boiss. (aardig) Lancetvormige tot lang spatelvormige bladeren zijn behaard, de onderste getand tot liervormig ingesneden, de bovenste kamvormig getand.

Zodenvormende plant met opgerichte stengels die niet vertakt zijn.

Talrijke trosjes van mooie goudgele en ongeveer 1cm grote bloempjes in juni/augustus.

Vierkante vruchtjes die niet samengedrukt zijn.

Uit Griekenland en Klein Azië, Armenië, wordt 10-25cm hoog. Is beschreven in 1880.

Var aurantiacum verschilt door de oranje/gele bloemen.

Rock wall flower.

Uit www.wildflowers.co.il

Erysimum purpureum, Auch. (purperachtig) Smal lijnvormige bladeren, de onderste grof getand tot geveerd, de overige getand tot gaafrandig.

Zodenvormende, grijsachtig behaarde plant met liggende tot opstijgende stengels.

Talrijke kort gesteelde en kleine purper/rode bloemen in juni/juli.

Vierkante vruchtjes zijn niet samengedrukt.

Uit Armenië en de Libanon, wordt 7-15cm hoog.

Uit; https://en.wikipedia.org/wiki/Erysimum_repandum

Erysimum repandum L. (licht golvende randen) eenjarig kruid van een 10-50cm hoog.

Bloeit met gele bloemen in mei-juli.

Lansvormig blad en getand en 15cm lang.

Peul van 15cm lang.

Komt uit midden Europa en west Azië, Eurazië.

Uitgespreide steenraket, spreading wallflower.

Planten.

Ze houden van volle zon en worden dan in het voorjaar overdekt met heldere bloemen. Vermeerderen door zaaien en stekken. Het mooist zijn de meeste als tweejarige planten.

Combinatie met blauwe violen of vergeet mij niet kleurt aantrekkelijk. De heldere kleur wordt gecombineerd met de heerlijke geur aan de toch wat stijve struik. Als de plant vroeg gezaaid wordt is die eenjarig, of in juli als tweejarige.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl