Cnicus

Uit J. Grandeville.

1 soort komt er in dit geslacht voor. Verwant aan Centaurea en Carthamus. Soms wordt het geslacht Notobasis er bij ingevoegd.

De plant werd door de arts Villenovanus in 1350 in de artsenij ingevoerd.

Asteraceae, Cynara klasse.

Cnicus benedictus, (goed zeggen of gezegend) L. (Carbenia benedicta) De Gezegende is een eenjarige die een halve meter hoog wordt en bij ons als sierplant gekweekt wordt.

Het is een distel die met lange witte haren bezet is en voelt daardoor wat kleverig aan.

De stevige en stekelige getande bladeren zijn voorzien van fraaie bochten.

De bloemkroon is eerst geel, later oranje en wordt tenslotte vuurrood.

Het kruid is inheems in Z. Europa, meer richting Perzië.

Kan zichzelf uitzaaien.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‚Theophrastus en Plinius houden dit voor de tamme of hof Cnecus, in het Grieks Cnicon en Cnecos, in het Latijn insgelijks ook Cnecus en Cnicus om dat zo van de Attractylis te onderscheiden die ze wilde Cnecus noemen net zoals dat ook tegenwoordig van de Nederduitse wilde Carthamus genoemd wordt Want al hetgeen dat Theophrastus van de tweede Atractylis schrijft dat komt allemaal met dit tegenwoordig gewas heel goed overeen. Het heeft het ook bittere bladeren en daarom is het van sommige ook Atractylis hirsutior, dat is ruiger Atractylis, genoemd. Valerius Cordus noemt het Cnecus supinus, dat is liggende Carthamus.‘

Cnicus, dit woord komt van Grieks chnizein: verwonden, het is een verwijzing naar het prikkelige karakter van de plant. Of van knikos of knekos: geelachtig, waarmee men een andere distel aanduidde, Carthamus tinctorius, de saffloer.

Dodonaeus (b) 'Dit gewas wordt tegenwoordig meest overal in het Latijn Carduus Benedictus genoemd, van de apothekers Cardobenedictus, enige noemen het Carduus sanctus in het Latijn, in het Hoogduits Besegneter distell en Cardobenedict, hier te lande ook cardobenedictus, in Spanje cardo sancto, in Itali heet het cardo santo, cardo benedetto en soms ook herba ture, in Frankrijk chardon benoist, beneist of chardon benist en in het Engels blessed thistel, in Bohemen karb benedyckt.'

Benedictus stamt van het Latijnse bene: goed, en dicere: zeggen, de plant zegt dat hij goed is vanwege de geneeskracht, de plant is dus gezegend. De zegenrijke werking op het zenuwgestel. Daarom werd het Carduus sanctus of Carduus benedictus genoemd, de heilige of gezegende distel. Vandaar benediktenkruid, Engelse blessed thistle, Duitse Benedictenwurz of Heilsdistel, Franse chardon benit en Italiaans cardo beneditto of cardo sancto.

Benedicta bij Hildegard, Cardobenedict bij Bock wat wel tot Kortbendistel werd, in midden-Hoogduits ook wel Cruswurtz, zie Eryngium.

Dodonaeus 'In het Griekse eiland Lemnos heet het tegenwoordig garderacantha en in Griekenland heet dit gewas tegenwoordig gaideracantha of gaidaracantha als of men ezels distel of Carduus asininus zei, daar is nochtans een andere distel die eigenlijk ezels distel of Carduus asininus heet.'

Dodonaeus (d) 'Hier te lande heet het bornwortel of bronwortel, in Hoogduitsland Bornwurtz.' Ook Spinndistel.

Benediktenkraut, Kardobenedikte, Benediktendistel, Benediktenwurz, Bitterdistel, Bernhardinerwurzel, Bornwurz..

Uit O. Thome, www.BioLib.de

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‚Cardobenedictus is op alle manieren (of het sap er van) ingenomen zeer goed tegen alle venijn en vergiftiging en ook tegen alle besmettelijke koortsen en pestachtige ziekten, te weten als het op tijd ingegeven wordt. Hetzelfde kruid op de voor vermelde manier gebruikt of ook binnen het lijf genomen is zeer nuttig om te genezen al diegene die van enige kwade dieren als slangen, adders, schorpioenen en vergiftige spinnen gestoken of gebeten zijn. (gif en pest zijn beide vroeger vrijwel dezelfde ziektes)

Dezelfde Cardobenedictus zuivert de vervuilde maag die met hete galachtige vochtigheden verladen is en verzoet of verzacht de smarten er van en vooral als ze door vervuiling, ongesteldheid of enig ander gebrek van de maag zelf hun oorsprong hebben.

Hetzelfde kruid brengt de wormen om en drijft ze af, geneest het krimping van de buik, laat zweten, laat de plas en het niergruis rijzen en is daardoor goed diegene die enig gebrek of smart in de nieren, zijden en lendenen van steen of niergruis of van enig andere oorzaken hebben.

Poeder van Cardobenedictus met wijn ingenomen laat rijpen, rijzen en lossen de fluimen op de borst en geneest daardoor de gebreken van de longen en maakt langere adem en verteert de slijmerigheid van de maag en is ook goed diegene die uitdrogen en op de longen gekwetst zijn.

Cardobenedictus in wijn gekookt en gedronken geneest ook de verstopping van de baarmoeder.

Hetzelfde kruid, hetzij groen, hetzij droog in spijs of drank genoten verdrijft de grote pijn in de ogen en bezwijming in het hoofd, versterkt de memorie en geneest de vergeetachtigheid en is zeer goed tegen doofheid gebruikt.

Dit kruid verdrijft ook de mollen en andere beesten die in de hoven schadelijk zijn, want ze komen nimmermeer wroeten bij of omtrent die bedden daar Cardobenedictus groeit.'

De gedroogde delen zijn zeer bitter en in de apotheek bekend als herba Cardui benedicti. Dit wordt in de voorzomer in het begin van de bloei verzameld. De stof behoort tot de bittere stoffen die tot bevordering van eetlust worden ingenomen. De plant dankt zijn genezende werking aan het zeer bittere melksap dat een bacteriedodend middel bevat. Het wordt nu alleen nog maar bij dieren gebruikt.

Een afkooksel, 5 gram op een tot twee delen water, is een volksmiddel tegen maag en leverziektes, chronische catarre, wisselkoortsen. Het is een onderdeel van bittere kruiden die met gelijke delen Artemisia, duizendguldenkruid en deze plant bestaan waarvan 15 gram op een tot twee koppen genomen wordt en zou goed zijn tegen maag en darmproblemen. Net zo de benedictenwijn, 2 gram op 100 gram wijn.

'. Bock; Ik moet hier ettelijke Empirica of beroemde stukken zoals ze tot me zijn gekomen aanwijzen, eerst zal dit kruid Cardo Benedict keizer Fridrichen uit India tot een heerlijke verering toegekomen zijn, werd daarbij gezegd zo iemand dit kruid wat in de spijs of drank gebruikt die zal voor de grote hoofdpijn (welke boven de ogen woedt) en van ettelijken de Nagel genoemd behoedt worden. Gemeld kruid genoten in spijs en drank zal de duizeligheid verdrijven, goede gedachtenis brengen en dat verloren gehoor weer brengen.‘

Prikken.

De distel is prikkelig, het sap is bijtend en scherp. Het sap werd gebruikt tegen het uitvallen van het haar. Maar dan moet het eerst gezegend worden. De wortel, getrokken in water, gaf appetijt aan drinkers en is vooral goed voor moeders, geen wonder dat vrouwen het kruid verlangden. En in het plukken van de plant werden de vingers van de mannen geprikt. Zie Shakespeare Much ado about nothing, 4, 73-80:

‚Get you some of this distilled Carduus Benedictus,

and lay it to your heart; it is the only thing for a qualm.

Hero. There thou prickest her with a thistle

Beat. Benedictus ! why Benedictus? You have some moral in this Benedictus.

Marg. Moral ! no, by my troth, I have no moral meaning; I meant plain Holy thistle‘.

Culpeper meldt dat de plant ook blessed thistle of holy thistle genoemd wordt. De plant zou wat heiligs in zich gehad hebben. Hij noemt de Carduus benedictum een plant van Mars onder het teken Aries ofwel Ram.

Sterrenbeeld.

Culpeper; ‚Bij dit kruid zal ik ook een rationeel patroon van de betekenis van het sterrenbeeld geven. Omdat de Ram in het huis van Mars staat helpt het kruid tegen duizeligheid en zweverigheid in het hoofd, ofwel de ziekte die verticho genoemd wordt. Het is een hele goede remedie tegen geelzucht en andere aandoeningen van de galwegen omdat Mars de galwegen beheerst. Het versterkt de vermogens van de mensen en zuivert het bloed omdat het kruid door Mars geregeerd wordt. Het continue drinken van het aftreksel helpt tegen rode gezichten, ringwormen en huidziekte omdat Mars die veroorzaakt. Het helpt tegen de pest, zweren, steenpuisten en jeuk, de beten van woeste honden en giftige beesten. Zo zie je wat het kruid doet als de ziekte onder die planeet valt. Het geneest ook de Franse pokken, ook al valt deze ziekte niet onder Mars. Door antipathie met Venus, die dit beheerst, versterkt het kruid het geheugen en door antipathie met Saturnus, die in het huis van Ram valt die het hoofd beheerst, geneest het doofheid. Het geneest derdedaagse koortsen en andere ziektes van melancholie en corrigeert de galwegen door de medewerking van Saturnus waarbij Mars verheven is in het sterrenbeeld Steenbok. Het stimuleert ook de urinevloed waarvan het ophouden meestal veroorzaakt wordt door Mars of de Maan‘. Aldus Culpeper.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl