Mirabilis

Uit J. Grandeville.

Ongeveer een dozijn soorten komen voor in dit geslacht die groeien in de warmere delen van Amerika. Sommige hebben zelfs knollen waardoor ze tijdens droogte die rijd doorkomen kunnen.

Het zijn meerjarige kruiden die meestal als eenjarige gekweekt worden.

De bloemen hebben geen bloembuis. De bloemen worden door een schutblad omgeven, soms staat er maar 1 bloem in, vaak geurend.

Bladen zijn gesteeld en tegenoverstaand.

Nyctaginaceae.

=Mirabilis jalapa, L. (naar de stad Jalapa in Mexico)

Opgaande, bossige en snel groeiende struik van een ruime halve meter hoog.

De nachtschone komt voor in vele kleuren met trompetvormige bloemen die 10cm in diameter zijn. In de late zomer draagt die een hoeveelheid bloemen met een lange buis waarop witte en schaduwen van rood en geel verschijnen, ook zijn er gestreepte. Witte, roze en gele en geurende bloemen zie je op dezelfde tijd aan de plant, vaak nog met strepen of vlekken versierd. Bloeit in de namiddag tot de volgende morgen. Dan komen er vele nachtvlinders op af.

Er zijn lage en compacte vormen, ook met gestreepte bladeren.

Ze worden al gecultiveerd sinds de oudste tijden.

Uit tropisch Amerika, Mexico, is beschreven in 1596.

Uit hortus camdenensis.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Wonderbloem van Peru. In de kruidbeminnaars hoven vindt men ook een zeer mooi en vreemd gewas dat men Maravillas de Peru noemt en in tijden van Dodonaeus niet goed bekend was en daarom in de bijvoegsels van zijn boek nergens is. Het heet hachal Indië of Admirabilis Peruana, Gelsiminum vel Jasminum Indicum, dat is josemijn van Indien, Flos Mexicanus, dat is bloem van Mexico en naar de mening van Cesalpinus, Mandragoa Theophrasti, in het Spaans Marabillas del Peru, dat is wonderbloem van Peru dat sommige in het Grieks vertalen als Thaumantis en in het Frans merveilles met welke naam deze bloemen hier te lande ook bij sommige bekend zijn.’

Mirabilis, de oude naam was admirabilis: wat prachtig betekent of verwonderlijk, naar de vaak wonderbaarlijke kleurenverdeling van de bloemen van sommige soorten, door Linnaeus werd dit verkort tot mirabilis. De Engelsman Gerard, 1597, vertaalde het Spaanse Maravilla del Peru: als marvel of Peru, dit naar de overdaad van vele geurende avond openende bloemen, en de introductie vanuit Peru. Nachtschone, Duitse Wunderblume.

Dodonaeus (b) ‘Het heet nochtans in Spanje ook arreboleras en in het Latijn Jasminum Mexicanum, in Nederland welrieckende naschaye en in Oostenrijk Gescheket Indianisch blumen.’

Dodonaeus ‘Het fraaiste in dit gewas is dat op een struik vele en verschillende bloemen staan die bijna nimmermeer op elkaar lijken en zelfs lijkt de ene helft van de bloem dikwijls niet op de ander zoals men in sommige landen de weeskinderen plagt te kleden zodat de ene helft wit en de andere geel is en de ene geel en de andere rood of paars wordt gevonden. Deze bloemen beginnen ճ nachts open te gaan en trekken zichzelf drie uren voor middag in en verflensen geheel. Dan alle dagen komen er nieuwe voort die verschillend van kleur zijn van juli af tot oktober toe.’

Ze openen met bewolkt weer of laat in de middag, vandaar de Engelse naam four o'clock, de Duitse Abendblume, Frans belle de nuit, en sluiten tegen de ochtend. Vele nachtvlinders bezoeken de bloem. Symbool van timide.

(d) Duitse falsche Jalapa, Engelse false jalap of garden jalap plant.

A. Munting: Ze beminnen een goede zandige aarde met wat driejarige koeien- en tamelijk veel tweejarige paardenmest doormengt, een open, warme, vrije, luchtige en tegen een muur of houten staketsel goede zonnige plaats en veel water. Ze geven in de herfst zeer mooie en het oog bevallige en daardoor het hart verkwikkende bloemen die in hun kleuren zo verschillend zijn dat als er honderd of meer gelijk open staan er niet een 1 ander gelijk is. Ze openen zich tegen de avond wat snel met de zonsondergang gebeurt of wat eerder en geven dan de hele nacht tot de morgenzon erop schijnt zo’n aangename, bevallige en liefelijk reuk zodat ze daarin de jasmijn in schijnen te overtreffen en hoe donkerder de nacht is hoe meer reuk er lijkt te zijn en hoe helder hoe minder. Ook geven ze op de dag geen reuk dan bij een duistere en regenachtige lucht. Ze verliezen ook tegen acht, negen en tien uur die geur omdat de zon dan schijnt en worden dan alzo snel verflenst als ze open gegaan zijn waarna er de hele dag geen bloem gezien wordt. Dan gaan ze tegen de avond weer open totdat de nachtvorst met een stille trom ze verrassend komt te overvallen.

Het zaad wordt vaak met een goede nazomer volkomen rijp is van deze naturen dat ze in hun open huisjes of blaasjes die boven nog groen zijn en onder al gewoonlijk los worden en dan met stil weer daarin blijven en in twee dagen zwart worden en door de wind bewogen op de aarde vallen waar je goed op moet letten.

Verder die met bonte bloemen brengen ook eenkleurige als rode, gele of witte op een struik voort. Wil nu iemand uit een wortel alleen bloemen van een kleur hebben die wint het zaad van gas rode of witte etc., en het zal die kleur voortbrengen als was het van een veelkleurige plant wat ik door ervaring van vele jaren geleerd heb, [214] Ze worden zacht van aard bevonden en zodanig dat ze de minste nachtvorst niet verdragen mogen want als ze daar onverhoopt op valt dan worden alle bladeren zwart en gaan hangen als de zon er op komt te schijnen, zelfs als je aan andere gewassen niets bemerken kan. Als dat nu gebeurd is neem je alle planten met de wortels onbeschadigd uit de aarde en snij het loof tot aan de wortels af en breng de wortels in huis en laat ze en tien of twaalf liggen te drogen zonder dat de zon er op schijnt. Leg ze dan in droog zand en bewaar ze zo de hele winter in een vorstvrije plaats. Zijn ze niet door de nachtvorst bedorven kan je ze wel half oktober opnemen want ze kunnen niet in de aarde blijven want dan dringt de koude door de stelen in de wortels en zijn ze verloren.

Deze wortels zijn bruinachtig grauw van kleur en worden in april met en volle maan in de aarde op boven genoemde warme plaats gezet waar ze op eind mei of begin juni weer uitlopen en dan zo krachtig opschieten dat ze dan ook vele bloemen en ook overvloedig zaad geven.

Op deze manier heb ik enige van deze wortels elf, twaalf en ook dertien jaren goed gehouden die uit ouderdom van binnen gelijk de oude wilgenbomen uitgehold waren en alleen de buitenste bast nog hadden en konden zo niet langer in het leven blijven.

Ze worden hier door zaad vermeerder wat met een wassende maan van maart of april maar niet in het uur als Saturnus regeert in een pot met boven genoemde grond gevuld gezaaid wordt. Als ze een kleine halve vinger hoog gegroeid zijn worden ze er met dezelfde maan op genoemde plaats elk een 45cm uit elkaar verplant.

Deze plantenwortel is niets anders dan de echte Jalappa wortel die uit Peru met andere Amerikaanse gewesten in Europa gebracht wordt waar ze voldoende voortkomen vanwege hun goede aard waardoor de Spanjaarden het gewas of bladeren van die niet beschrijven of tot noch toe aan iemand bekend hebben willen maken zodat hun koophandel daardoor geen schade zou lijden zoals ze voortaan zonder twijfel zullen moeten. Want een drachme (wat de hoogste dosis is) van deze uit Peru gekomen die alle kwade vochten uit het menselijke lichaam zeer krachtig purgerend uitdrijft waar dezelfde kwantiteit genomen van die hier te lande groeien veel zachter en met minder problemen dezelfde werking doe. Wat ik niet alleen, maar ook de heer David van den Heuvel, een voortreffelijke practicus en Medicin Licentiatus binnen de stad Antwerpen als ook Johannes Hermans, een goede en zeer ervaren apotheker te Brussel, en noch meer andere zelf ondervonden hebben.

En als iemand de uitwendige schors zowel als inwendige gedaante en ook op de inwendige witte kleur met de in het ronde doorlopen strepen en in stukken gesneden en ook gedroogde eenjarige en met een volle maan van oktober opgenomen, dat zijn als mede door het snijden uitvloeiende en wat hard geworden sap alle tekens om die te kennen in de echte Jalappa te vinden zijn, zal dit alzo in de waarheid dat het zo is zeker bekennen moeten.’

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Van aard zijn ze heet, brandend en blaar makend, nochtans worden ze zeer geprezen om de koude gezwellen te ontdoen of te laten verdwijnen. Cortusus betuigt dat de soorten met verschillend gekleurde bloemen en het gewicht van twee drachmen gedronken het water gemakkelijk uit het lijf drijft.’

Uit; https://www.anniesannuals.com/plants/view/?id=688

Mirabilis longiflora L. (lange bloemen) Donker hartvormig blad.

Trosjes met 10-17cm lange witte met purperen hart bloempjes die ճ nachts geuren.

Sweet four oՠclock, angels trumpets, engelentrompet.

Uit Mexico, zuid Amerika.

Uit www.wildflower.org

Mirabilis multiflora, Gray. (vele bloemen)

Opstaande en vertakte stengels zijn klierachtig behaard.

Blauwachtig/groene bladeren zijn dik en breed hartvormig, spits en gesteeld.

Bloemen staan met 4-7 bijeen in een tros, trechtervormig en gesteeld, 4cm lang en helder purper/rood in juli/september.

Groeit op tamelijk droge en goed doorlatende, zonnige plaatsen. In de winter bedekken met turf of stro.

Uit Colorado tot Arizona en New Mexico en Californië, wordt 50-90cm hoog. Is beschreven in 1876.

Many flowered marvel of Peru, Colorado four oգlock.

Planten.

Het is een vaste plant met knolachtige wortel. De nachtschone wordt bij ons als eenjarige gekweekt. Ze houden van een zonnige en wat kalkrijke plaats.

Ook kan de knol droog, in turfmolm, overwinterd worden.

Vermeerderen door zaaien en wortelstek.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/